InfoHub Logo

Jańa qonys — razezge kóship kelgen kúnniń erteńine Ýázıpa óz ómirinde birinshi ret yrym qylyp kórshi-qolańdaryna jeti nan taratty.

«E, qudaı, — dedi arýaqtarǵa kúbirleı júrip syıynǵan Ýázıpa, — osy jerde turaqtasaq eken».

Shynynda da bul razezd Ýázıpanyń uzyn Ómirbaımen otasqan on úsh jylynyń ishindegi on jetinshi jańa qonysy bolatyn. Uzyn Ómirbaı Ýázıpanyń úshinshi kúıeýi edi de, Ýázıpa uzyn Ómirbaıdyń tórtinshi áıeli edi.

Ekeýiniń alǵash qosylǵan kezi Ýázıpanyń áli kúnge kóz aldynda. Ol kúnderde bul otyzdyń mol ishinde bolsa da, qursaq kótermegendikten eki betinen qany tamǵan kerim kelinshek bolatyn. Alǵashqy qyzdaı qosylǵan kúıeýi soǵysta habarsyz ketip, onan keıin aǵaıyn-týǵanynyń qaqpaılaýymen ámeńgeri — tórinen kóri jaqyn kári shalǵa tıgen. Al Ómirbaı bolsa, soǵys aıaqtalysymen elge qaıtyp, kolhozdyń brıgadıri bolyp istedi. Ol birde kóktemgi egis brıgadasyna aspazshy etip Ýázıpany tańdap alǵan. Mine, sol bir shaqtarda ekeýiniń arasynda ishteı tunyp, qas qaǵýmen ǵana uǵysqan ystyq qarym-qatynas týdy. Ýázıpa tamaqtyń bar dámdisin Ómirbaıǵa ǵana saqtap, onyń egis basyndaǵy qosqa árbir kelýin yntyǵa kútetin. Bir kúni erteńgisin kózi shatynap sharasynan shyǵyp, júzi qap-qara bop totyqqan Ómirbaı qostyń alasa esigin moınyna ilip alardaı eńkeıip azar kirdi. Qolyndaǵy jýan tobylǵy sap qamshysyn úıirip biraz turdy da:

— Ýázıpa, men qatynymdy búginnen bastap qýdym, endi anaý úıge óziń ıe bol, — dep keltesinen biraq aıtty...

Ekeýi qosylǵannan keıin kóp uzamaı-aq Ómirbaı brıgadırlikten tústi. Osydan soń olardyń kóshpeli ómiri de bastalǵan.

Sodan beri qaıda keship, qaıda qonbady? Qandaı ǵana kolhozda turmady. Eger bulardyń kóshi júrgen joldy uzyn arqanmen ólshese, Ýázıpanyń esebi boıynsha ózderi kóship-qonǵan tórt aýdannyń jerin eki qaıtara býyp tastaıtyndaı boldy ǵoı. Ómirbaı qandaı jumysty ǵana istemedi? Kóktem keldi tuqym sebýge shyqty, eki kúnnen keıin-aq: «Joq, kempir, uzaqty kúnge topyraq jutý ómir emes», — dedi jumystan bas tartyp, bosap turdy. Pishen ýaqyty, shópke shyqty, biraz kún istegen soń: «Uzaqty kúnge tańdaıyń tobarsyp, shómele kótergennen mazasyz eshteńe bolmas, joq, kempir, bul da ómir emes eken» dedi...

Osylaısha ol jumystan jumys tańdap kolhozdan kolhozǵa aýysyp kóship otyrdy. Ýázıpanyń taǵy bir tańdanatyny, nege ekeni belgisiz, munyń kúıeýin eshbir kolhoz basqa artel músheleri sıaqty jibermeımin, dep qarsylyq etip, esh ýaqyt jolynan toqtatqan emes. Barlyq jerde de: «Kelseń múshe tutamyz, ketseń mise tutamyz», degendeı raı bildiretin. Bir kolhozda Ómirbaıǵa bir otar qoı tapsyryp malǵa da jiberip kórgen. Qoraǵa jınalǵan qystyq shópti qara kúzden qoıǵa shashyp, qys ortasynda búkil maldy qyryp ala jazdady, aqyrynda: «Joq, kempir, elsiz-kúnsiz dalada malmen kóship-qonyp júrý degen biz úshin ómir emes-aý», — dedi jabyrqaǵan únmen... Osynyń bárine de Ýázıpa bir aýyz qarsy sóz aıtpastan kónip, al kettik degen jerine kóship júre beretin.

