InfoHub Logo

...Sý betinde shıki ókpe qalqyp júr. Jaǵaǵa shashyn jaıa shalqalaı sulaǵan tolqyndarmen ilesip kelgen bolar, sirá?! Tereńnen qalqyp shyqty ma, álde, jyly buǵazdyń jataǵan jaǵalaýyndaǵy qoı soıǵan kóp qazaqtyń biri laqtyryp jiberdi me? «Tereńnen sý betine qalaı shyǵýy múmkin, balyqtar jep qoımaı ma?!» Jaqyndap kelip, taıaqpen ilip ap, laqtyryp jibermek boldym da, baıaǵy bala kezde oqıtyn ertegilerdiń úreıli oqıǵalary kenet esime túsip, qalt toqtap, shegingenimdi baıqamaı qaldym. «Mystan kempir shyǵar?!» Bul mastyq degendi qoısaıshy! Oılamaıtyn páleń joq. Kúlkim de kelip barady. Jaǵada ılengen jumsaq qumǵa jambastaı jaıǵasyp, sylq-sylq kúlkige arbalǵan qyz-jigit baıqamady árıne. Ertegide sýda qalqyp júrgen ókpe áldekim taıaqpen túrtip qalǵanda mystan kempirge aınalyp shyǵa keletin. Biraq, ol ertegi ǵoı. Al, mynaý shyn. Sonda da sý soryp, bozaryp ketken ókpege jaqyndaǵym kelmedi. Máńgirip, sý betinde shashyraǵan shýaqqa eltip, uzaq turyp qalyppyn. Sálden soń bizden taıaq tastam árirek jaıǵasqan kórshilerdiń biri kórip, asyǵys adymdaı kep, qolyndaǵy pyshaǵymen ilip áketti.

- Ana balaǵa shaıyp ákelýge tapsyryp em, sýǵa laqtyra salypty. Aıyp bolmasyn, inishek.

Aqsıa kúlgen jas jigit meni qalanyń aqsaýsaq qazaǵy dep oılady ǵoı deımin. Sirá, sýda jatqan ókpeden, soıylǵan maldyń sýǵa aralasqan qan-jynynan jerkenip tur dep sheshti. «Kóke, men naǵyz qazaqpyn! Qyrdyń qazaǵymyn! Sýdan da, ottan da, qannan da qoryqpaımyn! Atam shopan bolǵan» degim keldi. Ertegini oılap turǵanymdy qaıdan bilsin.

Ertegi oqyp pa edińiz? — dedim zorlana jymıyp, - Bala kezińizde..?

Oı, inishek. Sen de qaıdaǵyny suraıdy ekensiń. «Biz ne kórmedik, sheteldiń boevık fılmin de kórdik» degendi bilýshi me eń?..

Kórshi sýǵa shyrt túkirdi de, teris aınaldy. Ezýinde qalanyń qara qazaǵyna degen sumpaıy jerkenish ketti.

Men aýylda týǵam...

İshimnen aıttym. Báribir. Túsinbeıdi.

Onshaqty jyl buryn... sý betine týra osy shıki ókpe tárizdi qalqyp shyǵyp, jastyqtyń jarqyn kúnderin jutqan qasiret oıyma orala berdi.

Kún tas tóbege kóterilipti. Erine basyp, kóldiń qushaǵyna ene berdim. Áýeli sıraqtan tartqan erke tolqyn. Qyryq-elý qadamnan soń tizeden sál ǵana asty. Balqashtyń bul tusynda jaǵalaý jataǵan keledi. Júz-júz elý metrden soń ǵana sý eppen tereńdeı túsedi, onda da jaǵaǵa lyqsyǵan tolqyn keri qaıtqanda sıpaı tegistep ketken qumdaq tabany sıyrtańdaılanyp kórinip jatady. Boz jasyl zúmiret tústes sý erekshe maıda, bıpaz. Deneńdi qushqany balqytyp, kól tabanynyń sál oıys tusyna kelgende alaqanyna salyp, áldıleı ketedi. Tabanyń qumǵa qaıyra tıgende sylqyldap, sıqyrlaı kúlgen názik tolqyn keýdeńnen jaılap qana ıterip qap qulatady da, kól qushaǵyna tarta beredi. Teńizdiń maıda qumdy tabanynyń bederin qyzyqtap, edáýir uzadym. Sý qyl moınymnan kelgende, baqaıymnyń ushymen serpile kóterilip, aıdynǵa qaraı erine qulashtaı bastadym. Bes-alty metr, on-on bes metr, aqyry otyz-qyryq metr uzadym-aý deımin. Burylyp, jaǵa jaqqa qaraǵanda bizdiń qyz-jigit te, shubalǵan suıyq tútin ishindegi kórshilerim de qurtaqandaı bop shalyndy. Shalqamnan aýdarylyp túsip, qolymdy jaıyp tastap, biraz demaldym. Tunyq aspan, tymyq teńiz astasyp jatty. Uıqym keldi. Nıvh taıpasynyń nerp aýlaýshylary muhıt tuńǵıyǵyna kezegimen batqanda, qaıyqta jalǵyz qalǵan bala syndy sezindim ózimdi. Osyndaı tymyq bolǵan shyǵar? Kenet ǵalamdyq uly muhıt pen shetsiz-sheksiz aspannyń adam aıaǵy, qulashy jetpes ıen ortasynda bolmasam da, ózimniń múlde jalǵyz, tuldyrsyz jalǵyz ekenim esime túsip, ókpeme ókinish tyǵyldy. Júregim shym ete aýyryp, qabaǵym qosylar tusqa kep syzat salǵan egiz syzyqty ájim shekeme ántek batqandaı boldy. Jumsaq jibek sý tassha batyp, kenet aýyrsyndym. Jaǵaǵa qaıtý kerek edi...

