InfoHub Logo

(Áıtıevke jaýap)

Orynborda orys tilinde shyǵatyn «Stepnaıa pravda» degen gazettiń 33-nómirinde Áıtıev joldas meniń «Eńbekshi qazaq» gazetiniń 64-nómirinde Ahmet Baıtursynulynyń 50 jasqa tolǵany taqyrypta jazǵan maqalamdy minep, meniń «qatelerimdi» túzep sóz jazdy. («Faktıcheskıe pravkı»)

Bireýdiń sóziniń bireý qatesin túzep jazǵanda, sol qate maqala basylǵan gazettiń ózine jazýshy edi. Egerde ol gazet baspasa, sonda baryp basqa gazetterge jazýshy edi. Bul — bir.

Jáne de meniń maqalam qazaq tilinde qazaq gazetine jazylǵan edi. Al Áıtıev joldas meniń maqalammen tanys emes orys oqýshylarynyń aldyna óziniń qate túzetken maqalasyn bylsh etkizip uryp qaldy. Bul — eki.

Budan ne maqsat shyǵarmaq bolǵanyn bilmeımin, áıteýir synshymnyń munysyn men baıaǵy Boranbek batyrdyń minezindeı ǵoı dep ańǵaryp qaldym. «Bizdi uly júz alsa, biz kishi júzdi alamyz...» — dep baıaǵyda Boranbek batyr aıtady eken. Sondaı-aq «ol qazaq gazetine jazsa, men orys gazetine jazamyn» degen Áıtıevtiń qulqy bolǵany-aý deımin.

Áıtıev meniń durys dep jazǵanymdy túzetemin dep qısaıtyp jibergen soń, men bul týraly sol «Stepnaıa pravda» meniń sózderimdi adyr-budyr, úshkirli, qyrly kórip, basýǵa laıyq kórmegen soń, ylajsyz «sypaıyǵa sypaıy» qylyp, maqta biltelep qazaq gazetine jazyp otyrmyn.

Qysqasy, meniń Ahmet týraly jazǵanyma Áıtıevtiń kóńili tolmaıdy. Sebebi men Ahmettiń áleýmet-saıasat jolyndaǵy isterine jeńil qarań, qate baǵa berip, qur ústirtin ásheıin sıpap otyr deıdi.

«Baılar, jarlylar tabyna bólmeı, jalpy qazaqqa qyzmet qylmaq nıeti jolynda Ahmet jalǵan ultshyl, shenqumar adamdarmen birge «Alash» partıasynda boldy» degen sózderim Áıtıevke qate kórinipti.

«Munysy nesi? Alash partıasynda qazaq úshin jaman oıly adamdarmen birge boldy degeni nesi? «Alashty» jasaǵannyń biri Ahmettiń ózi emes pe edi?» — deıdi. Ras, Áıtıev joldas, «Alashty» jasasqannyń biri Ahmet ekeni ras. Olardyń ishinde shenqumar, jalǵan ultshyldar boldy. Ahmet áıteýir qazaqqa qyzmet qylamyn dep solarmen birge boldy. Men búıtip táptishtemesem de qysqasha solaı dep aıtqanmyn.

«Qazaqqa qyzmet qylamyn dep Ahmet komýnıs partıasyna da kirdi» degen sózderim de Áıtıevke qate kórinipti. Áıtıev aıtady: «Ahmettiń partıaǵa kirýi olaı emes edi. Komýnıserdiń jolyna, ekpinine shydaı almaı partıadan ózi shyqqan joq, ony shyǵaryp tastaǵan», — deıdi.

Komýnıs partıasynyń jolymen júre almaı, ekpinine ere almaı qalǵan kisi men sol jolmen júre almaı, ekpinine ere almaǵandy qaldyryp ketkenniń qansha aıyrmasy bar eken?.. Biraq áıteýir aıtýǵa sóz kerek qoı.

Daý qumarǵa el kerek,
Taý qumarǵa bel kerek.

Jáne Áıtıev jazady: «Ahmettiń ultqa qyzmet qylmaq bolyp komýnıs partıasyna kirgenin Manap Shamıl joldas durys dep biledi ám basqalarǵa solaı qylýdy máslıhat qylady», — deıdi.

