InfoHub Logo

Orda buzar otyzdaǵy kezim edi. Taldyqorǵan oblystyq gazetiniń redaksıasynda qyzmet istep júrgemin. Redaksıa keńsesi buryn turǵyn úıge arnalyp salynǵan, bizden keıin İlıas Jansúgirovtiń murajaıyna meken bolǵan, aǵashtan qıyp salynǵan bir qabat shaǵyn úıge ornalasqan edi. Sonyń qýyqtaı bir bólmesinde tórt-bes jigit otyratynbyz. Sol jaqtaǵy tórge qaraı bir qyryn qıǵash qoıylǵan qorjyn bas stol meniń ıeligimde edi, álde soǵan qarap paıymdaǵany ma, bolmasa, áldekim aldyn-ala jón siltep jiberdi me, áıteýir, syrttan daýystaı sóılep kirgen Nurǵısa Tilendıev aǵam ekpindeı basyp janyma taıap keldi de:

— Áı, Sáken, amanbysyń? Qane, tur, kettik! Bastyqtaryńnyń bárine aıtylǵan, biledi, — dep aldy da, sodan keıin ǵana "úı syrtynda adam bary" esine túskendeı, bólmedegi basqa jigitterge qarap: — Báriń de amansyńdar ma? — dep baryp, qol berip amandasýdyń meziretin jasaǵan.

Bireýler ornynan kóterile bere, endi biri eńkeıip, biri shalqaıǵan qalpy aýyzdary ańqaıyp qalǵan oblystyq gazettiń "men boldym-aq" dep júrgen yǵaı men syǵaı jýrnalıseriniń bir de bireýi bul joly jaq ashyp lám deı qoımady.

Biz júre sóılesip, syrtqa bettedik.

Bul 1968 jyldyń jazy bolatyn.

"Taldyqorǵanǵa Nurǵısa kelipti, Aldabergenov jaıynda /sondaı bir ataqty kolhoz bastyǵy bolǵan/ opera jazady eken" degendi emis-emis estigenbiz, biraq ózimizge qatysy bolmaǵasyn, asa bir eleńdesip, ózeýreı qoıǵan joq edik. "Kelse, kelgen shyǵar, jazsa, jazar" degenbiz de qoıǵanbyz.

Endi, mine, sol áıgili kompozıtor, tektiligimen de, tentektigimen de aty shyǵandap alye ketken aǵamyz bizdiń redaksıaǵa, onda da, ózge emes, meni, Sáken Imanasovtyń ózin izdep kelip tursa, kelgende de, jaı kelmeı, naq bir qyryq jyl qatar kele jatqan tanysyndaı kórip, áı-sháıǵa qaratpaı, sońynan ertip ala jónelse, oǵan tańyrqamaı qaıtersiń... Jigitterdiń birden es jıa almaı qalǵandary da sodan bolsa kerek.

Nurekeńniń qasynda taǵy da bireýler bar sıaqty edi, esil-dertim ózinde ǵana bolyp júril, anyq tústeı almappyn, búginderi esimde joq, múldem umytyp qalyppyn.

Esik aldynda kónetoz kók "GAZ-69" avtokóligi kútip tur eken. Soǵan syǵylysa otyryp alyp, maǵan áli beımálim bir jaqqa qaraı dóń asyp, domalaı jóneldik.