* * *

Onshaqty jyl buryn...

Sý betinde qalqyǵan úlken rezeńke kameraǵa ıek súıep, masaıyp jatyrmyn. Kindik tusymda belge jalpaq rezeńkemen qapsyra baılanǵan taǵy bir kamera sýdan arqa jonymdy aıaǵyma sheıin kóterip tur. Jeńil kóliktiń jel tyǵyndaǵyshy. Bul kamera úlken kameraǵa baılanyp tastalǵan. Eki metr arqanmen. Jaǵalaýdan júz elý metr qashyqta qalqyp, kúnge qyzdyrynyp jatqaly tórt-bes saǵattaı boldy-aý deımin. Ýaqyt mólsherin baǵamdaýǵa hal de joq. Úlken kameranyń sýǵa tıer tómen jaǵynan brezent qaptalǵan. Múlde batpaıdy. Kólik dońǵalaǵyna kıiler ortasy kádimgi ydys sekildenip jabylǵandyqtan, ishi qurǵaq. Bul — bizdiń «dastarqan». Tórt-bes shısha da meniń astymdaǵy kamera sekildenip, dastarqanǵa jippen baılanǵan. Tiskebasarymyz salynǵan paketter ǵana bos. Qos qoldy dastarqanǵa artyp qoıyp, jaǵalaýda mańyraǵan teńiz sıyry qusap, basyńdy bulǵap tastap, sharap silteısiń. «Densaýlyq úshin!» «Osyndaı keremet kafe oılap tapqan Darhan dos úshin!» Úsheýimiz daýryǵysyp tilek juptadyq, barqyrap án aıttyq. Raqat!

Kafe rasynda keremet edi. Tolqyn ústinde terbelip jatyp, demalasyń. Ortada úlken kamera. Oǵan tirkelgen úsh-tórt kishi «shlúpka». Bas-basyńa bir-bir oryndyq tıetin dámhana tárizdi. Jaǵaǵa qaǵylǵan qazyqqa baılanǵan arqandy jórgemdep tartyp, teńiz ortasyna qaraı júzshaqty metr asyqpaı júzip barasyń da, banket jasap jiberesiń! Sýdan qoryqsań, «oryndyǵyńdy» belińe tas qyp baılap al. Odan soń ómiri batpaısyń ǵoı keýdeńde jan bolsa. Kún eńkeıip, tolqyn kóterile bastaǵan kezde qojaıyn ózi tartyp alady. Eshqaıda qashyp ta kete almaısyń. Jaǵaǵa shyqqan soń, kepilge ótkizgen kıimińdi alyp, aqshańdy sanap beresiń de jóneısiń. Daıashy ǵana jetispeıdi. Biraq, mynadaı romantıkada daıashy da kerek emes. Tóbede máńgi zeńgir tunyq, tómende odan ǵapyl kem emes zúmiret kól. Kókjıektiń syzyǵyn ańdaı almaısyń. Masaıraı bastasań, óziń qusap maıda tolqyn áldılegen qyzý kórshilerińe baryp qaıtýǵa bolady. Kórshiń qatty qyzý bolsa, baılanysa bastasa, tóbelese de almaısyń: taban astyńda tireý joqta qaıdaǵy tóbeles?! Qaıta kerisinshe, túpsiz kók pen tereń sý ortasynda janyń bir bop shyǵady. Kóńiliń bosap, shet jerde kezikken jerlesińdeı ystyq bop shyǵa keledi. Jaǵalaýdaǵy qosmekendilerge qarap, aıǵaılaǵannyń ózi nege turady! Kafe rasynda keremet edi...

Bóke, syrany sýǵa matyryp qoıamyz-aý deımin, jylymshy tartypty...

Sóıteıik. Bir-bir júzdi tastap alaıyq. Zakýskany qaldyratyn túri joq, myna sý perisiniń.

Ne úshin ishemiz, aǵaıyn? Óziń bir tilek aıtshy. Keıde bir pálsapa soǵatyn jaqsy ǵadetiń bar edi ǵoı. Búgin tym oıly bop, kóp únsiz otyrsyń. Mana qyzyńdy ala kel degende til almadyń. Sý perisin sýda qushqan jaqsy eken. A, Bóke!

