Tirshilik tańǵajaıyptary
Tirshilik tańǵajaıyptary
Maqsaty: oqýshylardyń janýarlar dúnıesi týraly alǵan bilimderin qorytyndylaý, tirshilikke degen qyzyǵýshylyqtaryn arttyrý, tabıǵatty qorǵaýǵa umtyldyrý.
Barysy: 1. Uıymdastyrý
2. Saıys sharttarymen tanystyrý
3. Qorytyndy
Muǵalim: Qosh keldińizder qurmetti ustazdar, oqýshylar, saıysqa qatysýshylar men kesh qonaqtary! Árbir adamzat balasy ózi tirshilik etetin ortany, tabıǵatty qorǵaý paryzy dep esepteımin. Adamzattyń tabıǵatsyz kúni joq, tabıǵattyń muny aıtýǵa tili joq demekshi bir tal japyraq pen alýan túrli jemis – jıdektersiz bizdiń kúnimiz joq ekeni belgili. Tabıǵattyń bizderge qanshalyqty kerek ekenin, onyń qanshama qupıasy men syrlaryn bilý, sheshý maqsatynda oqýshylarmen «Tirshilik tańǵajaıyptary» atty kesh ótkizbekpiz. Kesh ártúrli tapsyrmalardan turatyn 5 - bólimnen quralǵan.
1 Kim zerek?
2. Tapshy, qandaı janýar?
3. Sýretter sóıleıdi
4. Jorǵa
5. Sońǵy beket
Saıyskerlerimizge sáttilik tilep, saıysymyzdy bastaıyq!
5 - slaıd. Kim zerek?
Durys jaýap 5 - upaı
1. Balyqtardyń qazirgi kezde neshe túri bar? (20 000)
2. Aıýdyń atalyǵyn qalaı ataıdy? (Mataı)
3. Shemirshekti balyqtarda neshe jup jelbezek bolady? (5 - 7 jup)
4. Janýarlar dúnıesin jikteýdiń qysqasha syzbanusqasy qalaı?
(túr - tús - tuqymdas - otrád - klass - tıp - janýarlar dúnıesi )
5. Jer astynda tirshilik etetin sútqorektilerdi ata?
(kórtyshqandar, soqyrtyshqandar)
6. Ýyldyryq degenimiz ne? (Balyqtyń analyq bezindegi maıda jumyrtqa jasýsha)
7. Pellıkýla degenimiz ne? (Qarapaıym jándikterdiń denesin qaptaıtyn juqa, ıilgish qorǵanysh
qabat)
8. Jemsaý degenimiz ne? (Óńeshtiń keńeıgen bóligi)
9. Zoologıa ǵylymynyń parazıt qurttardy zertteıtin salasy? (gelmıntologıa)
10. Bodo degen ne? (birjasýshaly, talshyqty jándik)
11. Qazaqstanda tirshilik etetin kesirtkelerdiń eń úlken túri ualaı atalady? ( Keles)
12. Omyrtqaly janýarlardyń dene temperatýrasyna baılanysty qandaı 2 topqa bóledi? (Salqynqandy
jáne jylyqandy janýarlar)
13. «Jylannyń ýy tilinde» degen halyqtyń uǵymy ras pa? (Joq, ýy ústińgi jaq súıekterinde
ornalasqan tiste)
14. Kálmar degenimiz ne? (Basaıaqty bylqyldaqdenelilerdiń bir ókili)
15. Qustyń iri qaýyrsyndarynyń terige enip turǵan bóligi qalaı atalady? (Qalamsha)
16. Atol degenimiz ne? (Marjan qańqalarynyń úıindisinen túzilgen sheńberli jartas)
17. Adamǵa eń qaýipti aýrý – ensefalıtti juqtyratyn jándik? (Taıga kenesi)
18. Terisinde bezderi mol, dabyl jarǵaǵy bolmaıtyn, ishteı uryqtanatyn qosmekendi túri? (aıaqsyz
qosmekendi – saqınaly qurtjylan)
19. Jorǵalaýshylardy zertteıtin zoologıa ǵylymy qalaı atalady? (gerpetologıa)
20. Sońǵy qýysty, kópjasýshaly, eki jaqty sımmetrıaly teńiz jándikteri qalaı atalady? (Tikenterililer)
6, 9 - slaıd. Tapshy, qandaı janýar?
