InfoHub Logo

Y.Noǵaıbaev atyndaǵy №18 orta mektep

Aǵylshyn tili pániniń muǵalimi: Mekebekova Anar Týrsýnjanovna

Muǵalim. Bul adamnyń ardaqty aty,Bilimdilik bar bıikke shyǵar satyEń alǵash bastalady osy adamnan.Súıedi sondyqtan da, jaqyn, jaty…..Úsh tuǵyrly til» muǵalim arqyly júzege asyrylady.  Al, búgingi tańda muǵalim mindeti- rýhanı baı, jan-jaqty damyǵan tulǵa qalyptastyrý.Qazirgi tańdaǵy pedagogıka jańalyqtaryn, qazirgi qoldanyp júrgen pán erekshelikterine qaraı qoldana bilý – oqytý maqsatyna jetýdiń birden-bir joly. Sondyqtan, men ózimniń ustazdyq tájirıbemde pedagogıka ǵylymynyń doktory, profesor  J. Qaraevtyń  ártúrli deńgeıde oqytý tehnologıasyn, synı turǵysynan oılaýdyń tehnologıasyn jáne oza oqytý tehnologıalaryn  jas urpaqty oqytý men tárbıeleýde únemi   qoldanyp kelemin.« Árbireýdiń tilin, ónerin bilgen kisi sonymenen birdeılik daǵdysyna kiredi» degen uly aqyn Abaı atamyzdyń sózinen bastaıyq.Qazaqstan Respýblıkasynyń bilim týraly Zańy men Qazaqstan Respýblıkasynyń 2015 jylǵa deıingi bilim berýdi damytý tujyrymdamasynda jastardy azamattyq pen eljandylyqqa , óz Otany –  Qazaqstan Respýblıkasyna súıispenshilikke, memlekettik rámizderdi qurmetteýge, halyq dástúrlerin qasterleýge, álemdik jáne otandyq mádenıettiń jetistikterine baýraý, qazaq halqy men respýblıkanyń basqa da halyqtarynyń tarıhyn, ádep-ǵurpy men dástúrlerin zerdeleý, memlekettik tildi, orys, shetel tilderin meńgerý mindetteri jóninde naqty aıtylǵan. Bizdiń planetada ár túrli halyqtar turady. Sol ár halyqtyń óziniń tili, dini, ádebıeti sıaqty óz tiliniń erekshelikteri bolady. Adamnyń oıyn jaryqqashyǵaratyn – til. Al til adamdar túsinetin qural bolyp qana tabylmaı, sonymen birge atadan balaǵa mıras bolyp kele jatqan ómir tájirıbesin, óner-bilimin jetkizýshi qural. Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Á. Nazarbaev Qazaqstandaǵy tilderdiń úsh tuǵyrlyǵy týraly oıdy alǵash ret 2006 jyly Qazaqstan halqynyń Assambleıasynda aıtqan. 2007 jylǵy « Jańa álemdegi jańa Qazaqstan» Joldamasynda Elbasy «Tilderdiń úsh tuǵyrlyǵy» – «Trıedınstvo ıazykov» mádenı jobasyn kezeńdep iske asyrýdy usyndy.Al 2008 jylǵy aqpandaǵy Qazaqstan halqyna Joldaýynda: «Úkimet «Tilderdiń úsh tuǵyrlyǵy» mádenı jobasyn iske asyrýdy jedeldetýi tıis. Búkil qoǵamymyzdy toptastyryp otyrǵan memlekettik til retinde qazaq tilin oqytý sapasyn arttyrý qajettigine erekshe nazar aýdarǵym keledi», – dedi.Tilderdiń úsh tuǵyrlyǵy ıdeıasynda Elbasy oǵan naqty anyqtamasyn bergen, qazaq tili – memlekettik til, orys tili – ultaralyq qatynas tili, al aǵylshyn tili – jahandyq ekonomıkaǵa oıdaǵydaı kirýge tili. Qazaqstannyń qazirgi kezeńdegi qarqyndy damý jolyndaǵy eldi demokratıalandyrý, áleýmettik órkendeý salasyndaǵy