Men ne deıin? Senderdiń baqytty bolýlaryń úshin ishe bergim keledi. Vladımır Sangı degen sahalındik jazýshy bolǵan. Nıvh degen halyqtyń urpaǵy. Máskeýde turdy. Balasy Máskeýde dúnıege kelgen tuńǵysh nıvh eken. Bizdiń de balalar qalada dúnıege keletin boldy. Já, másele onda emes. Sol Vakeńniń «Kevongtardyń úılenýi» degen keremet romany, álde, poves pe, jadyda joq, týyndysy bar. Bizdiń túbimiz sondaı bolmasa eken! Sol úshin isheıik! Kevong áýleti Sahalındegi nıvhlerdiń bir butaǵynyń kishkene ǵana óskini bolǵan ǵoı. Áleýetti áýlet bolmaǵan soń, aǵaıyny qyzyn bergisi kelmegen. Berse de urpaq qalar-qalmasy neǵaıbyl. Túbi álgi áýletten tuldyr qalmapty. Biz de azaıyp baramyz. Biraq, úmit bar bizde!!! Úmit úshin!

Áı, erim-aı! El úshin ýaıym oılaısyń! Aıdaladaǵy nıvhige qazaqtyń taǵdyryn qaıdan telip tursyń! Biz ósetin elmiz!

Jaqsy tilek! Biraq, meniń sharabym taýsylyp qalypty.

Ofısıant! — Abzal tómenge, sýǵa qarap aıǵaı saldy. — Qazir keledi murtty jaıyn. Bizge bir shısha moldavan sharaby. Ol kelgenshe biz tarta bereıik.

Ofısıant dep qur aıǵaılaǵansha, barmenge tikeleı baryp kelseńshi, - Nazym nazdana kúldi.

Ekeýińniń toıyńda ózim ofısıant bolmasam, myna sý perisiniń qyzy sharapty sharaıaqpen simiredi eken!

Qoı, Bóken! Sen asabasyń ǵoı. Bir toıym bolatyny sózsiz meniń, dál qaı senbi ekenin aıta almaımyn...

Oınap aıtady. Toıdyń kúni belgilenip qoıǵan. Saǵan súrprız bolsyn dep aıtpaı otyrmyz! Endi úsh aptadan soń! Daıyndala ber, Bóken!

Óı, ne degen dáti berik adamsyńdar! Manadan beri nege úndemeı otyrsyńdar? Quıylsyn! Erneýletip!

Ha-ha-ha-ha-heı! Birden aıtqan qyzyq bolmaı qalady! Al, endi osy tilekti tik turyp aıtshy, túregep turyp isheıik ekeýimiz de.

Beldegi rezeńkeni sheshýge týra keldi. Qalt-qult etken jumsaq kamera ústine áýpirimdep turdyq-aý. Nazymda ishek joq. Úsh-tórt márte qulaǵan bizge sý shashyp aıran-asyr. Shyn baqytty edi.

Jastardyń baqyty úshin!

Kettik!

Ekeýimiz bir-bir aýyz sóz ǵana aıtyp úlgerdik te, staqandy shalqalaı kóterip, ashshy araqty juta sap, qaıqaıa sekirdik sýǵa. Sý betinde turyp aýyzyńa toltyryp ap, sýǵa súńgigen bette jutyp jiberseń, keremet áserli bolady. Dem ala almaı, osy záhárdi ómirińde alǵash ret jutqan sáttegideı tunshyǵasyń. Sý astynda qaıdaǵy aýa?! Óńeshińdi órtep ótken jyly araq sońynan dem shyǵarǵan da ózgeshe. Jantalasa sý betine shyqqan bette jutqan aýadan soń tiskebasar da qajet emes. Biz qusap eshkim ishpegen shyǵar!

Oı, raqat-aı!

Ker-re-met!

Fýýý! Teńiz ústi araq múńkip ketti ǵoı.

Biraq, mundaı ishis tez shaldyqtyrady. Alǵash dámin tatyp baıqaǵan talaı jigit qyzyq kórip, qaıtalaımyn dep jaǵaǵa jetkende balyq qusap, bylq-sylq etip qalatyn. «Soltústik halyqtarynyń túbine de osy ý záhar jetti ǵoı» dep oıladym «oryndyǵymdy» belime baılap jatyp. «Bizdiń el she? Biz de ońyp turǵan joqpyz ǵoı. Osylardyń toıynan soń, qoımasa bolmas!» Manaýrap uıqym keldi. Eki mas, eki jas bir-birin qytyqtap oınap ketken. Ortadaǵy kameranyń tasasyna baryp, jalasyp jatyr-aý shamasy.

Men azdap myzǵyp alaıyn, - dedim daýystap.

Bossyz!

«Osy dertten aıyǵa almaı qoıdym-aý!» On alty jasymnan beridegi biraz jyl osymen birge ótip keledi. Bireýler bir kún toılasa, eki kún demalyp jatady. Mende olaı emes. On birinshi klastan bastap, turaqty túrde kúndelikti tutynyp kelemin. El qusap mas bolmaımyn da, sana saý, keýde taza. Biraq, qoıý kerek! Ýaqytymnyń bári osymen ketedi eken. Oıyma Kevongtar kelgen...