"Qaıda bara jatyrmyz, men Nuraǵańa ne úshin qajet bola qaldy ekem, jumystaǵylar ne dep jatyr?" — degen oı jylt etip boı kótergenimen: "Á, meıli, kim kóringen emes, Nurgısa Tilendıevtiń ózine erip kelem ǵoıdan" soń qaıta buǵa qalǵan. Endi yqylas-oıdyń bári osy bir beımálim saǵar men qasymda otyrǵan men úshin ázirge jumbaq adamǵa qaraı oıysty. Bu kisiniń atyn estigenim bolmasa, ózin kórip turǵanym osy. Osydan az buryn bizdiń Alakól óńirinde shyǵarmashylyq saparmen bolyp qaıtqanyn bilýshi em. Ol bir sapary jaıly sol kezgi aýdandyq mádenıet bóliminiń meńgerýshisi marqum Ǵalymbek Omarhanov aǵam jyrdaı etip áńgimelep bergen. Ǵalekeń ózi de aqyn bolyp jaralǵan adam edi, sodan ba, Nurekeńniń qylyǵyn bir jaǵy qyzyqtaı qyzdyra aıtyp, endi bir minezin ishine syıǵyza almaı bir kúlip, bir kúıinip, ataqty sazgerdiń aýyldy jerdiń úırenshikti qalybyna úılese qoımaıtyn arsy-gúrsi árqıly áreketin de maıyn tamyza otyryp kóp sóz etken. Endi bolsa, mine, sol ańyz adammen ıyqtirese qatar kele jatyrmyn.

— Nurmolda Aldabergenovti bilesiń ǵoı, Sáken, — dep sózge tartty kompozıtor jolshybaı, — sol kisi jaıynda kelistirip bir opera jazbaqpyn, sonyń lıbrettosyn jazý saǵan júktelip otyr, — dep bir qoıdy, mashınanyń aldyńǵy oryndyǵynan eńserile burylyp maǵan qaraǵan Nurekeń. — Qazir Muqyryǵa baramyz. Onda eki kıiz úı tigýli tur. Obkom hatshysy Sádýaqasov ózi tiktirdi. Bımendeni biletin shyǵarsyń? Qazir Aqsýdyń pıonerler úıinen pıanıno jetkizedi. Sosyn jumysqa kirisemiz, Qudaı buıyrtsa.

Muqyryny betke alyp tartyp kelemiz.

Men áli es jıyp úlgere alar emespin.

Áı-sháı joq aldyna salyp aıdaı jónelgen aǵama tańyrqap qaraı da beremin. Ataǵy jer jaratyn áıgili adamnyń meni ózine teń kórip sóıleskenine, sóıleskeni ǵana emes, keı tusta aqyldasyp otyrǵandaı áser qaldyra syrlasqanyna tańyrqap qoıam.

Muqyry selosy Taldyqorǵannan onsha qashyq emes edi, áne-mine degenshe ańyratyp otyryp jetip te keldik. Aýyl syrtyn ala tigilgen eki kıiz úıdiń birine bas suǵa bere, men taǵy da aýzymdy ashyp ańyryp turyp qalyppyn.

— Al Sáken, tórlet, mynaý Darıǵa degen jeńgeń bolady, — degen Nurekeń sózi uıqydan oıatyp jibergendeı boldy. Men bala kezimde "Myń bir túndi" kóp oqyp edim. Aýyldaǵy úlken kisiler kún bata meni shaqyrtyp, túnniń bir ýaǵyna deıin sol kitapty oqytatyn da otyratyn. Sonda "qarańǵy túndi lezde jaryq qyp jiberetin" aı dese — aýzy, kún dese — kózi bar, nurdan ba, hurdan ba jaralǵany belgisiz hor qyzdary kezige berýshi edi. Álginde kıiz úıge kire bere ańyryp qalǵanym — addymda sol ertegiden oqyp elestetip júrgen aı men kúndeı appaq arý tur edi. Qas-qaǵym sát eseńgirep qalýym da sodan bolsa kerek, aǵam da suńǵyla kisi emes pe, sony tez ańǵaryp, endi meniń esimdi jıdyrmaqqa jasaǵan aılasy eken...

Maǵan onyń shalt qımyly, minezi, is-áreketiniń bári tań.

Úıge kire:

— Al qysylmaı sheshinip tasta. Babalarymyz kıiz úıde jalańash otyrýdy unatqan ǵoı, — dep aldy da, aǵamyz tizesinen keletin qara lypasynan basqa kıiminiń bárin sypyrdy da tastady. Men ıkemine kónbeı, kóılek-dambalshań kúıde otyryp qala berdim.

