InfoHub Logo

Ertede eki qatyny bar bir adam bolypty. Munyń úlken qatynynan toǵyz uly bar eken, toqalynan bir-aq uly bar eken. Úlken qatynynan týǵan toǵyz ul zorlyqshyl bolypty. Sondyqtan olardy jurt: «Tońqyldaq» dep atapty. Báıbisheden týǵan toǵyz toqaldan týǵan jalǵyz uldy shyryldatyp, zorlyq qyla beretin bolǵań soń, ony jurt: «Shińkildek» dep atapty.

         Ákesi ólgen soń, bular az ǵana maldan aıyrylyp, jutap qalady. Bári qańǵyryp, mal izdep, bir jerge keledi. Toǵyz Tońqyldak maldy birge jaıady, Shińkildek maldy bir bólek jaıady. Toǵyz Tońqyldaq bir Shińkildekke qastyq qyla beredi.

         Bir kúni Shinkildektiń dalada jaıylyp júrgen jalǵyz eshkisin Toǵyz Tońqyldaq ólimshi etip sabaıdy. Shińkildek jylap, eshkisin baýyzdap, soıyp otyrsa, bir alty aq ala bas atan jaıylyp, munyń qasyna kelipti. Shińkildek eshkisiniń qanyn túıelerdin basyna jaǵypty. Sodan keıin bulardyn bári de qyzyl ala bas atan bolypty.

         Birazdan soń bir kisi kelip, Shińkildekke:

         — Shyraǵym! Bir alty ala bas atan kórdiń be?.. Myna bir alty qyzyl ala atan seniki me? – depti.

         Shińkildek:

         — Basqa túıe kórgenim joq, – deıdi.

         Kisi ketip kalǵan soń Shińkildek eshkisiniń etin qyzyl ala bas atannyń bireýine óńgerip, ózgesin úıine aıdap keledi. Shińkildektiń alty atan aıdap kelgenin kórip, Toǵyz tońkyldaq kelip:

         — E, Shińkildegim! Bul alty qyzyl ala bas atandy qaıdan ákeldiń? – dep suraıdy.

         Shińkildek:

         — Oıbaı, qudaıdyń ózi berdi! Osy túıeler keldi de, eshkimniń qanyn bastaryna jaǵyp, ıesine tanytpaı, meniń túıem bolyp qaldy. Eshkiniń qany taýsylyp qaldy. Egerde kóp bolǵanda kóp túıe basyn boıap, bári meniki bolatyn edi, – deıdi.

         Toǵyz Tońqyldaq jalma-jan ózdi-ózi aqyldasyp: «Oıbaı, biz de túıeli bolaıyq!» dep, erteńine barlyq eshkilerin dalaǵa aparyp baýyzdap, qandaryn ár jerge quıyp, kúni boıy ańdyp otyryp edi, bir de túıe kelip, basyn boıamaıdy. Sonan soń bular: «Qap bálem, Shińkildek bizdi aldaǵan eken!» dep úılerine qaıtyp, Shińkildekti óltirmek bolady. Shińkildek muny bilip, ózi dalaǵa baryp, jasyrynyp jatady. Túnde Toǵyz Tońqyldaq kelip, Shińkildek eken dep, Shińkildektiń uıyqtap jatqan sheshesin óltirip ketedi.

         Tańerteń Shińkildek ólgen sheshesin kıindirip, basyna jaýlyǵyn orap, tiri kisishe bir túıesine otyrǵyzyp, ózi artyna minip, bir elge qaraı júredi. Júrip bara jatqanda, bulardy Toǵyz Tońqyldaq kórip: «Bul nege ólmegen?» – dep, tańǵalysyp, Shińkildekten suraı bastaıdy.

         — Áı, Shińkildek, sen ólgen joq pa ediń? – desedi. Shińkildek:

         — Túsimde bir toǵyz kisi kelip, óltirip edi, qudaıdyn ózi turǵyzyp jiberdi. «Seni óltirem degenderdiń ózi mert bolady!» dedi, – dep júre beredi.

         Toǵyz Tońqyldak qorqyp, tan-tamasha bolyp qalady.

         Shińkildek jol júrip, bir aýyldyń janynan óte bergende, bir top bala-shaǵa, qyz-kelinshekter shyǵyp, ıt qosyp Shińkildektiń túıesin úrkitti. Túıesi úrkip, sheshesi men Shińkildek jyǵylyp qalady. Shińkildek oıbaı salyp jylap, ólip jatqan sheshesiniń basyn qushaqtap otyrady. Jurt jınalady.

         — Ne boldy?.. Ne boldy?.. – dep, kelip suraǵan jurt, Shińkildektiń ólgen sheshesin kóredi.

         Shińkildek:— Myna qyzdar túıemdi úrkitip, sheshemdi óltirdi. Eń aldymen kelip, túıeni úrkitken ana qyz! – dep bir sulý qyzdy kórsetedi.

         Aýyl adamdary olaı sóılesip, bylaı sóılesip, qunǵa Shińkildekke sol qyzdyń ózin beredi. Shińkildek qyzdy alyp, úıine keledi. Kelgen soń, Toǵyz Tońqyldaq jınalyp:

         — Oı, qyzdy   qaıdan ákeldiń? Qyzdy qaıdan ákeldiń? – dep suraıdy.

