Kóńilde qalǵan ókinish
(Tólegen Aıbergenov týraly)
Ol kezde bizdi eshkim de táptishtep tanystyryp jatpaýshy edi. Jańa jazyp, júrt kózine endi ilige bastaǵan jastar bir-birimizdi ózimiz-aq izdep taýyp, áne-mine degenshe tanysyp, tabysyp kete beretin edik. Tólegenmen de qalaı tanysqanym esimde qalmaǵany sodan bolýy kerek, biraq asa aralasyp, týysyp ketpesek te, kórgen jerde árdaıym shurqyrasyp qalyp júretinbiz.
Alpysynshy jyldardyń basynda Tólegen óndirte jazyp, gazet, jýrnal betterinde jıi-jıi jarqyraı kórinip, edáýir aýyzǵa iligip, jaqsy atalyp júrdi. Alǵashqy kitaby da jaryq kórip, qatarlas bir shoǵyr top ishinde jaraýly attaı jutynyp júretini de esimde. Sol kezdegi respýblıkalyq gazetterdiń birinde jarıalanǵan Tólegen óleńderin Toqash Berdıarov aǵammen birlesip oqyǵanym bolǵan. Sonda Toqańnyń: "Syńǵyry kóbirek demeseń, osy jigittiń aıaq alysy maǵan qatty unaıdy, qarymy qanshaǵa jeterin kim bilsin?" — degeni de bar edi.
Taǵy birde Tólegenmen Jazýshylar odaǵynyń ekinshi qabatyndaǵy keń dálizde ushyrasyp qaldym. Amandyq-saýlyqtan soń: "Qane, bir óleń oqyshy",— dedi ol. Gazetterdiń birine beremin be dep jańa jazǵan jyrlarymnyń birli-jarymyn janqaltama sala shyqqanym ábúıir bolǵan eken, keıin kitaptaryma kirip júrgen "At" dep atalatyn óleńimdi oqyp berdim. Ózine uqsap ekpindete, egilte, tógilte oqı almadym ba, álde ishki úndestigimiz kelispedi me, Tólegen ol jyrdy qulaı qabyldaı qoımady. "Knıjnyılaý eken azdap", — dedi de qoıdy bar bolǵany. Óziniń óleń oqyǵanyn sodan sál buryn Muhtar Áýezov murajaıynda ótken bir ádebı keshte tyńdap kórip, tańqalǵanym bar edi. Aldymen Qadyr Myrzalıev bastap, men qostap, qazaq aqyndarynyń daǵdysymen qaǵazǵa qarap, ózimizge bólgen ýaqyt esebine oraı birer óleń oqyp, minbeden túsip jattyq. Kezegimen tuǵyrǵa kóterilgen Tólegen óziniń jańa jazǵan "Semeı" deıtin óleńin oqydy. Samsaǵan qaraǵaıly orman ishinen sansyz qus satyrlaı ushqandaı, Ertis tolqyny arnasynan asyp túskendeı, áıda, bir aqpa-tókpe ekpinmen esildi-aı deısiń kelip. Aldynda eshbir qaǵazy joq, shýmaǵy birazǵa baratyn óleńderdi shubyrta, shýyldata, sýyldata jónelgende, zal ishi siltideı tyndy. "Apyr-aı, myna jigitten buryn oqyǵanym qandaı ǵana abyroı bolǵan!" — dedim ishteı ári súısinip, ári ózimdi jubatqan bolyp.
Alpysynshy jyldardyń sońyn ala men Almaty oblystyq "Jetisý" gazetiniń bizdiń óńirdegi eki-úsh aýdany boıynsha menshikti tilshisi bolyp istedim. Birde redaksıaǵa ájeptáýir toptama óleń jiberdim de, biraz ýaqyt jarıalana qoımaǵasyn, ózim qyzmet istep júrgen jer ǵoı, bara kóreıinshi dep, álgi óleńderimniń sońynan qýa astanadaǵy redaksıaǵa soǵaıyn. Gazettiń ádebı jaǵyn aqyn Beken Ábdirazaqov basqarady. Bekeńniń minezi ózime málim (buryn "Lenınshil jas" gazetinde birge qyzmet te atqarǵanbyz), eptegen menmendigi bar, kelimdi-ketimdi jas ádebıetshilerdi aıaǵyna da otyrǵyzǵysy kelmeıtin pańdyǵy da joq emes. "Kezek kútip jatyr, jarıalanady ǵoı, asyqpa", — dep jubatqan boldy meni de. Ol kezde jazǵanymyz tez jarıalansa eken dep tyqyrshyp turatyn kezimiz. Men de omyraýlaı daýlasyp, biraz bura tartyp otyryp alsam kerek. Bólmege tanys-beıtanys tórt-bes jigit jınalyp, quj-quj áńgime de bastalyp ketti. Sol kezde ústimizge kógildir sholaq jeń kóılegimen ǵana jeńil júrgen Tólegen kelip kirdi. Alyń-ǵulyń amandasyp jatyrmyz. Sóz arasynda Beken: "Myna Tólegenniń óleńderi nomerge ketip barady, álde sony alyp tastap, Sákendi jibersem be eken?" — dep shirendi.
