InfoHub Logo

Jurt tyna qaldy. Mıtıń ashyldy.

— Qaraqtarym, — degen daýys reprodýktordan qarlyǵa, tipti dirildeı shyqty.

Sóz batyrdyń anasyna berilip edi. Qart ana «qaraqtarym» degennen basqa ne aıtaryn bilmegendeı únsiz qaldy. Aınala qarady, qaptap turǵan adam tolqynyn tym baıaý sholyp ótti. Sol qalyń topty kishkentaı tar qushaǵyna syıdyryp jibergisi kelgendeı, qolyn jaıdy. Buryn mundaı kópshilik aldynda sóılep kórmegen ana qol sozǵan kúıi edáýir turyp qaldy. Endi bir kezde ıegi kemseńdep baryp:

— Meniń Nurkeshim ólmegen eken, — dedi.

1943 jyly Stalıngrad túbinde jaý ústine jaı oǵyndaı qulap túsip, mert bolǵan Nurkendi «Meniń Nurkeshim ólmegen eken» dep turǵan kempirdi jaqynyraq kórgim kelip, jurtty kımelep, alǵa umtyldym. Biraq myna qart adamnyń aýzynan anda-sanda bir shyqqan sózdi áldebir tábárikteı shashaý shyǵarmaı qulaq túrip qalǵandarǵa meniń bul áreketim múlde unamady. Maǵan jurt ala kózimen qarady. Áıtse de men ólermendik pen eki shyntaqtyń arqasynda trıbýnaǵa taıap bardym.

Qarsydan soqqan kúzgi jel qara sháliniń astynan qart ananyń bir seleý samaı shashyn shyǵaryp alyp jelbiretip tur. Sol sátte ol maǵan surapyl soıqan daýylǵa betpe-bet qarap, qaıtpaı qasarysyp, uzaq jol júrip kele jatqan orasan alyptaı bolyp kórindi. «Mynandaı anadan týǵan balanyń batyr bolmaýy, shynynda, múmkin emes-aý» dep oıladym ishimnen.

— Meniń Nurkeshim óldi dep kim aıtty! Meni tuldyrsyz qaldy degen kim? Osynaý turǵan barlyǵyń meniń balam emessiń be?! — Qart ananyń úni qatqyl shyqty. Ádepkideı emes, kúmiljimeı, júnjimeı, jarqyn-jarqyn estildi. Sol kezde jon-arqamnan nendeı qudirettiń josyp ótkenin bilmeımin, tula boıym dúr-r silkindi. Ekiniń biri aıtyp júretin kóne sózderdiń ózi dál osy bir shaqta Borodınniń «Qaharman» sımfonıasynyń zańǵar notasyndaı qaharly, aıbarly shyqty.

Ana odan ári sóılemedi, áldenege býlyqqandaı:

— Raqmet, shyraqtarym... — dep áreń aıtyp úlgerdi de burylyp ketti.

Eskertkish ústindegi aq jamylǵy alyndy. Alǵashqy sekýndtarda oǵan júzdegen kóz, qalyń top qadala qarady. Endi bir sátte jurt bir-birimen jabyrlasyp, sóılesip ala jóneldi. Eskertkishtiń qalaı shyqqany jaıly árkim óz oıyn aıtyp, óz baǵasyn berip jatty. Bireý turyp: — Sátti shyqqan eken, — dese, endi bireý: — Onsha emes, — dedi.

— Skýlptýrany salǵan kim eken?

— Kim de bolsa azamat eken! — desip te jatty.

Al skýlptýrany aınala pıonerler gúl shoqtaryn qoıdy. Eskertkishtiń eńseli tuǵyrynan altyn jazý aıqyn kórinip turdy:

«Dańqty jerlesimiz, Sovet Odaǵynyń Batyry Nurken Ábdirovke Qaraǵandy komsomolesterinen»

Osy jazý jańaǵy Baǵıla apanyń: «Osynaý turǵan barlyǵyń meniń balam emessiń be?» — degen saýalyna jaýap sypatty edi.

