Táýke han tusyndaǵy Qazaq handyǵy
Táýke han tusyndaǵy Qazaq handyǵy
Konspekt
Esim hannyń balasy Jáńgir 1628 - 1652 jyldary han bolǵan. Qazaq halqy onyń jońǵarlarǵa qarsy kúrestegi ǵajaıyp erlikteri úshin Salqam Jáńgir atady. 1643 jyly jońǵardyń qalyń qoly qazaq jerine basyp kirip, Orbulaqqa bekingen Jáńgir hannyń 600 carbazy jońǵardyń 50 myń áskerine qarsy turdy. Kómekke Samarqan qalasynyń ákimi Jalańtós batyr 20 myń qolmen keledi. Orbulaq shaıqasy halqymyzdyń tarıhyndaǵy óshpes jarqyn betterdiń biri.
Jáńgirdiń balasy Táýke han 1680 - 1715 jyldary el basqaryp, kóregen saıasatker, aqyldy dıplomat, qudireti kúshti han boldy. Ol ishki feodaldyq tartys pen bytyrańqylyqty joıýǵa tyrysty. Bir ortalyqqa baǵynǵan Qazaq handyǵyn qurýǵa kúsh saldy. Táýke handyq bılikti kúsheıtý maqsatyn kózdep, bılerge arqa súıeýge, sultandardyń bıligin shekteýge tyrysty. “Handyq keńeste” bıler negizgi ról atqara bastady. Bıler handyqtyń ishki ómiri men syrtqy saıası isterdiń asa mańyzdy máselelerin sheship otyrdy. Táýke han bıliginiń bir bóligin bılerge berý arqyly yqpaldy bılerdi memlekettik isterdi sheshýge, eldi basqarýǵa tartty. Tóle, Qazybek, Áıteke bılerdiń qatysýymen “Bıler keńesiniń” quryltaıyn sátti uıymdastyryp otyrdy. Táýke hannyń basty maqsaty – ydyraı bastaǵan handyqtaǵy saıası jaǵdaıdy retteýge kúsh salý. Quqyqtyq tártip pen memlekettik qurylymnyń negizgi belgilerin aıqyndaıtyn “Jeti jarǵy” normalar jıyntyǵyn úsh bıdiń qatysýymen jasady. “Jeti jarǵyda” qarastyrylǵan máseleler: Jer daýy. Úı - ishi men bala tárbıeleý. Urlyq - qarlyq, barymta. Bir halyq pen basqa rý arasyndaǵy daý. Ultyn jaýdan qorǵaý. Qun daýy. Jesir daýy. “Jeti jarǵy” rýlar men taıpalar arasyndaǵy alaýyzdyqtardy, úsh júz arasyndaǵy qaıshylyqtardy báseńdetti. El birligin saqtaýǵa, handyq bıliktiń zań negizinde kúsheıýine úles qosty.
Tóle Álibekuly (1663 - 1756) Jambyl oblysy, Shý aýdany, Jaısań jaılaýynda dúnıege kelgen. Tóle bı óz ómirin eliniń birlikte, yntymaqta bolýyna arnaǵan. Qazybek Keldibekuly (1667 - 1764) Syrdarıa jaǵasyndaǵy bir aýylda dúnıege kelip, jastyq shaǵyn Qarataý, Ulytaý atyrabynda ótkizgen. Qazybek bı Taıkeltir bımen birge qalmaq hanyna baryp, almastaı ótkir sózimen ony jeńip, malyn da, janyn da túgel alyp qaıtqan. Áıteke Báıdibekuly (1682 - 1766) – ataqty Jalańtós batyrdyń urpaǵy. Shyn esimi – Aıtyq. Kishi júzden shyqqan qazaqtyń ataqty sheshen bıi. 1710 jyly jońǵar shabýylyn toıtarý máselesin talqylaý úshin Qaraqum mańynda qazaq júzderiniń ókilderi bas qosty. Handyq jasaqtary quryldy. Qazaq jasaqtary jońǵarlardy talqandap, shyǵysqa qaraı yǵystyrdy. Qazaq handyǵyndaǵy iri shonjarlar arasyndaǵy alaýyzdyq pen enjarlyq jaýdan qorǵaný úshin halyqty jumyldyrýǵa kedergi keltirip otyrdy. 1715 jyly Táýke han qaıtys bolǵannan keıin jaǵdaı qaıtadan aýyrlap ketti.
Konspekt suraqtar
1. Ataqty Jalańtós batyrdyń urpaǵy:
2. Qazybek bıdiń jastyq shaǵy ótken jer:
3. Tóle bı óz ómirin arnady:
4. “Jarǵy” sóziniń qazaqsha uǵymy:
5. 1710 jylǵy Qaraqum jıynynda talqylanǵan másele:
6. Jońǵar feodaldarynyń Ońtústik Qazaqstanǵa shabýyldaǵan ýaqyty:
7. Táýke hannyń basty maqsaty:
8. Bıtóbe men Kúltóbede ótkizildi:
9. Táýke han tusynda sottyq mansapty atqardy:
10. Táýke han tusynda handyq keńeste negizgi róldi atqardy:
11. Táýke hannyń el basqarǵan kezi:
12. 1680 jyly jońǵarlar basyp alǵan qalalar:
13. Jáńgir hanǵa Samarqannan kómekke kelgen batyr:
14. Orbulaq shaıqasy bolǵan jer:
15. Erlik isteri kórshi elderge ańyz bolyp taraǵan qazaqtyń hany:
Taqyryptyń testi
Konspekt
Esim hannyń balasy Jáńgir 1628 - 1652 jyldary han bolǵan. Qazaq halqy onyń jońǵarlarǵa qarsy kúrestegi ǵajaıyp erlikteri úshin Salqam Jáńgir atady. 1643 jyly jońǵardyń qalyń qoly qazaq jerine basyp kirip, Orbulaqqa bekingen Jáńgir hannyń 600 carbazy jońǵardyń 50 myń áskerine qarsy turdy. Kómekke Samarqan qalasynyń ákimi Jalańtós batyr 20 myń qolmen keledi. Orbulaq shaıqasy halqymyzdyń tarıhyndaǵy óshpes jarqyn betterdiń biri.