Endi, mine, Ómirbaıdyń izdeı-izdeı kep turaqtamaq bolǵan jeri osy bir shaǵyn ǵana razezd edi. Jumysy da kolhozdikindeı emes, belgili tártibi bar, mezgildi ýaqytpen isteıtin, janǵa jaıly — on shaqty úıdiń ortasyndaǵy jumyrtqadaı ǵana domalanǵan aǵash dúkendi túnde kúzetý.

— Kempir, bul jer naǵyz jánnat ortasy: temir jolyń áne, dúkeniń alaqanyńda, mine, bárinen de jumysyn aıtsańshy, shegedeı berik tártip...

Muny aıtqan kezde uzyn Ómirbaıdyń qolaǵashtaı úlken murnynyń úshi jybyrlap, qońyrqaı júzindegi ájim izderi tegistelip jaınap ketti. Olpy-solpy, eńkeıip júretin keýdesin kóterip, temeki tútinin tanaýynan parovozdyń býyndaı burqyratyp qoıdy.

Kóship-qonýdan ábden yǵyr bolǵan Ýázıpa kúıeýiniń bul sózine qatty qýandy. Qonys teýip, bir jerde turaqtap ý-shýsyz ómir súrgenge ne jetsin.

Razezd ornalasqan jeri «taýdy buzyp, tasty jarǵan» Týrksıb temir jolynyń boıyndaǵy bir shatqaldy tereń quzǵa kire beristegi alqym edi. Ǵajap qubylysy mol tabıǵattyń ózi Saryarqa keń dalany kósilte jaıyp tastap kep, dál osy tusta burq etpeli ashýy ustap ketip shatqaldy quzdy kóldeneń tartyp, ádeıi razezdik oryndy ázirleı salǵandaı. Quzǵa qaraı eńkeıe túnergen alyp jaqpar tastar kózi úırenbegen adamnyń tóbesinen tónip úreıin de alady. Temir jol sol quzdy bastan-aıaq quldılaı salynǵan. Aýyr sostav bir qalypty arsyl-gúrsilimen júrip ótkende, azan-qazan jańǵyryqqan quz qulaqty shaǵady.

Biraq artynsha-aq shýy mol úlken ómirden bólinip qalǵandaı bolyp kishkene razezdi meńireý tynyshtyq qaıta basatyn...

Ómirbaıǵa qosaýyz myltyq, kúzet kıimderi: úlken sary ton jáne Ýázıpa ekeýiniń tórt aıaǵyn qossa syıyp ketetin úlken qara pıma berildi.

Alǵashqy kúnderde Ómirbaı kún batar-batpastan shyrttaı kıinip alyp, qosaýyzdy asynyp, dúkendi aınalyp júrip tańdy atqyzatyn. Erteńgisin shaıǵa otyrǵanda:

— Uıqysyz júrý adamnyń aranyn ashady eken, káne, kempir dámdi neń bar? — dep mańǵazdanatyn. Onan soń kúni boıy bas kótermesten qoryldap turyp uıyqtaıtyn. Biraq birer aıdan keıin kúzetke eti úırengendeı boldy da, túnde bir aýyq úıge kirip shyǵyp júrdi. Bul ádetin kúnnen-kúnge jıilete bastady. Kúzgi yzǵyryq qara jel de damylsyz soǵyp, tabıǵat ta sýyna tústi. Endi Ómirbaı sýyq torǵaısha búrseń qaǵyp, temeki tutatýdy syltaýrata úıge árbir saǵatta eki-úsh dúrkin kiretin boldy. Qar da jaýdy. Betti qaryǵan aıazdar, ásirese túnge qaraı órshelenip, aınala tegis shaqyrlap ketetin.

Birde Ómirbaı úıge tún ortasynda kirip, pesh aldynda birer saǵattaı jylynǵan bop, pysyldap otyryp aldy. Úıdiń ishi qarańǵy bolsa da peshtegi qyzý shoqtyń sáýlesi onyń bet-júzin anyq kórsetip turǵan. Tósekte oıaý jatqan Ýázıpa kúıeýiniń bileýlene totyǵyp, qatpar-qatpar bolǵan júzine uzaq qarady. Ras, sońǵy kezderde Ómirbaı júdeı bastaǵan eken. Áldene janyna batqandaı kóz toqtatqan jerine kúızele qaraıdy. Sońǵy eki aıda qoıa bergen murty da seleý-seleý bop bytyraı ósip, óńin tym kárteń tartqyzyp tur.

