InfoHub Logo

Memlekettik rámizder - kez kelgen eldiń mańyzdy atrıbýty, tarıh pen mádenıettiń, egemendik pen táýelsizdiktiń, halyq pen bılik birliginiń kórinisi. Qazaqstan Respýblıkasynyń Tuńǵysh Prezıdenti – Elbasy N.Á.Nazarbaev óz sózderinde: "Memlekettik rámizder - barlyq ýaqytta jáne barlyq halyqtarda memlekettilik pen táýelsizdiktiń aýqymdy jáne shoǵyrlanǵan beınesi. Bizde keremet, ıdeıalyq baı Eltańba, Tý jáne Gımn  bar" dep aıtqan edi.

Eldiń táýelsizdigi men ózindik ereksheliginiń bir kórinisi retinde sanalatyn memlekettik rámizder rýhanı, saıası-adamgershilik salalarynyń damýyna septigin tıgizedi jáne birtutas memlekettiń ulttyq nyshany, tiregi retinde tanylady.

Memlekettik rámizder saıası mádenıet pen halyqtyń máni týraly aqparatty qamtıdy, qoǵamnyń jáne óz Otanynyń patrıot azamatynyń saıası sanasynyń qalyptasýyna áser etedi. Osy tusta taǵy da elbasymyzdyń sózderin aıtyp ketkim kelip tur: "Elimizdiń qazirgi zamanǵy memlekettik jáne saıası rámizderi qazaq halqy men respýblıkany mekendegen ult ókilderi úshin taptyq, totalıtarlyq qoǵamnyń eski, tozǵan atrıbýttaryn almastyrýdy ǵana bildirmeıdi. Bul respýblıkanyń demokratıalyq jáne quqyqtyq memleket qurýǵa, tulǵanyń egemendigi qaǵıdattaryna, onyń etnostyq ár alýan halqynyń birligine negizdelgen jańa qoǵam qurýǵa túbegeıli bet burýynyń aıǵaǵy", – dep N.Á. Nazarbaev jańa memlekettik rámizderdi qabyldaý rásiminde atap ótken edi. Memlekettik rámizderdi resmı bekitýdiń ózindik saıası tarıhy bar.

Eltańbamyzdy, Týymyzdy jasaýǵa, Ánuran mýzykasy men mátinin jazýǵa elimizdiń eń qurmetti adamdary qatysty. Qazaqstannyń Memlekettik rámizderin sheteldik mamandar joǵary baǵalaǵany kezdeısoq emes.

Ánuran — saltanatty án, memlekettik negizgi rámizderdiń biri. Ánurandardyń revolúsıalyq, áskerı, dinı taǵy basqa túrleri bolady. Onyń sózi de, mýzykasy da rýh kóteretin saltanatty, úlken murattarǵa bastaıtyndaı bolýy kerek. Mamandar Memlekettik ánuran áýeniniń mýzykalyq jarasymyn, janǵa jaıly áserliligin jáne ózgeshe optımısik rýhtaǵy órshildigin bóle -jara ataıdy. Sháımerdenov.E.Sh. "QR Memlekettik Rámizderi" eńbeginde belgili mýzyka bilgiri N.Ketegenovanyń pikirin kórsetedi:“ol asqaq ta maǵynaly dástúrli halyqtyń lıro-epıkalyq ıntonasıalaryn boıyna jıǵan týyndy, sonymen birge onda mýzykaǵa qaırat pen saltanattylyq sıpat beretin osy zamanǵy jańa áýender-dınamıkalyq kvartalyq serpinder de bar”  degen pikirindeÁnurannyń ult úshin, ult bolashaǵy úshin jáne jastar rýhyn kóterýde qanshalyqty mańyzdy ekenin kórsetip, jarqyn bolashaqqa degen senimdilik nyshany bola alatynyn dáleldeıdi. "Ánuran ózara yntymaq pen kelisim tárizdi asa mańyzdy jalpyadamzattyq qundylyqtarǵa negizdelgen. Onyń ónboıynda qazaq eliniń memlekettik egemendigi men táýelsizdigi ıdeıalary anyq ta aıshyqty kórinis tapqan" dep "Eltanym" kitabynda ánurannyń abyroıyn asqaqtatady.

