InfoHub Logo

Bir taýdyń shaǵyl tasty bókterindegi arsa-arsa jartastyń qýysyn qara qarǵa mekendepti. Odan joǵary kógaldy jerdi ular jaılapty. Bular kórshi bolǵan soń, kópke deıin bir-birine barys-kelis jasap júripti. Ekeýi uzaq-uzaq áńgimelesedi eken. Sodan soń sózden-sóz týyndap, bir kúni ekeýi óz artyqshylyqtaryn aıtyp, maqtana bastaıdy. Maqtan talasqa aýysady.

Aqyry ekeýi kimniń kúshti, kimniń álsiz ekenin synap kórýdiń amalyn oılasady. Sóıtip, ular men qarǵa kúresip, kúsh synasýǵa kelisedi. Birine-biri bylaı shart qoıysady: jyqqany jyǵylǵanyn jeýge tıis.

Osylaısha, eregisken eki qus alysa ketedi. Ári yrǵasyp, beri yrǵasyp, birin-biri ala almaıdy. Arpalys jeti kún, jeti túnge sozylypty. Eshqaısysy jyǵylmapty. Segizinshi kúni sáske kezinde ólip-talyp, baryn salyp turǵan qarǵa súrinip ketken ulardy basyp qalypty. Keýdesine minip alady da:

– Endi men seni jeımin! – depti qoqılanyp:

Sonda ular: «Eı, qarǵa, sertten taıatyn óziń, men emespin, – depti qaısarlanyp. – Durys, sen jyqtyń, men jyǵyldym. Sen endi meni jeýge haqylysyń. Biraq bir ótinishimdi orynda».

Qarǵa syrlas, tatý kórshisiniń kóńilin qımaı:

– Men de tasbaýyr emespin. Óler aldyndaǵy tilegińdi aıt, endeshe, – depti.

Sonda ular aqtyq ótinishin aıtypty:

– Qarǵa, sen jerge jatqannyń bárin talǵamaı shoqı beresiń, ras pa?

– Tamaq izdegen soń, shoqý kerek qoı, – depti qarǵa moıyndap.

– Demek, sodan tumsyǵyńnyń kiri bes batpan. Meniń etim sútten aq, qardan taza. Meni sol taza qalpymda jeseń, ómirbaqı aýzyńnan etimniń dámi ketpeıdi. Sondyqtan bulaq basyna bar da tumsyǵyńdy jýyp, tazalap kel.

Ulardyń bul ótinishin qarǵa maqul kóredi de usha jóneledi. Sonan ózi sý iship júretin jińishke bulaqqa barady. Kózdeı ǵana jylyp aqqan sýdyń jaǵasynda otyryp, aldymen óziniń shólin qandyryp almaq bolady da sýdy simire bastaıdy. Kúni-túni alysyp, ábden qatalap qalǵan eken, bulaqtyń barmaqtaı kózinen jyltyldap shyǵyp jatatyn sý taýsylyp, sýalyp qalady. Qarǵanyń tumsyǵy qara batpaqqa batyp ketedi de burynǵydan beter bylǵanady. Endi erkin jýynatyn úlken sý izdep tabý úshin taýdan-taýdy asyp, saı-salany kezedi. Aqyry túbinde móldir sýy móltildep turǵan bir qudyqqa tap bolady. Qudyqtyń móldiregen tunyq sýyna qyzyǵady. Odan sýdy qalaı alaryn bilmeı, basy qatady, eshbir amalyn tappaıdy. Sodan qudyqqa ótinish aıtady:

– Qudyq dosym, myna móldir sýyńnan bershi. Onymen tumsyǵymdy jýaıyn da ulardyń tátti etine bir toıaıyn.

Buǵan qudyq qarq-qarq kúledi:

– Men bul sýdy ystyqta shóldep, sýsaǵandardyń sýsynyn qandyrý úshin saqtap otyrmyn. Olaı-bylaı ótken jolaýshylar sony iship, shólin basady. Seniń las tumsyǵyńdy batyryp bylǵaýyńa kóne almaımyn. Eger kerek bolsa, bar da shelek taýyp kel. Soǵan quıyp bereıin.

