InfoHub Logo

Qyzmetke qoly jańa jetken adamnyń ózine júktelgen jumysty bıtin salyp isteıtin ádeti emes pe? Meńgerýshiniń aıtqan árbir sózin anadaıdan qaǵyp alyp, qaltqysyz oryndap júrgenim sondyqtan. Keń kabınettegi bir oryndyqty menshiktep, bóksemmen syqyrlatyp ezgileı bastaǵan kúnniń erteńinde-aq kókónis bazasyna qaraı jumsalyp kettim. Qaladaǵy mekemelerdiń belgili bir kásiporynǵa qol kúshimen qolǵabys berip turatyn táýir salty bar ǵoı. Sodan keıin-aq beıne bir qalyńdyǵym saǵynyp otyrǵandaı, solaı qaraı kún aralatyp salyp uryp jetip baratyndy shyǵardym. Áldekimder sıaqty «Qara jumys isteýge nege men ǵana barýym kerek?» dep, kelmeı jatyp kergýge áddim qaısy? Áriptes ápkelerimniń kóńiline kelmeı-aq qoısyn, osynaý bólmede osharylǵan on bes adamnyń jas jaǵynan eń kishisi ... myna men bolyp qalyppyn. Jáne eń bastysy... on tórt áıeldiń ishindegi jalǵyz erkekkindikti bolý qurmeti de meniń úlesime tıgenin aıtsańshy.

Kókónis bazasyn jarylqap tastap, erteńinde qaıtadan jetip keletinim — oısyrap turǵan óz ornym. «Sizder úshin shirik kartop pen bosaǵan kapýstany sorttap keldim. Belimniń aýyryp, tyrnaǵymnyń tyzyldaǵanyn mindet qylmaımyn» deımin. Árıne, ishimen ǵana. Árqaısysynyń júzine jaýtandaı qarap, sebepsiz jymıatynym bar. Biraq men óstip qansha qarasam da: «İ-m-m, myna jańa kelgen jas jigit bizdiń ornymyzǵa baryp, janyn qınap kelgen eken-aý. Buryn árqaısysymyz kezek-kezek barýshy edik. Endi myna jas jigittiń arqasynda arqa-basymyz keńeıip, uzyn da qyzyl tyrnaqtarǵa zaqym tımeıtin boldy. Peıil bildirip, ózin bir esirkeı salaıyqshy» dep, jatqan taǵy eshqaısysy joq.

Degenmen másele onda emes, másele — mynada. Men jumysqa baryp qaıtqan saıyn áriptes ápkelerimniń ózgerip qalatynyn baıqaımyn. Anyǵyn aıtqanda, ózgeretin — ózderi emes, ústi-bastary. Mysaly, aldyńǵy aptada bári jyltyldaǵan bir ádemi qara sýmka ustap úlgiripti. Jumystyń ara-arasynda stoldyń ústine qoıyp, árqaısysy álgi sýmkalarǵa áldenelerdi alyp-salyp áýrege túsedi. Sosyn «inishek, mynany kórdiń be» degendeı, árqaısysy óz oryndyǵynyń arqalyǵyna salańdatyp ilip tastaıdy.

«Úlken qaladan alyp kelgen bireýdiń tamasha tábárigi shyǵar» dedim de qoıdym. Tıisti komandırovkama taǵy bir baryp kelsem, aıaýly ápkelerimniń bári de bóten minez taýyp, taǵy ózgere qalypty. Qaıta-qaıta qunjyndasyp qaraı berisetini — stol asty. Jaı qaramaıdy, tepsinip qoıyp, telmirisedi. «Astarynan sý shyqty ma, ne boldy?» degen kúmiljińki kúdik kómeıimdi kúl-kúlge toltyryp, men de eriksiz eleńdedim. Jańǵalaq basym áýelide eshteńe baıqap, jarytpappyn. Joq joǵaltqan adamdaı ár apaıdyń astyńǵy jaǵyna... jo-joq, ár stoldyń astyna men de tesilem.

Iá, endi baıqadym, ushtary qasyqtaı ǵana súp-súıkimdi qara týflıler ár stoldyń astynan menmundalap syǵalaı qarap tur eken. «Meni kórdiń be? » degendeı árqaısysy kóleńke astynan-aq kóz sýyryp, jandary qalmaı jylt- jylt etisedi. Keń kabınettegi barlyq stoldyń astyn andaýsyz ǵana asyqpaı sholyp óttim. Bir-birine egizdiń syńaryndaı uqsas shetinen sulý týflıler. Biraq sol týflıge suǵylǵan aıaqtardyń bárin óıtip jomart baǵalaı salý qıyndaý. Qudireti kúshti ásem aıaqkıim keıbir kem-ketik jerlerdiń de tigisin jatqyzyp, túzep jibergen sekildi.

