InfoHub Logo

Taldyqorǵan oblysy óz aldyna qaıtadan shańyraq kótergen 1968 jyldyń basynda men aýylda, qazirgi "Jetisý" gazetiniń Alakól, Aqsý, Sarqant aýdandary boıynsha menshikti tilshisi bolyp istep júrgen bolatynmyn. Gazet redaktorynyń orynbasary Kákimjan aǵam Qazybaev telefon soǵyp:

— Qaıda barmaq oıyń bar? — Almatyǵa kelesiń be, Taldyqorǵanǵa barasyń ba? — dep surady.

Men bul jaıly oılanǵan joq edim, áldeneni mińgirlep, kúmiljip qalsam kerek, sony aıtpaı-aq ańǵarǵan Kákeń:

— Óziń bilesiń ǵoı, degenmen, oılan: jańa úılengen jigitsiń, Almatyda páter jaǵy birazǵa sozylyp ketýi múmkin, al erli-zaıyptylar arasyndaǵy alǵashqy kıkiljiń sol páter joqtyǵynan týyndap jatatyn, — degen ýáj aıtqan.

Sóıtip, bizge degen biraz jylǵy dám Taldyqorǵan qalasynan buıyrdy da, oblystyq "Oktábr týy" gazetiniń redaksıasynda eki-úsh jyl bólim meńgerýshisi bolyp qyzmet istegen jaıymyz bar edi.

"Oktábr týynyń" alǵashqy redaktory — asa bir aıaýly jan, asyl azamat Baıanjan Mádıev sol jyldyń kúzinde oılamaǵan jerden aıaq asty dúnıe salyp, orny úńireıe oısyrap qala bergen kezde, Qyzylordadan aýysyp Uzaq Baǵaev keldi.

Atyn estigenim, ártúrli gazet janryndaǵy shyǵarmalaryn oqyǵanym bolmasa, buryn júz kórisip, betpe-bet kelmegen kisim edi. Qazaqtyń kádimgi "qarǵa boıly" deıtinindeı ǵana, qaǵylez kelgen juqaltań jigit aǵasy eken. Júzi jyly. Menmendigi de, kerdeńdigi de joq sıaqty.

Uzekeń redaksıa ujymymen tutas tanysyp shyqqan kúnniń erteńine meni ońasha shaqyryp, áńgimege tartty.

— Sáken, men seniń óleńderińdi bilýshi edim, — dep, qoıyn dápterin paraqtaı otyryp, meniń biraz buryn áldebir gazette jarıalanǵan óleńderimniń birer shýmaǵyn oqyp shyqty.

İshim jylyp-aq ketkenin nesine jasyraıyn. Taza ǵana jýrnalıs adam, onyń ústine, maǵan bastyq bolyp kelip otyrsa, sol alǵashqy tanystyq ústinde meniń azdy-kópti jazǵanymmen tanys-bilis bolyp shyqsa, — odan artyq maqtanar mártebe bolyp pa. Marqaıyp, mardymsyp-aq qalsam kerek.

— Biraq sońǵy kezde kóp kórinbeısiń, álde óleń jazbaı kettiń be? — dep surady Uzekeń.

Kúmiljip birdeńeler aıtqan boldym. Óleń jazýdyń sıreksı bastaǵany ras edi. Sóıte tura: "Joq, jazyp júrmin", — degen boldym.

— Óziń istep júrgen jer. Oqtyn-oqtyn jaqsy óleńderińmen kórinip turýdyń eshbir sókettigi joq. Jarıalap júr jazǵanyńdy, — dedi jańa bastyǵym.

Sodan keıin: — Sen osyndaǵy Jýrnalıser odaǵy oblystyq bólimshesiniń hatshysy kórinesiń. Barlyq jerde qalyptasqan dástúr boıynsha oblystyq bólimsheni sol jerdegi qazaq gazetiniń redaktory, ıaǵnı men basqarýǵa tıispin. Olaı bolǵanda, hatshynyń mindeti orys gazetiniń qyzmetkerine kóshedi. Sen renjimeseń, — dedi.

