InfoHub Logo

Naǵashymdy kórsem, jynymdy kórgendeı bolamyn! Ol — bıtin syǵyp qanyn jalaıtynnyń naǵyz ózi. Jasy jetpiske taqalǵanynda oǵan osy bir kesel jabysyp jaqsy boldy, áıtpese onyń shylqyǵan baı ekenin este bile almaıtyn edik. Basqa týysqandarymyz sıaqty ol da eptep-septep kúneltip júrgen shyǵar deıtinbiz. Qalaı aýyrdy, solaı aqshasy atnópir boldy da ketti. Jany tym-aq tátti eken!.. Bárimizdi aqymaq qylyp aldap kelgenine biz qatty ashyndyq.

Kesel onyń ishinen jabysty. Dál qaı jerinen ekeni beımálim. «Qaı jeriń aýyrady?» deseń,— qýyq tusyn sıpalaıdy. Dárigerler ne kesel ekenin bile almaı daǵdarysty.

Men medısınaǵa bala kezimnen-aq senbeımin. Astronomdar, mysaly, bizden pálen mıllıard kılometr qashyqtyqtaǵy juldyzdardyń qaıda, qalaı turǵanyn aıtyp beredi, al dárigerler jerde, ózderiniń janynda júrgen naǵashymnyń aýrýyn aıyra almaıdy! Osydan keıin bul medısına ǵylymyna ne daýa?

— Menińshe,— dedi naǵashym,— meniń ishimde on shaqty ıt pen mysyq bar sekildi. Eger sol maqluqtardy bir qapshyqqa salyp, aýzyn býyp qoısań, birin biri júndeı túter edi. Meniń ishimde de týra sondaı birdeńe bop jatyr.

Árıne, naǵashymnyń qursaǵynda yrymǵa ıt te joq, qysyq ta joq. Ol jas kezinen óleń oqýǵa, aspandatyp ásirelep sóıleýge úıir bolǵan kórinedi. Eger onyń ishi tolǵan ıt pen mysyq bolsa, onda haly áldeqaıda jeńil bolar edi. Qańǵybas haıýandardy qınalmaı-aq qyryp salatyn qala ákimshiliginiń baı tájirıbesin dereý qoldanar edik te, naǵashyma ýǵa pisirilgen judyryqtaı etti jutqyzyp jiberip, baıǵusty beınetten qutqarar edik.

Ózderiniń qaı jeri, qalaı aýyratynyn bilmeı qınalatyndar onsha az emes. Iaǵnı ondaıda dáleldi sózdi dárigerler aıtýǵa tıis. Biraq meniń naǵashym da cay sıyrdyń japasy emes:

— Mine, myna ekeýiniń týra ortasy aýyrady,— dedi ol, bir qolymen quıymshaǵyn, ekinshi qolymen qýyq tusyn basyp.

Amal ne, dárigerler sonda da aýrýyn taba almady.

Qalada naǵashym kórinbegen dáriger qalmady. Qyrýar aqsha jelge ushty.

Naǵashymsha aýyryp álegi shyqqan bir tanysymyz ózin emdep jazǵan profesor bar ekenin aıtyp, jón siltedi. Naǵashymdy dereý sol áýlıege alyp bardyq. Ol shaldy qarap jiberdi de:

— Asqazanyna jara shyqqan,— dedi.

Qýanǵannan tóbemiz kókke jete jazdady. Dym bile almaı, dińkemiz quryǵannan jaqsy ǵoı!— dedik te sol profesordyń úıine tarttyq.

Men mektepte anatomıadan biraz maǵlumat alǵanymdy ańǵarttym:

— Naǵashymnyń syrqaty qýyǵy men quıymshaǵynyń eki arasynda. Al siz asqazan jarasy deısiz. Asqazan áldeqaıda joǵary jatyr,— dedim.

Profesor upaıyn jibermedi.

— Sózińizdiń jany bar,— dedi ol.— Biraq naǵashyńyzdyń asqazany súmireıip tómen túsip ketipti, siz megzegen deńgeıden týra úsh santımetr tómen tur. Dereý operasıa jasaý kerek!