Osydan 76 jyl buryn, ıaǵnı 1943 jyly Qazaq Keńes Sosıalısik Respýblıkasynyń memlekettik ánuranyn jazýǵa baıqaý jarıalanǵan edi. Onyń nátıjesinde sońǵy nusqa retinde Muqan Tólebaev, Evgenıı Brýsılovskıı men Latıf Hamıdılerdiń áýenine jazylǵan Ábdilda Tájibaev, Qaıym Muqamedhanov, Ǵabıt Músirepovterdiń mátini qabyldandy. Biraq bul avtorlyqqa baılanysty birneshe derek bar. Keıbir derekterge súıensek, alǵashqy ánuran mátininiń tolyqqandy avtory Qaıym Muhamedhanov ekeni aıtylǵan. Qalǵan avtorlar bolsa mátin basyndaǵy "er qazaq" sózin "biz qazaq"-qa aýystyrǵan.

1943 jyly Keńes bıligi odaqtas reýpýblıkalardyń árqaısy óz ánurany bolýy kerek degen qaýly shyǵarǵan. Qaıym Muhamedhanov ol kezde 27 jasta bolǵan. 1945 jyly joǵarydaǵy mátindi Keńes bıiligi maquldaǵan.

Tarıhı málimetterde osy mátinge án jazǵan Muqan Tólebaev ánurannyń sózin jazǵan Qaıym Muhamedhanovpen birge otyryp uzaq ýaqyt boıy ánurandy bir naqyshqa keltirý úshin jumys istegeni aıtylady. Sóıtip bul ánurannyń mátini 1943-1992 jyldar aralyǵynda Qazaq Keńes Sosıalısik Respýblıkasynda shyrqaldy.

1992 jyly Keńes Odaǵy kúıregennen keıin táýelsiz memlekettiń azattyǵy men zaıyrlyǵyn beıneleıtin jańa ánuranyn ázirleý qajet boldy. Osyǵan oraı 1992 jyly elimizdiń ánuranynyń mátini men ánine konkýrs jarıalanǵan edi. Jalpy konkýrsqa 750 joba túsken eken. Sóıtip baıqaýdyń jeńimpazy dep Muzafar Álimbaev, Qadyr Myrza Áli, Tumanbaı Moldaǵalıev jáne Jadyra Dáribaevanyń birlesip jazǵan týyndysy Qazaqstan Respýblıkasynyń ánuranynyń mátini dep tańdap alynǵan. Aıta keteıik, 1992 jyly ánurannyń tek mátini ózgerdi, al ánuran áni alǵashqy kúıinde qaldy.

"Halyqtyń qýaty birlikte!" Qazaqstan halqynyń táýelsizdik alǵan alǵashqy jyldary bizdiń ánuranymyz osylaı shyrqaıdy. Óleńniń birinshi shýmaǵy jańadan egemendik alǵan Qazaqstannyń osy kúndi ańsap jetkendigi, táýelsizdikke jetý jolynda jalyndap janǵanymyzdy sózbenen, áýenmenen júrekke jetkizedi. Ekinshi shýmaǵynda Qazaqstannyń kópultty memleket ekendigin, barsha ulttyń tatý tátti ekenin aıta otyryp, baýyrmal ekenimizdi jetkizedi. Birlikke, tatýlyqqa shaqyrady. Úshinshi shýmaqta talaı taǵdyrdy bastan ótkergen Qazaqstannyń bolashaqqa qaraı nyq qadam basqanyn jyrlaıdy.

El Ánuranyn ózgertý máselesi oqtyn-oqtyn baspasóz betterinen aıtylyp júrdi jáne 2001 jyly Parlament otyrysynda kótirile bastady. Sol kezderi sózin Elbasy N.Á.Nazarbaev jazǵan, sazyn B.Tileýhan shyǵarǵan "Elim meniń" ánin QR Memlekettik Ánurany etip bekitý máselesi kóterelip, tek Prezıdenttiń Parlamentke jazǵan haty ándi talqylaýdy toqtatqan edi.