Renjip te ne bitire qoıaıyn. Qoldaǵy qujattarymdy sol kúni-aq "Zará komýnızma" atalatyn orys gazetiniń jaýapty hatshysy Iý.Mıhaılovqa ótkizip berdim.

Baıanjan Mádıev qansha jerden jaqsy jýrnalıs, asyl azamat bolǵanymen de, álde redaktorlyq tájirıbesi jetimsizdeý boldy ma, álde qyzmettes serikteri oılaǵan jerden shyqpaı, oralymsyzdyq kórsetti me, áıteýir, gazetimizdiń ár sany kesheýildep, keıde tipti tań aldynda baryp sońǵy betine áreń qol qoıýshy edik. Munyń ózi redaktor úshin de, kezekshiler men korektorlar úshin de jan qınalarlyq súrginge aınala bastaǵan bolatyn.

Uzekeń kezekti bir redaksıalyq bas qosýda:

— Eń aldymen gazettiń keshkilik óz merziminde shyǵýyn jolǵa qoısam deımin, sonyń shegine jetkenshe materıal sapasy, maqala mazmunyna qadalyp qaraı alar mursha joq, ázirshe sony este ustańyzdar, — degen.

Obaly ne, kóp uzamaı-aq gazettiń shyǵýy burynǵydaı kesheýildemeı, qalypty arnaǵa túse bastady.

Árbir dúısenbi saıyn tańerteńgi saǵat 9-da redaktor ádettegi jedeldeme jınalysyn ótkizetin. Ne qara basqanyn bilmeımin, men sol jedeldemege ylǵı ǵana keshigip qalatyn "dertke" ushyraǵanym bar. "Áı, osy joly keshikpeıinshi!" — dep tistene tyrysyp júrsem de, áıteýir bir sebepke dýshar bolam da, kesheýildeı berem.

Sondaı dúısenbiliktiń birinde taǵy da keshigip qalyp, redaktor kabınetine "kirmeı-aq qoıaıyn" degen maǵan hatshy qyz:

— Siz kele sala kirsin degen bolatyn. Maǵan urysyp júrer, kirińizshi! — dep tyqaqtap qoımady.

İshke kire keshirim surap, ádettegi úırenshikti ornyma qaraı óte bergen maǵan redaktor:

— Sáken, osy siz qaıda ǵana júresiz? — dep qaldy qatqyldaý.

Orda buzar otyzdaǵy kezim. Eshkimnen betim qaıtyp kórmegen.

— Qaıda júrgenimdi, qaıda bara jatqanymdy kórip turǵan joqsyz ba? — dedim betpaqtanyp, tipti tájikelese ketýge daısh ekenimdi ańǵartyp.

Uzekeń aqyldy adam edi, áńgimeni ári qaraı ýshyqtyrmaı, sap tyıdy. Tek jurt taraı bere meni ońasha alyp qalyp, qarama-qarsy otyrǵyzyp qoıdy da, ájepteýir "terletip" aldy.

— Seniń jeke basyńnan, jumysyńnan, oıyńnan, boıyńnan ázirge min tapqan emespin. Bári durys, — dep aldy da, — tek jalǵyz ǵana eskertpem bar. Bastyq dep emes, 7-8 jas úlken aǵań retinde sony aıtyp qoıaıyn, tyqyrshymaı, tyńdasań qaıtedi?

— Qulaǵym sizde, Uzeke, — deımin.

— Sen ózińnen bireýlerdiń jasy úlken-aý, bireýlerdiń jasy kishi-aý demeıdi ekensiń. Ataq, dárejesine qarap ta aıaq jınamaıtyn ádetiń bar sıaqty. Sáken, jaqsy kórgennen aıtam, úlkenmen úlkenshe, kishimen kishishe sóılesýge daǵdylanshy. Ózińe de, ózgege de teris bolmas edi ol.

— Jaqsy, Uzeke. Aǵa retindegi aqylyńyz qulaqqa kiredi, — dedim de, sońynan, — biraq otyzdan asyp bara jatqanda endi dúzele qoıam-aý dep ýáde berýdiń ózi qıyn sekildi, — dep bitirdim.

Ol ári qaraı qazbalamady. Salqyndaý jymıǵan qalpynda shyǵaryp saldy meni.