talpynystary bilim berý júıesin jańasha órkendetip oqytý, tárbıe úrdisin jetildirýdi talap etip otyr. Egemendik alǵan elimizdiń jańa damý kezeńinde, onyń dúnıejúzilik arenaǵa shyǵyp, basqa eldermen saıası-ekonomıkalyq, mádenı qatynastardy qalyptastyrýy, Qazaqstan Respýblıkasynyń Birikken Ulttar Uıymyna múshe bolýy, ár túrli dıplomatıalyq qyzmet atqarýy shetel tiliniń rolin kóterýdi qajet etedi. Qoǵamdaǵy geopolıtıkalyq, komýnıkasıalyq, tehnologıalyq ózgerister jáne ınternet júıesi arqyly tildesý ár túrli mamandyqtaǵy, ár túrli jastaǵy, ár túrli qalaýy, qyzyǵýshylyǵy bar adamdardyń sanyn meılinshe kóbeıte túsýde. Osyǵan baılanysty shetel tilderin paıdalaný qajettiligi de artyp keledi. Til – tek qatynas quraly emes, tilin úırenip júrgen eldiń rýhanı baılyǵyn meńgerýde de úlken ról atqarady. Táýelsizdikke qol jetkizgen jyldardan beri álemdegi kóptegen eldermen saıası-áleýmettik, ekonomıkalyq jáne mádenı baılanys jasaýǵa keńinen bet burdyq. Bul qarym-qatynastyń nátıjeli bolýy, el men eldiń, halyq pen halyqtyń ózara yntymaqtasqan birligin órkendeýge til bilýdiń máni kún saıyn arta túsýde. Kóptildi oqytý – jas urpaqtyń bilim keńistiginde erkin samǵaýyna jol ashatyn, álemdik ǵylym qupıalaryna úńilip, óz qabiletin tanytýyna múmkinshilik beretin búgingi kúngi eń basty qajettilik. Qazaqstanda bilimsalasynda qazaq, orys, aǵylshyn tilderi oqý tili retinde de qoldanylady. Nemis, fransýz, qytaı, koreı, parsy, arab, t.b. tilderi negizinen pán retinde qoldanylady. Qazaqstan Respýblıkasynyń damýyndaǵy ekonomıkalyq, áleýmettik saıası ózgerister mektep aldyna jańa mindetter júkteýde.Qazirgi mektep dástúrli bilim berý qyzmetin atqarýmen shektelmeıdi, onyń qyzmeti keńeıip otyr. Atap aıtqanda, mektepte jeke tulǵany rýhanı qalyptastyrýǵa, joǵary basymdylyq berildi.Elbasymyz N. Á. Nazarbaevtyń «Úsh tuǵyrly til » bizdiń pánimizde júzege asyrylady. Qazaq mektebiniń balalary bilimdi ana tili – memlekettik tilde alsa, sonymen qatar orys, aǵylshyn, nemis tilderin de sol deńgeıde meńgerýde. Qazirgi tańda shet tilderin meńgerý ózekti másele, óıtkeni Qazaqstanda ár túrli shetel fırmalary tildi jetik meńgergen mamandarǵa zárý ekendigi anyqtalǵan. Osy turǵyda biz aldymyzǵa maqsat qoıyp, oqyp otyrǵan shet tilin tek oqýlyqpen oqytýǵa shektelmeı, qazirgi jańa oqytý tehnologıalarynyń negizinde ınteraktıvti ádister arqyly júzege asyrý qajet. El men el, halyq pen halyq jıi aralasyp, halyqaralyq qatynastar erekshe kóterilip jatqan qazirgi tańda dúnıe júziniń áleýmettik mádenı talap tilegine oraı birneshe tildi qatysymdyq quzyrettilikti damytý kúrdeli mindetterdiń biri bolyp tabylady. Adamdar eń birinshi bir-birimen til arqyly qarym-qatynas jasaıdy deıtin bolsaq, sol til arqyly túrli