Máńgirip jatyp, uıyqtap ketippin. Shólirkep oıandym. Tósekten turmaq bolǵanym esimde, qolymdy tiremek bolǵanda aýyp ketip, sý jutyp qoıa jazdadym. Kún eńkeıipti. Eki ǵashyq ta ortadaǵy kameraǵa arqandaýly qalypta maýjyrap jatyr.

«Oıan, qazaq!» «Aı, qap!» Uıyqtap qalyppyz ǵoı...

Kún eńkeıgen. Tolqyndar da bastaryn kóterisip, jaǵalaýǵa qaraı asyqpaı lyqsýda. Tolqyn shýynan endi sálden soń jel turatyny da ańǵarylady. «Qoı, jaǵaǵa qaıtpasa bolmas!» Kenet jaǵalaýdan edáýir alystap ketkenimizdi baıqadym. «Múmkin emes! Uıqymdy asha almaı turǵan bolarmyn». Eppen ortadaǵy kameraǵa jaqyndap, jaǵaǵa tartylǵan arqandy qarmap, naqty qashyqtyqty baǵamdamaq boldym. O, qudiret! Qumdaq jaǵalaýdaǵy qazyqqa baılanǵan arqan tartqan kezde dombyra isheginshe shıraı shertilýi kerek edi. Mynaý bos jatyr. Jalma-jan qos qoldap tartyp qaldym. Arqan sý betine kólbeı jatqannyń ornyna, salbyrap, sýsińdi aýyr salmaǵymen tereńnen shubaldy. Taǵy qarmanyp, birneshe metrin tartqanda, júregim zý ete qaldy. Arqanymyz bosap ketipti!!! Ári bizdi uıyqtata terbegen tolqyn jeńil kameralardy qaqpaqyldap, aıdyn ortasyna qaraı ketip qalyppyz!

Eı! Arqan bosap ketipti! Biz aıdynǵa shyǵyp ketippiz. Qarańdar! Jaǵadan alystap ketippiz!

Ne deısiń? Qalaı bosap ketkenbiz? Jaǵadan alystaǵany nesi?!

Qara óziń! Bir-eki shaqyrymdaı ketip qalyppyz!

Mama! Sý da sýyp ketipti. Bizdiń úıshikter kórinbeıdi ǵoı!

E-he-heı! Kómektesińder! Kómektesińder!

Dosym ortadaǵy úlken kameraǵa shyǵyp alyp, qos qolyn erbeńdete aıǵaılady. Jaǵalaý jaq tym-tyrys. Kenet tolqyn legin sıpaı jel júgirdi.

Jel turaıyn dedi!

Endi qaıttik?

Eshteńe de emes! Jaǵalaýǵa qaraı júzemiz ǵoı. Kamera bar — batpaımyz!

Tolqyn kóterilip ketse, jaǵaǵa bara almaımyz. Kerisinshe, jelmen yǵyp, ashyqqa shyǵandap ketýimiz múmkin.

Mama! Qorqam! Ne isteımiz?! Birdeńe qylyńdar! Ólemiz ǵoı!

Nazym ókire jylap jiberdi. Dosym jubatyp áýre. Qyzdyń jylaǵanyna, qos qolymen sýdy sabalap, beıaparlanǵanyna tolqynnyń kenet óse túsýi qosylyp, jelmen birge sý betin syzǵan áldebir úreı jon-arqamdy shymyrlatyp ketti. Kelesi sátte bárimiz qosyla aıǵaıladyq. Esiter adam qaıda! Shamamen bıiktigi bir metrge jeteǵabyl tolqyndar jaǵaǵa qaraı josyla jóńkilgenimen, bizdi jalyna kótergen bette aýnaqshı ketip, artqa qaraı tastap jiberedi. Sol sát kelesi tolqyn kómip qalady. Jaǵaǵa qaraı emes, tereńge qaraı lyqsyp bara jatyrmyz. Sý jutqan, ortadaǵy úlken kameraǵa úsh jaqtan jarmasqan úsheý baryldaı aıǵaılap baryp toqtadyq. Qyzǵa qosyla jylaǵan tárizdimiz. Biraq, onymyz betimizdi shaıǵan tuzdy sýdan biliner emes.

Bóken, jaǵaǵa qaraı qulashtaıyq. Bolmas!

Kamerany tastaımyz ba ne?

Joǵa! Myna tolqyn bizdi tereńge qaraı qaqpaqyldap bara jatyr. Áreket qylmasaq bolmaıdy! Júzý bilemiz ǵoı.

Júzgennen ne paıda?! Tolqyn kómip ketip tur ǵoı.

Óı, osylaı tura bersek, qazir qatyp qalamyz. Birazdan soń taza shyǵandap, Almaty jaqtan bir-aq shyǵatyn shyǵarmyz.