Durys jaýap 10 - upaı
№
Qandaı janýar?
Jaýaby
Sýreti
1. Syrtqy túri ósimdikke uqsas bul jándik balyq shabaqtarymen qorektenedi. Teńiz túbinde tirshilik etetin bul jándikti jyrtqysh jándik dep te ataıdy. Bul qaı jándik?
(Aktınıa)
2. Bul ań dúnıe júzindegi eń úlken sútqorekti. Tirshiliginiń barlyǵyn sýda ótkizetin bul qaı janýar?
(Kıt)
3. Bul janýardyń súıegi shemirshekten quralǵan. Teńiz tunyǵynda budan 350 mln jyl buryn tirshiligin bastaǵan bul balyqta torsyldaq bolmaıdy. Bul qaı balyq?
(Akýla)
4. Bul janýardyń denesi eki búıirinen qysyńqy, moıny qysqa, quıryǵy uzyn. Quıryǵy aǵash butaqtaryn orap ustaýǵa beıimdelgen. Qoregin ushy jalpaq uzyn tilin aýzynan laqtyryp jiberip ustaıdy. Afrıka men Madagaskar araldarynda taralǵan bul qaı janýar?
(Qubylǵy)
5. Bul ańdardy ilki ańdar nemese jumyrtqa salatyn sútqorektiler dep ataıdy. Bulardyń qustarǵa uqsas kloakasy bolady. Avstralıada tirshilik etetin bul qaı ań?
(Úırektumsyq)
6. Teńiz túbinde tirshilik etetin bul janýar basaıaqty bylqyldaqdenelilerdiń bir ókili. Denesiniń biraz bóligin basy alyp jatyr. Basynyń eki jaǵynda úlken kózderi bar. Kózderiniń bir ereksheligi bireýi bir zatty, ekinshisi ekinshi zatty jeke - jeke kóre alady. Bul qaı janýar?
(Kálmar)
7. Bul jándik dúnıe júzindegi tez ushatyn býnaqdene. Olar shala túrlenip damıdy, ıaǵnı damý satysynda qýyrshaq bolmaıdy. Bul qaı jándik?
(Inelik)
8. Bul qus túıequstardyń ishindegi eń irisi. Olardyń basqa qustardan aıyrmashylyǵy - aıaqtarynda eki ǵana saýsaǵy bolady. Bul qaı qus?
(Straýs)
9. Sýda tirshilik etip, jelbezek arqyly tynys alatyn bul janýar dara jynysty. Ósimdiktermen birge balyq, baqa, basqa da sý janýarlarynyń óleksesin jep, tabıǵatta sanıtarlyq ról atqaratyn janýardy bizderde, ıaǵnı adamdarda keıbir túrlerin taǵamdyq azyq retinde paıdalanamyz. Bul qaı janýar
(Shaıan)
10. Bul otrádqa jatatyn qosmekendilerdiń 500 túri bar. Dene turqy 20 - 25 sm bolyp keletin bul qosmekendiniń bir ereksheligi aldyńǵy aıaqtarynda 4 saýsaq, artqy aıaqtarynda 5 saýsaq bolady. Bul qaı janýar?
(Salamandra)
10, 11 - slaıd. Sýretter sóıleıdi
Durys jaýap 10 - upaı
(Berilgen sýretterdiń bastapqy áripterinen janýarlardyń attaryn atap, olardyń belgili bir jerde turǵanyn kórsetip sóılem quraý.)