Qaraýyndaǵy adamdardyń qabilet-qaýqaryn, yńǵaı-ıkemin tez ańǵaryp, soǵan oraı jumsaı bilýinde de kóp úırenerlik ónege bar edi. Keıde kabınetine shaqyryp:

— Myna bir hatty oqyp shyǵyp em, qyzyq bir materıal bolǵaly tur eken. Muqıat oqyp shyqshy, senin oń jambasyńa keledi, — dep áldebir oqyrman hatyn usynatyn.

Bólmege kelip oqyp kórsem, kún saıyn redaksıa qorjynyna túsip jatatyn ondaǵan hattardan aıta qoıarlyqtaı aıyrmasy shamaly sıaqty. Aýdaryp-tóńkerip oqyp shyǵam da: "Áı, osyny maǵan ǵana senip tapsyryp otyr ǵoı" — dep, barymdy sala, sheberligimdi túgel jumsaı otyryp, qorytyp shyǵam. Sóıtemin de redaktoryma alyp kirem. Ol kóz júgirte qarap kórip: "Aıtqan joqpyn ba, qyzyq hat dep, mine, qandaı materıal bolyp shyqty, tipti qulpyryp, qatyp ketti!" — deıdi meni jer-kókke syıǵyzbaı marapattap.

Eger ol: "Mynadaı bir hat túsken eken, tez óndep, qorytyp ber!" — dese de, men aıtqanyn oryndar edim. Biraq onda dál álgindeı barymdy salý-salmaýym ekitalaı bolar edi.

Bul da bolsa basshynyń baǵanyshtysyna jumys istetýiniń bir rásimi eken-aý dep oılaımyn osy kúnderi.

Kóp uzamaı men ol kisiniń taǵy bir kesek minezine tánti boldym. Qybyr-jybyr, pysh-pysh, usaq ósek, kisi syrtynan baǵa berý degenge de jany qas eken. Óıtkeni basshylar ishinde de jıi-jıi ózgeretinderi de, keleńsiz sózge eretinderi de kezigip turatyn. Ondaıdy jantyqtar men jaǵympazdar tigisin jatqyza sheberlikpen paıdalanyp ta júretin.

Atyn atap jatpaıyn, sol kezde bizdiń redaksıada da kóbimizden jasy úlken, kekse tartyp qalǵan bir jýrnalıs bolǵan. Jalpy jaratylysy jaman adam emes, áıtse de sútpen sińgen bir minezi — udaıy ǵana basshylardy mańaılap, jasy kishisin de jaǵalap, qoltyǵyna sý búrkip, pikir týdyryp júretinin baıqap qoıatynbyz. Úlken adamnyń osal bir jeri ǵoı dep, asa mán de bermeýshi edik.

So kisi burynǵy ádetimen Uzekeńniń de qoltyǵyna kirińkireı bastaǵanyn ańǵardyq. Onyń ústine, ózi "jańa redaktordyń rýlasy ma, jerlesi me, áıteýir, bir jaqyndyǵy bar" degen qaýeset te tarap ketken.

Bir kúni redaktor bárimizdi ádettegideı óz bólmesine jınap aldy. Álgi aqsaqal bastyqqa janasa jaıǵasty. Uzekeń ornynan turyp:

— Al pálensheke, — dedi aqsaqalǵa qarap, — bárimiz bolyp birden basyna sý quıatyn bir másele bolyp tur. Siz ǵoı maǵan osyndaǵy biraz jigitter jaıly minezdeme berdińiz. Ózim de baıqap júrmin, álginde maǵan aıtqan kemshiligin, bárimizdiń kózimizshe, ózderine aıtyp berseńiz, bárimiz bolyp aqyldasyp kórsek.

"Aǵamyz" muny kútpegen boldy-aý deımin, kózimen jer shuqyǵan qalpy bólmeden shyǵyp júre berdi. Onyń sońynan edáýir qarap qalǵan Uzekeń:

— Bir-birimizdiń minimiz bolsa, búkpelemeı, syrttan sóz tasymaı, kózge aıtyp úırengenge ne jetsin. Sóıteıik te, jigitter. Onyń ózi bizdiń jýrnalısigimizge de syn, — dep bizdi taratyp jibergen.

