9 مامىر جەڭىس كۇنىنە ارنالعان. بالالارى سوعىستىڭ
استانا ق. قازتۇتىنۋوداعىنىڭ
ساۋدا - ەكونوميكالىق كوللەدجىنىڭ تاريح، قوعامدىق پاندەر وقىتۋشىسى
قۇندىزبەكوۆا س. م.
... ادالدىققا بولىستىڭ،
قۇلاتپادىڭ تۋىن تۋعان قونىستىڭ،
سەن ۇقتىردىڭ نە ەكەنiن بورىشتىڭ،
جاندارىڭدا جاراسى بار سول ءىستىڭ،
تاعزىم ەتەم الدارىڭدا سەندەردiڭ،
بالالارى سوعىستىڭ!
جايساڭ جىگەر، جانىمدى جەتەلەدiڭ،
وتتان شىققان وتانشىل وت - ورەنiم.
بالالارى سوعىستىڭ، باسىمدى يiپ،
مارتەبەڭدi ماڭگiلiك كوتەرەمiن.
(وتەگەن ورالباي ۇلى)
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «بالالارى سوعىستىڭ...»
/«جاس تاريحشى» ۇيىرمەسىندەگى قوسىمشا ساباق/
ماقساتى: ۇلى وتان سوعىسى كەزىندەگى حالىقتىڭ اۋىر تاعدىرىن، ەرلىكتەرىن ايتا وتىرىپ، حالىقتىڭ باسىنا قيىن ءىس تۇسكەندە بالالار ءومىرى مەن تاعدىرى جايىندا اڭگىمەلەسۋ، وتانشىلدىق سەزىمگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ىزدەنىس
ساباقتىڭ ءادىسى: توپتىق، جەكە
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر: چ. مۋسين «قازاقستان تاريحى» وقۋلىعى، جازۋشىلاردىڭ اڭگىمەلەرى، عالامتور ماتەريالدارى، تەستتەر، فيلمدەر ت. ب.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى
2. تەست جۇمىسى
3. قازاقستاندىقتاردىڭ ەرلىگى/سلايدتارمەن جۇمىس/
4. ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى
5. «سوعىس جانە بالالىق» تاقىرىبىنداعى ەسسەلەردەن ۇزىندىلەر وقۋ
6. قورىتىندى
7. باعالاۋ /تەست قورىتىندىسى مەن ەسسە جۇمىستارىن، سلايدتار بويىنشا/
8. ءۇي تاپسىرماسى: تەست جۇمىستارى فايلدارعا جيناقتاۋ.
1. ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى: ساباقتىڭ الدىندا ويدى جيناقتاۋ ءۇشىن تەست جۇمىستارىن ورىندايمىز. ۇلى وتان سوعىسى تاقىرىبىنداعى تەستتەر نوۋتبۋكتە ورنالاسقان جاۋاپ بەرسەڭىزدەر.،
2. تەست جۇمىسى:
1. كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى ت. توقتاروۆ قاي جەردەگى شايقاستا قازا تاپتى؟
ا) بەرليندى الۋدا؛ ءا) ماسكەۋ ءۇشىن شايقاستا؛ ب) لەنينگراد قورشاۋىندا؛ ۆ) جاۋ تىلىندا
2. سوعىس جىلدارىندا ءار گا - دان 260 پۇتتان كۇرىش جيناعان اتاقتى كۇرىششىنىڭ ەسىمىن اتاڭدار:
ا) ش. بەرسييەۆ، ءا) ى. جاقايەۆ؛ ب) ز. تامشىبايەۆا؛ ۆ) ى. نۇروۆ؛
3. 1943ج. ءار گا - دان 201 س تارى الىپ، دۇنيەجۇزىلىك رەكورد جاساعان كىم؟
ا) ش. بەرسييەۆ، ءا) كيم مان سام؛ ب) ى. جاقايەۆ؛ ۆ) ى. نۇروۆ
4. قازاقستانعا قاي مايدان جاقىن بولدى؟
ا) ماسكەۋ؛ ءا) لەنينگراد؛ ب) ستالينگراد؛ ۆ) كۋرسك
5. ستالينگراد ءۇشىن شايقاستا وشپەس ەرلىك جاساپ، قازا تاپقان مينومەتشى قازاق جىگىتى كىم؟
ا) س. بايماعامبەتوۆ؛ ءا) ت. توقتاروۆ؛ ب) ق. امانجولوۆ؛ ۆ) ق. سىپاتايەۆ
3. قازاقستاندىقتاردىڭ ەرلىگى/سلايدتارمەن جۇمىس/
سلايد 1
موسكۆا باعىتىنداعى نەگىزگى جولداردىڭ ءبىرى – ۆولوكولامسك تاس جولىن قورعاۋدا الماتىدا جابدىقتالعان 316 - اتقىشتار ديۆيزياسى گەنەرال - مايور ي. ۆ. پانفيلوۆتىڭ باسشىلىعىمەن تەڭدەسى جوق ەرلىك تانىتتى. قىسقا ۋاقىت ىشىندە ديۆيزيا جاۋىنگەرلەرى جاۋدىڭ تانك، موتورلى جانە ەكى جاياۋ اسكەر ديۆيزيالارىن تالقاندادى. موسكۆا تۇبىندەگى شايقاستا اسىرەسە ساياسي جەتەكشى ۆ. گ. كلوچكوۆ باسقارعان بولىمشە – 28 پانفيلوۆشىلار جاۋدىڭ 50 تانكىسىنە تويتارىس بەرىپ، اسقان ەرلىك كورسەتتى. 1941 ج. 17 قاراشادا ديۆيزياعا 8 - ءشى گۆارديالىق دەگەن اتاق بەرىلىپ، كەيىنىرەك قىزىل تۋ، لەنين وردەندەرىمەن، ال ريگانى جاۋدان ازات ەتكەنى ءۇشىن ەكىنشى دارەجەلى سۋۆوروۆ وردەنىمەن ماراپاتتالدى. بۇل شايقاستا ەرلىك تانىقتان 28 جاۋىنگەر كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىن يەلەندى. سونىمەن بىرگە ۆولوكولامسك تۇبىندە ۇلكەن ەرلىك كورسەتىپ قازا تاپقان تالانتتى قولباسشى، قاھارمان كوماندير ي. ۆ. پانفيلوۆكە كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعى بەرىلدى. پانفيلوۆشى اعا لەيتەنانت ب. مومىش ۇلى موسكۆا تۇبىندەگى شايقاستا ءوز باتالونىمەن جاۋ قورشاۋىن ءۇش رەت بۇزىپ شىقتى. سوعىستى ب. مومىش ۇلى پولكوۆنيك لاۋازىمىمەن، 9 - شى گۆارديالىق اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ كومانديرى بولىپ ءجۇرىپ اياقتادى. بەلگىلى ورىس جازۋشىسى ا. بەكتىڭ “ۆولوكولامسكوە شوسسە” پوۆەسى ب. مومىش ۇلىنىڭ سوعىس جىلدارىنداعى ەرلىگىنە ارنالدى. سويتسە دە، ب. مومىش ۇلىنىڭ سوعىس جىلدارىنداعى ەرلىگى ءوز دارەجەسىندە مويىندالماي، تەك 1990 جىلى ەلىمىزدىڭ پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ تىكەلەي ارالاسۋىمەن وعان كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعى بەرىلدى. ي. ۆ. پانفيلوۆ ديۆيزياسى قۇرامىندا جاۋمەن شايقاسقان م. عابدۋللين 1943 ج. كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىن يەلەندى. م. عابدۋللين باستاعان جاۋىنگەرلەر بورودينو سەلوسىن جاۋدان تارتىپ الىپ، 7 ساعات بويىندا ەرلىكپەن قورعادى. شايقاس ناتيجەسىندە نەمىستەر شەگىنۋگە ءماجبۇر بولدى. موسكۆا تۇبىندەگى شايقاستاردا ت. توقتاروۆ، ر. جانعوزين، ر. ەلەبايەۆ جانە ت. ب. قازاقستاندىقتار اسقان ەرلىك تانىتتى. بۇل شايقاسقا قازاقستاندىق 238 - ءشى ديۆيزيا، 19 - شى اتقىشتار بريگاداسى دا قاتىستى. /تاريحي تانىمدىق ەلەكتروندىق جۋرنال/
سلايد 2