Qarǵa shelekti qaıdan alaryn bilmeı, oılanyp turady da táýekel dep, usha jóneledi. Kúni boıy jerge qonbaı, qalyqtap júrip, bir aýylǵa keledi. Aýyl ústin aınalyp biraz ushady. Bir kezde kúresinde jatqan túbi tesik kózege kózi túsipti. Qýanyp ketip, kózeniń qasyna baryp qonady. Otyra salyp:

– Kóze, dosym, bir jolǵa tilimdi alshy. Saǵan qudyqtyń sýyn quıyp, tumsyǵymdy jýaıyn da ulardyń tátti etine bir toıaıyn, – dep qıylypty.

Túbi tesik kóze ornynan ázer turady da:

– Sen meni kúresinde jatyr eken dep mazaqtama, – deıdi, ashýǵa býlyǵyp. – Maǵan da talaı kúsh, aqyl-oı, óner jumsalǵan!

Shoshyp ketken qarǵa:

– Men mazaqtap turǵanym joq. Sen maǵan óte qajetsiń! – dep, barlyq syryn aıtady.

Qarǵanyń muńyn estip, kózeniń jany ashıdy:

– Endeshe, saǵyz topyraq taýyp ákelip, balshyq ıle. Sonan soń meniń túbimdi jama da tesigimdi bite. Odan keıin qudyqqa baryp, sý quıyp al, – dep, keńes beripti.

Qarǵa óler-tirilerine qaramaı, saǵyz topyraqty izdeıdi. Ony bir adyrdan tabady da qasyna júginip otyra qalady.

– Dosym, saǵyz topyraǵyńnan bershi. Onymen kózeniń túbin jamaımyn. Bútindegen soń qudyqtan sý alyp, tumsyǵymdy jýaıyn da ulardyń etine bir toıaıyn.

– Tilenshige berer balshyǵym joq, – depti, saǵyz topyraq sazara qyrystanyp. – Menen kóp adam kóze jasaıdy. Mańdaı terin tógip, ózderi qazyp alady. Alda-jalda óte qajet bolsa, kıiktiń múıizin taýyp ákelip, óziń qazyp al!

Qarǵanyń amaly taýsylyp, qatty qınalady. Osymen-aq qoıa salaıyn dese, ular etiniń táttiligi qulqynyn qyshytyp, óńeshin jybyrlatady. Sodan keıin táýekelge bel baılap, taǵy da qulshyna qanat qaǵyp, álemdi sharlap júrip, jalpaq dalada qos quralaıyn ertip, jaıylyp júrgen kıikke kezdesedi. Qalbalaqtap qasyna jetip barady. Jalynyshty keıippen:

– Kıik dosym, maǵan múıizińdi bershi. Onymen saǵyz topyraqty qazyp alyp, kózeni jamaımyn. Bútindelgen kózemen qudyqtan sý tartyp, tumsyǵymdy jýaıyn da ulardyń tátti etine bir toıaıyn, – dep ótinipti. Qarǵanyń jalynyshty únine kıiktiń júregi eljirep, jany ashıdy da óziniń aqylyn aıtady:

- Áı, qarǵa-aı, men myna shól dalada ylǵı qaýip-qaterdiń ortasynda ómir súremin. Onyń ústine, mine, kórip tursyń, balalarym da jas, óz kúnderin ózderi kóre almaıdy. Sondyqtan múıizim balalarymdy jyrtqyshtardan qorǵaý úshin ózime de kerek. Alaıda, sen sonshama shalǵaıdan ádeıi izdep kelgen ekensiń, meselińdi qaıtarmaımyn, bereıin. Ol úshin sen meniń múıizim qaıta ósip jetilgenshe, balalaryma jatyp jeıtin shóp jınap ber.