1992-2006 jyldardaǵy ánuran qazaq ulty basynan keshken sum soǵystyń, ashtyqtyń, halyqtyń qıyn qystaý kezeńderge tótep berýine áser etken ózindik týyndy bolǵanymen, Qazaq eli Qazaqstan bolǵaly halyqtyń rýhyn kóteretin, qıyn kúnderdiń artta ekendigin bildiretin ózgeris qajet boldy.

Alǵashqy Ánuranynyń saltanat quryp turǵanyna qaramastan, respýblıkanyń jer-jerlerinde kez kelgen forým asqaq patrıottyq sezimmen sózin aqıyq aqyn J.Nájimedenov jazǵan Sh.Qaldaıaqovtyń "Meniń Qazaqstanym" ánin shabyttana shyrqaýmen aıaqtalyp, ol Qazaqstanda turatyn barlyq halyqtardyń jalpyulttyq ıgiligine ári beıresmı Ánuranyna aınala bastady. Endeshe halyqtyń júreginen oryn alǵan osy án búgin de respýblıkanyń Ánurany bolyp zańdastyryldy.

Eldiń dybystyq rámiziniń tanymaldyǵyn arttyrý úshin 2006 jyly jańa memlekettik ánuran qabyldandy. Onyń negizi retinde halyqtyń arasynda keńinen tanymal "Meniń Qazaqstanym" patrıottyq áni tańdap alyndy.

Bul án 1956 jyly 25 qazanda jazylǵan. Ánniń mátinin aqyn Jumeken Nájimedenov Almatyda, belgili qobyzshy Gúlsara Birmanovanyń úıinde jazǵan. Óleń Qazaqstannyń mıllıard put astyq jınaý qýanyshyna arnalǵan sekildi kóringenimen, negizinen «el, jer meniki» degen otarshyldyqqa, ústemdik bılikke qarsy týǵan shyǵarma. Qazaqstandy bólshekteýge, respýblıkanyń alty oblysyn Reseıge, Ózbekstanǵa berý týraly sheshimge qarsylyq retinde, el birligin, jer tutastyǵyn saqtaýǵa shaqyrǵan án. «Hrýshevtiń ultaralyq saıasatyn» túsingen qazaq halqynyń patrıottary ata-babalarynyń jeriniń birligi men tutastyǵyn saqtaýǵa tyrysty. Sondyqtan «Meniń Qazaqstanym» áni jazyldy — bul qazaq halqynyń Hrýshevtiń ulttyq saıasatyna narazylyq boldy. Ony shyǵarǵan kezde kompozıtor Shámshi Qaldaıaqov 25 jasta, aqyn Jumeken Nájimedenov 21 jasta eken.

Alaıda bul án kópke deıin jaryqqa shyǵyp, oryndalmaıdy. Sebebi, "Meniń Qazaqstanym" dep erekshelenip, Odaqtan "bólinip turǵanynda" saıası mán bar dep ánde jaryqqa shyǵarýǵa ruqsat bermegen. Soǵan qaramastan, Qazaqstannyń halyq ártisi Jamal Omarova joǵarydaǵylardyń ruqsatyna qaramaı, Qazaq radıosy arqyly ándi oryndap, halyq arasyna keńinen taratyp jiberdi. Mine, "Meniń Qazaqstanym" ániniń shyǵý tarıhy men halyq arasyna taralýy osylaı bastalǵan edi.  Bul ánniń Qazaqstan Respýblıkasynyń ánurany bolýyn Parlamentke usynǵan Elbasy Nursultan Nazarbaev ánge memlekettik ánuran joǵary mártebesin berý maqsatynda jáne onyń saltanatty shyrqalýy úshin mýzykalyq týyndynyń bastapqy mátinin óńdegen. Jastaıynan óleń-sózdiń mánin uǵyp ósken Nursultan Ábishuly án mátininiń keıbir tustaryn zamanǵa saı túletip, óz úlesin qosty. Iaǵnı ánniń túpnusqasy ózgerdi. Osylaısha Qazaqstan Parlamenti 2006 jyldyń 6 qańtarynda palatalardyń birlesken otyrysynda "Memlekettik rámizder týraly" Jarlyqqa tıisti túzetý engizip, elimizdiń jańa memlekettik ánurany bekitildi.