1942 جىلدىڭ 19 جەلتوقسانىندا بوكوۆسكايا - پونوماريەۆكا اۋدانىندا بولعان اۋە شايقاسىندا قاراعاندىلىق ۇشقىش ن. ءابدىروۆ ءوزىنىڭ وق ءتيىپ ورتەنگەن ۇشاعىن جاۋ تانكتەرى شوعىرلانعان جەرگە باعىتتاپ، ەكيپاجىمەن بىرگە ەرلىكپەن قازا تاپتى. ن. ءابدىروۆ، مينومەتشى ك. سىپاتايەۆ پەن ر. رامازانوۆ ستالينگرادتى قورعاۋداعى ەرلىكتەرى ءۇشىن ۇلى وتان سوعىسى باتىرى اتاعىنا يە بولدى. ستالينگرادتا قالانى جاۋدان قورعاۋدا ەرلىك تانىتقان قازاقستاندىقتار قۇرمەتىنە “كازاحستانسكايا” اتالعان كوشە بار. بىرنەشە ايعا سوزىلعان ستالينگراد شايقاسى 1943 جىلدىن باسىندا جاۋدىڭ جەڭىلۋىمەن اياقتالدى. ستالينگراد شايقاسى بارىسىندا كەڭەس ارمياسى ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستاعى تۇبەگەيلى بەتبۇرىسقا شەشۋشى ۇلەس قوستى. 1943 جىلى فاشيستەر كەڭەستەر وداعىن باسىپ الۋ ماقساتىندا جاڭا وپەراسيا جوسپارلادى. بۇل وپەراسياعا “سيتادەل” دەگەن ات بەرىپ، جان - جاقتى دايىندالدى. وسى جىلى گەرمانيانىڭ السىرەگەنىن سەزگەن بۇرىنعى وداقتاستارى باستاپقى مىندەتتەرىنەن باس تارتىپ، دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان شىعۋ جولدارىن ىزدەۋ ۇستىندە بولدى. سوندىقتان گەرمانيا بۇل وپەراسيانىڭ ءساتتى اياقتالۋىنا بار كۇشىن سالىپ، وداقتاستارىن ساقتاپ قالۋعا تىرىستى. “سيتادەل” وپەراسياسىنا فاشيستەر 900000 اسكەر قاتىستىرۋدى جوسپارلادى. شايقاسقا ىرىكتەلگەن فاشيستىك ديۆيزيالار: “رەيح”، “ۇلى گەرمانيا”، “فيكينگ”، “ادولف گيتلەر” جانە ت. ب.، بارلىق تانكتەردىڭ 70%، بارلىق ۇشاقتاردىڭ 65% تارتىلدى. 5 - ءشى شىلدەدە باستالعان كۋرسك شايقاسى شىلدەنىڭ اياعىندا كەڭەستەر اسكەرىنىڭ جەڭىسىمەن اياقتالدى. كۋرسك ءيىنى مەن دنەپر شايقاستارىنا كوپتەگەن قازاقتاندىق اسكەري قۇرىلىمدار قاتىستى. تەك كۋرسك يىنىندەگى شايقاستاعى ەرلىگى ءۇشىن 123 قازاقستاندىق ۇلى وتان سوعىسى باتىرى اتاعىنا يە بولدى. تاريحي تانىمدىق ەلەكتروندىق جۋرنال/
سلايد 3
چەحوسلوۆاكيا جەرىن ازات ەتۋگە كەلگەن قازاقستاندىق ۇشقىشتار 2، 8، 5 - ءشى اۋە ارمياسىنىڭ بولىمدەرىندە جاۋمەن شايقاستى. شايقاستارداعى ەرلىگى ءۇشىن س. ا. باتەنكوۆ پەن پ. ف. جەلەزنياكوۆ سوعىستان كەيىن كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىنا يە بولادى. ۇشقىشتار: ت. يا. بيگەلدينوۆ، ي. پاۆلوۆ، س. د. لۋگانسكيي جانە ل. ي. بەدا 2 مارتە كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىن يەلەندى. ولاردىڭ قاتارىن 56 جىل كەشىگىپ بارىپ، 1941 جىلدىڭ 26 - شى ماۋسىمىندا، سوعىستىڭ بەسىنشى كۇنى - اق اتى اڭىزعا اينالعان باتىرلىق كاپيتان گاستەللو ەكيپاجىنىڭ ەرلىگى ەمەس، كاپيتان ا. ماسلوۆتىڭ ەكيپاجىنىكى ەكەندىگى ايقىندالىپ، وسى ەكيپاج قۇرامىنداعى ب. بەيسەكبايەۆ 1998 جىلى رەسەي باتىرى اتاعىن الىپ، تولىقتىرىلدى. بەرلين وپەراسياسىنا قازاقستاندىق 118 - ءشى، 313 - ءشى اتقىشتار ديۆيزيالارى جانە 209 - ءشى اتقىشتار پولكى قاتىستى. بەرلين راتۋشاسىن الۋدا 118 - ءشى اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ ۆزۆود لەيتەنانتى ك. مادەنوۆ، ال كوشە شايقاستارىندا ي. ب. مادين، رەيحستاگكا تۋ تىگۋدە ر. قوشقاربايەۆ ەرلىك تانىتتى. ايتپەنبەت ناقىپوۆ ودەردەن پەتەرسفەلد قالاسىنا دەيىن تانكپەن كەلەدى. سوعىستان كەيىن ناقىپوۆتىڭ تانكى قالا الاڭىنا ەسكەرتكىش رەتىندە قويىلدى. بەرلين وپەراسياسىندا 27 قازاقستاندىق ەرلىكتەرىمەن كوزگە ءتۇسىپ، كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىن يەلەندى./تاريحي تانىمدىق ەلەكتروندىق جۋرنال/
4. ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى: قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ «…ءبىز – جەڭىمپاز اكەلەردىڭ بالالارىمىز» دەپ كورسەتەدى. سوعىس بالالارى بالالىعى جوق، ەرتە ەسەيگەن، اكەسىن مايداننان كۇتۋمەن، اۋىر ەڭبەك اتقارعان، بالا بوپ ويناماعان، ءوزى سۇرانىپ مايدانعا كەتكەن، بالا بولسا دا جاۋمەن كۇرەسكەن جاسوسپىرىمگە، جىگىتكە، قىزعا قانشا رەت تاعزىم جاساسا دا ارتىق بلماس ەدى. ولاي بولسا ءبىز بۇگىنگى ساباعىمىزدا اكەلەر ەرلىكتەرىنە توقتالىپ، وسى اۋىر سوعىستىڭ ساباقتارىن زەردەلەسەك، ەسكە تۇسىرسەك، ءوز شىعارماشىلىقتارىڭىزدان دايىنداعان ەسسەلەردەن ۇزىندىلەر تىڭداساق.
اسىلبەك ەڭسەپوۆتىڭ بالالىق شاق» كۇيى وينالادى. ءۇمىت جالەكە - ءنىڭ «كۇركىرەپ كۇندەي ءوتتى عوي سوعىس...» ماقالاسىنان ءۇزىندى كەلتىرسەم: «ەل باسىنا كۇن تۋدى. ەر ەتىگىمەن سۋ كەشىپ، ات اۋىزدىعىمەن سۋ ءىشتى. بەيبىت كۇننىڭ بۇقاراسى بەلىن بۋىپ ساپقا تۇردى. ون سەگىزگە ەندى تولعان ورىمدەي جاس پەن ەلۋگە جەتكەن ەگدە ەركەك قولىنا قارۋ الىپ، وتاندى قورعاۋ ءۇشىن مايدانعا اتتاندى. بوي تۇزەپ قىز داۋرەنىن قىزىقتايتىن بويجەتكەندەر بەلىنە قارۋ اسىنىپ، ەر - ازامات باسىن تىگە بەرمەيتىن باتىرلىق كورسەتكەنى قانشاما؟ شىعىستىڭ قوس شىنارى – ءاليا مەن مانشۇك، قازاقتىڭ قىران قىزى حيۋاز دوسپانوۆالار ەرلىگى ەلگە بەلگىلى. سوعىس سان ميلليون ادامنىڭ ءومىرىن قيدى. ودان دا كوپ بالانى – جەتىم، ايەلدى – جەسىر اتاندىردى. ادام قولىمەن تۇرعىزىلعان اسەم قالالاردى تاۋ - تاۋ ۇيىندىگە اينالدىردى. ەل ىشىنە اشتىق ورناتتى. سان مىڭداعان جاۋىنگەر تۇتقىنعا ءتۇسىپ، ادام بالاسىنىڭ باسىنا كەلمەگەن زۇلىمدىقتاردىڭ نەشە ءتۇرىن، ازاپ پەن ايۋاندىقتىڭ نەشە اتاسىن كوردى. ادامشىلىق پەن اياۋشىلىق اياق استىنا تاپتالدى. تاعدىرلار ويران بولدى. شاڭىراقتار قۇلادى. تۇتاس اۋىل كۇلگە اينالىپ، ءبۇتىن قالانىڭ قابىرعاسى كۇيرەدى. ساپ - ساۋ سولدات جاۋ وعىنان جايراپ، گوسپيتال توسەگىنە تاڭىلدى. «دالا پوشتاسىنان» تۇمارشا حاتتار تۋعان جەرگە قۇستاي ۇشتى. ەردىڭ ورنىن ەسى كىرمەگەن بالا مەن ەڭكەيگەن كارى باستى. بۇعاناسى بەكىمەگەن بالا ەرەسەك اتاندى. بەسىك تەربەتىپ، بالا جۇباتىپ وتىراتىن كەلىنشەك قولىنا كەتپەن، كۇرەك ۇستاپ، ەگىن ەگىپ، ءدان سۋىردى، قۇرىق الىپ، مال باقتى. ارىق قازدى، ءشوپ شاپتى. جۇمىستان قولدارى قالت ەتكەندە مايدانداعى جاۋىنگەرلەرگە جىلى كيىم تىگىپ، شۇلىق توقىپ، بايپاق باستى. ءجاسوسپىرىم بالالاردىڭ ءوزى ساباق اراسىندا سولداتتىڭ ءبىر كۇندىك تاماعىن تابۋعا قارەكەت جاساپ، بالىق اۋلادى، شارۋاعا ارالاستى. تىلداعىلار «ءبارى دە مايدان ءۇشىن!» دەگەن ۇرانمەن ۇيقىسىز تۇندەردى باستان وتكىزدى. مايدانداعى قىزىل ارميا قاتارىنا 1200000 - عا جۋىق (1196164) قازاقستاندىق اتتاندى. ءتۇن ۇيقىسىن ءتورت ءبولىپ، جاننان ءتۇڭىلىپ جاۋمەن ايقاستى. قاسىق قانى قالعانشا، سوڭعى دەمى ۇزىلگەنشە جانقيارلىقپەن تۋعان جەرىن قورعادى. «وتان ءۇشىن» دەپ ۇرانداپ، قيدالاسقان شايقاسقا كىردى. جان الىپ، جان بەرىسكەن ۇرىستىڭ قاق ورتاسىندا «ءبىزدىڭ ءىسىمىز ءادىل، ءبىز جەڭەمىز!» دەگەن سەنىممەن مايدانداستى. دۇشپان وعى قارشا بورادى. جۇرەك جۇتقان ەرلەر كەۋدەسىن قالقان قىلدى.»