Jany murnynyń ushynda júrgen naǵashym kelise ketti. Biraq operasıanyń paıdasynan buryn zıany tıdi. Operasıa sestrasynyń aıtýyna qaraǵanda, asqazanda eshqandaı jara joq kórinedi.

Profesor:

— Bu ǵumyrymda myńdaǵan asqazandy alyp-salsam da, dál mynadaı sap-saý ǵalamat asqazandy kórgen emespin! Mynaý tipti qara tasty da qorytar! — dep tańdanypty.

Solaı deı tura, alǵan aqyny aqtaý úshin, ol naǵashymnyń asqazanynyń dál jartysyn kesip alyp tastapty.

Profesorǵa járdemshi dáriger:

— Jarasy joq bola tura jartysyn nege kesesiz? Sap-saý ǵoı!— dep qarsylyq bildirgen.

— Asqazan — qaýipti múshe,— degen profesor, bir jańalyqty jarıa etken lektorsha jelpinip.— Buǵan jara qazir shyqpasa da, keıin shyǵady. Munyń ekiden birin alyp tastaý arqyly biz keleshekte jara shyǵý qaýpin de eki ese azaıttyq.

Sóıtip, naǵashym býda-býda aqshasynan ǵana emes, asqazanynyń teń jartysynan da aıryldy. Al densaýlyǵy nasharlaı tústi.

Endi bireý bizge ataqty bir terapevti aıtty.

— Ol naǵyz sıqyrshy! Ólgenine bir táýlik tola qoımaǵan kisini tiriltip jiberedi,— dedi.

Tiriltse tirilter. Naǵashymdy qarap jiberdi de:

— Búıregi. Operasıa qajet! — dedi.

Shalekeń ekinshi ret soıyldy.

Naǵashymnyń búıreginde túıirdeı de aqaý joǵyn kórgen terapevt qalaı tań qaldy deseńizshi! Ózi sap-cay, ózi óte myqty eki búırek bir kisige tym artyq dáýlet bolyp júr eken dep uıǵaryp, bireýin alyp tastaýǵa aınaldy.

Janyndaǵy jas dáriger:

— Sap-saý búırekti nege alasyz? Qudaıǵa shúkir, grınvıch saǵatynsha sartyldap-aq tur,— dep qarsylyq bildirdi.

Terapevt aıylyn jıǵan joq;

— Eger bir búıregin alyp tastamasaq, bul «Aldap aqshamdy qaqshydyńdar!» dep qıǵylyq salady. Shataq shyǵara qalsa: «Biz alyp tastaǵan músheń, mine, mynaý!» dep kórsete qoıamyz. Saqtyqta qorlyń joq, bizdiń qolymyzda zattaı dálel bolýy kerek,— dedi. Sonsoń búırektiń bireýin bultyń etkizip kesti de aldy.

Sóıtip, naǵashym jáne bir múshesinen aıryldy. Oǵan qosa, operasıada óltirip tastaı jazdaǵandaryna atnópir aqsha tólegeni bylaı tursyn, aýrýhananyń dárigerinen bastap kúzetshisine deıin barlyq qyzmetkerlerine gazet arqyly alǵys aıtty.

Atnópir aqsha da, alǵys ta dalaǵa ketti. Naǵashymnyń haly nasharlaı tústi.

Taǵy bir tanysymyz:

— Men on alty ret soıyldym. İshki múshelerimniń bárin bir alyp, bir salyp túgel kórdi. Biraq shıpa tabylmady. Aqyrynda bir dáriger kez bop, sol emdep jazdy,— dedi.

Naǵashymdy dereý sol myqtyǵa alyp jóneldik. Shalymyz qandaı shatqalańǵa dýshar bolǵanyn aqtaryp aıtyp berdi. Anaý jyp-jyly jymıdy.

— Asqazan men búıregińizdi beker keskizgensiz. Sizdiń ishegińiz túıilgen,— dedi.

Men de seze qoıdym: sarań baıǵus syǵyp iship júrgende ishegi múlde shıratylyp, túıilip-túıilip qalǵan ǵoı.