Táýelsiz Qazaqstan Ánurany keshegi men búgingini sabaqtastyryp, erteńge jol ashatyndaı. “Qanmen qol jetkizgen egemendiktiń qunyn túsinip, keń-baıtaq jer ıesi “qazaq” degen ulttyq rýhty joǵaltpaı, birligińe berik bol!” degen ata-baba ósıetinen syr shertetindeı. Onyń syryn tereńinen túsiný úshin tarıhymen tanys bolý, mazmunyna úńilý mindetti.

Egemendi Qazaqstannyń Eltańbasy 1992 jyly resmı túrde qabyldandy. Onyń avtorlary – belgili sáýletshiler Jandarbek Málibekov pen Shotaman Ýálıhanov.

Eltańbany jasaýdaǵy basty maǵynasy eldiń dástúri men tarıhynan syr shertedi, ol álemniń tutastyǵy týraly, beıbitshilik jaıly jáne respýblıkada turyp jatqan halyqtardyń yntymaqtastyǵy týraly túsinik beredi. «Qara shańyraq sımvoly» - eldiń Eltańbasynyń ıdeıasy men maǵynasyn osy sózder dál sıpattaı alar edi.

Eltańba pishininiń dóńgelek bolýy kezdeısoq emes, sebebi bul pishindi kóshpendiler erekshe baǵalaǵan. Bul ómirdiń, máńgiliktiń belgisi. Keńistiginde kóptegen sımvoldar birikken dóńgelek birýaqytta ǵarysh pen elimizdiń birligin beıneleıdi.

Eltańbada qoldanylǵan negizgi tús – altynnyń túsi. Bul – baılyqtyń, ádildiktiń jáne keńpeıildiliktiń sımvoly. Sonymen qatar, kógildir aspan tústes týdyń túsi altynnyń túsimen úılesim taýyp, ashyq aspan, beıbitshilik jáne baqýat tirshilik uǵymdaryn tanytyp tur.

Memlekettik tý – egemendik pen birtutastyǵymyzdy bildiretin negizgi ulttyq rámizderimizdiń biri. 1992 jylǵy 6 maýsymda memlekettik rámizderdi resmı túrde paıdalaný saltanaty ótkizildi. Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti rezıdensıasy men Joǵarǵy Keńestiń ǵımaraty ústine Memlekettik Tý tigilip, Eltańba ornatyldy. Al 1996 jylǵy 24 qańtarda «Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik rámizderi týraly» Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń konstıtýsıalyq zań kúshi bar Jarlyǵy qabyldandy. Memlekettik Týdyń aspan tektes zeńgir kók tústi bolýy kezdeısoq emes. Áıgili Anselm kestesi boıynsha ol – adaldyqtyń, kirshiksiz tazalyq pen páktiktiń nyshany. Kók tús yntymaq pen birlik ıdeıasyn ańǵartady, beıbitshilik, turaqtylyq pen bereke-baılyq belgisi bolyp sanalatyn ashyq aspanǵa meńzeıdi. Aspankók tús – qazaqtyń ulttyq boıaýynyń reńi. Ulttyń mentalıteti, tanymy, mádenıeti men bul túske degen aıyryqsha iltıpaty osy oıǵa jeteleıdi.Qazaqstan Respýblıkasy Memlekettik týynyń avtory – Qazaqstannyń eńbek sińirgen óner qaıratkeri Sháken Nıazbekov.

1992 jyldyń basynda Qazaqstan Respýblıkasynyń jańa memlekettik nyshandaryn daıyndaý jónindegi jumys tobyn qurý týraly Joǵarǵy Keńes Prezıdıýmynyń Qaýlysy shyqty. Soǵan sáıkes arnaıy komısıa qurylyp, onyń quramynda S.Ábdildın, S.Zımanov, S.Ábdirahmanov, E.Sháımerdenov jáne t.b. laýazym ıeleri boldy. Sondaı-aq, Tý jobasyna konkýrs jarıalanady. Oǵan kóptegen shyǵarmashylyq ókilderi, talantty qyl qalam sheberleri, sazgerler men, aqyndar qatysqan. Mysaly, Memlekettik Týdyń konkýrsyna 600 adam qatysyp, 1200 joba usynyldy.