5. ەسسەلەردەن ۇزىندىلەر وقۋ
ستۋدەنت: سوعىس كەزiندەگi بالالار… سوعىس بالالارى… باسىنا تۇسكەن اسا اۋىر جاعدايدان ەرتە ەسەيگەن، بۋىنى بەكiپ، بۇعاناسى قاتپاي ەڭبەككە ارالاسقان، جەتiمدiكتىڭ جىرىن جارالى جۇرەگiندە جىلدار بويى ساقتاعان، جانارى جاسقا تولىپ، باتىسقا تەلمiرiپ، اكەسiن كۇتۋدەن تالماعان، ءسابي قولدارىمەن سالتاناتى ورتاق جەڭiستiڭ تۋىن كوتەرۋگە قولتاڭبا سالعان، ەرلiك پەن ءورلiكتiڭ ءۇزدiك ۇلگiسiن كورسەتكەن، ەرتە ەسەيگەن، بالالىق، بۇل ساعان تاعزىم.
ستۋدەنت: “اكە، ەسىڭىزدە مە؟ مايدانعا كەتەردە مەنىڭ ماڭدايىمنان ءسۇيىپ تۇرىپ:
“ءما، قۇلىنىم، جوعالتپا، - دەپ ءبىر تال شاشىڭدى جۇلىپ بەرىپ ەدىڭ عوي.- جوعالتپا، تىعىپ قوي. مەنى ساعىنعاندا وسى شاشتى تۇتاتقايسىڭ. سوندا مەن ەرتوستىكتىڭ شالقۇيرىق اتى قۇساپ جەتىپ كەلەمىن،- دەپ ەدىڭ عوي، اكە. مەن سەنىڭ اماناتىڭدى ۇزاق ساقتاي المادىم. قىرىق ءۇشىنشى جىدىڭ قىسىندا ءوزىڭدى قاتتى ساعىنىپ، ءۇي سىرتىناعى توبەگە بارىپ شاقپاق تۇتاتتىم. ءبىر تال شاشىڭ لىپ ەتىپ جانىپ كەتتى، ءبىراق سەن ۋادەڭدە تۇرمادىڭ، كوپ كۇتتىم، الىستا عوي، جەتە الماي جۇرگەن شىعار دەپ ويلادىم. ءبىراق سەن كەلمەدىڭ... ءسويتىپ سەنىڭ وزىڭنەن دە، كوزىڭنەن دە ايرىلدىم، اكە. ەندىگى كوڭىلگە مەدەت ەتىپ كەلە جاتقانىم مايداننان جازعان حاتتارىڭ عانا، ءيا، حاتتارىڭ”.“ءبىر اتانىڭ بالالارى” پوۆەسى /ماعاۋين م/
ستۋدەنت: سوعىس جىلعى بالالار تىلدا تىنىم العان جوق. ولار بايتاق ەلىمىزبەن بىلەك سىبانعان قالىڭ جۇرتپەن بىرگە جەڭىستى ساعات سايىن جاقىنداتا ءتۇستى.
مايداننان ەلگە ورالعان جەڭىس جاۋىنگەرلەرىنىڭ موينىنا اسىلىپ، الاپات سوعىستا گيمناستەركاعا سىڭگەن وق - ءدارى مەن ءتۇتىن ءيىسىن العاش جاتتاعان دا سول بالالار بولاتىن.
سوعىس جىلعى بالالار! سول جەڭىس كوكتەمىنىڭ تاڭىندا اۋىل - اۋكىلدا، قالا - قىستاقتاردا “ءسۇيىنشى! ءبىز جەڭدىك! جەڭىس جەتتى بىزگە!” دەپ جار سالا جۇگىرگەن دە بالالار بولاتىن.
ۋاقىتتىڭ ەستە قالار بەلگىسى – ول تاريح. ۋاقىت وكتەمدىگى جۇرمەيتىن جاعدايلار بولادى. ۇلى وتان سوعىسى – سولاردىڭ ءبىرى. ءبىز بەيبىت ءومىر ءسۇرۋ كەزەڭىندە دۇنيەگە كەلدىك، ەشقاشان اۋە دابىلىن، بومبا جارىلىسىننان قيراعان ۇيلەردى كورگەن جوقپىز، سۋىق ترانشەيالار مەن وكوپتاردا وتىرمادىق. ەل باسىنا كۇن تۋعان اۋىر كەزەڭدەردە مايدانداعىلارعا ارناپ مەكتەپ وقۋشىلارى مىڭداعان دانا كيىم، سالەمدەمە جىبەرىپتى. 1941 - 1945 جىلدارى قازاقستاننىڭ 50 شاقتى مەكتەپتەرى مەن بالالار ۇيلەرىنىڭ ۇجىمدارى مەملەكەتتىك قورعانىس كوميتەتىنەن مايدانعا بەرگەن كومەكتەرى ءۇشىن العىس العان.
ستۋدەنت: « ءبارىبىر سوعىسقا مەن بارماي بولمايدى. بارۋىم كەرەك. بارايىنشى... سوسىن ولار كورەدى مەنەن كورەسىنى... مەن ولاردى جەڭبەي قايتپاس ەدىم. ءسوز جوق اۋىلعا ولاردى جەڭىپ بارىپ كەلەمىن. قورىقپايمىن ولاردان. قانىمدى تامشىلاتىپ ءجۇرىپ سوعىسامىن ولارمەن.
- ءسوز جوق، مەن ولاردى جەڭىپ بارىپ اۋىلعا كەلەمىن. سوندا سەندەر قايتەسىڭدەر، ارينە، سەندەر مەنىڭ سوعىستان جەڭىسپەن قايتىپ كەلە جاتقانىمدى ەستىپ ۇيدە وتىرا بەرمەيسىڭدەر. ارباعا ءمىنىپ الدىمنان شىعاسىڭدار. بارىمىزگە شۇرقىراسىپ تاباقتىعا كەزدەسەمىز؟ سوندا قايتەر ەكەنبىز... قارقىلداسىپ كۇلەمىز - اۋ، ءا... جوق. ءبارىمىز دە اعىل تەگىل بوپ جىلايتىن شىعارمىز.. جىلايمىز عوي، ءا؟ قايران سايان. وسى ساياننىڭ سوزدەرىنەن ۇلكەندەرگە ءتان ىزعار، جاۋعا دەگەن وشپەس وشپەندىلىگى سەزىلىپ - اق تۇرعان جوق پا؟ /نۇرماعامبەتوۆ ت. ون ءتورت جاسار جىگىت/
ستۋدەنت: سوعىس جىلعى بالالار... ولار اكەلەرىن مايدانعا اتتاندىرىپ سالىپ، ەلدەگى شارۋاشىلىق تۇتقاسىن ءوز قولىنا الدى. ەرتەدەن كەشكە دەيىن، قاراڭعى ءتۇن قۇشاعىندا ەگىن وردى، جەر جىرتتى، ستانوكتا تۇرىپ وق جوندى، بومبا جاسادى، جاۋىنگەرلەر ءۇشىن جىلى كيىم جيناستىردى.
اڭىزداردان تەرە ءجۇرىپ ماساقتى،
راس، راس كوزىمىزدەن جاس اقتى.
