InfoHub Logo

"Aıtpasa — sózdiń atasy óledi" degen bar, sondyqtan da shyǵar,bálkı, áıteýir osy jolǵy eki dáýlesker aqynnyń ónerin "baǵalaǵan" halyqtyń ońbaı qateleskenin kóre turyp, taǵy da úndemeı qala almadyq. Respýblıka deńgeıinde shırek ǵasyrǵa jýyq Júrsin júrgizip kele jatqan aıtystardyń birazyna aralasyp, jankúıerinen janashyryna aınalǵan tusta, dál osynaý Aıbek pen Mels aıtysyndaı saıys, áı, bilmeımin, kópten beri bola qoımaǵan shyǵar-aý. Men de, menimen qatar otyryp sol kúngi (9 mamyr) saıysty tamashalaǵan er-azamattardyń bári de, ásirese, bul jolǵy Aıbektiń alǵashqy sátten-aq aıaqty keńge sala sýyryla alǵa shyǵýyna, sóz kórkemdigine qylaý túsirmeı otyryp, qıynnan qıystyrar qas sheberligine, oıynyń ushqyr, sóziniń utqyrlyǵyna birjola tánti bola súısinip, qol soǵyp otyrǵan edik. Biz ǵana emes, zal toly jurttyń bári de, ásirese, Aıbektiń iri áleýmettik máselege taısalmaı baryp, eldiń muńyn muńdap, joǵyn joqtap otyryp kósile siltegen tapqyrlyǵyna, sóz saptaý mádenıetine, oıdy ornymen jumsaýdaǵy ustamdylyǵyna aıyzy qana razy bolyp, álsin-álsin k,ol soǵyp, qoshemet bildirip otyrdy.

Ótken ǵasyrlardaǵy Maıkót, Janaq, Túbek, Shóje, Qulapaıan Qulmambet, Jambyldar da el muńy, zamana tynysyn osylaı egile, tógile jyrlaǵan bolsa kerek. Onyń Prezıdent atyna aıtqan daty da barynsha sypaıy, barynsha jarasymdy bolyp shyqty.

Mels Qosymbaev ta aıtys ónerine ábden mashyqtanǵan, talaı ret top jaryp, qas báıgeden qasqaıyp kelgen tarlan. Biraq ádilin aıtýymyz kerek, bul joly ol zaldaǵy jurttyń kóńilinen shyǵa almady. Aıbekke ilese otyryp óner jarystyrýdyń, sózben silkilesýdiń ornyna keı tusta, tipti árneniń basyn bir shalyp, basy qatty asaýdaı aıdalaǵa laǵyp ketip te otyrdy. Tipti, keıde ol qarsylastyń sózin tyńdamaı, Áıteýir aıtysqa berilgen ýaqyt údesinen shyǵyp, oqta-tekte aıqaılap qoıýdy ǵana murat sanaǵan syńaıy baıqaldy. Qarsylasynyń utymdy oıyn jerge túsirmeı qaǵyp alyp ári qaraı ilip áketýdiń ornyna ózi de, ózgeler de shıyrlaǵan súrleýmen tekirektedi de otyrdy. Bul Mels sıaqty júırikke jaraspaıtyn-aq qylyq edi. Ony Aıbek te sezip, birer ret: "Mels-aý, tym qurysa anda-sanda "Aıbek" dep aıqaılap qoıshy" dep te naz aıtqan, biraq oǵan bola aıyl jıa qoıar Mels bolmady, bir alǵan baǵytynan burylmaı tópelep tarta berdi.

Qýyrdaqtyń kókesi aıtys aıaqtalyp, jeńimpazdy aıqyndaý kezinde boldy. Eki jarym saǵat boıyna Qazaqstandaǵy óner súıer qaýymdy aýzyna qaratqan, aqpa-tók alǵyr aqyn, aıtqysh aqyn ekenin tanytyp otyrǵan Aıbegimiz "tyrapaı asyp, jeńildi" de qaldy. Ol aıtys ústindegi bir sózinde Melske: "Sen munaıyńa senersiń, men kóktegi jalǵyz qudaıyma senemin" dep edi, qaıtesiń, bul joly munaı Qudaıdyń da aýzyn ańqıtyp kete berdi.

Árıne, kópke topyraq shasha almaısyń, biraq bul joly "halyq aıtsa qalt aıtpaıdy" deıtin qaǵıdańyz aıdalada qalyp, sol bárimiz sengen halyq daýys berýge kelgende Qulagerge balta siltegen Batyrash boldy da shyqty.

Árıne, bir ret utyldym dep Aıbek syndy aıtýly júırik jelkesin qasysa qasyr, biraq jası qoımas. Bolashaǵynyń bári alda ǵoı. Ras, keıde baq shabady, keıde bap shabady. Biraq shynaıy ónerdi baǵalaýda ádil bolǵanǵa ne jetsin!

Osy aıtysty bizben birge otyryp tamashalaǵan Respýblıka saraıynyń dırektory Hasen myrza: "Aıbek dál osy aıtysta maǵan baıaǵy patsha aldyna qasqaıyp baryp, shimirikpesten ultynyń múshkil halin málim etken Shoqan sıaqty bolyp elestedi, munshalyq almas qylyshtaı jarqyldap, bas aınalar shyrqaý bıikke birden kóterilgen aqyn bizde kóp bola qoımas!" — degen edi.

Alyp-qosary joq ádil baǵa!

El jaqsylarynyń ár túrli tobynan ádeıi iriktelip alynatyn ádilqazylar alqasyna da senimsizdik bildirip, daý aıtyp, damaı týdyratyndar az bolmaıtyn. Bul joly aıtysty uıymdastyrýshylar sol qazylar júgin halyqtyń ózine artyp, osy bir ádisti de qoldanyp kórsek degen bolýy kerek. Biraq jaqsy nıet ádil nátıje bermedi. Sol baıaǵy "aǵaıynnyń aty ozǵansha, aýyldastyń taıy ozsyn" degen jalǵan namys ádilettiń de aýzyn ańqaıtyp kete berdi. Sýyrylyp shyǵar jeke tulǵalary bolmasa, "halyq degeniń jáı ǵana tobyr ǵoı" deýshi edi burynǵy-sońǵy ǵulamalardyń bári. Aıtys ónerine kóp jyldan beri aralasyp kele jatqan meniń mol tájirıbem de eriksiz sony quptatyp otyr. Aıtys — aıtqyshtar saıysy, talanttar tartysy, endeshe onyń tóreligin daryndy adamdarǵa ǵana senip tapsyrmaı bolmaıtyny belgili bolyp qaldy.

Abaıdyń inisi Ospan bolystyqqa talasyp, qaımana qazaq qarsylasynan jeńilip qalǵanda oıazdyń áıeli sonshalyq tańyrqap: "Kak tak!" — dep qalyp, ony estip turǵan qalyń el: "Oıazdyń qatynyna sheıin "kótek!" dedi-aý!" desip, burmalap ala jóneldi dep jazyp edi Muhtar Áýezov.

Biz de sol "Kak tak — kótekpen" áńgimemizdi aıaqtaı turaıyq.

"Qazaq ádebıeti", 28 mamyr 2004 jyl

---