Kún eńkeıe syrtqa shyqtyq. Nuraǵań sol tizeden keletin qara lypasymen júr. "Kıinbeısiz be?" — dep suraımyn. "E, meni kim bilip, kim synap jatyr deısiń", — dep kúledi. Qasymyzdan velosıped mingen bir top qaradomalaq bala ótti. Aǵyzyp bara jatqan boıy kir-qojalaq qoldaryn shekelerine aparyp: "Prıvet, Nurǵısa!" — deıdi jamyrasa daýystap. "Bári meniń dostarym, júgermekter!" — deıdi máz bolyp Nuraǵań.

Jańa ǵana: "Meni kim bilip jatyr", — dep edi, endi aýyldyń barlyq tentek balalaryn ózine dos tutyp turǵany mynaý.

Men kúldim de qoıdym.

Anadaı jerden salt atpen bir adam ótip bara jatyp, Nurekeńe bas ızeı, amandasý ısharatyn jasaǵandaı boldy. "Áı, mynaý álgi... kim edi, kolhoz bastyǵy Bálensheev emes pe?" — dedi sazger.

Men tanymaıtynymdy aıttym.

Nurekeń daýystap toqtatyp, álgini óz qasyna shaqyryp aldy da:

— Osy sen basqarmasyń ǵoı, solaı ma? — dep surady.

— Iá, — dedi at ústindegi adam.

— Maǵan myna jaǵy Almaty, myna jaǵy Taldyqorǵannan kisi úzilmeı kelip jatady. Solarǵa sen jibergen qymyz jetpeı qalyp júr.

— Qansha lıtrden jiberteıin kúnine, Nuraǵa? — dep surady basqarma tóraǵasy.

— Áı, sen qyzyq adam ekensiń. O zaman da bu zaman qazaq qymyzdy lıtrlep ólsheýshi me edi, ákele bermeısiń be, sabalap pa, mestep pe, — dedi meniń aǵam.

— Jaqsy, jaqsy, — dep basqarma atyn tebinip júrip ketti. Biz úıge oralǵanda qomaqty plasmassa kanıstrasyn kótergen bir kisi esikten eńkeıe kirip:

— Bastyq sizderge qymyz jiberip edi, — dedi.

— Á, mine, synnan qorytyndy shyǵarý dep osyny aıtady, álgi biz aıtqan sabanyń aldy kele bastady, — dep máz bola kúldi Nurekeń.

— Bú qymyzdy qaıtemiz, aldyra berip? Beker ashyp ketedi ǵoı, — dedi sulý jeńeshem.

— Ashysa, ashı bersin, "joǵynan bary jaqsy" dep ándetpeýshi me edi! Báriniń de mol bolǵanyna ne jetsin! — dep qoıdy aǵamyz.

— Sen ekeýmiz eń aldymen bir án jazaıyq, — dedi Nurekeń.

— Áýeni daıyn. Meniń joǵaltyp alǵan bir qaryndasym bolyp edi, sony saǵynýdan týǵan án. "Rybasy" mynaý, osynyń mátinin jazýǵa tez kiris.

"Saǵyndym, saǵyndym, saǵyndym seni-aı!" — dep keletin áýendi birer kún yńyldap, túk shyǵara almadym. Ne babym jetpedi, ne baıyz taýyp otyrýǵa mursha bolmady, áıteýir, ońaılyqpen án sózi oıǵa oralyp, qaǵazǵa túse qoımady.

Tańerteń meni qasyna otyrǵyzyp alyp (keıde jeńgemiz Darıǵany da qosyp alady), aǵam áldebir beımálim aýylǵa qaraı tartady da ketedi. "Áı, mynaý kimniń úıi?" — dep suraıdy álgi aýyldyń kire berisindegi eń táýir degen úılerdiń birin nusqap. "Partorgtyń úıi," — deıdi ótip-ketip jatqan turǵyndardyń biri. "Á, bopty, túsemiz. Partorg ta óz aǵam ǵoı," — deıdi Nurekeń. "Tanıtyn ba edińiz?" — deımin men, "Jo-ǵa", — deıdi Nurekeń. "Óz aǵam ǵoı" deısiz, bálkim, sizden jasy kishi shyǵar, kim bilipti" — dep kúdik aıtqan bolam men. "E, kishi bolsa, kishi shyǵar, túk etpeıdi, júr, kettik", — deıdi ol.