Qarǵa istiń barǵan saıyn qıyndap bara jatqanyna kúıinse de ulardyń tátti etin oılaǵanda, tańdaıy jybyrlap, eriksiz tamsandy. Basqa amaly bolmaǵan soń, qaıǵysyn basyp, ári qaraı sapar shegedi. Birneshe kún jerge qonbaı ushyp, kógaraı shalǵyny jaıqalǵan kógildir taýǵa jetedi. Etegine qonyp, demin alǵan soń, taýǵa muńyn shaǵady.

– Taý dosym, seniń shóbińdi kıikke aparyp bereıin. Kıiktiń múıizin alyp, saǵyz topyraqty qazyp, kózeniń túbin jamaıyn da qudyqtyń sýyn quıaıyn, sol sýmen tumsyǵymdy jýyp, ulardyń tátti etine bir toıaıyn.

Qalyń shóbi tolqyndaı shıratylǵan taý qarǵanyń zaryn estigen soń:

– Shópti men saǵan qalaı beremin? Adam balasy óz qolymen oryp alady. Eńbek etedi, ter tógedi. Alystan izdep kelgen ekensiń, eger qatty qajet bolsa, oraq taýyp ákel de qalaǵanyńsha oryp ala ǵoı, – depti yrzalyǵyn berip.

Oraq taýyp kelýden basqa amaly bolmaǵan soń, oraq izdep qarǵa taǵy da ushypty. El-eldi sharlap júrip, egin oryp jatqan bir oraqtyń ústinen túsipti. Qýanyp ketken qarǵa:

– Oraq dosym, – dep, qıyla aıtypty ótinishin. – Senimen shóp oryp alaıynshy. Sol shópti kıikke aparyp bereıin. Kıiktiń múıizin alyp, saǵyz topyraq qazaıyn. Onymen kózeniń túbin jamap, qudyqtan sý alaıyn da tumsyǵymdy jýyp, ulardyń tátti etine bir toıaıyn!

– Eı, qarǵam-aı, meni tyńda, – depti, oraq belin búkireıtip turyp. – Men ózdigimnen oraq bola qalǵanym joq. Meniń temirimdi usta otqa salyp qyzdyrǵan, shoq balǵamen soǵyp shyńdaǵan. Sýǵa salyp pisirgen, mańdaı terin sorǵalatyp, osy halge jetkizgen. Sol ustaǵa bar da tilegińdi aıtyp, jańa oraq soqtyryp al. Munda ózimniń de atqaratyn jumysym basymnan asyp jatyr. Tilegińdi oryndaı almaımyn, renjime!

Qarǵa endi ularmen kúresip, óziniń jyqqanyna qynjylypty. Eger ular jyqsa ǵoı, bul azapty sol sheger me edi, qaıter edi. Ary oılap, beri oılap, qarǵa aqyry ustanyń dúkenine barady. Ustaǵa shekken azabyn aıtyp, zar eńireıdi. Qarǵanyń kórgen azabyn estigen soń, ustanyń oǵan jany ashıdy. Sonan soń usta:

– Oraq soǵyp bersem, qalaı alyp ketesiń? – dep suraıdy. Qarǵa ustanyń sózine qýanyp, óz bilgenin aıtady.

– Aıaǵyma qystyryp alamyn ǵoı.

– Ol bolmaıdy. Kóterip ketýge áliń jetpeıdi, jerge qulap túsedi. Sheńgeldep ustap júretin qaýqar sende joq. Qulatyp alsań, jerge túsip, bireýdi jazym etersiń.

– Endeshe moınyma ile sal, – depti, qarǵa oraqty alyp ketýge yntyǵyp.

– Jaraıdy qalaǵanyń bolsyn, – dep, kúlgen usta qarǵanyń moınyna qylp etse, qyl qıatyn ótkir oraqty ilip beredi.

Endi barlyq maqsaty oryndalatynyna masaıraǵan qarǵa qýanyshy qoınyna syımaı, otyrǵan jerinen umsyna umtylyp, kókke shapshıdy. Jerden qarystaı kóterile bergende, almastaı ótkir oraq qarǵanyń moınyn qyrqyp túsipti.

«Aqylsyzdyń istegen isiniń aqyry ózin kórge jyǵady», – depti muny kórgender.

---