Qazaqstannyń Memlekettik rámizderin sheteldik mamandar joǵary baǵalaǵany kezdeısoq emes. Bonna qalasyndaǵy veksıkologıa halyqaralyq ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń dırektory R. Klımesh bylaı dep jazdy: "Sizdiń memlekettik Týyńyz óte jaqsy. Men ony alǵash ret teledıdardan Barselonadaǵy Olımpıada oıyndarynyń ashylýynda kórdim". Basqa da tanymal zań mamandarynyń pikirleri osy oń baǵalaýmen sáıkes keledi.

Qorytyndylaı kele aıtarym, bul taqyryptyń ózektiligi memlekettik rámizderdiń azamattardyń patrıotızmin damytýdaǵy jáne mádenı-tarıhı jadyny saqtaýdaǵy mańyzdylyǵymen anyqtalady. Shyn máninde, Rámizder - ár eldiń memlekettiligi men táýelsizdiginiń kórinisi. Memlekettik rámizder biregeı qubylys retinde tereń tarıhı tamyrlarǵa ıe jáne órkenıettiń damýymen tyǵyz baılanysty. Onyń paıda bolýy, qalyptasýy jáne saqtalýy mańyzdy áleýmettik, aqparattyq jáne mádenı fýnksıalarǵa baılanysty.

Memleket basshysy jastar aldynda sóılegen sózinde: "Jarlyqpen men 4 maýsymdy Qazaqstannyń Memlekettik rámizderi kúni dep bekittim. Memlekettik rámizder kúni árbir qazaqstandyq otbasynda atap ótiletin búkilhalyqtyq súıikti merekelerdiń birine aınalatynyna senimdimin" dep bekerden aıtpaǵan. Sebebi Memlekettik rámizder jeke tulǵanyń patrıottyq jáne azamattyq qasıetterin qalyptastyrýdyń qýatty faktory bolyp tabylady. Bul proses osy eldiń azamatynyń bala kezinen bastalady- aldymen otbasynda, sodan keıin bala-baqshalarda, mektepte, oqý oryndarynda, eńbek ujymdarynda, qoǵamda jalǵasady, ıaǵnı ol úzdiksiz. Patrıotızmdi qalyptastyrý kez kelgen ýaqytta jáne kez kelgen memleket úshin ózekti jáne birinshi kezektegi mindet bolyp tabylady. Qazaqstannyń Memlekettik rámizderi-bul bizdiń elimizdiń táýelsizdigi men ózindik ereksheligi ıdeıalarynyń iske asýy, olar azamattarǵa memleket negizderine qurmetpen qaraýdy, Otanǵa degen súıispenshilikti tárbıeleýge yqpal etedi jáne qazaqstandyq patrıotızmdi qalyptastyrýdyń ajyramas bóligi bolyp tabylady. Oıymdy Elbasymyz N.Á.Nazarbaevtyń sózimen qorytyndylaımyn: "Memlekettik rámizder - bizdiń memleketimizdiń, egemendigimizdiń myzǵymas negizderiniń biri. Olar táýelsizdiktiń birtutas qasıetti beınesin bildiredi. Óıtkeni biz Táýelsizdik pen Memlekettilikti ultty saqtaýdyń alǵashqy negizi, eń zor qundylyq retinde qabyldaımyz."

Baqytova Nazerke, Ál Farabı atyndaǵy qazaq ulttyq ýnıversıteti Mehanıka-matematıka fakúltetiniń 1-kýrs stýdenti.

F.Qozybaqova, ǵylymı joba jetekshisi, Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti tarıh jáne arheologıa, etnologıa fakúltetiniń Qazaqstan tarıhy kafedrasynyń profesory

---