InfoHub Logo

1 jeltoqsanda Qazaqstan halqy Tuńǵysh Prezıdent kúnin atap ótedi. 2011 jyly 10 jeltoqsanda Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Senatynyń jalpy otyrysynda «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy merekeler týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Zańyna ózgerister engizý týraly» zań qabyldandy. Ol boıynsha 1 jeltoqsan Qazaqstan Respýblıkasynyń Tuńǵysh Prezıdenti kúni bolyp belgilendi.

2012 jyly 1 jeltoqsanda Qazaqstan halqy al­ǵash ret jańa memlekettik mereke – Tuń­ǵysh Prezıdent Kúnin atap ótti. Elbasy osy oqıǵaǵa baılanysty jarıalanǵan óziniń «Qazaqstannyń jańa dáýiriniń alǵashqy  kúni» degen maqalasynda 1991 jyldyń 1 jel­­toqsanynda bizdiń halqymyzdyń bú­kil tarıhynda alǵash ret ótken jal­pyǵa ortaq Qazaqstan Prezıdenti saılaýy elimizdiń tarıhyndaǵy mańyzdy beles ekenin ataı otyryp, «Bul oqıǵanyń tarıhı máni men pat­rıot­tyq qundylyǵy kózge uryp tur jáne eshqandaı talas týdyrmaıdy. Bul kúni Qazaqstan halqy bıliktiń shynaıy qaınar kózi bolýdaǵy, bılikti qalyptastyryp, onyń saıasatyn aı­qyndaýdaǵy óziniń egemen quqyǵyn al­ǵash ret júzege asyrdy», - dep baǵalady.

1991 jyly 16 qazanda «Qazaq KSR prezıdentin saılaý týraly» zań qabyldanyp, soǵan sáıkes ult kóshbasshysy bolýǵa kim laıyqty ekenin depýtattar emes, eldiń barsha azamattary sheshetin, ıaǵnı memleket basshysy jalpyhalyqtyq daýys berý negizinde saılanatyn boldy. Jańa saılaý egemendik uǵymyna shynaıy jáne kóńilge qonymdy mazmun berýge, Qazaqstannyń halyqaralyq bedelin kóterýge jáne Prezıdent laýazymyna kim saılansa da oǵan asa kúrdeli jaǵdaıda batyl áreketter jasaý mandatyn berýge tıis edi. Ol qalaıda alǵa basýǵa sheshim qabyldaǵan eldiń aınalyp ótýi múmkin emes, qatań, aýyr ári qıyn qadamdar jasaýǵa tıis boldy.

1991 jyldyń 1 jeltoqsanynda - birinshi búkilhalyqtyq saılaý nátıjesinde Nursultan Ábishuly Nazarbaev Qazaq KSR Prezıdenti qyzmetine qaıta saılandy. Al, bul tarıhı 1991 jylǵy prezıdent saılaýy Qazaqstannyń táýelsizdikke qaraı jasaǵan  sheshýshi qadamy boldy. Saıası kúntizbede ol zańdy jáne sımvoldyq turǵyda Táýelsizdik kúnine ulasady.

Tuńǵysh Prezıdenttiń alǵashqy qadamdarynyń biri - 1991 jyldyń 10 jeltoqsanynda Qazaq KSR-in Qazaqstan Respýblıkasy dep ózgertý týraly zańǵa qol qoıý boldy. Alty kúnnen keıin - 1991 jyly 16 jeltoqsanda - Joǵarǵy Keńes Qazaqstannyń memlekettik táýelsizdigin jarıalady, bul Qazaqstannyń egemen memleket retinde jarıalanýyn bildirdi.

1991 jylǵy jeltoqsan aıy Qazaqstan úshin shynymen táýelsiz Respýblıkanyń damý jolyn anyqtaǵan betburysty jáne taǵdyrsheshti kezeń boldy. Sodan keıingi jyldary Prezıdent bizben birge jańa memleket qurýdyń basynda boldy. Ol eldiń birligin, Konstıtýsıany qorǵaýdy, adam quqyqtary men bostandyqtarynyń saqtalýyn qamtamasyz etti.