— Oıbaı-aý, neǵyp otyrsyń, barsańshy endi kúzetińe, — dedi Ýázıpa. Ózi kúıeýin ishteı aıap ta jatyr.

— Kempir, osy meniń murnymnyń sýyqqa tózimsizdeý bop júrgeni, — dedi ózin-ózi aqtaı sóılegen Ómirbaı. Onan soń jolyndaǵy ydys-aıaqty tonynyń etegimen saldyrata aýyr basyp shyǵyp ketti.

Biraq osy túnnen keıin-aq Ómirbaı qolaǵashtaı murnyn ýqalap kep, pesh aldyna uzaq otyryp alatyndy shyǵardy. Kúıeýin úıden qýyp, tyqaqtaı berýdi Ýázıpa da laıyqsyz kórdi. «Baıǵus, qaıbir jetiskeninen kiredi deısiń», — dep oılady kúıeýin aıaǵan ol.

Endi bir kúni Ómirbaı qaıta-qaıta dalaǵa shyǵa bergenshe dep, dúken jaqty terezeden-aq qaraı salatyn boldy. Biraq pesh aldynan jıi-jıi turyp baryp, terezeden qaraı bergenniń ózi de qolaısyzdaý edi. Aqyry terezeniń aldyna oryndyq qoıyp otyryp alyp, myltyqty ońtaılap ustaǵan qalypta dúkendi kúzetti.

Sur tonnyń syrtynan jalpaq belbeýdi býynyp, qara pımany kıip alyp, túni boıy jyly úıde otyryp, terezeden kúzet kúzetýden artyq raqat ne bolsyn.

Maýjyrap otyryp aýyq-aýyq qalǵyp ta alady. Áýelgide azdap kúńkildegenmen, artynsha mundaı ońtaıly jumysqa Ýázıpanyń da eti úırendi. «Meıli, qalaı kúzetse de, áıteýir, endi kóshemiz demese eken», — dep tiledi ol.

— Kempir, erteń kúndiz-aq uıyqtarsyń, sen de turyp otyrsańshy, — dedi bir kúni Ómirbaı, jalǵyz otyrýdan ishi pysyp.

Ýázıpa qarsylyq etpesten únsiz ǵana kıindi. Endi tereze aldyna eki oryndyq qoıylyp, erli-zaıypty ekeý bolyp kúzetisti. Kúnder ótip jatty.

— Kempir, sen baryp bir aınalyp kelseń qaıtedi, mine, myltyq...

Ýázıpa dúken jaqty bir aınalyp kelgen de, Ómirbaı terezeniń erneýine basyn súıegen qalypta sál qoryldap uıyqtap otyr eken.

Osylaısha túni saǵynyshtaı uzaq sonarly qys aılary da ótti...

Bir ret Ýázıpa dúken jaqty sholyp júrgen. Dál osy sátte quz basynan qatty aıqaı salǵan parovoz daýsy ony selk etkizdi. Tún ortasy, on tórtinen týǵan aı dál tóbeden tónip, dala sútteı jaryq edi. Alystan kele jatqan aýyr sostav arsyl-gúrsil ekpindegen qalypta, júrisin esh baıaýlatpastan razezd ortasynan ótip bara jatty. Tizbektelgen sostavtyń uzyna boıyna tıegeni kileń ǵana jańa traktorlar edi. «Túý, munsha kóp traktor da bolady eken-aý, — dep oılady tańdanǵan Ýázıpa. — Munyń bárin qaıyspaı kóterer jer de bar ma eken?» Onyń esine birneshe jyldan beri búkil el aıta beretin «tyń jer... mıllıard put astyq...» degen sózder tústi. Sonyń báriniń osy bir mańaıda bolǵany ǵoı. Úıge kirisimen ol maýjyrap, qalǵyp otyrǵan shalyn julqylap jiberdi.

— Ómeke-aý, áı, Ómeke... Keremet kóp traktor...

Uıqysyn bólgenge tyjyrynǵan Ómirbaı kózin ashpastan-aq:

— Endi qaıt deısiń, — dep kúńk ete tústi de, tyr-tyr qasynyp qaıta qalǵyp ketti. Ómirinde alǵash ret Ýázıpanyń kúıeýinen kóńiliniń qatty qalǵan jeri osy joly edi. Aınalada bolyp jatqan, búkil halyq ıgiligi, úlken dúbirdiń Ómirbaıǵa tıtteı de áser etpegenine qatty kúıindi. «Budan artyq ne sorlylyq bolsyn, beıbaq basym», — dep býlyǵa sybyrlaýmen boldy.