ءبىراق سو ءبىر داۋىل جىلدار، وت جىلدار،
بىرىمىزدەن ءبىر - ءبىر باتىر جاساپتى...
كەيىنگى ۇرپاق، ساعان سالعان وتكەلدىڭ،
ساعاسىندا وتكەن جاستىق، وتكەن كۇن.
قارشادايدان قارا شارۋا اتانعان،
سەن اكەڭدى باتىر ەمەس دەپ كورگىن. /«قىرقىنشى جىلدار» م. ماقاتايەۆ/
ستۋدەنت: بالا داۋرەن ءوتتى عوي قۇيىنداعان،
بالى مەنەن شەكەرى بۇيىرماعان.
ءوزىن - ءوزى ون جاستار قورعاماسا
وزگەلەردى قورعاۋى قيىن، بالام!
قىرقىنشى جىلدارداعى بالالار... ولار دا مەكتەپتە وقيتىن. قازىرگى بالالار سياقتى اسىر سالىپ اسىق ويناپ، ەرتەڭگى كۇنگە ۇلكەن سەنىممەن قارايتىن. ءبىراق، سۇم سوعىس سول جىلدارداعى بالالاردى ەرتە ەسەيتتى. الاپات ءورتتى اۋىر سوعىس ءوز سالماعىن يىققا 1418 كۇن مەن ءتۇندى، ياعني 4 جىل سالدى. ەرتە ەسەيگەن بالعىن بالالار وسىناۋ وتتى كەشۋلەردە جەڭىستى جاقىنداتۋعا بالالار دا اياماي ات سالىستى. گۆاردياشىلار ساپىندا پولك بالالارى، پارتيزان بالالارى، تىل بالالارى.
ستۋدەنت:. «ءقازىر مەن جول ۇستىندەمىن، الدىڭعى كۇنى اتتانعانبىز، بۇگىن، ءسىرا، كوزدەگەن جەرگە جەتىپ قالارمىز دەپ ويلايمىن، ءبىراق بۇل اسا انىق ەمەس. قايدا بەت العانىمدى ءوزىڭ دە تۇسىنەسىڭ عوي دەپ ويلايمىن. ءبىراق، سەنەن بۇل جونىندە قىنجىلماۋدى وتىنەم، نەگە دەسەڭ مەكتەپتە الدە دە بولسا ءبىرقاتار ۋاقىت وقۋعا قالدىرسا دا، ءوزىم سۇرانىپ اتتاندىم. ومىرىمە وكىنىشىم جوق. ءبىراق جۇرەكتى بيلەگەن ءبىر قالتقى وي بار: جوق، ول - ءوزىم تۋرالى ەمەس - سەنىمەن، سابيلەرمەن، جەڭەشەممەن، جالپى تۋىستارىممەن كەزدەسە الماعانىم...... ءقازىر الدىڭعى شەپتە تۇرمىز. حاتتى تەرەڭ وكوپتا وتىرىپ جازۋدامىز. اينالا نۋ اعاش. نەمىستەرمەن بەتپە - بەت كەزدەسىپ تۇرامىز. مەنىڭ باسىمدا كاسكا، بەلىمدە گراناتا، ال قولىمدا ۆينتوۆكا بار... ءيا، بۇل ەرجۇرەك ءاليانىڭ تۋىستارىنا جازعان حاتى ەدى.
ستۋدەنت: «مەن و باستا دارىگەر بولۋعا تالپىندىم. ءبىراق ول ماقساتىمدى سوعىس ورىنداتپادى. ءوز تىلەگىممەن مايدانعا كەلدىم. ال شتابتا قاعاز جازىپ وتىرعاندا نە بىتىرەمىن. نەبىر جايساڭ ازاماتتار جاۋدى جايپاپ، وزدەرى دە قىرشىن كەتىپ جاتقاندا مەنىڭ جانىم سولاردان ارتىق پا ەدى! سوعىس سۇراپىلىنىڭ بارىنە توزگىم كەلدى. باس ساۋعالاۋعا ارىم بارمايدى… تەك كەيدە اۋىرىپ قالامىن با دەپ قورقامىن. مەن ءوزىمدى - ءوزىم مۇلدە وزگەرتىپ، كەيبىر قاتال كومانديرلەرگە ۇقساعىم دا كەلەدى. ءوزىم باسقاراتىن پۋلەمەت راسچەتىندا جاقسى دا، ناشارلاۋ دا ادامدار بار. ولاردىڭ بارىنە بىردەي مەن جاقسى كورىنگىم كەلمەيدى. ءتاۋىر ىستەرىن جاقتاپ، ماقتاپ، ناشارلارىن جونگە سالسام - كومانديرلىك مىندەتتىڭ ورىندالعانى عوي دەپ ويلايمىن». بۇل قازاق حالقىنىڭ قاھارمان قىزى مانشۇك مامەتوۆانىڭ مايداننىڭ الدىڭعى شەبىنەن تىلشىلەرگە بەرگەن العاشقى سۇحباتى ەدى.
ستۋدەنت: ىرزامىز بارلىق ىسىڭە،
پەرىشتە... قارا كوزدەرىم.
وت پەنەن سۋدىڭ ىشىنەن
ءبىزدى الىپ شىققان وزدەرىڭ.
قىزىقتىڭ ءبارىن قۇربان عىپ،
ءبىز ءۇشىن كۇيىپ - جاندىڭدار.
ءبىزدى ويلاپ ءجۇرىپ، جىلداردىڭ
وتكەنىن بىلمەي قالدىڭدار.
/س. جيەنبايەۆ “قازاق ايەلدەرى”/
ستۋدەنت: لەنينگراد قالاسىن اۋە شابۋىلىنان قورعاعان زەنيت زەڭبىرەگى راسچەتىنىڭ كومانديرى اكيما اقجولايەۆا ەسىنە الادى.
... مايدانعا جەتۋ، قالايدا جاۋمەن بەتپە - بەت كەلىپ، كەك الۋ – ءبىزدىڭ بار وي - ارمانىمىز وسى بولاتىن. ءالى كۇنگە جۇرەگىمنىڭ تۇكپىرىندە ساقتاپ كەلگەن ءبىر سىرىم بار. ەشكىمگە ايتقان ەمەسپىن. ەسىل - دەرتىم ۇشقىش بولۋ ەدى. ءبىراز قيىندىقتاردان كەيىن حاباروۆسك ماڭىنداعى سامولەت مەحانيكتەرىن دايىندايتىن كۋرستى ءبىتىرىپ، سوندا قىزمەت ەتتىم. باتىسقا قانشا سۇرانسام دا جىبەرمەدى. اۋىلعا از كۇنگە دەمالىسقا كەلىپ، ەندى قايتار جولدا ءبىر قۋلىق ىستەگىم كەلدى. قۇجاتى جوق ادامدى مايدانعا الدىڭعى شەپكە بىردەن جىبەرەدى دەگەندى ەستىپ جۇرەتىنمىن. ءنوۆوسىبىر قالاسىنا جاقىنداعاندا قۇجاتتارىمدى قۇرتتىم دا، قالاعا كەلگەن سوڭ، اسكەري كومەنداتۋراعا بارىپ، قۇجاتتارىمنىڭ جوق ەكەنىن ايتىپ، ەندى مايدانعا جىبەرۋلەرىن سۇرادىم. سول بويىمەن لەنينگراد قالاسىنان ءبىر - اق شىقتىم. وتىرىك ايتىپ، بىرەۋلەردى الداعانىمدى وسى كەزگە دەيىن ءبىر ادامعا ايتۋعا ۇيالام. ءبىراق ءبارى سول مايدانعا جەتسەم دەگەن ادال نيەتتەن شىققان ەدى…
ستۋدەنت: «بiر كەزدە اياعىن سۇيرەتە باسىپ بالا دا كەلدi. ءوزi كوڭiلدi - اق. بiزگە قاراپ كۇلiپ قويادى. سويتسەك، ول ەكi ۆينتوۆكانى ەكi اياعىنا كەندiرمەن بايلاپ الىپ، سۇيرەتiپ كەلگەن ەكەن. بiز بالانىڭ تاپقىرلىعىنا قايران قالدىق.
– پارتيزان وتريادىنا مەنi دە الىڭدار، اعاتايلار! – دەدi بالا، تاعى دا جالىنىپ.
– ماقۇل! – دەدiم مەن. – تەك ءۇش كۇننەن كەيiن ءتۇن iشiندە لۋكوۆيسا حۋتورىنىڭ ماڭىنداعى توعايعا كەل. ەڭ سەنiمدi دوستارىڭدى ەرتۋiڭە بولادى.
... ءۇش كۇننەن كەيiن يلكو بiزدiڭ وتريادقا كەلiپ قوسىلدى. ول ءوزiمەن بiرگە جولداسى ميحايلو مەن مۇعالiم ميحايل تيموفەيەۆيچتi ەرتە كەلدi. يلكونىڭ اكەسiن فاشيستەر اسىپ ءولتiرiپتi. شەشەسi دە جاۋ قولىنان مەرت بولعان. بiزگە قاراي اتتاناتىن ءتۇنi يلكو وزدەرiنiڭ ۇيلەرiنە ورنالاسقان نەمiس كومەنداتۋراسىن گراناتامەن كۇلiن كوككە ۇشىرىپتى. ءماز - ءمايرام ماس بولىپ جات - قان فاشيستەر تۇگەل قىرىلعان كورiنەدi.