Bul endi Áıtıevtiń bıikke, turanǵa shyǵý úshin meni basqysh qylmaq bolǵany. Shyń-quzdyń basyna shyq, Áıtıev joldas, biraq meni basqysh qylmaı shyq.

Ahmettiń onysyn durystaǵan biz joq, jalǵyz-aq Ahmettiń durys jeri — adaldyǵy, shenqumar emestigi dep bilemiz. Jáne shyn ultshyldyq, shyn komýnıstik kóringen adamnyń qolynan kelmeıdi. Biz osylaı dep jazǵanbyz. Ony siz orys joldastarǵa teris ańǵartpaq bolǵanmen, qazaq jarlysynyń gazetin oqıtyndar teriske burmaıdy.

Ultshyldyqqa qarsy kim qattyraq kúresken eken, ony jurt aıtar. Jáne Áıtıev jazdy: «partıaǵa Ahmet ultshyldyǵymen kirip, ultshyldyǵynan shyǵyp qalǵan joq, árkimniń saıası ujdanyn yjdıhaty, turmysynyń negizi týǵyzady...» — deıdi. Iaǵnı, máselen, «komýnıs» bolý úshin dúnıe kórý kerek deıdi». Bul haq sóz. Talas joq. Komýnıs bolýǵa osyndaı shart kerek ekeni ras. Ahmet bul sharttarǵa qaramaı ózin-ózi kúshtep kompartıaǵa kirip edi, komýnıserge ere almaı shyǵyp qaldy. Munysy joǵarǵy qaǵıdanyń durys ekenin kórsetti.

Biraq burynǵy patshalardyń atarman-shabarmandarynyń, baqtashylarynyń aram tabandaryna túsip ezilgen ulttardan komýnıs bolǵandardyń kóbine qazir joǵarǵy qaǵıda dál kelmeıtin bolyp kórinip otyr. Máselen, qazirgi komýnıs bolyp júrgen qazaqtardyń kóbi ýchıtel, muǵalim, hatshy, birazy feldsher, doktor, agronom, tehnık, hatta advokat, bolosnoı, starshyn bolǵandary da bar. Mine, buǵan qaraǵanda Ahmettiń komýnıs partıasyna ere almaı shyǵyp qalýyna úlken sebep — óziniń shyn názik jandy ultshyldyǵy. Mine, Áıtıevtiń túzetemin degen jerleri osy sózder ǵana, ózge sózderi ásheıin dombyranyń qulaq kúıi.

Áıtıev joldas qazaqsha hatqa shorqaqtaý bolýshy edi. Teginde, qate túzetpek bolyp qısaıtyńqyrap júrgeni sol hatqa shorqaqtyǵynan bolar. Nemese, basqa bir múddeli maqsatpen qısaıtqan bolar. Qaıtesiń múddeli maqsatpen synaıtyn synshylarym meni aǵash atqa qamshy qylsa sorym daǵy! Jáne hat bilmeıtin kisiler meniń sózderimdi synamaq bolsa tilmashtardan ótinemin: «Sózderimniń mánisin buza kórmeńizder».

Áıtıev sóziniń aqyrynda maǵan: «komýnıs partıasynyń ult máselesi týraly nusqaýdy jeńil baǵalaısyń, budan bylaı mundaıdan tıylýyńdy laıyq kóremiz», — deıdi. Sonymen, ultshyldyqqa jalǵyz ózi ǵana qarsy bolǵysy keledi. Kórermiz.

Qaıdam, bul ýaqytqa sheıin Áıtıevtiń aqylynsyz-aq ultshyldyqqa qarsy kúresken bolyp kelip edik. Biraq árıne, Áıtıevtiń izimen, Áıtıevtiń jolymen emes. Qaıtken kúnde de, kez kelgen ýaqyttarda Áıtıevtiń osyndaı yńǵaıly sózderdi jazyp turýy aqyl-aq.

Ne qylsań da el tap
Bıikke shyq, bel tap.

1923 jyl

---