Kóktem keldi. Saılardan sarqyraǵan qar sýlary aǵa bastady. Jer túrlenip quzdaǵy úreıdi alǵan jaqpar tastarǵa deıin óziniń kórikti boıaýyn jaǵyndy. Túni netken ásem. Úı aınalasyndaǵy kóktem sýymen shyqqan kókke jaıylǵan maldyń dúbiri, aýyq-aýyq «uıyqta-uıyqta» degendeı alystan kelgen baıǵuz úni, sytyr-sytyr etken tereze túbindegi tamshylar, osynyń bári Ómirbaıdy jıi-jıi esinete berdi.

— Joq, kempir, — dedi ol kútpegen jerden julyp alǵandaı, — ómir boıyna tún balasyn uıqysyz ótkizý degen tártip emes qoı.

Ýázıpanyń záresi ushyp ketti. Shynymen-aq, bul jumystyń da kúıeýine unamaǵany ma?!

— Sen jatyp úıyqtaı ǵoı...

Endi tereze aldynda myltyqty áldılegen baladaı qushaqtasyp Ýázıpa jalǵyz otyratyn boldy. Kirpik qaqqandaı qylań etken jaz túnderi de keldi. Uıqysy da tym tátti. Ýázıpa sonda da qyńq etpedi. «Meıli, ómir boıy men-aq kúzeteıin, tek kóshemiz demese eken» dep tiledi.

Biraq Ýázıpanyń tilegi kóp uzaqqa barmady. Kóship kelgenderine jyl ýaqyty tolmaı jatyp-aq bir kúni Ómirbaı bylaı dedi.

— Kempir, sen ǵoı túnde kúzetesiń, al kúndiz uıyqtaısyń, men bolsam túnde uıyqtaımyn, al kúndiz sensiz ne isterimdi bilmeı sendelemin. Oılashy óziń, osy da ómir bolyp pa? Joq, kempir kúzet qol emes bizder úshin...

Ýázıpa kúıeýimen kelispedi. Buryn esh ýaqyt birine-biri týra qarap qabaq shytyspaǵandyqtan, keıbir erli-zaıyptylarǵa usap ursysa da almady. Birin-biri únsiz ańdasty. Kim bilsin, ekeýi osylaısha júrip, ishteı uǵysyp, razezde turaqtap qalǵan da bolar ma edi, eger...

Naızaǵaı jarq-jurq etip, kún kúrkirep seldetip jańbyr jaýǵan túni dúkenniń aýzyndaǵy mórdi bireý buzyp ketipti. Erteńgisin kózi qantalaǵan dúkenshi úıge basa kóktep kirdi de, Ómirbaıdy kókten ap, jerge sap balaǵattaı jóneldi. Eger osydan dúkenniń bir sýyrtpaq jibi joǵalsa, aldymen Ómirbaıdyń kózi qurıtynyn aıtty. Mılısıa shaqyrtylyp, tekserý komısıalary kelip, ilezde kishkene razezd abyr-dabyrǵa tolyp ketti. Ómirbaı ýaqytsha qamaldy.

Neshe kúnge sozylǵan tekserý suraqtan keıin mórdi buzǵan oınap júrgen balalar ekeni anyqtaldy. Dúkenniń zattary túgel bolyp shyqty. Ómirbaı bosatyldy. Ony Ýázıpa esik aldynda jylap turyp qarsy alǵan. Neshe kúngi qamaýdan soń Ómirbaıdyń júzi bozaryp, samaı shashy men murtynyń aǵy kóbeıgen eken. Saqalyn da qaýǵadaı etip ósirip jiberipti.

— Kempir, — dedi júıkesi bosaǵan ol tabaldyryqtan attaı bere, — endi qartaıǵanda kórmegenim qamalý edi, kórdim ony da... Daıarlan... kóshemiz... — dedi. Jaýtańdaǵan kempirine qarap, onyń suraǵyn ishteı uqty.

— Qaıda deısiń be?.. Bilmeımin... keń ǵoı, dala, áıteýir... — dep mińgirledi de, qolyn syrtqa bir sermep, basyn tuqıtty.

Bul kezde úlken ómirdiń dúbirindeı quzdyń ishin azan-qazan etip jańǵyrta quldılap, aýyr sostav ótip bara jatty.

---