InfoHub Logo

Adamzat ómir barysynda árqashan minsiz ómir týraly armandaıdy, biraq minsiz ómir qandaı apattarǵa aparýy múmkin?

1968 jyly Amerıkalyq ǵalym Djon Kelhýn osy suraqqa jaýap izdeýge tyrysty. Negiz retinde ǵalym tyshqandardy paıdalandy. Olardy úlken, minsiz "qalashyq" ishine salyp, sol jerdi tamaqpen toltyryp, búkil qaýipten (mysyqtar nemese tuzaqtar) shektedi. 

Bul eksperıment 4 kezeńge bólindi: 

A) bastaý

«Qalaǵa» ornalastyrylǵan tyshqandar aldymen ózderin keremet sezindi: olar tamaqtandy, uıyqtady, juptasty. Olar beıimdelýden oń ótti, uıalarǵa ornalasty. Alǵashqy urpaq paıda bolǵanǵa deıin shamamen 55 kún ótti. Osydan keıin nanoálem ómiriniń taǵy bir kezeńi bastaldy.

V) halyq sanynyń ósýi

Minsiz tirshilik etý aımaǵynda tyshqandar sany ósti, balalar ortasha mánde ár 55 kún jaryq kórgen.

S) toqyraý

Osy kezeń basynda qala ishinde 620 tyshqan tirshilik etti. Olardyn kóbeıý qarqyny tómendep, sosıým ishinde agresıa oryn aldy. Tamaqty tutyný jıiligi de birneshe ese tómendedi. Bul kezeńde tyshqandarda sosıaldy ıerarhıa paıda bola bastady, sonymen birge birtúrli toptar da paıda boldy. Olardyń biri áleýmettik toptardan qýylǵan jas jigitter. Úlken tyshqandardyń agresıasynyń qurbany bolǵan, olardyń quıryqtary tistelgen, búıirleri jyrtyq, terlerinde qan izderi boldy. Olar psıhologıalyq túrde buzylyp, áleýmettik rólderdi atqarýǵa toqtady. Oǵan sebepkerler jasy úlkender, olar minsiz ómir súrý jaǵdaıda jastarǵa oryn bermeı, olardy qýdy.

D) joıylý

Kolonıa qarqyndy ósýin toqtatqan kezde, qalashyqta 2200 tyshqan ómir súrdi, jasy úlkender tarapynan jasy kishiler qysymǵa ushyrady, tyshqandar sanynyń azaıý kezeńi bastaldy. Djon Kelhýn bul kezeńdi «joıylý kezeńi» dep atady.

«Universe-25» eksperımentiniń tórtinshi kezeńinde «ádemiler» dep atalatyn jas atalyq tyshqandar toby paıda boldy, olarda qýylǵandar sıaqty tisteýdiń izi, qany jáne basqa da sumdyǵy joq. Bul tyshqandar urǵashylar úshin jaryspady, ıerarhıada oryn talap etpedi, olar barlyq ýaqyttaryn tamaqtanýǵa, uıyqtaýǵa jáne júnderin tazalaýǵa arnady. Shamamen osy ýaqytta analyqtar juptasýǵa qyzyǵýshylyq tanytýdy jappaı toqtatty.

Bul eksperıment 1972 jyldyń maýsym aıynda bitti, qalashyq ishinde tek 122 urpaq kótere almaıtyn tyshqan qaldy. Nátıje túsinikti boldy: olar óz ómiriniń sońǵy kúnderin kórýde. 

Bul eksperımenıt arqasynda biz minsiz ómirdiń búkil jaman jaqtaryn kóre aldyq. Tyshqandar arasynda sosıaldy ıerarhıa deformasıasy, agresıa, gomoseksýalızm, kannıbalızm oryn aldy. Basqalaryń ómirine tipten aralaspaıtyn tyshqandardy da kórdik. Olardyń minezderi ózgerip, ómirleri jumaqtan tozaqqa tez aınaldy.

Múmkin bizge de minsiz ómir qajet emes?

Oqýǵa keńes beremiz:

Mılgrem tájirıbesi: avtorıtetke baǵyný

Psıhologıalyq tájirıbeler

Balańyz qandaı: Balanyń minezi men erekshe qasıetterin anyqtaýǵa kómektesetin 6 test

---