– بiزدiڭ ەشقايسىمىز گراناتانى لاقتىرىپ جارۋدىڭ جولىن بiلمەيدi ەكەنبiز، – دەدi ميحايل تيموفەيەۆيچ كۇلiپ. – سودان سوڭ بالالار ءۇيدiڭ توبەسiنە شىعىپ، گراناتانى سابانعا وراپ، وت قويدى. سەلودان شىعا بەرە بiز تارسىل - گۇرسiلدi ەستiدiك. يلكونىڭ ءۇيi جانىپ جاتتى.
– اكە - شەشەمنiڭ ماڭداي تەرiن توگiپ تۇرعىزعان ءۇيiن فاشيستەردiڭ جىن ويناعىنا قايتiپ قالدىرام؟ – دەدi بiزگە يلكو»./ق. قايسەنوۆ ەرجۇرەك يلكو/
ستۋدەنت: - ال، مىنا ولەڭدى اعاسى ءولىپ بارا جاتىپ قوشتاسۋ رەتىندە اناسىنا جولداعان ەكەن. اناسى ءومىر بويى وسىنى ايتىپ كۇڭىرەنۋمەن ومىردەن وتكەن:
ايبارلى تۋىڭ، اق بالاڭ
الىسقا كەتتى دەگەيسىڭ،
اجالمەنەن ايقاسقان،
شابىستا كەتتى دەگەيسىڭ.
ون ءفاشيستى ءبىر ءوزى
قانعا مالدى دەگەيسىڭ.
قايىرىلۋعا تىنىسى
جەتپەي قالدى دەگەيسىڭ.
انا سەنىڭ اتىڭدى،
اقتاپ ءولدى دەگەيسىڭ،
جۇرەگىندە يمانداي
ساقتاپ ءولدى دەگەيسىڭ!/رەفەراتتاردان الىندى/ وسى ماتەريالداردى وقىعان سايىن ولاردىڭ ەرلىكتەرى ماڭگى جۇرەگىمىزدە قالادى.
6. قورىتىندى: سوعىس كينوسىنان ءۇزىندى
7. باعالاۋ. /تەست قورىتىندىسى مەن ەسسە جۇمىستارىن، سلايدتار بويىنشا/
8. ءۇي تاپسىرماسى: تەست جۇمىستارى فايلدارعا جيناقتاۋ.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
ساۋدا - ەكونوميكالىق كوللەدجىنىڭ تاريح، قوعامدىق پاندەر وقىتۋشىسى
قۇندىزبەكوۆا س. م.
... ادالدىققا بولىستىڭ،
قۇلاتپادىڭ تۋىن تۋعان قونىستىڭ،
سەن ۇقتىردىڭ نە ەكەنiن بورىشتىڭ،
جاندارىڭدا جاراسى بار سول ءىستىڭ،
تاعزىم ەتەم الدارىڭدا سەندەردiڭ،
بالالارى سوعىستىڭ!
جايساڭ جىگەر، جانىمدى جەتەلەدiڭ،
وتتان شىققان وتانشىل وت - ورەنiم.
بالالارى سوعىستىڭ، باسىمدى يiپ،
مارتەبەڭدi ماڭگiلiك كوتەرەمiن.
(وتەگەن ورالباي ۇلى)
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «بالالارى سوعىستىڭ...»
/«جاس تاريحشى» ۇيىرمەسىندەگى قوسىمشا ساباق/
ماقساتى: ۇلى وتان سوعىسى كەزىندەگى حالىقتىڭ اۋىر تاعدىرىن، ەرلىكتەرىن ايتا وتىرىپ، حالىقتىڭ باسىنا قيىن ءىس تۇسكەندە بالالار ءومىرى مەن تاعدىرى جايىندا اڭگىمەلەسۋ، وتانشىلدىق سەزىمگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ىزدەنىس
ساباقتىڭ ءادىسى: توپتىق، جەكە
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر: چ. مۋسين «قازاقستان تاريحى» وقۋلىعى، جازۋشىلاردىڭ اڭگىمەلەرى، عالامتور ماتەريالدارى، تەستتەر، فيلمدەر ت. ب.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى
2. تەست جۇمىسى
3. قازاقستاندىقتاردىڭ ەرلىگى/سلايدتارمەن جۇمىس/
4. ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى
5. «سوعىس جانە بالالىق» تاقىرىبىنداعى ەسسەلەردەن ۇزىندىلەر وقۋ
6. قورىتىندى
7. باعالاۋ /تەست قورىتىندىسى مەن ەسسە جۇمىستارىن، سلايدتار بويىنشا/
8. ءۇي تاپسىرماسى: تەست جۇمىستارى فايلدارعا جيناقتاۋ.
1. ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى: ساباقتىڭ الدىندا ويدى جيناقتاۋ ءۇشىن تەست جۇمىستارىن ورىندايمىز. ۇلى وتان سوعىسى تاقىرىبىنداعى تەستتەر نوۋتبۋكتە ورنالاسقان جاۋاپ بەرسەڭىزدەر.،
2. تەست جۇمىسى:
1. كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى ت. توقتاروۆ قاي جەردەگى شايقاستا قازا تاپتى؟
ا) بەرليندى الۋدا؛ ءا) ماسكەۋ ءۇشىن شايقاستا؛ ب) لەنينگراد قورشاۋىندا؛ ۆ) جاۋ تىلىندا
2. سوعىس جىلدارىندا ءار گا - دان 260 پۇتتان كۇرىش جيناعان اتاقتى كۇرىششىنىڭ ەسىمىن اتاڭدار:
ا) ش. بەرسييەۆ، ءا) ى. جاقايەۆ؛ ب) ز. تامشىبايەۆا؛ ۆ) ى. نۇروۆ؛
3. 1943ج. ءار گا - دان 201 س تارى الىپ، دۇنيەجۇزىلىك رەكورد جاساعان كىم؟
ا) ش. بەرسييەۆ، ءا) كيم مان سام؛ ب) ى. جاقايەۆ؛ ۆ) ى. نۇروۆ
4. قازاقستانعا قاي مايدان جاقىن بولدى؟
ا) ماسكەۋ؛ ءا) لەنينگراد؛ ب) ستالينگراد؛ ۆ) كۋرسك
5. ستالينگراد ءۇشىن شايقاستا وشپەس ەرلىك جاساپ، قازا تاپقان مينومەتشى قازاق جىگىتى كىم؟
ا) س. بايماعامبەتوۆ؛ ءا) ت. توقتاروۆ؛ ب) ق. امانجولوۆ؛ ۆ) ق. سىپاتايەۆ
3. قازاقستاندىقتاردىڭ ەرلىگى/سلايدتارمەن جۇمىس/
سلايد 1
موسكۆا باعىتىنداعى نەگىزگى جولداردىڭ ءبىرى – ۆولوكولامسك تاس جولىن قورعاۋدا الماتىدا جابدىقتالعان 316 - اتقىشتار ديۆيزياسى گەنەرال - مايور ي. ۆ. پانفيلوۆتىڭ باسشىلىعىمەن تەڭدەسى جوق ەرلىك تانىتتى. قىسقا ۋاقىت ىشىندە ديۆيزيا جاۋىنگەرلەرى جاۋدىڭ تانك، موتورلى جانە ەكى جاياۋ اسكەر ديۆيزيالارىن تالقاندادى. موسكۆا تۇبىندەگى شايقاستا اسىرەسە ساياسي جەتەكشى ۆ. گ. كلوچكوۆ باسقارعان بولىمشە – 28 پانفيلوۆشىلار جاۋدىڭ 50 تانكىسىنە تويتارىس بەرىپ، اسقان ەرلىك كورسەتتى. 1941 ج. 17 قاراشادا ديۆيزياعا 8 - ءشى گۆارديالىق دەگەن اتاق بەرىلىپ، كەيىنىرەك قىزىل تۋ، لەنين وردەندەرىمەن، ال ريگانى جاۋدان ازات ەتكەنى ءۇشىن ەكىنشى دارەجەلى سۋۆوروۆ وردەنىمەن ماراپاتتالدى. بۇل شايقاستا ەرلىك تانىقتان 28 جاۋىنگەر كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىن يەلەندى. سونىمەن بىرگە ۆولوكولامسك تۇبىندە ۇلكەن ەرلىك كورسەتىپ قازا تاپقان تالانتتى قولباسشى، قاھارمان كوماندير ي. ۆ. پانفيلوۆكە كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعى بەرىلدى. پانفيلوۆشى اعا لەيتەنانت ب. مومىش ۇلى موسكۆا تۇبىندەگى شايقاستا ءوز باتالونىمەن جاۋ قورشاۋىن ءۇش رەت بۇزىپ شىقتى. سوعىستى ب. مومىش ۇلى پولكوۆنيك لاۋازىمىمەن، 9 - شى گۆارديالىق اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ كومانديرى بولىپ ءجۇرىپ اياقتادى. بەلگىلى ورىس جازۋشىسى ا. بەكتىڭ “ۆولوكولامسكوە شوسسە” پوۆەسى ب. مومىش ۇلىنىڭ سوعىس جىلدارىنداعى ەرلىگىنە ارنالدى. سويتسە دە، ب. مومىش ۇلىنىڭ سوعىس جىلدارىنداعى ەرلىگى ءوز دارەجەسىندە مويىندالماي، تەك 1990 جىلى ەلىمىزدىڭ پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ تىكەلەي ارالاسۋىمەن وعان كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعى بەرىلدى. ي. ۆ. پانفيلوۆ ديۆيزياسى قۇرامىندا جاۋمەن شايقاسقان م. عابدۋللين 1943 ج. كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىن يەلەندى. م. عابدۋللين باستاعان جاۋىنگەرلەر بورودينو سەلوسىن جاۋدان تارتىپ الىپ، 7 ساعات بويىندا ەرلىكپەن قورعادى. شايقاس ناتيجەسىندە نەمىستەر شەگىنۋگە ءماجبۇر بولدى. موسكۆا تۇبىندەگى شايقاستاردا ت. توقتاروۆ، ر. جانعوزين، ر. ەلەبايەۆ جانە ت. ب. قازاقستاندىقتار اسقان ەرلىك تانىتتى. بۇل شايقاسقا قازاقستاندىق 238 - ءشى ديۆيزيا، 19 - شى اتقىشتار بريگاداسى دا قاتىستى. /تاريحي تانىمدىق ەلەكتروندىق جۋرنال/
سلايد 2
1942 جىلدىڭ 19 جەلتوقسانىندا بوكوۆسكايا - پونوماريەۆكا اۋدانىندا بولعان اۋە شايقاسىندا قاراعاندىلىق ۇشقىش ن. ءابدىروۆ ءوزىنىڭ وق ءتيىپ ورتەنگەن ۇشاعىن جاۋ تانكتەرى شوعىرلانعان جەرگە باعىتتاپ، ەكيپاجىمەن بىرگە ەرلىكپەن قازا تاپتى. ن. ءابدىروۆ، مينومەتشى ك. سىپاتايەۆ پەن ر. رامازانوۆ ستالينگرادتى قورعاۋداعى ەرلىكتەرى ءۇشىن ۇلى وتان سوعىسى باتىرى اتاعىنا يە بولدى. ستالينگرادتا قالانى جاۋدان قورعاۋدا ەرلىك تانىتقان قازاقستاندىقتار قۇرمەتىنە “كازاحستانسكايا” اتالعان كوشە بار. بىرنەشە ايعا سوزىلعان ستالينگراد شايقاسى 1943 جىلدىن باسىندا جاۋدىڭ جەڭىلۋىمەن اياقتالدى. ستالينگراد شايقاسى بارىسىندا كەڭەس ارمياسى ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستاعى تۇبەگەيلى بەتبۇرىسقا شەشۋشى ۇلەس قوستى. 1943 جىلى فاشيستەر كەڭەستەر وداعىن باسىپ الۋ ماقساتىندا جاڭا وپەراسيا جوسپارلادى. بۇل وپەراسياعا “سيتادەل” دەگەن ات بەرىپ، جان - جاقتى دايىندالدى. وسى جىلى گەرمانيانىڭ السىرەگەنىن سەزگەن بۇرىنعى وداقتاستارى باستاپقى مىندەتتەرىنەن باس تارتىپ، دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان شىعۋ جولدارىن ىزدەۋ ۇستىندە بولدى. سوندىقتان گەرمانيا بۇل وپەراسيانىڭ ءساتتى اياقتالۋىنا بار كۇشىن سالىپ، وداقتاستارىن ساقتاپ قالۋعا تىرىستى. “سيتادەل” وپەراسياسىنا فاشيستەر 900000 اسكەر قاتىستىرۋدى جوسپارلادى. شايقاسقا ىرىكتەلگەن فاشيستىك ديۆيزيالار: “رەيح”، “ۇلى گەرمانيا”، “فيكينگ”، “ادولف گيتلەر” جانە ت. ب.، بارلىق تانكتەردىڭ 70%، بارلىق ۇشاقتاردىڭ 65% تارتىلدى. 5 - ءشى شىلدەدە باستالعان كۋرسك شايقاسى شىلدەنىڭ اياعىندا كەڭەستەر اسكەرىنىڭ جەڭىسىمەن اياقتالدى. كۋرسك ءيىنى مەن دنەپر شايقاستارىنا كوپتەگەن قازاقتاندىق اسكەري قۇرىلىمدار قاتىستى. تەك كۋرسك يىنىندەگى شايقاستاعى ەرلىگى ءۇشىن 123 قازاقستاندىق ۇلى وتان سوعىسى باتىرى اتاعىنا يە بولدى. تاريحي تانىمدىق ەلەكتروندىق جۋرنال/
سلايد 3
چەحوسلوۆاكيا جەرىن ازات ەتۋگە كەلگەن قازاقستاندىق ۇشقىشتار 2، 8، 5 - ءشى اۋە ارمياسىنىڭ بولىمدەرىندە جاۋمەن شايقاستى. شايقاستارداعى ەرلىگى ءۇشىن س. ا. باتەنكوۆ پەن پ. ف. جەلەزنياكوۆ سوعىستان كەيىن كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىنا يە بولادى. ۇشقىشتار: ت. يا. بيگەلدينوۆ، ي. پاۆلوۆ، س. د. لۋگانسكيي جانە ل. ي. بەدا 2 مارتە كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىن يەلەندى. ولاردىڭ قاتارىن 56 جىل كەشىگىپ بارىپ، 1941 جىلدىڭ 26 - شى ماۋسىمىندا، سوعىستىڭ بەسىنشى كۇنى - اق اتى اڭىزعا اينالعان باتىرلىق كاپيتان گاستەللو ەكيپاجىنىڭ ەرلىگى ەمەس، كاپيتان ا. ماسلوۆتىڭ ەكيپاجىنىكى ەكەندىگى ايقىندالىپ، وسى ەكيپاج قۇرامىنداعى ب. بەيسەكبايەۆ 1998 جىلى رەسەي باتىرى اتاعىن الىپ، تولىقتىرىلدى. بەرلين وپەراسياسىنا قازاقستاندىق 118 - ءشى، 313 - ءشى اتقىشتار ديۆيزيالارى جانە 209 - ءشى اتقىشتار پولكى قاتىستى. بەرلين راتۋشاسىن الۋدا 118 - ءشى اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ ۆزۆود لەيتەنانتى ك. مادەنوۆ، ال كوشە شايقاستارىندا ي. ب. مادين، رەيحستاگكا تۋ تىگۋدە ر. قوشقاربايەۆ ەرلىك تانىتتى. ايتپەنبەت ناقىپوۆ ودەردەن پەتەرسفەلد قالاسىنا دەيىن تانكپەن كەلەدى. سوعىستان كەيىن ناقىپوۆتىڭ تانكى قالا الاڭىنا ەسكەرتكىش رەتىندە قويىلدى. بەرلين وپەراسياسىندا 27 قازاقستاندىق ەرلىكتەرىمەن كوزگە ءتۇسىپ، كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىن يەلەندى./تاريحي تانىمدىق ەلەكتروندىق جۋرنال/
4. ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى: قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ «…ءبىز – جەڭىمپاز اكەلەردىڭ بالالارىمىز» دەپ كورسەتەدى. سوعىس بالالارى بالالىعى جوق، ەرتە ەسەيگەن، اكەسىن مايداننان كۇتۋمەن، اۋىر ەڭبەك اتقارعان، بالا بوپ ويناماعان، ءوزى سۇرانىپ مايدانعا كەتكەن، بالا بولسا دا جاۋمەن كۇرەسكەن جاسوسپىرىمگە، جىگىتكە، قىزعا قانشا رەت تاعزىم جاساسا دا ارتىق بلماس ەدى. ولاي بولسا ءبىز بۇگىنگى ساباعىمىزدا اكەلەر ەرلىكتەرىنە توقتالىپ، وسى اۋىر سوعىستىڭ ساباقتارىن زەردەلەسەك، ەسكە تۇسىرسەك، ءوز شىعارماشىلىقتارىڭىزدان دايىنداعان ەسسەلەردەن ۇزىندىلەر تىڭداساق.