Endi qarasam, búgingi áńgime ózegi jalǵyz-aq. Sóıtsem, ústi-bastaryn kún saıyn qulpyrtyp, otyrýǵa kumar meniń qymbatty áıel áriptesterim keshe tegis týflıli bolyp, qýanyshqa kenelgen eken.

Ne kerek, ásem týflı men árqıly baltyr ıeleriniń barlyǵy da biraýyzdan máz. Sol eki arada: «Iapyr-aı! — degen tańyrqaýly oıdyń tasadan shyǵa kelip, tarpa bas salǵany. — Sonda bul qalaı? Áneýkúni sýmka... Búgin týflı. Meniń asa qymbatty apaılarymdy búıtip jarylqap júrgen kim ózi?..».

Bir áredikte apaılardyń eń jasy Epbıkeden eptep syr tartyp kórip edim, jumbaq jymıǵany bolmasa, jaq ashyp, jarytymdy jaýap bergen joq.

— Óziń tipti lúbopytnyı ekensiń. Kóp bilseń, tez qartaıasyń, — dedi de, syqylyqtaı kúlip, syrǵytpa sózge saldy. Memlekettik mańyzy bar qupıany jasyryp turǵandaı bálsinip aıtar emes. Álgi saýalymdy salqynqandy túrde taǵy qaıtaladym. Epbıkege emes, qarapaıymdaý kórinetin basqa bireýine. Biraq onyń da aýzynan:

— E, sondaı bir kisi bar, — degennen artyq jarytymdy jaýap shyǵa qoımady. Mańdaıymdy tasqa urǵandaı, taǵy tyǵyryqqa tireldim. Jumbaq shıelenise tústi.

Erteńinde kókónis bazasynda júrgen kezimde de bas degen myqtynyń basqa oıda sharýasy bola qoıǵan joq. Beıne bir ómirdegi eń basty másele tek sol sekildi azǵana aqylymnyń barlyǵy osy jalǵyz saýaldyń tóńireginen shyr aınalyp shyqpaı-aq qoıǵany.

Tamaqqa turǵan súıek syndy kóldeneń oıdan qutyla almaǵan kúıi keńsege kirdim. Kirsem... keń kabınettiń ishi abyr-sabyr. Baj ete túsken tyraqy daýyspen birge baǵjań etip, kózder de baqyraıa qalǵan. Áldeqandaı jup-jumyr jalańash dene jalp etip, tabylǵan tasaǵa tyǵyla berdi. Ashylǵan aýyzdy jumyp ta úlgirgenim joq, áldekim keýdemnen ıterip qaldy da, týra tanaýymnyń astynan eńsegeı esiktiń sart ete túskenin bir-aq bildim.

Al túsinip qór. El aman, jurt tynyshta kabınetten qýylam dep kim oılaǵan. Ózgeniki emes, ógeısip júrsem de, óz kabınetim emes pe. Onda meniń jumys stolym qaldy. «Qoı, ne bolsa da, mekeme bastyǵyna kireıin» degen ashýly oıdyń arynymen buryla bergenimde, áldekimniń búıirimdi búlk etkizip túrtip qalǵany. Jalt qarasam... kertik tanaý ketpekteı kelinshek Epbıke. «Oı-bý, myna jigitti jazyqsyz jábirlep, uıat jasappyz» deıtin syńaıy baıqalmaıdy. Endi denesin emes, kesekteý tisterin jalańashtap, ózinshe máz. Qyzyl dalap erkin jetken ezýinde — sol keshegi jumbaq jymıys.

Sóıtsem, qaıdan bileıin, qyzmettes ápkeler qyzý qarbalas ústinde eken ǵoı. Barlyǵy da qoldaryna jańa ǵana tıgen kórkem kóılekti ıyqtaryna ilip, ólshep kórip jatypty. Árqaısysyna bir-bireýden eken. Birine dál kelgeni ekinshisine dál kelmeı... birine unaǵany ekinshisine unamaı... sondaı apaq-sapaqta saqtyq atty salıqaly sezim sanadan shyǵyp ketken... esik ashyq qalǵan. Ádeıi ańdyp júrgen timiski jandaı meniń sap ete qalǵanym. Sol kezde Epbıke meni qaıtadan ertip kirgende, kabınet ishi sál saıabyr taýyp úlgirgen eken. Inkýbator balapandaryndaı tegis qyzyl ala kóılek kıip jaǵalaı otyrǵandar jańa bireýler emes, meniń asa qurmetti apaılarymnyń naq ózderi. Endi jalańashtanýǵa qoly jetken dene músheleri tek bet pen baltyr ǵana emes. Ne kerek, meniń asa qymbatty ápkelerim taǵy bir jasty shotpen shyǵaryp, tegis jasaryp shyǵa kelgendeı.