1. Jańǵaq, kese, raketa, oımaq (japalaq ormanda bolady; kesirtkeni restoranda kórdim)
2. Shalbar, kóılek, qýyrshaq, tumar (shegirtkeni qorjynnan ustadym;
kóbelek teńiz betinde ushyp júr)
3. Alqa, stol, jip, parta (pıngvın Antarktıda da; jylandar savannada)
4. Mashına, torsyq, saǵat bilezik (mysyq baýda júr; taýeshkisi saıǵa túspeıdi)
5. Oıý, asyq, úı, ara ( ormanda aıý bar; úırek Almaty sýlarynda júzedi )
6. Dombyra, taǵa, sabyn, qońyraý (degelekter sý mańaıynda júr; qabylan taýda kezdesedi )
12, 13 - slaıd. Jorǵa
Durys jaýap 5 - upaı
1. Talyshyqty jándik – bodo
2. Teńiz ishekqýystysy – medýza
3. Regenerasıa – qalypqa kelý
4. Jalpaq, kirpiksheli qurt – aqsulama
5. Býyltyq qurt ókili - súlik
6. Qosjaqtaýly bylqyldaqdene - aıqulaq
7. Jasýnyqqa uqsas aǵzalyq zat – hıtın
8. Ákaıaq aýrýyn týǵyzatyn jándik – mamyqkene
9. Týra damıdy – qanatsyz býnaqdeneliler
10. Qurylysynda kirý jáne shyǵý sıfony bar – asıdıa
11. Ihtıologıa – balyqtardy zertteıtin ǵylym
12. Trıton – qosmekendi
13. Gatterıa – jorǵalaýshy
14. Úsh saýsaqty túıequs – nandý
15. Quıryq qaýyrsyny uzyn taýyq – fenıks
16. Júregi tórt bólimdi – sútqorektiler
14, 15 - slaıd. Sońǵy beket
Durys jaýap 10 - upaı
(Saıyskerlerge úlestirme qaǵaz usynylady, tańdap alynǵan qaǵazdan shyqqan úı haıýanattaryna sıpattama berý)
1 - úlestirme qaǵaz - jylqy
2 - úlestirme qaǵaz – túıe
3 - úlestirme qaǵaz – qoı
4 - úlestirme qaǵaz - sıyr
Qorytyndy.
Saıys sońynda jeńiske jetken oqýshyny marapattaý, aldaǵy saıystarǵa osyndaı úlken daıyndyqpen, jiger – yntamen qatysýǵa shaqyrý.
Paıdalanǵan ádebıetter:
1. Bıologıa 7 - synyp oqýlyq
2. Bolshaıa ıllústrırovannaıa ensıklopedıa erýdıta Moskva 2004
Maqsaty: oqýshylardyń janýarlar dúnıesi týraly alǵan bilimderin qorytyndylaý, tirshilikke degen qyzyǵýshylyqtaryn arttyrý, tabıǵatty qorǵaýǵa umtyldyrý.
Barysy: 1. Uıymdastyrý
2. Saıys sharttarymen tanystyrý
3. Qorytyndy
Muǵalim: Qosh keldińizder qurmetti ustazdar, oqýshylar, saıysqa qatysýshylar men kesh qonaqtary! Árbir adamzat balasy ózi tirshilik etetin ortany, tabıǵatty qorǵaý paryzy dep esepteımin. Adamzattyń tabıǵatsyz kúni joq, tabıǵattyń muny aıtýǵa tili joq demekshi bir tal japyraq pen alýan túrli jemis – jıdektersiz bizdiń kúnimiz joq ekeni belgili. Tabıǵattyń bizderge qanshalyqty kerek ekenin, onyń qanshama qupıasy men syrlaryn bilý, sheshý maqsatynda oqýshylarmen «Tirshilik tańǵajaıyptary» atty kesh ótkizbekpiz. Kesh ártúrli tapsyrmalardan turatyn 5 - bólimnen quralǵan.
1 Kim zerek?
2. Tapshy, qandaı janýar?
3. Sýretter sóıleıdi
4. Jorǵa
5. Sońǵy beket
Saıyskerlerimizge sáttilik tilep, saıysymyzdy bastaıyq!
5 - slaıd. Kim zerek?
Durys jaýap 5 - upaı
1. Balyqtardyń qazirgi kezde neshe túri bar? (20 000)
2. Aıýdyń atalyǵyn qalaı ataıdy? (Mataı)
3. Shemirshekti balyqtarda neshe jup jelbezek bolady? (5 - 7 jup)
4. Janýarlar dúnıesin jikteýdiń qysqasha syzbanusqasy qalaı?
(túr - tús - tuqymdas - otrád - klass - tıp - janýarlar dúnıesi )