Nazymnyń tisi-tisine saqyldaı tıip, tońǵany, oǵan qosyla jylaǵany údeı tústi. Yqylyq atyp qoıady. Sirá, sý jutqan. Kenet oń qolymda áldene ustap turǵanymdy ańdadym. Araq eken. Ortadan sál tómen. Ózegim órtenip bara jatqanyn da sol kezde baıqaǵam. Sál shalqalaı, sýǵa bata-mata juttym. Jyp-jyly eken. Biraq, shólimdi qandyrǵandaı, qurysqan terimdi jazǵandaı, qýattanyp qaldym. Uly muhıtta kemeleri apatqa ushyraǵan teńizshilerdiń shıshaǵa hat salyp, aıdynǵa laqtyrar sońǵy jantásilim áreketi qapelimde eske túsipti. Ezýime jymıys uıalady. Qaıdaǵy apat?! Qaıdaǵy muhıt?! Myqtasa úsh metrden aspaıtyn sýda janymyz muryn ushyna kelip tur. Belgisiz ójettik boıyma taraǵan ýmen birge serpiltken. Araqtan bosaǵan bótelkeni aspanǵa bir-aq attym.

Kettik! Jaǵaǵa qaraı qulashtaıyq!

Belime oraǵan arqandy jópeldemede teksere qozǵap alyp, jaǵa osy bolar-aý degen baǵytqa qaraı etpetteı qulash urǵanym esimde. Sý sabalap, batyp-shyǵyp, demikkenim esimde. Bir mezet qulaǵyma Nazymnyń jylaǵany estildi. Dosym ekeýimiz tolqyn jaldarynan sekirgensip, júze jónelgende, úlken kameraǵa artylǵan.

Abzal, toqta! Nazymǵa birdeńe deseńshi.

Ne deıin?! Janym-aý, sabyr etshi. Qazir, eki jaqtap úlken kameraǵa shyǵaraıyqshy. Kel, demep jiber.

Jylaǵan qyzdyń qusettengen tastaı qarynan ustap úlken kameraǵa shyǵardyq. Sińirim tartylǵany baıqaldy. Kúni boıy jyp-jyly demimen tándi áldılegen sý munsha sýyq bolar ma! Tizem muzdap barady eken. Ólgen adamnyń táni budan jyly bolar dep oıladym qos aıaǵymdy bir-birine shyrmap. Kún tapal kókjıekke taqap qalypty. Qankúreńdene sýyq syzdanǵan Kún astynan yzǵar esetindeı. Teriskeıden qalyń qara bult órip keledi. Úlken kameraǵa ıek arta sál saıabyrsyǵan boldyq. Manaǵy mańnan bir metr de jyljymaǵan tárizdimiz. Sirá, joǵary qaraı terbele lyqsyǵan eskalatorǵa aıaq artyp, tómenge túspekke umtylǵan jannyń ónimsiz tirligin qaıtalaǵanbyz. Álde, jaǵaǵa jaqyndadyq pa? Tolqynnyń demeýimen serpilip, aınalaǵa kóz tastadym. Kóz súriner noqat joq. Jaǵa da, kókjıek syzyǵy da janarǵa shalynbaıdy.

Men tońdym! Belim qarysyp tur. Bóken, qozǵalyssyz tursaq, tońa beremiz. Qımyldaıyq.

Taǵy da arpalys. Jantalas. Nazym búrise jatqan úlken kamerany súıregen bolyp, jaǵa osy-aý degen tarapqa qarata enteleı qulash urdyq. On mınýt, on bes, jıyrma mınýt, bálkim, bir saǵat qulashtaǵan shyǵarmyz. Qulaǵymnan Nazymnyń óksip, yqylyq atqany keter emes. Álde, ózim be bul?! Bir mezet toqtap, óz-ózimdi tyńdaǵym keldi. Jaǵym qarysyp qalypty. Qulaǵyma belgisiz tolassyz gúril keledi. Arnasy alapat shaıqaǵan alyp ózende beımálim baǵytqa aǵyp bara jatqan tárizdimiz. «Stıks». Jan-jaǵym jóńkilgen tolqyn, gýlegen jel. Shym ete túsken keýdemdi jaryp jiberermen bop tarsyldaǵan júregim sý arqyly kúlli denemdi bılegen álgi gúrilmen birge myna alapattan qutqarar jaqqa asyqtyrady. Biraq, ol qaı jaq?! Tamyrymda qan joq eken deımin. Qarysqan jaǵymdy jazyp, jutynǵym keldi. Tilim tańdaıyma jabysyp qalypty. Shól qysyp barady. Úlken kamerada sý quıylǵan bótelkeler bar ekenin oıladym.

Nege toqtadyń?

Shóldegen sıaqtymyn...

Qaıdaǵy shól?!

Qazir...

Keri aınalyp, úlken kameraǵa qaraı buryldym. Qulashty eki sermep barǵanmyn. Tolqyn kómip, oınaqshytqan kameraǵa oń qolymdy asa súıengenmin. Qatyp, kári aǵashtaı syqyrlaǵan moıynymdy shaıqap, ıyq qomdap, boıdy qarmaǵan sýyqty qýmaqqa talpynǵanmyn. Tek ol qareketim keri shyqty. Kameraǵa asylǵan bette úlken jel tyǵyndaǵyshtyń ántek jumsaryp qalǵanyn baıqadym. Sol sát Abzal da jetken. Jalǵyz ǵana jalt etken mezette ekeýimiz bir-birimizge úrke qaradyq. Júregimiz dúr silkinip, toqtaı qalǵandaı boldy. Shúıdemizden tartylǵan julynymyz kenet shıratylyp, jotamyz tok urǵandaı dir etkeni este. Tastaı sýyq sý sorǵan mańdaıymyzdan shoqpar tıgendeı keri serpilip, jalqy mezet — jalt etken sekýnd sáttiń ǵumyrymyzdan da uzaqtaý sozyla ketkeni este. Úlken kamera ishinde Nazym joq edi!

