Til tiregi
Tárbıe saǵatynyń taqyryby: Til tiregi.
Tárbıe saǵatynyń maqsaty: Oqýshylardy qazaq elin, qazaq tilin qasterleýge, oı - órisin keńeıtýge, sheshendik ónerdiń qyr – syryn uǵyna bilýge tárbıeleý. Tildiń qoǵam ómirindegi mańyzyn uǵyndyrý. Shyǵarmashylyq qabiletterin damytý.
Kórnekilikter: taqyryp, maqaldar jazylǵan plakattar, sharlar.
Júrisi:
İ. Uıymdastyrý bólimi.
Salamatsyńdar ma, balalar! Búgin bizde erekshe kún. Bizdiń «Til tiregi» atty tárbıe saǵatymyz «Til» baǵdarlamasy negizinde saıys túrinde ótedi. Maqsatymyz: Til týraly bilimizdi keńeıtý, maqal – mátelder arqyly tanymdylyq qabiletimizdi shyńdaý, sózdik qorymyzdy molaıtý.
Muǵalimniń kirispe sózi:
Sońǵy jyldary ana tilimizdiń memlekettik mártebege ıe bolýy, halyqtyq pedagogıkanyń asyl qazynasyn paıdalanýǵa, ádebıetimiz ben mádenıetimizdi, salt – dástúrimizdi jetildirýge múmkindik týǵyzǵany elimiz úshin zor qýanysh. Qazirgi zaman talaby halyqtyq dástúrdi keńinen paıdalana bilýdi kózdep otyr. Ol úshin halqymyzdyń ata – babadan kele jatqan ulttyq asyl muralaryn, turmys saltyn, úlgi - ónegesin júzege asyrýymyz qajet. Elimizdi basqa el tanyp jatqanda, táýelsiz el tiregi – bilimdi urpaqty tárbıeleý basty mindetterdiń biri. Tárbıeniń negizgi quraly – til, ol ulttyń tarıhı kórinisiniń belgisi bolyp tabylady.
Ana tilin bilmeýiń, ananyń aryn tókkendeı,
Tildi buzyp sóıleýiń, ózińdi óziń sókkendeı.
Tilde olqylyq boı alsa, tym alysqa barmassyń,
Ana tiliń joıylsa halyq bolyp qalmassyń.
Sondyqtan da, bizder, búgingi jastar, ana tilin bilip, qurmettep, qasterleýdi ózimizge basty mindet etip qoıýymyz kerek. Bolashaqta egemendi el bolyp, halyq bolyp qalý – qalmaýymyz bizge, myna ósip kele jatqan jas urpaq sizderge tikeleı baılanysty. Osy aıtylǵan toqsan aýyz sózimniń tobyqtaı túıini retinde aqyn Muqaǵalı Maqataevtyń:
Eń birinshi baqytym – halqym meniń,
Soǵan berem oıymnyń altyn kenin.
Ol bar bolsa, men barmyn qor bolmaımyn,
Qymbatyraq altynnan narqym meniń.
Al, ekinshi baqytym – tilim meniń,
Tas júrekti tilimmen tilimdedim.
Keı keıde dúnıeden túńilsem de
Qasıetti tilimnen túńilmedim.
Baqytym bar úshinshi - Otan degen,
Qudaı degen kim dese, Otan der em.
Oty sóngen jalǵanda jan barsyń ba,
Oılanbaı – aq kel daǵy, ot al menen, - degen óleń joldaryn usyna otyryp, saıysymyzdyń negizgi bólimine kóshelik.
İİ. Negizgi bólim.
A) Saıyskerlerdi tanystyrý, topqa bólý.
B) Ádil – qazylar alqasyn tanystyrý.
V) Saıystyń sharty:
- «Til» sóz saıysy.
- «Ádepti bala ata – anasyn maqtatar» taqyrybymen ádeptilik týraly maqal – mátel saıysy.
- «Sózden sóz qura» toptyq jumys.
- Til týraly oılar. Aqyn – jazýshylardyń til týraly jazǵan shyǵarmalarynan úzindi.
1. Tilim meniń erligim de eldigim,
Kemeńgerim, sheshendigim, keńdigim.
Tilim meniń – móldirligim, páktigim,
Oılylyǵym, tereńdigim, teńdigim - dep saıysymyzdyń alǵashqy kezeńi «Til» sóz saıysyna kezek beremiz.
Oqýshylar bir – birden áripterdi tańdap, suraqtarǵa sol áripten bastalatyn sózben jaýap berýleri kerek. A, Á, B, M, Q, T, S, Sh.