Naǵashym operasıa stolyna úshinshi ret jatty. Onyń ishek-qarnyn aqtara bastaǵan hırýrg qatty abyrjyp, qolynan skalpelin túsirip aldy.

— İshektiń kókesi munda ǵoı! — dep daýryqty ol. — Dál mynadaı sap-saý, up-uzyn ishekti ómiri kórgen emespin! Mynaý ma, mynaý on bes kisige mol jetedi!

Men ózim týǵan kúnnen bastap jaratylystyń ádiletsizdigine narazymyn. Mysaly, boıdy alalyq. Jaratylys keıbireýdi boıǵa jarytpaı táltıtip tastaıdy da, oǵan tıesili boıdy basqa bireýge artyltyp berip qoıady. Sol sıaqty ádiletsizdiktiń saldarynan naǵashymnyń bir ózinde birneshe kisiniń ishegi júrgenin kórdiń be?!

Dáriger naǵashymnyń keselin taba almasa da, qur qol qalmasqa onyń ishegin biraz yqshamdaýdy jón kórdi.

Onysy ókinish qana boldy.

Tanystarymyz endi Ankarada teńdesi joq bir dáriger baryn aıtysty.

— Eger ol jaza almasa,— dedi olar naǵashyma,— onda saǵan eshqandaı em qonbaıdy, búıtip ıtshilep júrgenshe teńizge batyp tunshyǵyp ol!

Ankaranyń dárigeri naǵashymnyń aryzyn tyńdap bolyp kúlimsiredi de:

— Soqyr ishekke sýyq tıgen,— dep tujyrdy.

Naǵashymnyń qarnyn taǵy qaqyratty, alaıda qabynǵan eshteńe tabylǵan joq. Soqyr ishek degenińiz kúnásiz qyzdyń júregindeı qylaýsyz kúıi tur. Al jarǵan ishti jaıdan-jaı tige salý medısına ádebine jatpaıdy, sondyqtan soqyr ishekti sylyp tastady.

Qylaýsyz isheginen aırylý naǵashyma qylkópirden ótkennen de qıyn tıdi-aý deımin. Shalekeń operasıadan keıin múlde shuntıyp qaldy.

Ol tanystary aıtqan dárigerlerdiń bárine bara berdi. Árqaısysynyń eminen, operasıasynan keıin ońbaı quldyraı berdi. Sonshama dárigerlerge jetetindeı aqshany qaıtip qana jınaǵan! Aqshany qoldan jasasam da, men óle-ólgenimshe jeterlikteı etip tipti de jınaı almaǵan bolar edim.

Naǵashymnyń óneboıy órmekshiniń toryndaı boldy. Jup múshe ataýlynyń bir-bir syńarynan aıryldy. Yqshamdaýǵa kelgenderi yqshamdaldy, kelmegenderi — múlde alynyp tastaldy. Keselge tap bolǵanǵa deıin naǵashym alpys kılogramm edi. Artyq músheleri ǵaıyp bolǵan soń salmaq kórsetkishi quldyrap baryp-baryp otyzǵa toqtady.

Naǵashym jazylmaıtynyn sezip, unjyrǵasy túsip ketken kezde áldekim oǵan taǵy bir bilgirdiń baryn aıtty. Úmitsiz — saıtan degen emes pe, naǵashym sońǵy úmitin arqalap soǵan tartty.

Dáriger naǵashymnyń elden erek epopeıasyn tyń- dap bolyp, ashshy mysqylmen myrs etip:

— Seldirep qalǵan múshelerińizge janym ashıdy. Sizdiń keselińiz — kómekeı bezińizde!— dedi.

— Ǵafý etińiz,— dedim men,— medısınadan habarsyz maqulyq bolsam da, naǵashymnyń aýrýy qýyq pen quıymshaqtyń eki arasynda ekenin aıtqym keledi. Oǵan kómekeı beziniń qanshalyqty qatysy bar?