Bul oqıǵa bizdiń aramyzda kópke deıin sóz bolyp júrdi.

Bir aıtqanyn qaıtalap jatpaıtyn. Jaılap otyryp jetkizgen ámiriniń buljymaı oryńdalýyna asa yjdaǵatty edi.

Birde men jolsapardan oralyp, salyp uryp redaksıaǵa soqsam, ujym bolyp túgel senbilik uıymdastyryp, aýla tazartýǵa kirisip ketken eken. Uzekeń meni sonadaıdan kórip, ymdap qasyna shaqyrdy. Sálem berip, baryp qaıtqan sharýamdy tıanaqty baıandap shyqtym.

— Sáken, "s koroblá na bal" degendeı, ony keıin jazarsyń, izin sýytpaı taǵy bir saparǵa shyǵýdyń reti kelip tur. Myna Janaıdar Mýsın joldas (redaktordyń orynbasary, keıin Kókshetaý oblystyq gazetinde redaktor, obkom hatshysy bolǵan jazýshy-azamat) ekeýińiz obkomnyń tapsyrmasymen Alakól aýdanyna hat tekserýge baryp qaıtyńyzdar. Búgin júrip ketkenderińiz jón be deımin.

— Uzeke, men naýqastanyńqyrap tur edim, joldy aýyrlap qalam ba, — dep qaldy Janaıdar.

— Onda búginshe úıge baryp, jaqsylap demalyp alyńyz. Sáken júre bersin, erteń sol aýdanda kezigersinder, — dep tujyrdy áńgimesin redaktor.

Janaıdar ekeýmiz bir úıde turatyn edik. Qaıtar jolda ol:

— Qoı, ne de bolsa senimen birge keteıin, myna kisi "aýyryp túrmyn" degenime de qulaq asar bolmady ǵoı, — dedi renishin jasyrmaı.

Sonymen, ne kerek, Janaıdar ekeýmiz avtobýspen Alakól qaıdasyń dep tartyp kete bergenbiz.

Bul Uzekeńniń kisi jumsaýdaǵy, ásirese qaramaǵyndaǵy adamdardy óz qabiletine qaraı ártúrli iske tarta, jarata bilýdegi ádisi edi desek te bolǵandaı.

Kisige qamqorlyǵy da erekshe bolatyn. Birde aqyn Svet Orazaev maǵan qolqa salyp, osy redaksıada istegisi keletinin, soǵan qol ushyn berýimdi suraǵany bar. Uzekeńe aıtyp edim, sózge kelmeı kelise ketti. Svettiń de óleńderin oqyp júredi eken.

Amal ne, jekelegen azamattardyń kisiniń ózine degen yqylas-peıilin aıaqqa basyp, artyǵyraq ketip qalatyndary bar. 3-4 aıdan soń Svet te bastapqy momaqan minezinen aınyp, qyńyr, qısyq qylyq kórsete bastaǵan. Keıde jqmysqa qyzyńqyrap kelse, keıde tipti birer kún qara kórsetpeı qoıatyndy da shyǵaryp aldy.

Svettiń sondaı ushty-kúıli joq bolyp ketken kúnderiniń birinde Uzekeń meni ózine shaqyrtty.

— Otyrshy, Sáken, — dedi ol kisi ózine ǵana tán birqalypty bıazy daýysymen. — Sen renjime. Biraq ana dosyńa aıtshy, Qudaı úshin. Eńdi jumysqa kelmeı-aq qoısyn. Qashan qolaıly jumys taýyp alǵansha buıryq shyǵarmaı-aq qoıaıyq. Aqshasy júre bersin. Sen óziń jaılap otyryp bárin túsindir.

Svet jolyń bolǵyr da tym essiz jigit emes qoı, bárin túsindi. Túsindi de aǵasyna úıip-tógip alǵys aıtyp, redaksıadan óz aıaǵymen ketip tyndy.