"Partorg qaıda?" — deıdi aýlada kezikken áıelden. — "Jumysta". "Sen kim bolasyń?" — "So kisiniń jamaǵaty bolamyz. Siz Nurǵısa aǵa emessiz be?" — dep suraıdy álgi áıel. — "Dál taptyń, óz kelinim bolyp shyqtyń ǵoı, al baryńdy dastarqanǵa qoıa ber, shaqyrt álgi partorgty!" — dep buıyrady aǵam.

Sol kúni álgi úıde aıryqsha bir áserli dýman ótedi. Úıge kesh túspeı qaıtý joq. Qaıdaǵy óleń, qaıdaǵy án! Aǵam birer ret pysyqtap suraǵan boldy da, "Áı, osydan túk shyqpas!" — dep túńildi me, kele-kele "mátin qaıda?" demeıtin boldy. Men de salaqsı bergemin.

Nuraǵań óz-ózinen sóılep ketkende, shyny qaısy, ótirigi qaısy ekenin bilmeı, daǵdaryp qala beretin boldym.

— Men degen, Sáken-aý, boksshy da boldym ǵoı, — dep oqys bir áńgimeni bastaıdy. — Judyryǵym myǵym, eger de bar ǵoı, toqtamaı jattyǵa bergenimde, sóz joq, chempıon bolyp shyǵar em.

Men senińkiremeı, sál jymıdym ǵoı deımin:

— Áı, sen kúlme! — deıdi Nurekeń. — Kúletin túgi joq. Ahmet Jubanov máseleni búıirden qoıdy ǵoı: "Qaraǵym, ne birjola dombyramen bol, ne boks oına, — dedi. — Eki keme quıryǵyn ustaýǵa bolmaıtyny óz aldyna, mýzykaǵa jaralǵan qoldy tóbelespen búldirýge bolmaıdy!"

— Almaty konservatorıasynda oqyp júrgen kezim edi, — dep taǵy bir men kútpegen oqys uzaq áńgimeni bastap kete beredi aǵam. — Ahmet kókem, Jubanovty aıtamyn, meni bir kúni jetelep otyryp, sol kezgi úkimet basshysynyń aldynan bir-aq shyǵardy. "Men aıtyp júrgen Nurǵısa degen bala osy edi, — dedi meni úlken kisimen tanystyryp, — Máskeý konservatorıasyna jibertpese, bolmaı tur. Asa úzdik mýzykant".

Sonymen, ne kerek, úkimettiń arnaýly stıpendıasy taǵaıyndalyp, Máskeý qaıdasyń dep tartyp bir keteıin.

Rýlas inim Ydyrys Noǵaıbaev ta sonda, VGIK-te (Búkilodaqtyq memlekettik kıno ınstıtýty) oqıtyn. Ol da stıpendıat. Biraq álgi úkimet aqshasy biz oılaǵandaı tez kele qoımaı, kóp-kóp aı boıyna qatyqsyz qara sý men qatqan qara nanǵa qarap qala bergemiz. Hat ta jazamyn, ótkennen de, ketkennen de sálem aıtamyn, biraq, amal qansha, aqsha joq. "Qoı, orys jerinde ashtan ólip qalmaı turǵanda elimdi tabaıyn" deı bergen kúnderdiń birinde, Qudaıym ıip, kópten kútken aqsha da jetti-aý! Poshtaǵa Ydyrys ekeýmiz bardyq. Pálen aıdyń aqshasy (ol kezgi aqsha pildiń qulaǵyndaı jalpaq bolýshy edi) tup-týra bir qap boldy. Bólip arqalap jataqqa qaıttyq.

— Aǵa, — dedi Ydyrys, — bul aqshany beker ysyrap qylmaı, avtomashına satyp alaıyq. Sol mashınamen vokzaldan kisi tasysaq ta ólmes kúnimizdi kórip, oqýymyzdy aıaqtap shyǵarmyz.