— Ony ózim de bilmeımin,— dep dáriger ıyǵyn qujyń etkizdi.— Biraq, sol kómekeı beziniń qajeti shamaly, ol tipti tekke tur. Ony sylyp tastaǵannan zaýal kelmeıdi. Onyń ústine bul týysyńyzdyń tulaboıynda alyp tastar artyń múshe qalmapty. Múmkin bar pále osy kómekeı bezde shyǵar, kim biledi. Muny sylyp tastaıyń. Eger operasıanyń paıdasy bolmaı shyqsa, onda taǵy oılanyp kóremiz.

Kómekeı beziniń kózi qurtylǵanmen naǵashymnyń jaǵdaıy jeńildemedi. Tilinbegen, tigilmegen jeri qalmaǵan qaıran denesi balyqshynyń jamaý-jamaý aýyna uqsaıdy. Hırýrgtar operasıa jasaý úshin skalpelin izdep áýrelenbeıtin boldy. Kez kelgen tigisin túrtip qalsa, bitti — qarny tozǵan shúberekshe setinep júre beredi. Naǵashym qatty ahylap-ýhileýdi de qoıdy, óıtse-aq boldy,— ishiniń tigisteri sógilip ketedi.

— O, alla, bizdiń qarynymyzdy qaýsyryp túımeleı salatyn etip nege jaratpadyń? Sonda dárigerler bizdi irep-soıyp álek bolmas edi-aý,— dep mińgirleıdi ol.

Naǵashymdy qabyldap qarap otyrǵan kelesi bir dáriger onyń denesinde skalpel tımegen oımaq aýzyndaı saý jer joǵyn kórdi de:

— Sizdiń ishki sekresıa bezderińiz kinárattanypty,— dep málimdedi.— Dereý emdeý kerek. Uryqty tym kóp bóledi eken.

Sonymen, ol dáriger meniń baıǵus naǵashymnan, uly sózde uıattyq joq qoı, onyń eki eniniń bireýin alyp tastaýǵa rızalyǵyn berýdi talap etti.

Men tań qaldym. İshki músheleriniń talaıynan aırylyp áreń júrgen adamda ne qýat, ne qaýqar bolmaq?!

— Másele shaldyń kóptegen músheleriniń isten shyqqanynda,— dedi ol.— Sodan baryp ishki sekresıa bezderiniń kúshi shamadan artyq bolyp tur.

— Rasynda solaı bolsa,— dedi naǵashym nalı sóılep,— meıli, tipti ekeýin de alyp tastańdarshy. Maǵan keselimnen aıyqqanym ǵana kerek.

Dáriger naǵashymnyń tilegin medısına etıkasyna, adamgershilikke qaıshy keledi dedi de, onyń bir enin ǵana alyp tastady.

Alaıda ol operasıanyń da shıpasy bolǵan joq.

Naǵashym janyn jegen azaptan qutylý úshin ózin ózi óltirip tynysh tapqaly júrgeninde taǵy bir tanysymyz ózin beımálim syrqattan saýyńtyrǵan bir dárigerdiń adresin aıtty.

Ol dáriger naǵashymnyń bastan keshken hıkaıalaryn tyńdap otyryp-otyryp, tańdaıyn taq etkizip:

— Týh, áttegen-aı! Sizdiń sylynyp tastalǵan múshelerińizdiń ózinen jańadan bir kisi jasap alýǵa bolar edi!— dedi.

Naǵashymnyń aıaǵyn qarap jiberdi de:

— Keseldiń túbi súıelińizde. Ákelińiz, sylyp alyp tastaıyn,— dedi ol.

Baıǵus naǵashymnyń óne boıynda súıelden basqa artyq-aýys eshteńe qalmaǵan da bolatyn.

— O ne degenińiz, doktor!— dep shyr ete qaldym, naǵashymnyń tym qurysa súıelderi ornynda túgel turýyn kózdep.— Qýyq pen quıymshaqtyń ortasyndaǵy keselge aıaqtaǵy súıeldiń qandaı qatysy bar?

— Tula boıymyz tutas jaratylǵan ǵoı,— dep túsindirdi ol.— Eger sizdiń shynashaǵyńyzǵa jara shyqsa, saýsaǵyńyz ǵana emes, búkil on eki músheńiz túgel zardap shegedi.