Alaıda kóńil kúılerine qaraǵanda barlyǵyn da máz-máıram dep aıtý qıyn. Bir-ekeýiniń túrleri pıaz jegen adamdikindeı tyjyryńqy:

— Qarashy, sumyraıdyń aldap soqqanyn!

— Bálem, osydan kelsin endi. Shashyn julyp, qolyna bermesem be?

Týneıades! Aramtamaq! Zańnyń qandaı bolaryn umytqan eken.

Kózine kók shybyn úımeletip jibereıin...

Ashýlana shyqqan aýyr sózderdi aıamaı tógip jatqan kókbetteý apaıdyń esimi — Shaǵymsha. Osyndaǵy on úsh qurbysynyń ishinen kóldeneń kózge burynyraq túsetin belgili bıke. Keremet kórkimen nemese maıysqan minezimen emes, kez-kelgen qurbysynda kezdese bermeıtin etjeńdi mol denesimen. Ózge áıelderge jarasa ketken jańaǵy shyt kóılek bul kisiniń ústinde shyqpa janym, shyqpamen shyt-shyt sógile jazdap, áreń ilinip tur eken. Keýde, qaryn, bókse tárizdi bólektenýge beıim múshelerdi óshi bardaı qylǵyndara qysyp, ózi tarapynan ol da mol denege qoldan kelgen qysymyn jasap baǵýda. El aman, jurt tynyshta, ásem kóılektiń qyzyǵyn kóre almaı, qaradaı ǵarip kúıge túskesin, tepsinip shyqpaı qaıtsin. Álgi kisiniń osyndaı tar dúnıeni tartý etken belgisiz jarylqaýshyny jerden alyp, jerge salyp jatqany sondyqtan.

Sonan kókeıimde saýal bolyp berishtengen jumbaq túıinniń joq jerden sheshile ketkeni bar emes pe? Shaǵymsha apaıdyń aýzynan shabytpen shyqqan shaıpaý sózderinen ańǵarǵanym mynaý.

Bizdiń mekemede qyzmet isteıtin qyzdar qaýymyn tapshy zattarmen turaqty túrde qamtamasyz etip turatyn bir qoǵamdyq satýshy bar eken. Meniń apaılarymnyń udaıy ózgerip otyrýlary, mine, sol qurmetti kisiniń arqasy. Kózqurtyndaı zárý dúnıelerdi ol kisiniń qaıdan, qaıtip qaǵystyryp ákeletininde kimniń qandaı sharýasy bar. Áıteýir, jarylqaýshy jeńgeıdiń tóbesi kórine qalsa, bul mekemede eleń etpeıtin tómenetekti joq. Jeńgeıdiń eki jaǵyna teńdelgen toq sýmkasy qol ashyq qudaǵıdyń qorjynyndaı tegi jomart. Tek qalaǵan zatyńnyń ústine bes-on teńgeni artyǵyraq qossań bolǵany...

Sol jarylqaýshy jeńgeı búgin Shaǵymsha apaıdyń «shaǵyndaý» denesine shap-shaq kóılek taba almapty. Ondaı qorlyqqa shydamaǵan apaıtós apaıdyń shańqyldaı daýys kóterýge pravosy joq dep kim aıtpaq?

— Voobshe, mundaı týneıadestiń tuqymyn tuzdaı kurtý kerek, — dedi ol áriptes áıelderi aıtqan basýdy tyńdap, báseńsigen sátte. — «Eńbeksiz tabys tapqandarmen kúresý kerek» dep jatyr emes pe ókimet. Sonda ondaılardy nege qurtpaıdy, á? Biz sıaqty ańqaýlardy aldap... Kelesi joly kelsinshi, bálem, ýchaskovyıǵa zvandap, ákesin tanyta qoıaıyn.....