اسىلبەك ەڭسەپوۆتىڭ بالالىق شاق» كۇيى وينالادى. ءۇمىت جالەكە - ءنىڭ «كۇركىرەپ كۇندەي ءوتتى عوي سوعىس...» ماقالاسىنان ءۇزىندى كەلتىرسەم: «ەل باسىنا كۇن تۋدى. ەر ەتىگىمەن سۋ كەشىپ، ات اۋىزدىعىمەن سۋ ءىشتى. بەيبىت كۇننىڭ بۇقاراسى بەلىن بۋىپ ساپقا تۇردى. ون سەگىزگە ەندى تولعان ورىمدەي جاس پەن ەلۋگە جەتكەن ەگدە ەركەك قولىنا قارۋ الىپ، وتاندى قورعاۋ ءۇشىن مايدانعا اتتاندى. بوي تۇزەپ قىز داۋرەنىن قىزىقتايتىن بويجەتكەندەر بەلىنە قارۋ اسىنىپ، ەر - ازامات باسىن تىگە بەرمەيتىن باتىرلىق كورسەتكەنى قانشاما؟ شىعىستىڭ قوس شىنارى – ءاليا مەن مانشۇك، قازاقتىڭ قىران قىزى حيۋاز دوسپانوۆالار ەرلىگى ەلگە بەلگىلى. سوعىس سان ميلليون ادامنىڭ ءومىرىن قيدى. ودان دا كوپ بالانى – جەتىم، ايەلدى – جەسىر اتاندىردى. ادام قولىمەن تۇرعىزىلعان اسەم قالالاردى تاۋ - تاۋ ۇيىندىگە اينالدىردى. ەل ىشىنە اشتىق ورناتتى. سان مىڭداعان جاۋىنگەر تۇتقىنعا ءتۇسىپ، ادام بالاسىنىڭ باسىنا كەلمەگەن زۇلىمدىقتاردىڭ نەشە ءتۇرىن، ازاپ پەن ايۋاندىقتىڭ نەشە اتاسىن كوردى. ادامشىلىق پەن اياۋشىلىق اياق استىنا تاپتالدى. تاعدىرلار ويران بولدى. شاڭىراقتار قۇلادى. تۇتاس اۋىل كۇلگە اينالىپ، ءبۇتىن قالانىڭ قابىرعاسى كۇيرەدى. ساپ - ساۋ سولدات جاۋ وعىنان جايراپ، گوسپيتال توسەگىنە تاڭىلدى. «دالا پوشتاسىنان» تۇمارشا حاتتار تۋعان جەرگە قۇستاي ۇشتى. ەردىڭ ورنىن ەسى كىرمەگەن بالا مەن ەڭكەيگەن كارى باستى. بۇعاناسى بەكىمەگەن بالا ەرەسەك اتاندى. بەسىك تەربەتىپ، بالا جۇباتىپ وتىراتىن كەلىنشەك قولىنا كەتپەن، كۇرەك ۇستاپ، ەگىن ەگىپ، ءدان سۋىردى، قۇرىق الىپ، مال باقتى. ارىق قازدى، ءشوپ شاپتى. جۇمىستان قولدارى قالت ەتكەندە مايدانداعى جاۋىنگەرلەرگە جىلى كيىم تىگىپ، شۇلىق توقىپ، بايپاق باستى. ءجاسوسپىرىم بالالاردىڭ ءوزى ساباق اراسىندا سولداتتىڭ ءبىر كۇندىك تاماعىن تابۋعا قارەكەت جاساپ، بالىق اۋلادى، شارۋاعا ارالاستى. تىلداعىلار «ءبارى دە مايدان ءۇشىن!» دەگەن ۇرانمەن ۇيقىسىز تۇندەردى باستان وتكىزدى. مايدانداعى قىزىل ارميا قاتارىنا 1200000 - عا جۋىق (1196164) قازاقستاندىق اتتاندى. ءتۇن ۇيقىسىن ءتورت ءبولىپ، جاننان ءتۇڭىلىپ جاۋمەن ايقاستى. قاسىق قانى قالعانشا، سوڭعى دەمى ۇزىلگەنشە جانقيارلىقپەن تۋعان جەرىن قورعادى. «وتان ءۇشىن» دەپ ۇرانداپ، قيدالاسقان شايقاسقا كىردى. جان الىپ، جان بەرىسكەن ۇرىستىڭ قاق ورتاسىندا «ءبىزدىڭ ءىسىمىز ءادىل، ءبىز جەڭەمىز!» دەگەن سەنىممەن مايدانداستى. دۇشپان وعى قارشا بورادى. جۇرەك جۇتقان ەرلەر كەۋدەسىن قالقان قىلدى.»
5. ەسسەلەردەن ۇزىندىلەر وقۋ
ستۋدەنت: سوعىس كەزiندەگi بالالار… سوعىس بالالارى… باسىنا تۇسكەن اسا اۋىر جاعدايدان ەرتە ەسەيگەن، بۋىنى بەكiپ، بۇعاناسى قاتپاي ەڭبەككە ارالاسقان، جەتiمدiكتىڭ جىرىن جارالى جۇرەگiندە جىلدار بويى ساقتاعان، جانارى جاسقا تولىپ، باتىسقا تەلمiرiپ، اكەسiن كۇتۋدەن تالماعان، ءسابي قولدارىمەن سالتاناتى ورتاق جەڭiستiڭ تۋىن كوتەرۋگە قولتاڭبا سالعان، ەرلiك پەن ءورلiكتiڭ ءۇزدiك ۇلگiسiن كورسەتكەن، ەرتە ەسەيگەن، بالالىق، بۇل ساعان تاعزىم.
ستۋدەنت: “اكە، ەسىڭىزدە مە؟ مايدانعا كەتەردە مەنىڭ ماڭدايىمنان ءسۇيىپ تۇرىپ:
“ءما، قۇلىنىم، جوعالتپا، - دەپ ءبىر تال شاشىڭدى جۇلىپ بەرىپ ەدىڭ عوي.- جوعالتپا، تىعىپ قوي. مەنى ساعىنعاندا وسى شاشتى تۇتاتقايسىڭ. سوندا مەن ەرتوستىكتىڭ شالقۇيرىق اتى قۇساپ جەتىپ كەلەمىن،- دەپ ەدىڭ عوي، اكە. مەن سەنىڭ اماناتىڭدى ۇزاق ساقتاي المادىم. قىرىق ءۇشىنشى جىدىڭ قىسىندا ءوزىڭدى قاتتى ساعىنىپ، ءۇي سىرتىناعى توبەگە بارىپ شاقپاق تۇتاتتىم. ءبىر تال شاشىڭ لىپ ەتىپ جانىپ كەتتى، ءبىراق سەن ۋادەڭدە تۇرمادىڭ، كوپ كۇتتىم، الىستا عوي، جەتە الماي جۇرگەن شىعار دەپ ويلادىم. ءبىراق سەن كەلمەدىڭ... ءسويتىپ سەنىڭ وزىڭنەن دە، كوزىڭنەن دە ايرىلدىم، اكە. ەندىگى كوڭىلگە مەدەت ەتىپ كەلە جاتقانىم مايداننان جازعان حاتتارىڭ عانا، ءيا، حاتتارىڭ”.“ءبىر اتانىڭ بالالارى” پوۆەسى /ماعاۋين م/
ستۋدەنت: سوعىس جىلعى بالالار تىلدا تىنىم العان جوق. ولار بايتاق ەلىمىزبەن بىلەك سىبانعان قالىڭ جۇرتپەن بىرگە جەڭىستى ساعات سايىن جاقىنداتا ءتۇستى.
مايداننان ەلگە ورالعان جەڭىس جاۋىنگەرلەرىنىڭ موينىنا اسىلىپ، الاپات سوعىستا گيمناستەركاعا سىڭگەن وق - ءدارى مەن ءتۇتىن ءيىسىن العاش جاتتاعان دا سول بالالار بولاتىن.
سوعىس جىلعى بالالار! سول جەڭىس كوكتەمىنىڭ تاڭىندا اۋىل - اۋكىلدا، قالا - قىستاقتاردا “ءسۇيىنشى! ءبىز جەڭدىك! جەڭىس جەتتى بىزگە!” دەپ جار سالا جۇگىرگەن دە بالالار بولاتىن.
ۋاقىتتىڭ ەستە قالار بەلگىسى – ول تاريح. ۋاقىت وكتەمدىگى جۇرمەيتىن جاعدايلار بولادى. ۇلى وتان سوعىسى – سولاردىڭ ءبىرى. ءبىز بەيبىت ءومىر ءسۇرۋ كەزەڭىندە دۇنيەگە كەلدىك، ەشقاشان اۋە دابىلىن، بومبا جارىلىسىننان قيراعان ۇيلەردى كورگەن جوقپىز، سۋىق ترانشەيالار مەن وكوپتاردا وتىرمادىق. ەل باسىنا كۇن تۋعان اۋىر كەزەڭدەردە مايدانداعىلارعا ارناپ مەكتەپ وقۋشىلارى مىڭداعان دانا كيىم، سالەمدەمە جىبەرىپتى. 1941 - 1945 جىلدارى قازاقستاننىڭ 50 شاقتى مەكتەپتەرى مەن بالالار ۇيلەرىنىڭ ۇجىمدارى مەملەكەتتىك قورعانىس كوميتەتىنەن مايدانعا بەرگەن كومەكتەرى ءۇشىن العىس العان.