Urysta turys bola ma. Ekeýlep júrip "Pobeda" mashınasyn satyp aldyq. Ony Ydyrys aıdaıdy. Oqta-tekte meni de qasyna alyp, júrgizýdi úıretip qoıady. Sodan ǵoı, qazir kez-kelgen mashınańyzdy shyrkóbelek aınaldyryp, aıdap kete beretinim.

Nurekeń osylaı dep bir toqtaıdy. Men, áıteýir, aýzymdy ashyp tyńdaı berem. Tegin tyńdaýshy tabylǵanyna ol kisi de razy bolý kerek, "jalyqqan joqsyń ba" dep suramaıdy da. Áńgimesin kez-kelgen jerden úzip, bas-aıaǵy joq basqa bir hıkaıany bastap ala jónelgenin ózi de ańdamaı qalady.

— Júr, Qanabekterge sálem berip shyǵaıyq, — dedi aıaq astynan Nurekeń:

Uǵa qoımaı, oǵan ańyraıa qarasam kerek, Nurekeń:

— Qanabek Baıseıitovty aıtam, anaý aınalymda úı tikkizip, demalyp jatyr. Kóp otyrmaımyz. Kettik, — dedi.

Men áıteýir sońynan ergenge mázbin. Ataǵyna tym erte qanyq bolǵanymmen, Qanekendi jaqynnan kórý buıyrmaı júr edi. Onyń da sáti túseıin dep turǵanyna ózim ishteı qýanýlymyn. "Apyr-aı, osyny ákem kórmeı ketti-aý!" — dep ókinem ishteı.

Óıtkeni osydan kóp-kóp jyldar buryn soǵystan keıingi dáýirde meniń ákem Qusaıyn Imanasuly aıaq asty isti bolyp, basyna qara bult úıiriler tusta, panalap Kúlásh Baıseıitovany izdepti. Osynyń aldynda Taldyqorǵan qalasy mańynda oblystyq aýylsharýashylyq jetistikteriniń kórmesi uıymdastyrylady da, árbir kolhoz, sovhoz óz aldyna úı tigip, jaqsysy bolsa, jarqyratyp kórsetip jatady. Ákem kolhozda tóraǵanyń orynbasary eken de, bastyqtyń ornyna bar sharýaǵa ózi ıe bolyp, el-jurtyn basqaryp barsa kerek. "Tikken úıimiz tamasha edi, — deıtin ákem sol oqıǵa sóz bola qalsa, — barynsha jıhaz-jasaýymen sándep tigilgen alty qanat aqboz úı ánshi kózine birden tússe kerek, japyrlaǵan kóp úılerdiń ishinen, "osynda túsemin" dep, ózi tańdapty.

Ákem ataǵy jer jarǵan ánshi qaryndasyna (ákem 1909 jylǵy bolatyn) aıryqsha peıil ańǵartyp, jatyp jastyq, ıilip tósek bolsa kerek. Syı-qurmetke meılinshe razylyq tanytqan ánshi Almatyǵa attanarda: "Úıge kelip, habarlasyp tur!" — dep ákeme adresin qaldyrady. Sony maldanǵan ákem áldekimderdiń kepildigimen NKVD tyrnaǵynan ýaqytsha bosap, astanadaǵy Kúláshti izdep tabady ǵoı baıaǵy. Ánshi ol kezde SSSR Joǵarǵy Sovetiniń depýtaty bolsa kerek.

— Sol úıde eki-úsh aı jattym, — deıtin jaryqtyq, — ózderi birese gastról, birese basqa sharýalary bar ma, áıteýir, aılap úıge jolamaı ketip júrdi. "Sharýańyzdy tıisti adamdarǵa tapsyrdyq, sátin salsa, ońǵa basyp qalar, alandamaı, jata berińiz!" — deıdi Kúlásh. Jatpaı, qaıda baram. Onyń ústine sońymnan qýǵynshy kelip qala ma dep te záre joq. Áı, ábden kúder úzdirip baryp, úsh aı degende, áýpirimmen júrip, áreń qutyldym-aý páleden!