Nazym!

Ekeýimiz qosyla aıǵaıladyq. Qyzdyń esimin neshe qaıtalaǵanymyz este joq. Belgisiz qudirettiń kúshimen jeli shyǵyp, jumsaryp qalǵan kamerany aýdaryp-tóńkerip, qansha turǵanymyz belgisiz. Kenet aıdyn ortasynda ekenimiz eske túsken. Aıǵaılaı jylap, sýǵa súńgidik. Alasapyran tolqyn shaıqaǵan sý asty kórdeı qarańǵy edi. Tereńge qaraı qos qoldy serpe súńgigenmen, sý qysymy tolqyn tósine laqtyryp shyǵara berdi. Júregim toqtap qalǵan tárizdi. Sý jutyp, qaqalyp-shashalyp, yzalana ańyraǵanym esimde. Ulyǵan tárizdimin. Dármensizdikten aıǵaılaı ańyraǵanmyn. Tilimdi tistep, qan jutqanmyn sýmen birge. Nátıjesiz áreketti qansha márte qaıtaladym. Bir mezette kameralardyń edáýir uzap ketkenin baıqadym.

Abzal!!! Abzal, qaıdasyń?

Sapyrylysqan tolqyn arasynan bir sát sý betine qalqyp shyqqan dosymdy baıqadym.

Abzal! Ne boldy? Nazym, qaıda?

Sol sátte dosym kókke qos qolyn kótere ańyraı aıǵaılaǵan.

A-a-a-a-a! A-a-a-a-a! Na-a-a-zym! A-a-a-a-a!

Abzal, qoıshy! Qoıshy, Abzal!

Ol meni estir halde emes-tuǵyn. Qolyn kótere aıǵaılap jylaǵan bette sýǵa kómilip ketti. Esimdi jınaı bastadym. Nazym joq! Endi Abzal batyp ketse, qaıtem! Oqys oıdan úreıim ushyp, dosymnyń sońynan súńgidim. Qara túnek eles shymqaǵan sý astynda Abzal qos qolyn jaıǵan qalpynda batyp bara jatyr edi. Oń qolynan shap berip ustap, joǵary tarttym. Tunshyǵa bastaǵanda sý betine shyqtym-aý. «Kameralar qaıda eken?» Sý jutyp, kenet najaǵaısha osyp ótken azapty qaıǵydan, osy tirligimizdiń shyn ómirlik oqıǵa, álde úreıli aýyr tús ekenin ajyratýdan dármensiz Abzal talyqsyp ketken-di. Kókjıekti qanǵa boıap, uıasyna baıyp qonýǵa ázirlengen Kún astynan qaraýytqan kameralardyń sulbasyn kórdim. Abzaldyń tý syrtynan shyǵyp, shashynan ýystaı ustap, shalqalata súırep júze jóneldim. Áıteýir bir ýaqta jettim-aý. Teńiz ústin ymyrttyń erekshe bir qarańǵy zil salmaǵy ezip turdy. Júregimdi de ezip ketken túnek qaıǵy meniń keýdeme qonaqtap, janarymnan jantalasa enip, tánime sińip bara jatty. Qulaǵym tars bitip, salyqqan júregim eshteńe de sezbeı, belgisiz bir saıabyrly sabyrmen dosymdy úlken kameraǵa tirkelgen kishi kameralardyń birine baıladym. Endi batpas. Ózim de tolqyn urǵan saıyn dirdek qaǵa sekirisip qalatyn jeńil jeltyǵyndaǵyshtardyń ekeýin qos qoltyǵyma qysyp alyp, saýsaqtarymdy bir-birinen ajyramastaı qarmap, sereıip turdym. Qystyń qabaǵy ashyq kúnderiniń shatyrdaǵy qardy jylyta eritken kezinde tamshydan túzilip, salbyraı qatatyn súńgi tárizdi sup-sýyq qalpymda qatyp tur edim. Oıyma Melvılldiń «Mobı Dıgindegi» aq kıttiń kıt aýlaýshylar kemesin kúıretkende tabyt qushaqtap tiri qalǵan beıbaq týraly oqıǵasy kelgen. Keýdemnen jan qashyp bara jatyr ma dep úreılendim. Sonda da, qozǵalýǵa dármensiz muz súńgi keıpinde, asty ústine shyǵa sapyrylǵan tozaq qazanyndaǵy qarańǵy kór túnekke shym batyp bara jattym...