mádenıetter arasyndaǵy tildesý dıalogpen órkendeıdi.Til-ár ulttyń dástúrli mádenıetimen astasatyn kúrdeli qarym-qatynas quraly. Qazirgi zamanǵy ınovasıalyq tehnologıa búgingi kúni elimizdegi orta mektepte bilim alyp jatqan oqýshylardyń barlyǵymen tildesýge múmkindik berip otyr. «Adam ómiriniń shegi bar, al bilimniń shegi joq » – dep atap ótken Elbasy oqýshy jastardy ǵumyr boıy bilimniń tunǵıyǵyna tereń úńilýine shaqyrdy. «Men búgingi urpaqtyń úsh til bilýin qoldaımyn. Memleketik til – memleket qurýshy ulttyq tili, al orys tilin bilýi – uly baılyq. Aǵylshyn tili ilgerileýshilik pen tehnologıalardyń tili bolǵandyqtan biz ony úırenýge tıispiz. Al qazaq tili barlyq Qazaqstandy biriktirip, jaqyndastyry ózara túsinistik pen súıispenshilikke jeteleıdi», – dedi . Elbasynyń 2011 jylǵy «Bolashaqtyń irgesin birge qalaımyz ! » atty joldaýynda 2020 jylǵa deıingi elimizdiń áleýmettik-ekonomıkalyq damýynyń naqty josparyn aıqyndap berdi. Osy joldaýda bilim men ǵylymnyń modernızasıasyn jalǵastyrý qajettigin meńzedi. 2020 jylǵa qaraı aǵylshyn tilin biletin halyqtyń sany keminde 20%-dy quraýy tıis delingen. Árbir qazaqstandyq qazaq tilimen qatar, aǵylshyn tilin de tereń meńgerýi kerek. Osy maqsatta 2013-2014 oqý jylynda elimizde jalpy bilim beretin mektepterde
Aǵylshyn tili birinshi synyptan bastap oqý baǵdarlamasyna eńgiziledi. Búgingi álemde myńdaǵan adamdar shetel tilin, sonyń ishinde aǵylshyn tilin jumysta nemese oqýda paıdalanady jáne ony ana tili retinde meńgeredi.Qazirgi zamanda aǵylshyn tili « 21 ǵasyrdyń », halyqaralyq bıznes, qazirgi ǵylym men tehnologıalar tili mártebesine ıe boldy. Aǵylshyn tili – dúnıe júzine eń keń taralǵan halyqaralyq til. Álemdegi eń kóp taraǵan, ári qytaı tilinen keıingi halyq sany boıynsha eń kóp paıdalanatyn til. Aǵylshyn tili-búginde halyqaralyq qatynastyń, ǵylym men tehnıkanyń, bıznes pen jýrnalısıkanyń barlyq salalarynda keńinen qoldanylyp kele jatqan tilderdiń qataryna jatady. Aǵylshyn tili – búgingi zamanymyzdyń kilti, aqparattyq tehnologıanyń, kompúter tehnologısynyń  kilti deýge bolady. Aǵylshyn tilinde álemge áıgili Vılám Shekspır, Djek London, Djonattan Svıft, Valter Skott sóılegen. Búgingi kúni zertteýshiler aǵylshyn tilinde sóıleýshilerdiń sany 1,2-1,5 mlrd. arasynda dep tujyrymdaıdy. Aǵylshyn tili álemniń 75 elinde erekshe oryn alady, al 19 elde ol memlekettik til bolyp tabylady. HH ǵ. 60 jyldardan bastap aǵylshyn tili keńinen tarala bastady jáne kóptegen halyqaralyq uıymdardyń resmı tili bolyp tabylady. Onyń ishinde: BUU, IýNESKO,Búkil álemdik Densaýlyq saqtaý uıymy jáne t.b.Aǵylshyn tilin oqyp-úırenemin deýshilerdiń sany kúnnen-kúnge kóbeıýde. Osy oraıda, shet tiliniń elimizdiń oqý júıesinde aıryqsha mártebege ıe