         Shińkildek:

         — Bir aýylǵa baryp edim, ólgen kempirdi jınap, bazarǵa aparýǵa daıyndalyp jatyr eken, árbir kempirdiń ornyna bir qyzdan berip jatyr eken. Sonan soń sheshemdi óltirdim de ony aparyp berip, myna qyzdy aldym! – deıdi.

         Toǵyz Tońqyldaq jalma-jan óz sheshesin óltirip, qyz beredi degen jerdi izdep jóneledi. Ólgen sheshesin alyp, neshe kún júrip, bir aýylǵa aparyp: «Myna ólgen kempirge kim qyz beredi?» – dep, surasa, jurt: «Myna ońbaǵandar ne aıtady?» dep, ózderin sabap-sabap jiberipti. Toǵyz Tońqyldaq Shińkildekke qatty ashýlanyp qaıtady.

         Olar sheshesin óltirip, alyp ketkende, Shińkildek óziniń ákelgen qyzy men ekeýi úıiniń janynda tur edi, bir kisi keldi. Shińkildekten jón surap:

         — Shyraǵym, myna bala qaryndasyń ba? – deıdi. Shińkildek:

         — Iá, qaryndasym, – deıdi. Kisi:

         — Qatynym ólip, áıel izdep shyǵyp edim. Júz qoı alyp, qaryndasyńdy maǵan ber! – deıdi.

         Shińkildek: «Taǵy da birdeme qylyp, qatyn taýyp alarmyn», – dep oılaıdy da:

         — Jaraıdy, bereıin, – dep qyzdy álgi kisige beredi. Kisi ýádelesip:

         — Óziń   kelip qoıyndy   alyp ket, – dep, qyzdy áketedi.

         Toǵyz Tońqyldaq óz sheshesin óltirip, qyz ala almaı, ashýlanyp: «Endi qaıtsek te Shińkildekti óltiremiz!» dep kelse, Shińkildektiń qyzy joq, ózi otyr.

         Toǵyz Tońqyldaq:

         — E, qyzyn qaıda? – deıdi.

         — Oıbaı!.. «Endi óli kempirdiń de, tiri kempirdiń de keregi joq!» – dep, qyz bergen aýyldyń adamdary kelip, qyzyn tartyp alyp ketti, – deıdi.

         Toǵyz Tońqyldaq:

         — Oı, sen ıttiń kesirinen biz de sheshemizdi óltirip aldyq, – dep, bylaı shyǵyp: «Báribir, muny óltirý kerek!» desip, ýádelesip qoıady.

                Shińkildek ony sezip, keshke: «Túıemdi kúzetem» dep, kıinip, túıeleriniń qasyna jatqan bolady. Qum men júndi aralastyryp, júnmen kóılek-shalbaryn toltyryp, keptep, basyna jaman tymaǵyn basa kıgizip, ózi tárizdi adam qylyp, túıeleriniń qasyna jatqyzyp, ózi bir jerge baryp buǵyp jatady. Túnde Toǵyz Tońqyldaq kelip, Shińkildektiń ózi dep, manaǵy onyń qoldan jasaǵan «adamyn» býyndyryp óltiredi de, kóterip aparyp, aǵyp jatqan tereń ózenge tastaıdy. Ony Shińkildek kórip alyp, qyzdy alǵan kisini izdep, túnde júrip ketedi. Qyzdy alǵan kisiden eki-úsh kúnde júz qoı alyp keledi. Muny kórip, endi Toǵyz Tońqyldaq tipti qatty tańdanady. Bári Shińkildekke kelip:

         — Oı, sen sýǵa ketip ólgen joq pa ediń? Myna qoıdy qaıdan ákeldiń? – deıdi.

         Shińkildek:

         — Anaý kúngi meni óltirgen toǵyz kisi taǵy da óltirip, sýǵa tastap edi. Sýǵa batqan soń, qudaı taǵy da tiriltip jiberdi. Kózimdi ashyp qarasam, sýdyń asty tolǵan qoı eken. Sodan myna júz qoıdy áreń aıdap shyqtym. Eger de kóp kisi bolǵanda, aıaq astynan kóp qoı aıdap shyǵatyn eken. Barǵanda, kisi qoıyn-qonshyna tas toltyryp barý kerek eken. Áıtpese, kisi sýdyń túbindegi qoıdyń kóp jerine bara almaıdy eken! – deıdi.

         Muny estip toǵyz Tońqyldaq:

         — Oıbaı, endeshe dál qoıdyń kóp jerin kórset, biz de túsip aıdap shyǵaıyq! – deıdi.

         Shińkildek toǵyz Tońqyldaqty ertip, aǵyp jatqan ózenniń eń tereń, shymyrlaǵan shúńeıt ırimderine kelip:

         — Eń qoıy kóp jer osy eken, – deıdi.

Toǵyz Tońqyldaqtyń áýeli bireýi tas baılap, sýǵa túsip, qolyn erbeńdetip, batyp ketedi.Shińkildek:

         — Oıbaı, anaý qolyn bulǵap: «Báriń de tez tús!» – dep jatyr. Qalyń qoıǵa kılikken eken. Báriń de tez túsińder! – deıdi.

         Toǵyz Tońqyldaqtyń ózgeleri de sýǵa qoıyp-qoıyp ketkende, olardy sý aǵyzyp ala jóneledi. Sóıtip, toǵyz Tońqyldaqtyń bári de sýǵa ketip, Shińkildek tapqyrlyqpen ómir súredi.

---