Tólegen túk qobaljyǵan joq, salǵan jerden: "Bopty, men osyndamyn ǵoı. Ózim de aýylda kóp júrip qalǵan adammyn.
Elde jatyp, astanadaǵy joldastardyń iltıpatyn ańsaýdyń ne ekenin jaqsy bilem. Sáken shyqsyn!" — degeni.
Ne kerek, sekretarıatqa baryp, bireýlerdi dúrliktirip, bireýdi shamdandyrsh júrip, aqyry meniń óleńderim shyǵatyn boldy. Meniki de "óz atym júre tursyn" degen pendeshilik qoı, áıtpese, birer aptanyń árisi-berisi degen ne deısiń, táıir-aı!
Tólegen ekeýmiz redaksıadan syrtqa birge shyqtyq. Meniń shuǵyl túrde bir adammen jolyǵatyn sharýam bar edi. Soǵan asyǵyp, taksı ustadym. "Senimen birge júreıinshi", — dep Tólegen de ilese mindi taksıge. Shynymdy aıtsam, jalǵyz barýǵa tıis jer, ony ertýge eshbir yqylasym joq edi. Kóńiline kelip qala ma dep qıpaqtap, qaıda bara jatqanymdy sýyrtpaqtaı jetkizip, aqyry ony orta joldan túsirip kettim.
Kóp uzaǵan joq: "Núkiste Tólegen Aıbergenov qaıtys bolypty!" — degen sýyq habar da jetti maǵan sýmańdap. Ol kezde Taldyqorǵan jaqta turam, jerleýge qatysa almadym.
Osy kúnge deıin ishimdi bir ókinish tyrnaıdy da júredi. "Apyr-aý, aqyn dos, ańqyldaq azamat aıaq astynan áldenege alaǵyzyp, oıdaǵysyn aqtarǵysy, áńgimeleskisi keldi me eken? Syrlasarlyq jaqyn bir kóńil izdedi me eken? Qaıdan bilippiz, qatarlas júrgen syılas adamdardan oıda joqta aırylyp: "Qudaı-aý, sonda jarty kún bolsa da birge júrýge nem ketetin edi!" — dep barmaq tistep qalatynymyzdy. Ony osy kúni de elep-eskerip jatpaımyz, jas kezde tipti mán berip kórippiz be. Áıtpese, Tólegenniń qasynda birer saǵat bolsam túgim ketpes edi ǵoı. Kisiniń kóp ishinde júrip te jabyrqaıtyn, jalǵyzsyraıtyn shaqtary bolatynyn biletin edim-aý!..
Tólegen esimi bir jaǵy ózbek, qaraqalpaq, ekinshi jaǵy kúlli qazaq jerine túgel áıgili. Ataq-dańqy ásirese qaıtys bolǵannan keıin qatty dúrildep estildi. Dańqyna dańǵaza daqpyrt qospaǵan, shyn mánindegi qazaq poezıasynyń kógindegi jaryq juldyzdardyń biregeıi edi.
Sekseninshi jyldardyń basynda Ózbekstannyń Naýaı jaǵyndaǵy Kenımeh aýdanynda bolyp edim. Qasymda eki-úsh ózbek aǵaıyn bar, túndeletip aýdan raıysynyń úıine tústik. Aqyn ekendigimizdi estigen úı ıesi (qaraqalpaq jigiti, atyn umytyppyn) túnimen Tólegen óleńin oqyp edi. Ekeýi stýdent shaqtarynan dos eken. Kóp áńgime aıtqan.
Jalt etip ótken jalqy talant edi-aý ol! Tólegen jyrymen sýsyndap, ónerin úlgi tutyp ósken bir shoǵyr inileri de osy turǵydan túsinip, aqyn esimin qasterlep ustap kele jatýy da sol qaıtalanbas talantynyń arqasy.
You Might Also Like