Jáńgirdiń balasy Táýke han 1680 - 1715 jyldary el basqaryp, kóregen saıasatker, aqyldy dıplomat, qudireti kúshti han boldy. Ol ishki feodaldyq tartys pen bytyrańqylyqty joıýǵa tyrysty. Bir ortalyqqa baǵynǵan Qazaq handyǵyn qurýǵa kúsh saldy. Táýke handyq bılikti kúsheıtý maqsatyn kózdep, bılerge arqa súıeýge, sultandardyń bıligin shekteýge tyrysty. “Handyq keńeste” bıler negizgi ról atqara bastady. Bıler handyqtyń ishki ómiri men syrtqy saıası isterdiń asa mańyzdy máselelerin sheship otyrdy. Táýke han bıliginiń bir bóligin bılerge berý arqyly yqpaldy bılerdi memlekettik isterdi sheshýge, eldi basqarýǵa tartty. Tóle, Qazybek, Áıteke bılerdiń qatysýymen “Bıler keńesiniń” quryltaıyn sátti uıymdastyryp otyrdy. Táýke hannyń basty maqsaty – ydyraı bastaǵan handyqtaǵy saıası jaǵdaıdy retteýge kúsh salý. Quqyqtyq tártip pen memlekettik qurylymnyń negizgi belgilerin aıqyndaıtyn “Jeti jarǵy” normalar jıyntyǵyn úsh bıdiń qatysýymen jasady. “Jeti jarǵyda” qarastyrylǵan máseleler: Jer daýy. Úı - ishi men bala tárbıeleý. Urlyq - qarlyq, barymta. Bir halyq pen basqa rý arasyndaǵy daý. Ultyn jaýdan qorǵaý. Qun daýy. Jesir daýy. “Jeti jarǵy” rýlar men taıpalar arasyndaǵy alaýyzdyqtardy, úsh júz arasyndaǵy qaıshylyqtardy báseńdetti. El birligin saqtaýǵa, handyq bıliktiń zań negizinde kúsheıýine úles qosty.
Tóle Álibekuly (1663 - 1756) Jambyl oblysy, Shý aýdany, Jaısań jaılaýynda dúnıege kelgen. Tóle bı óz ómirin eliniń birlikte, yntymaqta bolýyna arnaǵan. Qazybek Keldibekuly (1667 - 1764) Syrdarıa jaǵasyndaǵy bir aýylda dúnıege kelip, jastyq shaǵyn Qarataý, Ulytaý atyrabynda ótkizgen. Qazybek bı Taıkeltir bımen birge qalmaq hanyna baryp, almastaı ótkir sózimen ony jeńip, malyn da, janyn da túgel alyp qaıtqan. Áıteke Báıdibekuly (1682 - 1766) – ataqty Jalańtós batyrdyń urpaǵy. Shyn esimi – Aıtyq. Kishi júzden shyqqan qazaqtyń ataqty sheshen bıi. 1710 jyly jońǵar shabýylyn toıtarý máselesin talqylaý úshin Qaraqum mańynda qazaq júzderiniń ókilderi bas qosty. Handyq jasaqtary quryldy. Qazaq jasaqtary jońǵarlardy talqandap, shyǵysqa qaraı yǵystyrdy. Qazaq handyǵyndaǵy iri shonjarlar arasyndaǵy alaýyzdyq pen enjarlyq jaýdan qorǵaný úshin halyqty jumyldyrýǵa kedergi keltirip otyrdy. 1715 jyly Táýke han qaıtys bolǵannan keıin jaǵdaı qaıtadan aýyrlap ketti.
Konspekt suraqtar
1. Ataqty Jalańtós batyrdyń urpaǵy:
2. Qazybek bıdiń jastyq shaǵy ótken jer:
3. Tóle bı óz ómirin arnady:
4. “Jarǵy” sóziniń qazaqsha uǵymy:
5. 1710 jylǵy Qaraqum jıynynda talqylanǵan másele:
6. Jońǵar feodaldarynyń Ońtústik Qazaqstanǵa shabýyldaǵan ýaqyty:
7. Táýke hannyń basty maqsaty:
8. Bıtóbe men Kúltóbede ótkizildi:
9. Táýke han tusynda sottyq mansapty atqardy:
10. Táýke han tusynda handyq keńeste negizgi róldi atqardy:
11. Táýke hannyń el basqarǵan kezi:
12. 1680 jyly jońǵarlar basyp alǵan qalalar:
13. Jáńgir hanǵa Samarqannan kómekke kelgen batyr:
14. Orbulaq shaıqasy bolǵan jer:
15. Erlik isteri kórshi elderge ańyz bolyp taraǵan qazaqtyń hany:
Taqyryptyń testi
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
-
Qazaq halqynyń 16 - 17 ǵasyrlardaǵy sharýashylyǵy