Baǵıla qarttyń balalary óte kóp ekeni kámil shyndyq. Sol balalary byltyr ardaqty aǵasyn eske alyp, eskertkish ornatpaqshy boldy. Olar jas shahterler, jas qurylysshylar, stýdentter, oqýshylar edi Aǵa syılaı biler jaqsy iniler jumystan, sabaqtan tys ýaqytty paıdalanyp eńbek etti. Jer astynda birer saǵat artyq qalyp kómir shapty, kóshe-kóshege aǵash otyrǵyzdy, synyq metal jınady, ónerpazdary oıyn kórsetti. Júz myń som aqsha osy eńbekpen keldi. Sol qarjyǵa, mine, eskertkish ornatyldy.

Jurt taramaı eskertkishti aınala qarap júr. Qulaq salsań, áńgime syńaıy jańaǵydaı, bireý eskertkish myqty salynypty dese, endi bireý ortasha eken deıdi.

Sol sátte men eldiń sózine qulaq sala júrsem de, batyrdyń anasynan kóz jazbadym. Ol óziniń batyr ulymen dıdarlasyp tur edi. Saı-saı ájimdi qýalaı taram-taram jas aqqan júzinde jatyrqaý joq, biraq tańdaný ma eken, álde masattaný ma eken, áıteýir kóz janarynda bir ushqyn jatqandaı kórinedi maǵan.

Men oıladym. Men myna kishkentaı adamnyń úlken jan dúnıesine úńilgim keldi, onyń jan tebirenisin kóz aldyma elestetkim keldi. Men bylaı oıladym.

Sonaý soǵys jyldary osy anaǵa: «balań asqan erlikpen qaza boldy» dep estirtti. «Jaýdyń ondaǵan samoletteri men tankterin, júzdegen áskerin jaıratyp júrgende, aqıyq suńqarǵa aspandaǵy aıqasta topshysynan oq tıip mert boldy» dedi.

Balasynyń bul erligin abzal ana kóz aldyna san ret elesteter edi. Uzaq túnderde qarańǵy úıde kóz jumbaı jatyp, jaýmen arpalysqan Nurkeshiniń beınesin kórmek bolyp, sol beıneni, som beıneni, ólimnen de zor beıneni zaryǵa izdep, sharq urar edi.

Mine, ıskýsstvo sol beıneni jasapty. Ana ulyn tanydy. Aspandaǵy aıqasta Nurkeshiniń samoletine snarád tıip órtenipti. Órt jalyny batyrdyń aldyn da, artyn da orap alypty. Sýsymaly sum jalyn Nurkeshiniń etek jaǵyn ala lapyldap laýlap barady. Aqıqat ajal alqymynan alǵan kez ǵoı bul! Al ajalmen betpe-bet kezdesken jan, myna bir japyraq kempirdiń uly samolettiń rychagin kúrt basyp, sol qolyn kókjalǵa shúıilgen qyrandaı sermep, tómen quldılap keledi. Kelbeti qandaı, kelbeti! Sol kelbetten men zulymdyq pen izgiliktiń aıqasyn, adam balasyna degen súıispenshilik pen adam zatyna degen qastandyqtyń arpalysyn kóremin.

Anasy da kórdi muny.

— Iá, meniń Nurkeshim osyndaı, — dep kúbirledi.

— Iá, meniń Nurkeshim ólgen joq eken, — dep qaıtalaǵandaı boldy ananyń erin emeýrini. Sonda ardager aqyn Musa Jálıldiń:

Tándi kómer topyraq
kómbes biraq
Jalyndy jyrǵa toly kóńilimdi.
«Óldi» — deýge syıa ma,
aıtyńdarshy,
Jeńip ólsek surapyl bul ólimdi! —

degen bir aýyz óleńi esime tústi.

Surapyl sum elimdi jeńip ólgen bala tur, tas músin bop. «Óldi» deýge qıa almaı ana tur kári tósi búlk-búlk etip emirenip. Tas bala men aq ash ananyń únsiz-tilsiz kóriskenin kórip el turdy tebirenip... Aınala turǵandardyń kóbi jasóspirimder, Nurkenniń inileri. Ana aıtty olarǵa: «báriń meniń balamsyn» dedi. Batyr aǵany qasterlegeni úshim balalaryna: — «Raqmet, shyraqtarym», — dedi.

...Bas-aıaǵy bir saǵattan asar-aspas ýaqyt qoı. Osy mezgil ishinde men qart ananyń qas-qabaǵynan kóz almadym. Onyń qýanǵanyn da, jylamasqa dáti qaısy, jylaǵanyn da kórdim. Kórdim de, ana jany tastaı berik, gúldeı názik eken degen oıǵa keldim.

---