Táýelsiz Qazaqstan tarıhynda Tuńǵysh Prezıdenttiń róli baǵa jetpes, óte kórnekti. Memleket basshysy kópultty halyqtyń basyn biriktire bildi, onyń dana sheshimderiniń arqasynda elimiz qıyn kezeńderde ishki qaqtyǵystardy boldyrmaı, sonymen qatar ekonomıkany kóterýge, halyqtyń áleýmettik ál-aýqatyn jaqsartýǵa qol jetkizdi.

1 jeltoqsan - memleketimiz demokratıalandyrý, jańa qoǵamdyq sanany qalyptastyrý baǵytyna bet burǵan, bizdiń memlekettiligimizdiń búkil barysy men damýyna daýsyz yqpal etken, Qazaqstan Respýblıkasynyń prezıdenttik ınstıtýty qurylýy men qalyptasýynda mańyzdy ról atqarǵan kún.

Táýelsizdiktiń 29 jyly ishinde Qazaqstan memlekettilikti qalyptastyrýdyń, ult birligin nyǵaıtýdyń jáne naryqtyq ekonomıkany qurýdyń qıyn, biraq dańqty jolynan ótti. Bizdiń búkil elde keńinen toılanatyn memlekettik jáne ulttyq merekelerimiz bar.

Ol kezde naǵyz kóshbasshy, naqty Prezıdent qana qıyn jaǵdaıda Qazaqstannyń shynaıy egemendigin qamtamasyz etetin asa mańyzdy memlekettik aktilerdi shyǵarýǵa jetkilikti ókilettik pen bedelge ıe bolǵanyn atap ótken jón. Osylaı, 1991 jyly 29 tamyzda N.A. Nazarbaev Semeı ıadrolyq polıgonyn jabý týraly jarlyqqa qol qoıdy. 1991 jyly 25 qazanda Prezıdenttiń jarlyqtarymen respýblıkanyń Qaýipsizdik Keńesi men Memlekettik qorǵanys komıteti quryldy.

Jańa jaǵdaıda respýblıkanyń saıası júıesin turaqty jáne basqarylatyn etý úshin Qazaqstanda prezıdenttik bılik ınstıtýtyn engizý sózsiz qajet boldy. 10 jeltoqsanda Almatydaǵy Respýblıka saraıynda ınaýgýrasıa kezinde N.Nazarbaev Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti retinde - kópultty respýblıkanyń halqyna adal qyzmet etýge, Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýsıasyn buljytpaı oryndaýǵa, azamattardyń quqyqtary men bostandyqtaryna kepildik berýge jáne ózine júktelgen Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń mindetterin adal oryndaýǵa ant berdi. Kelesi 28 jyldyq tabysty memlekettik qurylys Memleket basshysynyń bergen antyn tolyqtaı oryndaǵanyn kórsetti.

Qazirgi kezde halyqaralyq qoǵamdastyq Qazaqstandy zamanaýı demokratıalyq memleket retinde tanıdy. Memleket basshysy júrgizgen teńdestirilgen ishki jáne syrtqy saıasat zamanaýı, qarqyndy damyp kele jatqan áleýmettik-baǵyttalǵan ekonomıkasy bar damyǵan memleket qurýdy qamtamasyz etti. 1990 jyly 24 sáýirde prezıdenttik laýazym engizilgennen respýblıkany 2019 jyly 19 naýryzda óz erkimen prezıdent qyzmetinen ketkenshe basqarǵan Tuńǵysh Prezıdent N.Á. Nazarbaevtyń táýelsiz Qazaqstandy qurý jáne qalyptastyrýda eńbegi orasan zor. Elbasynyń saıası erik-jigeri jáne strategıalyq kóregendigi damýdyń qazaqstandyq úlgisiniń tabysty bolýyn aıqyndap, Qazaqstannyń ornyqty ósip-órkendeý jolyna shyǵýyna múmkindik týdyrdy.

 

Sabyrhan Smaǵulov, ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti

Qazaqstan tarıhy kafedrasynyń oqytýshysy

---