Shyǵys jaqtaǵy qara bujyr tasty jaǵalaýdyń ıyǵynan janarynan qan tama qaıǵyryp, Kún shyǵyp kele jatqanda es jıyppyn. Qarysyp qatyp qalǵan qolym ajyramaǵan qalpy, qos kameranyń ortasynda bir tún ótkizdim be, álde, tutas ǵumyrym ótip ketti me — tirlik pen ólimniń arasynda qansha ýaqyt turǵanym belgisiz. Teńiz beti jym-jylas. Jemtigin jutqan soń janarynan jas taıǵanaıtyn alyp qoltyraýynnyń kóz jasyndaı móldirep jatyr edi jalmaýyz kól. Tamaǵymdy kenedim kenet. Áldene degim kelgen. Kimge?! Sol jaq qaptalymnan álsiz yńyranǵan daýys shyqty. Abzal! Siresip qalǵan moıynymdy syqyrlata buryp, qol sozbaq boldym. Dármen joq. Ázer degende áýpirimdep tebinip, jaqyndadym. Tiri. Tirimiz! Álde, ana dúnıedemiz be?! Kózimdi syǵyraıtyp, aınalaǵa qaradym. Beıtanys aımaq. Kúnshyǵystan jartasty jaǵalaý kórinedi. Tym alys emes. Bir mezet Nazymnan aıyrylǵanymyz esime tústi. Biraq, sol sát baqytsyzdyǵymyzdy baǵalar hal joq bolǵan. Bastysy — ekeýimiz tirimiz...

* * *

Biraq, sol tańnan bastap — túnimen tozaq ózenimen aǵyp, beıtanys jaǵalaýǵa shyǵandap ketken, ertesine keshkilik tabanymyzdy tas tilgenine qaramastan jıyrma shaqyrym jerdegi úıshikterimizge tıtyqtaı jetken ekeýimiz ózimizdiń tiri ekenimizge kúmándi edik. Kúni búginge deıin. Tymyq teńizden jartasty jaǵalaýǵa ıtshilep shyqqan soń kún tas tóbege kóterilgenshe, óleýsirep jatqanym jadymda. Áldebir shaqta laqyldatyp jasyl zapyran qusqan Abzal sandyraqtaı bastaǵan. Áldeqaıdan shýlaǵan shaǵalalar oǵan qosylyp, keshe tolqyn ústinde tars bitip qalǵan qulaǵymdy jaryp, mıǵa shanshý bop qadala berip edi. Súıretilip, úlken kameraǵa jaqyndadym. Nazym joq ekeni anyq. Tek «jyp-jylmaǵaı sý ortasynda qalǵan rezeńkeden jel qalaı shyǵyp ketýi múmkin?» degen zilmaýyr oı súıretip kep edi. Óli men tiri arasynda shalajansar bolsam da, jantalasyp jatqanyma tańmyn. Kameranyń brezentpen qaptalǵan sýǵa janasar tómengi jaǵynan alaqan syıardaı jyryq taptym aqyry. İshi sýǵa tolmasa da, aýyr tartqan jeltyǵyndaǵyshty tóńkerip, janshyp, sýyn aǵyzdym. Qabysqan qara rezeńkeniń jyryǵyna qolymdy tyǵyp, sıpalap jatyp, bir qýysynan úıshikke kıimimizdi tastap, tiskebasar-tamaqpen birge ala shyqqan sholaq kezdikti sýyryp aldym! Nazymnyń ajalyna sebep bolǵan qara kezdikti Abzalǵa kafeniń ıesi Darhan syılaǵan edi...

* * *

Kúmándimin — tirligime. Arada on jyl ótken. Óz júregimdegi tereń teńizge batyp ketken qos ǵashyq týraly ańyz jyljyǵan jyldar legine ilese kelgen qaıdaǵy bir estelikter daýylymen qaıyra qalqyp shyqqan edi jadymnyń taqtasyna.

Aımaqtyq basylymda bes jyl qyzmet istep kelemin. Jazdyń áldebir shýaqty kúnderinde redaksıaǵa keldi. Sol esteliktiń habarshysy. Gazetke jarıalanatyn eske alý, quttyqtaý, kóńil aıtýlarǵa qosaqtalatyn taqpaq-óleń ataýly aldymnan ótedi. Sol turypty kezekti eske alýǵa óleń jazýymdy ótinip, Nazymnyń aǵasy kelgen edi aldyma. Bastapqyda tanymaı qaldym. Tek qolyndaǵy sýretti usynǵanda ǵana jartasty jaǵalaýdaǵy shýlaǵan shaǵalalardyń shańqyly men Abzaldyń sandyraǵy, Nazym qyzdyń óksip, yqylyq ata tońǵany — bári-bári qulaǵymdy jaryp, júregime shanshylǵan. Qyz aǵasy sol zaýaldy kúnderdiń qarsańyndaǵy qos ǵashyqtyń eń baqytty sátterinde túsken toıǵa shaqyrý bıletiniń jartysyn ustap kelip tur edi. Abzaldyń sýretin eppen, bilinbesteı, qyzdyń janynda múlde bolmaǵandaı qylyp, qıyp alyp tastaǵan.

Myna sýrettiń jartysy qaıda ketken?

Ne deısiz?!

Meniń únim shyqpaı qaldy. Áýelgi saýal keýdemnen kenet shyǵyp ketken kúrsinispen birge aqtarylǵan edi.