5. Jer astynda tirshilik etetin sútqorektilerdi ata?
(kórtyshqandar, soqyrtyshqandar)
6. Ýyldyryq degenimiz ne? (Balyqtyń analyq bezindegi maıda jumyrtqa jasýsha)
7. Pellıkýla degenimiz ne? (Qarapaıym jándikterdiń denesin qaptaıtyn juqa, ıilgish qorǵanysh
qabat)
8. Jemsaý degenimiz ne? (Óńeshtiń keńeıgen bóligi)
9. Zoologıa ǵylymynyń parazıt qurttardy zertteıtin salasy? (gelmıntologıa)
10. Bodo degen ne? (birjasýshaly, talshyqty jándik)
11. Qazaqstanda tirshilik etetin kesirtkelerdiń eń úlken túri ualaı atalady? ( Keles)
12. Omyrtqaly janýarlardyń dene temperatýrasyna baılanysty qandaı 2 topqa bóledi? (Salqynqandy
jáne jylyqandy janýarlar)
13. «Jylannyń ýy tilinde» degen halyqtyń uǵymy ras pa? (Joq, ýy ústińgi jaq súıekterinde
ornalasqan tiste)
14. Kálmar degenimiz ne? (Basaıaqty bylqyldaqdenelilerdiń bir ókili)
15. Qustyń iri qaýyrsyndarynyń terige enip turǵan bóligi qalaı atalady? (Qalamsha)
16. Atol degenimiz ne? (Marjan qańqalarynyń úıindisinen túzilgen sheńberli jartas)
17. Adamǵa eń qaýipti aýrý – ensefalıtti juqtyratyn jándik? (Taıga kenesi)
18. Terisinde bezderi mol, dabyl jarǵaǵy bolmaıtyn, ishteı uryqtanatyn qosmekendi túri? (aıaqsyz
qosmekendi – saqınaly qurtjylan)
19. Jorǵalaýshylardy zertteıtin zoologıa ǵylymy qalaı atalady? (gerpetologıa)
20. Sońǵy qýysty, kópjasýshaly, eki jaqty sımmetrıaly teńiz jándikteri qalaı atalady? (Tikenterililer)
6, 9 - slaıd. Tapshy, qandaı janýar?
Durys jaýap 10 - upaı
№
Qandaı janýar?
Jaýaby
Sýreti
1. Syrtqy túri ósimdikke uqsas bul jándik balyq shabaqtarymen qorektenedi. Teńiz túbinde tirshilik etetin bul jándikti jyrtqysh jándik dep te ataıdy. Bul qaı jándik?
(Aktınıa)
2. Bul ań dúnıe júzindegi eń úlken sútqorekti. Tirshiliginiń barlyǵyn sýda ótkizetin bul qaı janýar?
(Kıt)
3. Bul janýardyń súıegi shemirshekten quralǵan. Teńiz tunyǵynda budan 350 mln jyl buryn tirshiligin bastaǵan bul balyqta torsyldaq bolmaıdy. Bul qaı balyq?
(Akýla)
4. Bul janýardyń denesi eki búıirinen qysyńqy, moıny qysqa, quıryǵy uzyn. Quıryǵy aǵash butaqtaryn orap ustaýǵa beıimdelgen. Qoregin ushy jalpaq uzyn tilin aýzynan laqtyryp jiberip ustaıdy. Afrıka men Madagaskar araldarynda taralǵan bul qaı janýar?
(Qubylǵy)
5. Bul ańdardy ilki ańdar nemese jumyrtqa salatyn sútqorektiler dep ataıdy. Bulardyń qustarǵa uqsas kloakasy bolady. Avstralıada tirshilik etetin bul qaı ań?
(Úırektumsyq)
6. Teńiz túbinde tirshilik etetin bul janýar basaıaqty bylqyldaqdenelilerdiń bir ókili. Denesiniń biraz bóligin basy alyp jatyr. Basynyń eki jaǵynda úlken kózderi bar. Kózderiniń bir ereksheligi bireýi bir zatty, ekinshisi ekinshi zatty jeke - jeke kóre alady. Bul qaı janýar?
(Kálmar)
7. Bul jándik dúnıe júzindegi tez ushatyn býnaqdene. Olar shala túrlenip damıdy, ıaǵnı damý satysynda qýyrshaq bolmaıdy. Bul qaı jándik?
(Inelik)
8. Bul qus túıequstardyń ishindegi eń irisi. Olardyń basqa qustardan aıyrmashylyǵy - aıaqtarynda eki ǵana saýsaǵy bolady. Bul qaı qus?