bolatyny aıqyndalǵandaı. Jalpy bilim beretin orta mektepte shetel tilin praktıkalyq turǵyda meńgerýge úıretkende oqýshylardy óz betimen jumys isteýge baýlý, alǵan bilimin, ıkemdilik daǵdylaryn jańa jaǵdaılarǵa kezdesken kezde, shyǵarmashylyqpen qoldana bilýge mashyqtandyrý kózdeledi. Shetel tilin oqytý maqsattary qoǵamnyń muqtajdyǵyna qaraı ózgerip otyrady.Buryn shetel tilinen bilim berýge basa kóńil bólinbese, qazirgi kezde alǵan bilimin ómirde is júzinde qoldana alý, paıdalanýǵa qajetti bilik pen daǵdylarsyz bilim alyp, bilý ǵana jetkiliksiz ekendigine basa nazar aýdarylýda. Jeke tulǵanyń mándi is-áreketi prosesin eskere otyryp bilim berý kózdelýde.Qazirgi ýaqytta, aǵylshyn tilin ıgerýdiń talaby joǵary bolǵandyqtan, aǵylshyn tilin tereńdetip úırenýge arnalǵan arnaıy mektepter, gımnazıalar, kolejder kóptep ashylýda.«Tilimizdiń úshtuǵyry» mádenı jobasyn júzege asyrý aıasynda akademık S.S.Qunanbaeva shet tilin oqytýdyń ınovasıalyq teorıalyq-metodologıalyq negizderin eńgizdi .Qazirgi kezde shet tilin oqytý mynadaı tórt maqsat kózdeıdi: kommýnıkatıvtik maqsat, bilimdik, tárbıelik jáne jetildirý maqsaty. Osy atalǵan maqsattardyń ishinde kommýnıkatıvti maqsat jetekshi ról atqarady. Aǵylshyn tili sabaqtarynda kóptildi oqytýdyń elementteri ǵana qoldanylady. Belgili bir taqyryptardy oqytýda birikken sabaqtarda ıntegrasıa arqyly júzege asady. Integrasıa degenimiz – pánderdiń ózara baılanysyn joǵary deńgeıde naqtyly túrde iske asyrý. Integrasıa tutastyqty qalyptastyryp, bilimdi júıeleý men jınaqtaýda ár túrli ǵylymdardy biriktiredi, bir sabaqqa birneshe oqý pánderi maqsatynyń birigýine múmkindik beredi. Úsh tilde erkin sóıleý biliktiligin damytýdy júzege asyrý barysynda mynadaı mindetterdi iske asyrý kózdeledi: úsh tilde erkin sóıleý biliktiligin damytýda oqytý tehnologıalaryn tıimdi paıdalaný, zamanaýı ınteraktıvtik jáne ınovasıalyq tehnologıalardy qoldaný, úsh tilde de qarym-qatynas jasaýǵa, sóıleýge úıretý, oqýshynyń tildik qabiletin tolyq ashý, sózdik qoryn molaıtýda aýdarma jáne túsindirme sózdikterin paıdalana alý, tanymdyq qyzyǵýshylyǵyn qalyptastyrý. Oqýshylardyń tanymdyq jáne shyǵarmashylyq qabiletterin damytý maqsatynda aǵylshyn tili sabaqtarynda ár túrli qosymsha materıaldardy qoldanýǵa úsh tilde birdeı qoldanýǵa bolady. Taqyryp boıynsha taqpaqtar, shaǵyn qoılymdar, maqal-mátelder, sózjumbaqtar jáne rebýstar qoldanýǵa bolady. mundaı qosymsha materıaldar sabaqty jandandyrady, ótken taqyrypty jaqsy qabyldap, túsinýge, oılaý qabiletin damytýǵa áserin tıgizedi, oqýshylardyń tidik qoryn damytyp, tolyqtyrady. oqýshylar sabaqta belsendilik kórsetip, sabaqtyń qyzyqty ótýine atsalysady. Elbasynyń joldaýynda kórsetilgendeı, adyńǵy elý memlekettiń qataryna