Meniń ákem osylaısha Kúlásh, Qanabekter jaıly aýyl adamdarynyń aýzynyń sýyn qurta otyryp talaı-talaı hıkaıa shertetin. Ony biz de jalyqpaı tyńdaýshy edik.

Qulaǵyma esimi jasymnan sińisti bolǵan sol adammen endi júzbe-júz kezdeskeli otyrmyn. Odan artyq ne tilemekpin Qudaıdan!

Qanekeń men Nurekeń jas alshaqtyǵyna qaramaı qajasyp, qatty qaljyńdasady eken. Zıaly ortadan jyraqtaý ósken men úshin bári qyzyq, bári tań.

— Áı, shal, qıtyǵyma tıe berme kóp, — dep Nuraǵań ashýǵa basady. — Óıte berseń, ana qyzdaryńdy ákelip tastaımyn.

— E, elýge taıaǵan erkektiń qolynan basqa túk kelmegesin, qatyn tastaıtyn ádeti ǵoı, sen de uzap qaıda baram deısiń, — deıdi Qanekeń kúlip.

— Qolynan túk kelmegeni qalaı? Nege kelmeıdi qolymnan? Bul qaı sóziń?

— E, bilemiz ǵoı bárin. Ózimiz kúni keshe kelip ketken jer ǵoı, — deıdi sol keńkildep kúlgen qalpy Qanekeń.

Nuraǵań ýáji taýsylǵandaı bolyp, endi sóz talastyra berýdi toqtatady.

Itjyǵys qajasýdan ekeýi de ábden jalyǵyp, saıabyr tartqan bir sátti paıdalanyp, Qanekeńe qaraı kómeıim jybyrlap, telmeńdeı túsip edim, sony baıqap qalyp, o kisi de maǵan moıyn bura qaraǵan.

— Aǵa, bir nárse aıtaıyn dep edim, — dedim kúmiljip. Ol aıta ber degendeı ıek kóterdi.

— Osydan pálen jyl buryn meniń ákem Qusaıyn Imanasov degen kisige Kúlásh tátemiz ekeýińizdiń shapaǵattaryńyz tıgen eken. "Áı, bir aldarynan da óte almadym-aý", — dep júretin edi, aqyry, sizdermen qaıta jolyǵysa almaǵan kúıi ómirden ótip ketti.

Qanekeń jaı-japsardyń bárin búge-shigesine deıin qaldyrmaı táptishtep túgel surap, uzaq oılanyp baryp esine túsirdi.

— Apyr-aı, á! Sondaı bir oqıǵanyń bolǵany ras edi. "Basy aýyrmaǵannyń Qudaımen isi joq", men umytyp ta ketken ekem. Kúlásh marqum bolmasa, men soǵan asa bir yjdaǵat-yqylaspen mán de bermegen shyǵarmyn-aý, sirá, — dep bir toqtady o kisi.

Men ákemdi umytyp ketkenine renjı qoımadym.

Qanekeńniń bet-álpet, bólek pishimdi reńine qarap telmirip qalyppyn.

— Qoı, Sáken, bu shaldy myjyta bermeı, esimiz barda elimizdi tabaıyq. Jumys kóp, júr, kettik, — dep buıyrdy Nuraǵań.

Men taǵy da solbyraıyp sońyna erdim.

— Júr, endi Nurmolda Aldabergenovtiń úıine baraıyq, — deıdi aǵam. — Jeńgem ǵoı, sálem berip shyǵaıyq.

Jazǵan qulda jazyq joq qoı, "jaraıdy" deımin de, ere beremin.

Nurmoldanyń jesiri birazǵa kelip qalǵan (otyzdaǵy biz úshin) ornyqty báıbishe kórindi.

Nurekeń o kisimen de birden ázildesip ala jóneldi. Jeńgesiniń o jer, bu jerine qol júgirtip, tipti saýsaǵy batyp ta ketti ǵoı deımin, áıel shyr etip:

— Túý, júgermek, ne boldy? Qoı endi, — dep ashýlanǵan boldy. — Áıelsirep barasyń ba, qaǵyńǵyr. Otyr ǵoı qasyńda aqqýdyń kógildirindeı bolyp jas kelinshegiń.