(Straýs)
9. Sýda tirshilik etip, jelbezek arqyly tynys alatyn bul janýar dara jynysty. Ósimdiktermen birge balyq, baqa, basqa da sý janýarlarynyń óleksesin jep, tabıǵatta sanıtarlyq ról atqaratyn janýardy bizderde, ıaǵnı adamdarda keıbir túrlerin taǵamdyq azyq retinde paıdalanamyz. Bul qaı janýar
(Shaıan)
10. Bul otrádqa jatatyn qosmekendilerdiń 500 túri bar. Dene turqy 20 - 25 sm bolyp keletin bul qosmekendiniń bir ereksheligi aldyńǵy aıaqtarynda 4 saýsaq, artqy aıaqtarynda 5 saýsaq bolady. Bul qaı janýar?
(Salamandra)
10, 11 - slaıd. Sýretter sóıleıdi
Durys jaýap 10 - upaı
(Berilgen sýretterdiń bastapqy áripterinen janýarlardyń attaryn atap, olardyń belgili bir jerde turǵanyn kórsetip sóılem quraý.)
1. Jańǵaq, kese, raketa, oımaq (japalaq ormanda bolady; kesirtkeni restoranda kórdim)
2. Shalbar, kóılek, qýyrshaq, tumar (shegirtkeni qorjynnan ustadym;
kóbelek teńiz betinde ushyp júr)
3. Alqa, stol, jip, parta (pıngvın Antarktıda da; jylandar savannada)
4. Mashına, torsyq, saǵat bilezik (mysyq baýda júr; taýeshkisi saıǵa túspeıdi)
5. Oıý, asyq, úı, ara ( ormanda aıý bar; úırek Almaty sýlarynda júzedi )
6. Dombyra, taǵa, sabyn, qońyraý (degelekter sý mańaıynda júr; qabylan taýda kezdesedi )
12, 13 - slaıd. Jorǵa
Durys jaýap 5 - upaı
1. Talyshyqty jándik – bodo
2. Teńiz ishekqýystysy – medýza
3. Regenerasıa – qalypqa kelý
4. Jalpaq, kirpiksheli qurt – aqsulama
5. Býyltyq qurt ókili - súlik
6. Qosjaqtaýly bylqyldaqdene - aıqulaq
7. Jasýnyqqa uqsas aǵzalyq zat – hıtın
8. Ákaıaq aýrýyn týǵyzatyn jándik – mamyqkene
9. Týra damıdy – qanatsyz býnaqdeneliler
10. Qurylysynda kirý jáne shyǵý sıfony bar – asıdıa
11. Ihtıologıa – balyqtardy zertteıtin ǵylym
12. Trıton – qosmekendi
13. Gatterıa – jorǵalaýshy
14. Úsh saýsaqty túıequs – nandý
15. Quıryq qaýyrsyny uzyn taýyq – fenıks
16. Júregi tórt bólimdi – sútqorektiler
14, 15 - slaıd. Sońǵy beket
Durys jaýap 10 - upaı
(Saıyskerlerge úlestirme qaǵaz usynylady, tańdap alynǵan qaǵazdan shyqqan úı haıýanattaryna sıpattama berý)
1 - úlestirme qaǵaz - jylqy
2 - úlestirme qaǵaz – túıe
3 - úlestirme qaǵaz – qoı
4 - úlestirme qaǵaz - sıyr
Qorytyndy.
Saıys sońynda jeńiske jetken oqýshyny marapattaý, aldaǵy saıystarǵa osyndaı úlken daıyndyqpen, jiger – yntamen qatysýǵa shaqyrý.
Paıdalanǵan ádebıetter:
1. Bıologıa 7 - synyp oqýlyq
2. Bolshaıa ıllústrırovannaıa ensıklopedıa erýdıta Moskva 2004
You Might Also Like
-
Taqyryby: M. Ótemisulynyń ómiri, erligi (Ereýli atqa er salmaı...) (prezentasıasymen)
-
Maqsaty: Tiri aǵzalardyń bir – birimen qatynasy, olardyń qorshaǵan ortamen baılanysy, tabıǵat resýrstaryn tıimdi paıdalanýdy, bıologıalyq mıkro jáne makroekojúıelerdi zertteıtin ǵylym ekologıa týral...