kirý jáne birneshe shet tilin bilý, úırený, sondaı-aq kompúterdi jetik meńgerý HHİ ǵasyr jastarynyń negizgi maqsaty bolmaq.Elbasy N. Á. Nazarbaev 2012 jylǵy «Bolashaqtyń irgesin birge qalaımyz» joldaýynda «ómir boıy bilim alý» árbir qazaqstandyqtyń jeke kredosyna aınalýy tıis» degen. HHİ ǵasyr bilimdi de, bilikti, básekege qabiletti, kóptildi, kópmádenıetti tulǵalar ǵasyry bolmaq.Kóptildi oqytý – jas urpaqtyń bilim keńistiginde erkin samǵaýyna jol ashatyn, álemdik ǵylym qupıalaryna úńilip, óz qabiletin tanytýyna múmkinshilik beretin búgingi kúngi eń basty qajettilik. Elimizdegi júrip jatqan ózgeristerdiń mánin paıymdaý birinen buryn jastardy tárbıelep otyrǵan ustazdarǵa júkteıdi. El basmyzdyń joldaýynda kóretkendeı kázirgi shákirt erteńgi kúni álem keńistigine erkin ený úshin bilim berý júıesi halyqaralyq deńgeıge kóterilýi kerek. Sondyqtan da jıyrma birinshi ǵasyrda aǵylshyn tilin úıretetin ustazdarǵa qoıylatyn talaptar aýqymy úlken. Aǵylshyn tilin meńgerýdegi ana tiliniń róli týraly akademık L.V.Sherba, M.V.Láhovskıı, ataqty pedagog K.D.Ýshınskıı óz eńbekterinde keńinen toqtalǵan. Jalpy teorıalyq negizderi bir-birine uqsas L. V. Sherba «Ana tilin shetel tili sabaǵynan alastatýǵa bolady. Al mektep jaǵdaıynda oqýshylardyń sanasynan alastatý múmkin emes» dep jazady. Qoǵamdaǵy sońǵy kezeńde bolyp jatqan ózgerister aǵylshyn tilin oqyp úırenýge májbúrlik ahýalyn týǵyzyp otyrǵany bárimizge belgili. Interaktıvti ádis-tásil arqyly shetel tilinde kompúter arqyly álemdik aqparattar keńestigine shyǵý, álemdegi ozyq tehnologıalardy jańalyqtardy meńgerý, ómir aǵymyna ilesý. Bilim alýshylarǵa ana tiliniń negizinde aǵylshyn tilin úıretý, olardyń óz oıyn aýyzsha jáne jazbasha durys, erkin, kelistire baıandaý bilýine daǵdylandyrý. Kitaptardy ózdiginen paıdalana bilý sıaqty iskerlik daǵdylaryn qalyptastyrý jáne ǵasyrlar boıy jańa rýhanı mádenıetimen, bilimimen qarýlandyrý jáne egemen elimizdiń ulttyq mádenıetin, salt-dástúrin shetel tili ar
qyly tanytý. Til arqyly ózge eldiń mádenıetin, tarıhyn bilýge bolady.Elbasymyz N.Á.Nazarbaev óz joldaýynda Qazaqstannyń álemdegi barynsha damyǵan jáne básekege qabiletti elderdiń qataryna kirý strategıasyn usynǵan bolatyn. Onda osy mindetterdi sheshýge járdemdesetin damytýdyń jeti basym baǵyty anyqtalǵan. Elbasy: «Bul sheshýshi basymdyqtardyń biri- osy zamanǵy bilim men ozyq ǵylymdy damytý bolyp tabylady» dep naqty kórsetken.Qoryta aıtqanda: «Bilekke sener zamanda-eshkimge ese bermedik. Bilimge sener zamanda – qapy qalyp júrmeıik » – dep Abylaı han aıtyp ketkendeı, erteńgi kúnniń bolashaǵy búgingiden de nurly bolýyna yqpal etip, adamzat qoǵamyn alǵa aparatyn qudiretti kúsh tek bilimge ǵana tán ekenin esten shyǵarmaıyq.

---