— "Jas-masty" qaıtesiń. Ár kezeńniń óz qyzyǵy bolady, sózdi qoı, — dep Nurekeń qoımaıdy taqymdap.

Bylaı shyǵa men:

— Aǵa, Nurmolda arýaqty adam edi ǵoı, álgindeı qatty oınaǵanyńyz yńǵaısyz sıaqty kórinedi maǵan, — dedim.

— Túk etpeıdi. Jeńgem ǵoı. Onyń ústine, sen bilmeısiń, bu qatynǵa degen ókpem de bar. Ádeıi istegenim ǵoı, kóńilińe alyp qaıtesiń, — dedi Nurekeń asa bir salıqaly sabyrmen.

Kıiz úıdegi kúısandyq kópke deıin oınalmaı, jalǵyzsyrap tura berdi. Opera da, lıbrettosy da jýyq mańda jazyla qoımady.

Taǵy da bir kúni áldeqaıdan túndeletip qaıtyp kele jatyr edik. Túndeletken degende de, tipti tańǵa taıap qalǵan kez bolsa kerek. Taldyqorǵandy qaq jaryp ótip kele jatyp, aǵam mashınany kenet bizdiń úıge burǵyzdy da:

— Al endi senderdikine kirip, bir-bir kese sháı ne bolmasa júz gramnan isheıik te, sen qala ber, kelinge kerek bolyp qalarsyń, biz jeńgeń ekeýmiz de ońasha bir sátti izdep kelemiz, — degeni.

Attyń syry ıesine málim. Úıde ne bar, ne joǵyn jaqsy bilem. Aǵa-jeńgem aldynda jerge qarap qalarymdy sezip:

— Balalar uıyqtap jatyr ǵoı, aǵa, sátin salsa, kúndiz bir bararmyz bizdiń úıge, — dep edim.

— Áý, uıyqtap jatsa — óz balań emes pe, oıanar. Túk etpes. Basta, — degeni aǵamnyń.

Meniń tartynshaqtaı bergenimdi áıeldik bir sergek kóńilmen seze qoıǵan Darıǵa da:

— Túý, Nurǵısa-aı, erteń de kún bar ǵoı, kelermiz taǵy. Júre bereıikshi, toqtamaı, — dedi.

Men úı qasynan túsip, qalyp qoıdym. Aǵam ertesine de, odan keıin de kelmedi. Men jumysyma shyǵyp kettim.

Kóp uzamaı "Nurekeńder de Almatyǵa qaıtypty" dep estidim.

Alty-jeti jyldan soń Nurekeńmen Almatyda, osy kúni esimi elge belgili bir sheneýniktiń áıeli qaıtys bolǵan qaraly jıynnan keıin kezdeısoq ushyrasyp qaldym.

Qasymda Marat degen (marqum) joldasym bar edi.

Almatydan úı almaq bolyp, biraq pasport stolyna tirkele almaı júrgen. "Nurekeńe aıtyp kórseń qaıtedi?" — dep tilek etti sol. "Áı, qoı, qaıdaǵyny shyǵarmaı, ol kisi meni umytyp ta ketken shyǵar, tipti!" — dep at-tonymdy ala qashtym.

Marat ta qadalǵan jerinen qan alardaı taqymdap qoımady.

Ne de bolsa kóreıin dep, Nurekeńe jaqyndap bardym. Sálem berip edim, joq, qaýiptenýim beker eken, salǵan jerden tanydy. "Áı, sen qaıdan júrsiń? Nege amandaspaısyń? Men seni mana baıqaǵam, qaıter eken dep edim", — dedi.

Maratpen tanystyrdym. Ol Baıserkedegi saýda bazasynda isteıtin. "Propıska kerek bolyp tur, aǵa, osy jigitke" — dedim qolqa salyp.

Kóneleý mashınasy bar eken. Bizdi salyp aldy da jóneldi. Sol kezgi Lenın aýdandyq ishki ister bólimine alyp kelip, bastyǵyn surap edi, demalysta eken. "Qap-aı, — dep ókindi Nurekeń, — ornynda orynbasary ma, ony tanymaýshy edim, á, meıli kire keteıik!" — dep, bizdi sońyna ertken boıy orynbasar bastyqqa kirdi.

