InfoHub Logo

Til damytýǵa arnalǵan mátinder

Taýyq, tyshqan jáne qur.
Erte zamanda taýyq, tyshqan, qur – úsheýi bir turypty. Bir kúni taýyq arpanyń dánin taýyp alypty. Ol qýanǵannan:
- Dán taptym!- dep aıqalapty.
- Muny tıirmenge aparý kerek. Káne, qaısyń alyp júresiń?- depti taýyq.
- Men apara almaımyn,- depti tyshqan.
- Men de apara almaımyn,- depti qur.
Dándi taýyqtyń ózi alyp júripti. Tıirmenge tarttyrypty.
Taýyq:
- Endi undy úıge kim arqalap aparady?- depti.
- Men apara almaımyn,- depti tyshqan
- Men de apara almaımyn,- depti qur.
Undy taýyqtyń ózi arqalap alyp júripti.
- Kim qamyr ıleıdi?- dep surapty taýyq.
- Men ıleı almaımyn,- depti tyshqan.
- Men de ıleı almaımyn,- depti qur.
Qamyrdy taýyqtyń ózi ılepti. Taýyq:
- Kim ot jaǵady?- dep surapty.
- Men jaǵa almaımyn,- depti tyshqan.
- Men de jaǵa almaımyn,- depti qur.
Otty da taýyq ózi jaǵypty.
- Peshke nandy kim salady?- dep surapty taýyq.
- Men sala almaımyn,- depti tyshqan.
- Men de sala almaımyn.,- depti qur.
Nandy da taýyqtyń ózi salypty.
- Nan qyp - qyzyl bolyp pisip shyǵypty.
Taýyq nandy alyp qoıypty da:
- Muny kim jeıdi?- dep surapty.
Tapsyrma:
1. Mátin kimder týraly?
2. Oı qozǵaý. Nan týraly ne bilesiń?

- Men,- dep tyshqan stol qasyna kelip otyrypty.
- Men de jeımin,- dep, qur da stol qasyna kelip otyrypty.

Túske aldanǵandar.
Úsh ańshy ańǵa shyǵypty. Kún boıy qus aýlap, keshke jalǵyz úırek atyp alypty. Ańshylar ábden sharshap, bir ózenniń jaǵasyna kelip túneıdi. Úırekti pisiredi. Úırek pisken soń, bir ańshy:
- Bul úırekti úsheýimiz jep toımaımyz, sondyqtan bireýimiz ǵana jeıik,- depti.
- Úırekti jaýyp qoıaıyq ta, úsheýimiz de jatyp uıyqtaıyq.
- Kim jaqsy tús kórse, úırekti sol jesiń,- depti bir qý jigit.
Tún ortasynda qý ańshy turyp, úırekti jep, tabaqty burynǵysha jaýyp qoıady. Tańerteń ańshylar oıanyp, turǵan soń:
- Qandaı tús kórdińder?- dep suraıdy.
- Men aq boz atqa minippin, basyma altyn taj kıippin, patsha bolyppyn,- deıdi
- Men jumaqqa kirippin, jumaqta qor qyzdarymen birge júr ekenmin,- depti ekinshi ańshy.
Sonda qý ańshy aıtypty:
- Ekeýiń de ras aıtasyńdar, men senderdi kórip jattym. Biriń patsha bolǵan soń, endi biriń jumaqqa kirip ketken soń, bir úırekke bola qaıtyp kelmes dep, úırekti men jep qoıdym,- depti.
1. Tapsyrma oryndaý
1. a) Ańshylar nesheý?
á) Qandaı qus aýlady?
b) Tús degenimiz ne?
v) Ańshy qandaı qýlyq jasady?
2. Kónergen sózderdi tap.
3. Toptastyrý

Qojanasyr.
Bir baı toı jasapty. Toıǵa kóp adam kelipti. Qojanasyr da kelipti. Qojanasyrdyń ústindegi kıimi jaman eken. Qojany eshkim elemepti, buǵan tórge shyq, tamaq je demepti. Qoja aqyryndap dalaǵa shyǵypty. Úıine baryp, jaqsy kıimderin kıip, qaıta kelipti. Bul joly úı ıesi Qojaǵa tórden oryn beripti. Et kelgende:
- Qojeke, alyńyz, alyńyz!- dep qadirlepti. Qoja etti jemedi, tabaqqa shapanynyń jeńin malyp:
- Je, shapanym, je,- dep otyra beripti. Úı ıesi ókpelep:
- Siz o ne qylǵanyńyz, shapan et jeı me?- deıdi.
Sonda Qoja:
- Cen meni syılamaısyń, kıimdi syılaıdy ekensiń. Sondyqtan jeńime jegizip otyrǵanym ǵoı,- dep jaýap beripti.
1. Zat esimderdi terip jazý.
Jalqy -
Jalpy -
2. Qojanasyrǵa minezdeme jazyp kór.
Qojanasyr, aqyldy,.............................
3. Sózdikpen jumys.
Toı -
Kıim -
Úı ıesi -
Shapan -
Tór -

Aqseleý.
Eki dos úı - úıdiń arasymen áńgimelesip kele jatty. Onyń bireýi – Aqseleý de, ekinshisi – Abyz. Abyzdyń densaýlyǵy nashar, kóp júgire almaıtyn, demikpe syrqaty bolatyn. Bir úıdiń janynan óte bergende, dáý qara tóbet abalap úrip shyǵa keldi.
- Aqseleý, qash, áne, ıt kelip qaldy!- dep, Abyz aıǵaılap júgire jóneldi.
- Aqseleý jerden bir shybyq alyp, qashpastan ıtke qarsy umtyldy. Biraq onyń shalbary jyrym - jyrym boldy. Abyz Aqseleýdiń janyna kelip:
- Men qash degende nege qashpadyń? Qashsań, sen de aman qalatyn ediń,- dedi.
- Men qashsam, densaýlyǵyń joq, alysqa júgire almaıtyn sen tutylyp, men qutylatyn edim. Seni qorǵap qalý úshin ádeıi qashpadym,- dedi Aqseleý.
- Aqseleý bala da bolsa, azamat eken!- dedi ekeýiniń áńgimesin tyńdap turǵan bir aqsaqal súısinip.
Tapsyrma.
1. Mátin ne týraly?
2. Dostyq uǵymyn qalaı túsinesiń?
3. Eki balanyń aty kim?
4. Olar neden qoryqty?
5. Aqseleý qandaı erlik kórsetti?
2. Syn esimderdi tap. Tapqan syn esimderdi paıdalana otyryp, Aqseleýge minezdeme berý.

Qulyn.
Atam jaılaýdan qulyndy bıe minip keldi. Ony ana aǵashqa baılap qoıdy. Bıeniń qasynda oınaqtap júrgen qulyn ádemi - aq. Janyna jaqyndaýǵa qoryqtym. Birazdan keıin táýekel ettim. Qulyn menen úrkip, biraz jerge uzap baryp, qarap turdy. Qaıta kelip, esik aldyndaǵy shelekti ıiskeleı bastady. «Janýar - aı, shóldegen ekensiń ǵoı» dep oıladym.
Kóshedegi sý qubyrynyń sýyn aǵyzyp qoıdym. Qulyn jasqana basyp sýǵa jaqyndady. Aýzyn tosyp edi, sý tanaýyna kirip ketip, pysqyrynyp shegindi. Sýdy azaıtyp aǵyzdym. Qulyn sýǵa tumsyǵyn tosyp, uzaq ishti. Osylaısha ekeýimiz dostasyp kettik. Jalynan sıpasam, súısine qarap turady.

Til damytýǵa arnalǵan mátinder. júkteý