Sóıtip, súıel sazaıyn tartty. Odan dárigerden basqa eshkim paıda kórgen joq, naǵashymnyń beıneti jeńildemedi. Ol densaýlyq saqtaý bóliminen Túrkıadaǵy tiri dárigerlerdiń tizimin berip jiberýdi ótindi. Tizimdi oqyp kórsek, biz qaralmaǵan eki-aq dáriger qalypty. Naǵashym solardy izdep shyqty.

Áýelgisi naǵashymnyń tiri júrgenine qaıran qaldy:

— Sizdi endi kisi deýge bolmaıdy!— dep jar saldy ol.— Sizdiń ómirińizdi osynshama uzartyp kele jatqan medısınamyz qandaı qudiretti deseńizshi!

— Sonda meniń syrqatym ne?— dedi naǵashym.

Dáriger ony qarap shyqty da, syrqattyń syryn sezgenin aıtty. Onyń buıryǵy boıynsha naǵashymnyń tabanynan tóbesine deıin bir tal túk qaldyrylmaı túgel qyryldy, shashpen birge qas ta ketti. Sonsoń dáriger jer betinde ushyrasýy eki talaı beımaǵlum bitimdi naǵashymdy kórsetip tamashalatý úshin áriptesterin shaqyryp máslıhat ashty.

Odan keıin beıshara shal tizimdegi eń aqyrǵy dárigerge bardy. Ol barlyq pále qabynǵan qyzyl ıegińde tur dedi. Qyzyl ıekten kelgen kórimdi kórip alaıyn dep bekingen naǵashym tisin túp-túgel aldyrtty da tastady. Sóıtti de:

— Ustańdar meni, jibermeńder! Men ushyp kete jazdap turmyn!— dep shyryldady.

Ol beker shyryldamaǵan eken: ap-ashyq bir kúni aıaqastynan jelemik paıda bola qaldy da, naǵashymdy úrlegen sharsha ilip alyp, úıdiń tóbesine bir-aq shyǵardy.

Shalekeń sóıtip tirlik etip júrdi,— adam qalpy joq, arýaq keıiptes bir eles.

Birde ol:

— Qalǵan tıyn-tebenimdi jıyp baryp Evropa dárigerlerine kóringim keledi,— dedi maǵan.

Ekeýimiz Parıjge attandyq. Onda tamyr-tanystarymyz joq edi, sondyqtan biz syrtynda dárigerdiń kabıneti delingen jazýy bar bir esikti kóre sala soǵan umtyldyq.

Fransýz dáriger naǵashymdy ary-beri qarap otyrdy da qarqyldap kep kúldi. İshegi túıilgenshe kúldi. Álde zamanda áreń tıylyp, qolyna pınsetin aldy:

— Aýzyńyzdy ashyńyz.

Naǵashym aýzyn ashty. Dáriger pınsetti suqty da qaıta aldy.

— Al, qalaısyz?— dedi.

— Jaqsy,— dedi naǵashym.— Aýrýymnan aıyǵyp kettim.

— Mine, keselińizdiń ne ekenine kóz salyńyz,— dep dáriger kúlimsirep, bizge pınsettiń ushynda turǵan aqshyl qyldy korsetti.— Tisti abaılap jýý kerek. Shetkańyzdyń mynaý bir tal qyly minekı kómeıińizge qadalyp turyp qalypty.

Biz Stambýlǵa qaıtyp oraldyń. Naǵashymnyń aýrýynan eshqandaı nyshan qalǵan joq. Aqshasynan da jetim tıyn qalmady. Aýrýynan aıyqqanyna jarty jyl tola bere naǵashym tirshilikpen qoshtasty, kedeıliktiń kesirinen ketti me, kep operasıanyń kesirinen ketti me,— onysyn bilmeımin.

Qalaı bolǵanda da ol bu dúnıeniń adamy emes-ti.

Orysshadan aýdarǵan ǴABBAS QABYSHEV

---