1. Seniń atyń kim?
2. Seniń famılıań kim?
3. Seniń dosyńnyń aty?
4. Seniń unatatyn kásibiń?
5. Seniń unatatyn sóziń?
6. Seniń súıikti taǵamyń?
7. Seniń unatatyn kitabyń?
Jaqsy, balalar. Sizder ózderińizdiń tapqyrlyqtaryńyzdy kórsete bildińizder.
2. «Maqal – sózdiń máıegi» degen. Endeshe, kelesi kezekti «Ádepti bala ata – anasyn maqtatar» taqyrybymen ádeptilik týraly maqal – mátel saıysyna bereıik. Sharty: bir – birin qaıtalamaýy qajet.
Qurǵaq sózdiń ǵumyry qysqa. Sol sebepti ómirde maqal – mátelderdi jıi
paıdalanǵan jón.
3. Dáýlet degen uǵyńdar,
Keshe bolsa, búgin joq.
Tiliń bolsa – kúniń bar,
Til bolmasa – túgiń joq! - degendeı, oqýshylardyń tilin damytý maqsatynda «Sózden sóz qura» toptyq jumysyna kezek beremiz.
Eki topqa «ádeptilik» degen sóz beriledi. Bir sózden birneshe sózder quraýlary kerek. Mysaly:
Ádep Kilt İl
Tek Tilek Ádet
Ketik Ket Kel
Kepti Keldi Ádepti
Epti Til Tilik
Pák Ák Et
El Pil Tik
Dáke Áke Ákel
İlik Dál Álek
4. Ana tilin jyrlap ótken talaılar,
Jyrlap ótken Ybyraı men Abaılar.
Qasıetti meniń ana tilimde,
Óshpes máńgi alaýlaǵan araı bar - deı otyryp saıysty 4 synyp oqýshylary jalǵastyrady. Til týraly oılar. Aqyn – jazýshylardyń til týraly jazǵan shyǵarmalarynan úzindi oqý.
İİİ. Qorytyndy bólim.
Ádil – qazylarǵa sóz kezegin berý. Madaqtaý.
Muǵalimniń qorytyndy sózi:
Áýezdisiń, ásem tili elimniń,
Áýenisiń ulan baıtaq jerimniń.
Samǵaı bersin shartarapqa ór úniń! - degen izgi tilekpen búgingi «Til tiregi» atty tárbıe saǵatymyzdy aıaqtaımyz. Qosh - saý bolyńyzdar!
Tárbıe saǵatynyń maqsaty: Oqýshylardy qazaq elin, qazaq tilin qasterleýge, oı - órisin keńeıtýge, sheshendik ónerdiń qyr – syryn uǵyna bilýge tárbıeleý. Tildiń qoǵam ómirindegi mańyzyn uǵyndyrý. Shyǵarmashylyq qabiletterin damytý.
Kórnekilikter: taqyryp, maqaldar jazylǵan plakattar, sharlar.
Júrisi:
İ. Uıymdastyrý bólimi.
Salamatsyńdar ma, balalar! Búgin bizde erekshe kún. Bizdiń «Til tiregi» atty tárbıe saǵatymyz «Til» baǵdarlamasy negizinde saıys túrinde ótedi. Maqsatymyz: Til týraly bilimizdi keńeıtý, maqal – mátelder arqyly tanymdylyq qabiletimizdi shyńdaý, sózdik qorymyzdy molaıtý.
Muǵalimniń kirispe sózi:
Sońǵy jyldary ana tilimizdiń memlekettik mártebege ıe bolýy, halyqtyq pedagogıkanyń asyl qazynasyn paıdalanýǵa, ádebıetimiz ben mádenıetimizdi, salt – dástúrimizdi jetildirýge múmkindik týǵyzǵany elimiz úshin zor qýanysh. Qazirgi zaman talaby halyqtyq dástúrdi keńinen paıdalana bilýdi kózdep otyr. Ol úshin halqymyzdyń ata – babadan kele jatqan ulttyq asyl muralaryn, turmys saltyn, úlgi - ónegesin júzege asyrýymyz qajet. Elimizdi basqa el tanyp jatqanda, táýelsiz el tiregi – bilimdi urpaqty tárbıeleý basty mindetterdiń biri. Tárbıeniń negizgi quraly – til, ol ulttyń tarıhı kórinisiniń belgisi bolyp tabylady.
Ana tilin bilmeýiń, ananyń aryn tókkendeı,
Tildi buzyp sóıleýiń, ózińdi óziń sókkendeı.
Tilde olqylyq boı alsa, tym alysqa barmassyń,
Ana tiliń joıylsa halyq bolyp qalmassyń.
Sondyqtan da, bizder, búgingi jastar, ana tilin bilip, qurmettep, qasterleýdi ózimizge basty mindet etip qoıýymyz kerek. Bolashaqta egemendi el bolyp, halyq bolyp qalý – qalmaýymyz bizge, myna ósip kele jatqan jas urpaq sizderge tikeleı baılanysty. Osy aıtylǵan toqsan aýyz sózimniń tobyqtaı túıini retinde aqyn Muqaǵalı Maqataevtyń:
Eń birinshi baqytym – halqym meniń,
Soǵan berem oıymnyń altyn kenin.