Ol da bir bolaıyn dep turǵan bala eken, ornynan atyp turyp: "O, Nuraǵa, siz de keledi ekensiz-aý!" — dep quraq ushyp jatty.

"Iá, sát!" — dep biz otyrmyz.

— Mynaý meniń týǵan inim edi, — dedi Nurekeń álgi bastyqqa Maratty nusqap, — osyǵan shuǵyl propıska jasatý kerek. Búgin-erteń úı almaq eken, áıtpese, baspanasyz qalaıyn dep tur. Saǵan meni ádeıi ertip keldi.

— Jaraıdy, aǵa, — — dep jatyr mılısıa sheneýnigi.

— Qujattaryńyz túgel me? — dep surady Marattan. Marat birdeńe dep kúmiljı mińgirleı berip edi, Nurekeń kıip ketip:

— Kim, áı, atyń kim edi seniń (jańa ǵana týǵan inim edi degenin umytyp ketti bilem), — dep Maratqa qarap aldy da, — tap erteń myna bastyqqa qaǵazdaryńdy ákelip tapsyr. Al kettik, áli jumys kóp, — dep bólmedegilermen qoshtasyp, bizdi ertti de, syrtqa bettedi.

Marat Nurekeńniń bul qamqorlyǵyn óle-ólgenshe aýzynan tastamaı aıtyp júrdi.

Ókinishke oraı, men óz juǵymsyzdyǵymnan budan keıin Nurekeńmen kóp aralasa qoımadym. Ózim kýási bolǵan joǵarydaǵy qylyqtaryn aıtyp, jurtty tamsandyra kúldirip qoıýshy edim tek. Kórgen jerde asyǵa sálem berip, asyǵyp qana qoshtasyp óte shyǵyp júrippiz ǵoı, ne kerek!

Osydan kóp jyl buryn "Jazýshy" baspasynda qyzmet istep júrgen úlkendi-kishili aqyndar men jazýshylardyń bir shoǵyr "myqtylary" bolyp úzilis kezindegi gý-gý qysyr áńgimeniń tizginin jiberip-tartyp otyrǵanbyz. Sonda "osy kúngi ádebıet pen ónerdegi kózi tiri uly tulǵa kim?" degen tóńirekte de pikir talastyra berdik. "Semizdikti qoı ǵana kóteredi", "uly" degen uǵymdy da arqalap júrý asa jeńil bola qoımas, — deı kelip, umytpasam, aqyn Iranbek Orazbaev-aý (qazirgi Iran-Ǵaıyp) deımin, ıá, sol bolýy kerek: — "Bul kúnde "uly" degen atqa laıyq jalǵyz adam — Nurgısa Tilendıev qana!" — dep qashanda kúmiljimeı kesip aıtar qıqarlaý ádetimen bir oıdyń ushyǵyn ortamyzǵa tastaı salǵan.

Bireýler únsiz qoshtap, ekinshiler gújildese qarsy daý aıtyp jatty. Óz basym, "Bolsa, bolar-aý!" — dep bas ızegenim áli kúnge esimde. Óıtkeni Nurǵısa óz kezeń, óz dáýiriniń aldyna qara salmaıtyn uly dúldúl ónerpazy bolatyn.

"Estigenimdi aıtaıyn ba, kórgenimdi aıtaıyn ba?" dep bastalatyn bir áńgime-hıkaıattar bolýshy edi. "Estigenińniń ótirik te bolýy múmkin, ne de bolsa kózben kórgenindi aıt", — dep jatatyn sonda. Men de bul joly tek kórgenimdi aıttym. Artyq-kem eshteńe qospadym. Bireýler úshin ýaq-túıek te bolyp kóriner, osy áńgimelerdiń ózinen de Nurekeńniń eshkimge uqsamas minezi, bólek jaralǵan bitim-bolmysy boı kórsetip qalǵan bolar dep oıladym.

---