Siz bul sýrette eki adam bolǵanyn qaıdan bilesiz?!

Jo-joq! Bilmeımin ǵoı. Tek... montajdalǵany kórinip tur.

Qyz aǵasy ornynan turyp, ústelimdi aınalyp janyma jetip keldi. Jetip kele jaǵamnan jarmasqan. Tesireıip kózime qaraǵan. Men tik qaraı almadym.

A, zalym! Sen Nazymdy óltirgen eki jigittiń biri ekensiń ǵoı! Sen áli tiri ekensiń ǵoı! Ajalyń menen bolady! Bireýińdi qurtyp edik, sen jer basyp júr ekensiń ǵoı áli!

Sol sát esik ashylyp, bastyq endi, bastyqtyń sońynan bizdiń bólmedegi oqys shýdy estip, redaksıanyń ózge qyzmetkerleri de jetti. Opyr-topyr tóbeles kenet bastalǵanyndaı kenet aıaqtaldy da qaldy...

«Apyraı! Biz Nazymdy óltirmep edik qoı! Iá, Iá...»

Iá, sol zaýaldy kúnderde Nazymnyń týystaryna qaıǵyly qazany estirtip, sý betin syzǵan qaıyqtarmen, súńgýir mamandarmen bir apta kól túbin qoparyp shyqqan edik. Tabylmady Nazym qyz. Qolymyzda sol kúnderden belgi bolyp, eki júz elý shaqyrý bıleti men Nazymnyń ómiriniń sońynda kólge kıip kelgen kıimderi ǵana qaldy. Ah ura jylaǵan qyz týystary men dostarymyz jıylyp, bıletter men kıimderdi qalanyń shyǵys betindegi qalyń qorymnyń shetine jerledik. Azapty túnnen aýrý jamap shyqqan Abzal qatysa almady qasiretti qoshtasýǵa. Úsh apta — týra toı belgilengen kúni aýrýhanadan shyqqan Abzal men ony alyp shyǵýǵa barǵan meni polısıa qarsy alyp tur edi. Odan soń irkes-tirkes tergeý, aıyptaý, jylaý-syqtaý. Ómirden kúder úzildi. Tirlikke kúmán toldy. Bolashaǵymyz bulyńǵyr edi. Biraq, barlyq sharýa bir-aq kúni tyıyldy. Belgisiz sebeptermen qyz týystary aıyptaýdan bas tartqan. Aıyp deregi bolmaǵan soń polısıa bizdi qapastan bosatqan. Tek... Tek sol zil salmaqty kúnderdiń birinde Abzal dos izim-qaıym joǵalyp ketti. Eshkimmen qoshtaspastan, bet alǵan baǵytyn aıtpastan joq bolǵan. Úsh kún surastyrdyq, izdedik. Barsha bolýy kerek mańdardy sharladyq. Aqyry Nazymnyń qabiriniń basyna barǵanbyz. Onda da joq. Qabir basynda Nazym jaqsy kóretin alqyzyl raýshan gúlderi ǵana jatyr edi. Áli solmaǵan. Soǵan qarap, Abzal kelip, qoshtasyp ketken eken ǵoı dep túıdik. Sonymen támát-támám!

...Arada onshaqty jyl ótken. Iá, týra sol kún — qyz aǵasy kelip, maǵan eske alý jazdyrar qarsań — odan keıin gazet jarıa bolatyn beısenbi kún eki ǵashyqtyń toıy bolatyn kún eken ǵoı! «Bireýińdi qurtyp edik...» Qapastan shyǵa joǵalyp ketken Abzaldy — jastyqtyń bastan asar kóp qatelikteriniń biriniń kesirinen bola almaı qalǵan kúıeýbalalaryn qyzdyń aǵalary sýǵa batyryp jibergen eken. Al, meni umyt qylǵan. Ǵaıyptyń jazýymen tiri qalǵam. Ne úshin?! Bálkim, osy estelikti jazý úshin be?! Álde, qapıada qaza bolǵan qos ǵashyqtyń búkil arman-muratyn arqalap, sol bozdaqtardyń kóz jasyndaı móldirep jatqan zúmiret kóldeı qaıǵyny keshý úshin be?! Bilmedim... Tirimin!

* * *

...Sý betinde tań bozynda kóterilgen bozamyq tumannyń esimi Nazym edi.

Alapat shaıqap, alasurǵan teńiz tolqyny bizdiń jastyq shaǵymyz eken.

Bizdiń júregimiz de daýyldy túni qoparyla keter teńiz ǵoı.

Sol teńizdiń tolqyndarynyń astynda talaı estelik kómilip qala beredi.

Tek, sanamyzǵa baılanǵan qudiret qylyn úzýge qushtar sezimderge ıe bolsaq eken.

Tek, tunyq tirlik jaǵalaýynan adasyp, máńgi sheksiz tumandyqtarǵa joǵalmasaq eken.

Tek jansebil kókiregimizdiń etegine qara kezdikteı qasiret qadalmasa eken!

Al, ázirge tirimin...

01.10.2010.

---