Meniń áıelder atynan qara jumysqa jiberilýim sıreksı bastaǵan kez. Shıqyldaq oryndyqqa qadalǵan qalpy qaǵaz kemirip otyr edim, kenetten dáliz jaqtan «keldi» degen qýanyshty habardyń jelpildeı jetkeni.

— Kim? — dedi kórshi kabınetten bireý.

— Kim bolýshy edi? Álgi ózimizdiń... qoǵamdyq satýshy da.

Sol sol-aq eken, keń bólmede qamalyp otyrǵan on tórt áıel tuqshıyp otyrǵan qaǵazdaryn tastaı salyp, áýe dabyly berilgendeı atyp-atyp turysty. Sonan etekterin ustaı, esikke qaraı lap qoıǵan. Eń aldarynda — irkildegen iri deneni erkin ıgerip, urshyqsha úıirgen Shaǵymsha apaı. «Bitti! — degen sýyq oı mıymdy qaryp, sýmandaı júgirdi. — Endi aıamaıdy. Shashyn julatyn boldy... Mılısıaǵa tapsyratyn boldy...».

Mine, qyzyq! Ótken jolǵy tegeýirińdi qoqan-loqqy men qaptaǵan qarǵap-sileýdiń qýaty qaıda ketken deseńshi. Keń kabınetke kirip úlgirmeı-aq, alypsatar jeńgeı han-talapaıǵa tústi de qaldy. Anyǵyraq aıtqanda, talaýǵa túsken jeńgeıdiń ózi emes, qudaǵıdyń qorjynyndaı qorbıǵan qos sýmkasy. Jer sharynyń arǵy betinen qapshyǵyn kóterip áreń jetken Aıaz ataǵa da búıtip eshkim umtylmas. Tipti ótken joly kózine kórinse, teskentaý asyryp jibererdeı bolyp tepsingen Shaǵymsha apaıdyń ózi de:

— Maǵan mynaýyn! Maǵan mynaýyn! — dep óktemdiq kórsete órshelenip ketti.

Sonan ne kerek, temeki tartym mezgil ótti me, ótpedi me, ishi jeńildik alǵan qos sýmkanyń qaryny qabysyp shyǵa keldi. Onyń esesine alypsatar jeńgeıdiń ádemi ámıany aýzy-murnynan shyǵa qaqalyp, qaltaǵa súńgidi.

Saýda saqal sıpaǵansha. Sharýasy bitkesin, jarylqaýshy jeńgeı qaıdan kidirsin. Qaıqaıa basyp, ǵaıyp boldy. Nazaǵa toly narazy únderdiń estile bastaǵany sodan keıin ǵana:

— Osy qatyn ba, osy qatyn bizdi ondyrmaıdy. Qarashy, maǵan bergen oramalynyń túrin.

— Epbıke, saǵan ylǵı táýirin beredi. Al maǵan nege óıtpeıdi?

— Aıttym ǵoı ózin ýchaskovyıǵa ustap berý kerek dep...

Qysqasy, ne kerek, sol kúni jumys ýaqyty bitkenshe oramaldy bolǵan áıelderdiń birazy alypsatar jeńgeıdiń sybaǵasyn beremiz dep, ábden áýrege túsipti. Árıne, syrttaı.

— Davaı, onda biz basqasyn tabaıyq, — dedi janarlary japalaqkózdenip jalt-jult etken Epbıke.

— Neni tabamyz? Oramaldy ma?

— Joq, men taǵy bireýin bilemin...

— Qaıdaǵy bireýdi aıtasyń?

— Taǵy bir alypsatar, to-estqoǵamdyq satýshy deımin. Bizdi endi sol obespechıt etip tursa qaıtedi.

— Oı, ondaı adam bar ma? Bar bolsa, sóıte qoıshy. Tileýiń bersiń, tipti. Áıtpese mynaýyndy bir kúni ýchaskovyıǵa tapsyryp júrermin, — dedi Shaǵymsha.

Epbıke sózinde turdy. Bir kúni murnynan jetektep jańa jarylqaýshyny alyp ketipti. Aldyńǵysyndaı emes, jastaý. Ańyzdaǵy dýadaqtaı eki jaǵyna teńselip, mamyrlaı baspaıdy. Suqsyr úırekteı zýyldaı zyrlaıdy eken. Tendegen qos sýmkanyń ornyna ıyqqa artqan sándi rúkzak.

Támpish tanaýyna deıin táptishteı berip qaıteıin, áıteýir apaılardy úlde men búldege bólep, qaryq qyldy da ketti. Ezýleri syrǵalaryna jetken ápkelerim ábden máz. Tek eshqashan razy bolmaı, kúńkildep júretin Shaǵymshanyń ǵana daýsy shańqyldap shyǵady.