Ol bar bolsa, men barmyn qor bolmaımyn,
Qymbatyraq altynnan narqym meniń.
Al, ekinshi baqytym – tilim meniń,
Tas júrekti tilimmen tilimdedim.
Keı keıde dúnıeden túńilsem de
Qasıetti tilimnen túńilmedim.
Baqytym bar úshinshi - Otan degen,
Qudaı degen kim dese, Otan der em.
Oty sóngen jalǵanda jan barsyń ba,
Oılanbaı – aq kel daǵy, ot al menen, - degen óleń joldaryn usyna otyryp, saıysymyzdyń negizgi bólimine kóshelik.
İİ. Negizgi bólim.
A) Saıyskerlerdi tanystyrý, topqa bólý.
B) Ádil – qazylar alqasyn tanystyrý.
V) Saıystyń sharty:
- «Til» sóz saıysy.
- «Ádepti bala ata – anasyn maqtatar» taqyrybymen ádeptilik týraly maqal – mátel saıysy.
- «Sózden sóz qura» toptyq jumys.
- Til týraly oılar. Aqyn – jazýshylardyń til týraly jazǵan shyǵarmalarynan úzindi.
1. Tilim meniń erligim de eldigim,
Kemeńgerim, sheshendigim, keńdigim.
Tilim meniń – móldirligim, páktigim,
Oılylyǵym, tereńdigim, teńdigim - dep saıysymyzdyń alǵashqy kezeńi «Til» sóz saıysyna kezek beremiz.
Oqýshylar bir – birden áripterdi tańdap, suraqtarǵa sol áripten bastalatyn sózben jaýap berýleri kerek. A, Á, B, M, Q, T, S, Sh.
1. Seniń atyń kim?
2. Seniń famılıań kim?
3. Seniń dosyńnyń aty?
4. Seniń unatatyn kásibiń?
5. Seniń unatatyn sóziń?
6. Seniń súıikti taǵamyń?
7. Seniń unatatyn kitabyń?
Jaqsy, balalar. Sizder ózderińizdiń tapqyrlyqtaryńyzdy kórsete bildińizder.
2. «Maqal – sózdiń máıegi» degen. Endeshe, kelesi kezekti «Ádepti bala ata – anasyn maqtatar» taqyrybymen ádeptilik týraly maqal – mátel saıysyna bereıik. Sharty: bir – birin qaıtalamaýy qajet.
Qurǵaq sózdiń ǵumyry qysqa. Sol sebepti ómirde maqal – mátelderdi jıi
paıdalanǵan jón.
3. Dáýlet degen uǵyńdar,
Keshe bolsa, búgin joq.
Tiliń bolsa – kúniń bar,
Til bolmasa – túgiń joq! - degendeı, oqýshylardyń tilin damytý maqsatynda «Sózden sóz qura» toptyq jumysyna kezek beremiz.
Eki topqa «ádeptilik» degen sóz beriledi. Bir sózden birneshe sózder quraýlary kerek. Mysaly:
Ádep Kilt İl
Tek Tilek Ádet
Ketik Ket Kel
Kepti Keldi Ádepti
Epti Til Tilik
Pák Ák Et
El Pil Tik
Dáke Áke Ákel
İlik Dál Álek
4. Ana tilin jyrlap ótken talaılar,
Jyrlap ótken Ybyraı men Abaılar.
Qasıetti meniń ana tilimde,
Óshpes máńgi alaýlaǵan araı bar - deı otyryp saıysty 4 synyp oqýshylary jalǵastyrady. Til týraly oılar. Aqyn – jazýshylardyń til týraly jazǵan shyǵarmalarynan úzindi oqý.
İİİ. Qorytyndy bólim.
Ádil – qazylarǵa sóz kezegin berý. Madaqtaý.
Muǵalimniń qorytyndy sózi:
Áýezdisiń, ásem tili elimniń,
Áýenisiń ulan baıtaq jerimniń.
Samǵaı bersin shartarapqa ór úniń! - degen izgi tilekpen búgingi «Til tiregi» atty tárbıe saǵatymyzdy aıaqtaımyz. Qosh - saý bolyńyzdar!
You Might Also Like
-
Sabaqtyń taqyryby: Shyǵys shynary. Ázıza Nurmahanova
-
Toptamadaǵy sabaqtardyń tizimi:1. Esim han (1598 – 1628 jj)2. Qasym han (1511–1518 jj)3. Haqnazar han (1538–1580 jj)4. Táýekel han (1582–1598 jj)