Redaksıanyń jas jýrnalıseriniń kóbine meni jaǵalap, syrlasa, syılasa jaqyn júretinderin ańǵaryp qalsa kerek, taǵy birde:

— Seniń mańyńda bir top jas jigitter júredi. Biz de jas bolyp kórgenbiz, boıdaq adamǵa aqsha jetip kórgen emes. Óziń rettep, solarǵa kezegimen bas maqala jazdyryp, kóterińki qalamaqy bergizip turýdy oılastyrshy. Jaýapty hatshyǵa da eskertip qoıarmyn, — degen.

Ol kezde partıalyq gazettiń bas maqalasynyń qalamaqysyna tutas bir qoı satyp alýǵa bolýshy edi. Jeńis, Jaıyrbek, Jarylqasyn, Rýslan sıaqty jalanǵan jas jýrnalıser de bólim meńgerýshilerimen birdeı bas maqala jazýǵa tartylyp, birte-birte tóselip, bir jyrǵap qalǵandary bar, áıteýir.

Redaksıada ártúrli toı-tomalaq, stol basyndaǵy dýmandy basqosýlar jıi bolyp turady. Ondaıda Uzekeń oımaqtaı ydysqa konáktan birer tamyzdyryp alyp, áńgimege de, án men kúıge de aralasyp, top ortasynda jalyqpaı, ózgeni de jalyqtyrmaı, ne pysymen baspaı, kúlip-oınap otyryp qaıtatyn. Onyń ústine, jańa úılenip jatqan jastar bolsa, olarǵa degen syı-sıapat, toıǵa ázirlik, ony ótkizý jaǵyn da ózi qaraýyna alyp, bárimizge naqty tapsyrma júktep, sonyń oryndalýyn qatty qadaǵalýshy edi.

Keıde bir jumys ústinde otyrsaq, 3-4 adam jaıǵasqan bizdiń bólmege bas suǵa ketetin ádeti bolatyn. Sońda men bólim meńgerýshisi retinde ádeppen ornymnan turyp qarsy alamyn. Uzekeń eki alaqanyn ýqalap:

— Kúresesiń be, káne! — deıtin qaljyńdap.

— Uzeke, men denelileýmin ǵoı, bastyqty jyǵyp alyp jatsam, qalaı bolady? — deımin kúlip.

— A, sen jyǵyp almaýǵa tyrysyp kúres! — deıdi ol kisi. Bólmedegiler qosyla kúlip, jumys arasynda osylaı ázildesil, bir jasap qalǵandaı bolýshy edik.

Bir jyldan soń Uzekeń respýblıkalyq "Sosıalısik Qazaqstan" (qazirgi "Egemen Qazaqstan") gazetine redaktor bolyp aýysty.

1971-73 jyldary men Máskeýge oqýǵa bardym. Sol oqýdyń sońyn ala Máskeýge issaparmen kele qalǵan Uzekeń "Rossıa" qonaqúıine meni shaqyryp, Mendeleev atyndaǵy hımıa-tehnologıalyq ınstıtýtta oqyp jatqan balasy Erlanmen tanystyrǵan. Erlan óleń jazady eken. Keıin qazaq ýnıversıtetine aýysyp, jýrnalıs mamandyǵyn alǵan, qazirgi aqyn Erlan Baǵaev sol jigit.

Sol kezdesýde Uzekeń:

— Sen oqýyndy bitirgen soń bizge kel. Ádebıet pen óner bólimine bastyq bolasyń, — dedi.

Ol bólimde meńgerýshi bolyp meniń eski dosym, belgili synshy-ǵalym Zeınolla Serikqalıev isteıtin. Sony biletin men:

— Zeınolla qaıda barady? — deppin ǵoı.

— Zeınollaǵa da laıyqty qyzmet tabylatyn shyǵar, — dedi Uzekeń kúlip — Ázirshe óz aramyzdaǵy áńgime bolyp qala tursyn, oqýyndy bitirgenshe eshkimge aıtyp, jarıa etpeı-aq qoıa tur, — dedi Uzekeń.

Jazmysh degen sol. Men oqýymdy támámdar-támámdamasta 1973 jyldyń jazynda Uzekeń aıaq asty qaıtys bolyp ketti de, "Sosıalısik Qazaqstan" gazetiniń bólim meńgerýshiligi maǵan buıyra qoımady...

---