InfoHub Logo

Túrkıa ıadrolyq qarý jasaýy múmkin be?
Aımaqtaǵy qaýipter men jahandyq shıelenister Ankaranyń strategıalyq ustanymyn ózgertpek pe?

Sońǵy jyldary álemde qaýipsizdik máselesi aldyńǵy orynǵa shyqty. Qarýlaný jarysy qaıta kúsheıip, memleketter óz qorǵanysyn kúsheıtýge kóshti. Osyndaı jaǵdaıda Túrkıa da ıadrolyq qarýǵa ıe bolý máselesin qoǵamda ashyq talqylaýǵa kiristi.

Jýyrda Túrkıadaǵy zertteý uıymdarynyń biri halyq arasynda saýalnama júrgizip, elge ıadrolyq qarý qajet pe degen suraq qoıǵan. Nátıje tańǵalarlyq: saýalnamaǵa qatysqan túrik azamattarynyń 70 paıyzdan astamy Ankaranyń ıadrolyq qarý jasaýyn qoldaıtynyn bildirgen. Mundaı pikirler ásirese Taıaý Shyǵystaǵy geosaıası shıelenistiń ýshyǵýymen baılanysty.

Túrkıa nelikten ıadrolyq qarýǵa umtylýy múmkin?

• Izraıl men Iran arasyndaǵy qaqtyǵystardan keıin aımaqtaǵy turaqsyzdyq artyp otyr.
• Halyqtyń basym bóligi eldiń áýe qorǵanysyna senimsizdik bildiredi.
• Túrkıa NATO-nyń múshesi bolǵanymen, halyq Alánstyń qaýip tóngen jaǵdaıda naqty kómek beretinine kúmándanady.

Iadrolyq qarý jasaý – Túrkıa úshin shynaıy múmkindik pe?

Múmkindikteri bar:

• Túrkıa qorǵanys salasyna belsendi ınvestısıa salyp jatyr, ásirese dron men zymyran óndirisinde jetistikteri bar.
• Akkýıý AES iske qosylyp, eldiń ıadrolyq tehnologıaǵa qoljetimdiligi artyp keledi.
• Joǵary oqý oryndarynda ıadrolyq mamandar daıyndalyp jatyr.

Biraq kedergiler de jeterlik:

• Túrkıa Iadrolyq qarýdy taratpaý týraly halyqaralyq kelisimge qol qoıǵan.
• NATO quramyndaǵy memleket retinde óz betinshe ıadrolyq baǵdarlama bastaý – odaqtastar tarapynan synǵa ushyraýy múmkin.
• Qatań sanksıalar qaýpi bar. Batys elderi buǵan jol bermeıdi.

Geosaıası kózqaras

2019 jyly Túrkıa prezıdenti Rejep Taıyp Erdoǵan ıadrolyq qarý máselesine qatysty pikir bildirip, ózge memleketterde bar qarýdy Túrkıa nege ıelene almaıdy degen saýal tastaǵan. Bul Ankaranyń strategıalyq baǵyty ózgerýi múmkin ekenin ańǵartty. Aımaqtaǵy básekelestik te Túrkıany osy jolǵa ıtermeleýi yqtımal: Iran men Izraıldiń ıadrolyq múmkindikteri, Pákistan men Úndistannyń áskerı áleýeti Ankaraǵa qysym túsirýde.

Boljam:

• Jaqyn arada (2025–2035): Túrkıa ıadrolyq qarý jasamaıdy. Sebebi NATO kepildigi men halyqaralyq qysym bul josparǵa jol bermeıdi.
• Uzaq merzimde (2035–2050): Eger aımaqta jaǵdaı túbegeıli ózgerip, NATO-nyń róli álsirese, Túrkıa ıadrolyq qarýǵa bet burýy múmkin.

 Túrkıa úshin bul sheshim – tek qaýipsizdik emes, geosaıası salmaqty arttyrý quralyna aınalýy yqtımal.