— Qarashy, jarymaǵyrdy. Mynaýyń da jetisip turǵan joq eken. Anaý mundaıǵa bes som qosýshy edi, mynaý on som qosypty. Osy keıingi jastar bar ǵoı, ońbaıdy...

Ózi taýyp ákelgen jarylqaýshyny jaqtap, Epbıke de ese berer emes.Zárý zatqa kenelgen kelinshekter endi ekige jaryldy. Kópshiligi Epbıkeni qoshtap, jańa saýdagerdiń jaqsy qasıetterin basa aıtýda.

Sóıtip júrgende artynyp-tartynǵan qudaǵıdaı bolyp alǵashqy alypsatar apaıdyń da qabattasa kelip qalmasy bar emes pe? Kele, esikti sart etkizip jaýyp, ádetinshe qara sýmkanyń aýzyn baqadaı ashyp qoıdy. Biraq áriptes ápkeler bul joly ádepki ádetterinen jańylypty. Sýmkadan shyqqan zárý zattarǵa sútke toıǵan mysyqtaı súlesoq qana kóz tastaıdy. Óıtkeni aldynda ǵana ózderi naq osyndaı zattardy talasa-tarmasa satyp alyp qoıǵan. Árıne, basqa adamnan. Ekinshiden, ústemesin qosa tólep, qaltalary da qańsyp qalǵan.

Sonan ne kerek, ásheıinde tasy órge domalap turatyn alypsatar apaıdyń saýdasy aıaq astynan osylaısha saýdaǵa tústi. Toıǵan jerge toǵyz kel demeı me? Bir kúni qarasaq, ıyǵyna rúkzak artqan jas saýdager kelinshek, ıaǵnı, qoǵamdyq satýshy bosaǵaǵa súıenip, taǵy qarap tur. Sharýasyn lypyldatyp bitirip, syrtqa shyǵa bergen onyń aldynan álgi ananyń... shyǵa kelgeni. Jo-joq, ýchaskovyı emes. Aldynda kelip júretiń «stajdy» alypsatar.

Sonan....

Ekeýi shart ta shurt boldy da qaldy. Aldymen soqtyqqan — stajy kóp, ysylǵan ysqaıaq saýdager.

— Bul — meniń ýchaskem. Sandalmaı, ary júr. Osydan aldymdy kes-kesteı berseń bar ǵoı, kryshama aıtyp, sıraǵyndy shaǵam! — dep tap-tap beredi. Kishisi de taısalar emes, dáleldi syltaý taýyp, salǵylasyp kep berdi. Ysqaıaq apaı yzalana ysqyrynǵan eken dep yǵysa qoıar jasyń kórinbeıdi.

Olar ketkennen keıin búkil denesimen isine doldanǵan Shaǵymsha apaı:

— Týneıadsy! Shirkin, ekeýin de ýchaskovyıǵa tapsyrar ma edi.. — dedi tistenip turyp. Ezýin sánmen epke keltirip alǵan Epbıke myna sheshimdi estip, al kep syqylyqtaı kúlsin:

— Oıbaı, Shaǵymsha apaı-aý! Bulardyń ózi ýchaskovyı ǵoı. Al sen tapsyram deısiń.

— Tek! Ne deıdi? Qaıdaǵy ýchaskovyı?

— Kádimgi ýchaskovyı. Tek mılısıa emes. Ýchaskovyı alypsatar. Bulardyń árqaısysynyń óz ýchaskesi bar kórinedi.

— Oıpyr-aı, solaı ma eken?

— Endi qalaı dep ediń? Bular qalany ózderi ýchaskege bólip alypty ǵoı. Ózderiniń zańdary boıynsha biriniń terıtorıasyna basqalarynyń kirýine bolmaıdy eken jáne árqaısysynyń óz «kryshalary» bar. Al bular bir ýchaskede ekeý bolyp tur ǵoı. Kim bilsin ekeýiniń qaısysy jeńeriń.

Sonan bylaı bizdiń mekemege rúkzak arqalaǵan jas saýdager ǵana kelip turatyn boldy. Shamasy, bunyń «kryshasy» ananikine góri myqtyraq pa eken? Aldyńǵy apaı alypsatary joq bos ýchaske taýyp, bir qısynyn keltirdi me, áıteýir sol qalpy qarasyn batyrdy.

---