ستۋدەنت: « ءبارىبىر سوعىسقا مەن بارماي بولمايدى. بارۋىم كەرەك. بارايىنشى... سوسىن ولار كورەدى مەنەن كورەسىنى... مەن ولاردى جەڭبەي قايتپاس ەدىم. ءسوز جوق اۋىلعا ولاردى جەڭىپ بارىپ كەلەمىن. قورىقپايمىن ولاردان. قانىمدى تامشىلاتىپ ءجۇرىپ سوعىسامىن ولارمەن.
- ءسوز جوق، مەن ولاردى جەڭىپ بارىپ اۋىلعا كەلەمىن. سوندا سەندەر قايتەسىڭدەر، ارينە، سەندەر مەنىڭ سوعىستان جەڭىسپەن قايتىپ كەلە جاتقانىمدى ەستىپ ۇيدە وتىرا بەرمەيسىڭدەر. ارباعا ءمىنىپ الدىمنان شىعاسىڭدار. بارىمىزگە شۇرقىراسىپ تاباقتىعا كەزدەسەمىز؟ سوندا قايتەر ەكەنبىز... قارقىلداسىپ كۇلەمىز - اۋ، ءا... جوق. ءبارىمىز دە اعىل تەگىل بوپ جىلايتىن شىعارمىز.. جىلايمىز عوي، ءا؟ قايران سايان. وسى ساياننىڭ سوزدەرىنەن ۇلكەندەرگە ءتان ىزعار، جاۋعا دەگەن وشپەس وشپەندىلىگى سەزىلىپ - اق تۇرعان جوق پا؟ /نۇرماعامبەتوۆ ت. ون ءتورت جاسار جىگىت/
ستۋدەنت: سوعىس جىلعى بالالار... ولار اكەلەرىن مايدانعا اتتاندىرىپ سالىپ، ەلدەگى شارۋاشىلىق تۇتقاسىن ءوز قولىنا الدى. ەرتەدەن كەشكە دەيىن، قاراڭعى ءتۇن قۇشاعىندا ەگىن وردى، جەر جىرتتى، ستانوكتا تۇرىپ وق جوندى، بومبا جاسادى، جاۋىنگەرلەر ءۇشىن جىلى كيىم جيناستىردى.
اڭىزداردان تەرە ءجۇرىپ ماساقتى،
راس، راس كوزىمىزدەن جاس اقتى.
ءبىراق سو ءبىر داۋىل جىلدار، وت جىلدار،
بىرىمىزدەن ءبىر - ءبىر باتىر جاساپتى...
كەيىنگى ۇرپاق، ساعان سالعان وتكەلدىڭ،
ساعاسىندا وتكەن جاستىق، وتكەن كۇن.
قارشادايدان قارا شارۋا اتانعان،
سەن اكەڭدى باتىر ەمەس دەپ كورگىن. /«قىرقىنشى جىلدار» م. ماقاتايەۆ/
ستۋدەنت: بالا داۋرەن ءوتتى عوي قۇيىنداعان،
بالى مەنەن شەكەرى بۇيىرماعان.
ءوزىن - ءوزى ون جاستار قورعاماسا
وزگەلەردى قورعاۋى قيىن، بالام!
قىرقىنشى جىلدارداعى بالالار... ولار دا مەكتەپتە وقيتىن. قازىرگى بالالار سياقتى اسىر سالىپ اسىق ويناپ، ەرتەڭگى كۇنگە ۇلكەن سەنىممەن قارايتىن. ءبىراق، سۇم سوعىس سول جىلدارداعى بالالاردى ەرتە ەسەيتتى. الاپات ءورتتى اۋىر سوعىس ءوز سالماعىن يىققا 1418 كۇن مەن ءتۇندى، ياعني 4 جىل سالدى. ەرتە ەسەيگەن بالعىن بالالار وسىناۋ وتتى كەشۋلەردە جەڭىستى جاقىنداتۋعا بالالار دا اياماي ات سالىستى. گۆاردياشىلار ساپىندا پولك بالالارى، پارتيزان بالالارى، تىل بالالارى.
ستۋدەنت:. «ءقازىر مەن جول ۇستىندەمىن، الدىڭعى كۇنى اتتانعانبىز، بۇگىن، ءسىرا، كوزدەگەن جەرگە جەتىپ قالارمىز دەپ ويلايمىن، ءبىراق بۇل اسا انىق ەمەس. قايدا بەت العانىمدى ءوزىڭ دە تۇسىنەسىڭ عوي دەپ ويلايمىن. ءبىراق، سەنەن بۇل جونىندە قىنجىلماۋدى وتىنەم، نەگە دەسەڭ مەكتەپتە الدە دە بولسا ءبىرقاتار ۋاقىت وقۋعا قالدىرسا دا، ءوزىم سۇرانىپ اتتاندىم. ومىرىمە وكىنىشىم جوق. ءبىراق جۇرەكتى بيلەگەن ءبىر قالتقى وي بار: جوق، ول - ءوزىم تۋرالى ەمەس - سەنىمەن، سابيلەرمەن، جەڭەشەممەن، جالپى تۋىستارىممەن كەزدەسە الماعانىم...... ءقازىر الدىڭعى شەپتە تۇرمىز. حاتتى تەرەڭ وكوپتا وتىرىپ جازۋدامىز. اينالا نۋ اعاش. نەمىستەرمەن بەتپە - بەت كەزدەسىپ تۇرامىز. مەنىڭ باسىمدا كاسكا، بەلىمدە گراناتا، ال قولىمدا ۆينتوۆكا بار... ءيا، بۇل ەرجۇرەك ءاليانىڭ تۋىستارىنا جازعان حاتى ەدى.
ستۋدەنت: «مەن و باستا دارىگەر بولۋعا تالپىندىم. ءبىراق ول ماقساتىمدى سوعىس ورىنداتپادى. ءوز تىلەگىممەن مايدانعا كەلدىم. ال شتابتا قاعاز جازىپ وتىرعاندا نە بىتىرەمىن. نەبىر جايساڭ ازاماتتار جاۋدى جايپاپ، وزدەرى دە قىرشىن كەتىپ جاتقاندا مەنىڭ جانىم سولاردان ارتىق پا ەدى! سوعىس سۇراپىلىنىڭ بارىنە توزگىم كەلدى. باس ساۋعالاۋعا ارىم بارمايدى… تەك كەيدە اۋىرىپ قالامىن با دەپ قورقامىن. مەن ءوزىمدى - ءوزىم مۇلدە وزگەرتىپ، كەيبىر قاتال كومانديرلەرگە ۇقساعىم دا كەلەدى. ءوزىم باسقاراتىن پۋلەمەت راسچەتىندا جاقسى دا، ناشارلاۋ دا ادامدار بار. ولاردىڭ بارىنە بىردەي مەن جاقسى كورىنگىم كەلمەيدى. ءتاۋىر ىستەرىن جاقتاپ، ماقتاپ، ناشارلارىن جونگە سالسام - كومانديرلىك مىندەتتىڭ ورىندالعانى عوي دەپ ويلايمىن». بۇل قازاق حالقىنىڭ قاھارمان قىزى مانشۇك مامەتوۆانىڭ مايداننىڭ الدىڭعى شەبىنەن تىلشىلەرگە بەرگەن العاشقى سۇحباتى ەدى.
ستۋدەنت: ىرزامىز بارلىق ىسىڭە،
پەرىشتە... قارا كوزدەرىم.
وت پەنەن سۋدىڭ ىشىنەن
ءبىزدى الىپ شىققان وزدەرىڭ.
قىزىقتىڭ ءبارىن قۇربان عىپ،
ءبىز ءۇشىن كۇيىپ - جاندىڭدار.
ءبىزدى ويلاپ ءجۇرىپ، جىلداردىڭ
وتكەنىن بىلمەي قالدىڭدار.
/س. جيەنبايەۆ “قازاق ايەلدەرى”/
ستۋدەنت: لەنينگراد قالاسىن اۋە شابۋىلىنان قورعاعان زەنيت زەڭبىرەگى راسچەتىنىڭ كومانديرى اكيما اقجولايەۆا ەسىنە الادى.
... مايدانعا جەتۋ، قالايدا جاۋمەن بەتپە - بەت كەلىپ، كەك الۋ – ءبىزدىڭ بار وي - ارمانىمىز وسى بولاتىن. ءالى كۇنگە جۇرەگىمنىڭ تۇكپىرىندە ساقتاپ كەلگەن ءبىر سىرىم بار. ەشكىمگە ايتقان ەمەسپىن. ەسىل - دەرتىم ۇشقىش بولۋ ەدى. ءبىراز قيىندىقتاردان كەيىن حاباروۆسك ماڭىنداعى سامولەت مەحانيكتەرىن دايىندايتىن كۋرستى ءبىتىرىپ، سوندا قىزمەت ەتتىم. باتىسقا قانشا سۇرانسام دا جىبەرمەدى. اۋىلعا از كۇنگە دەمالىسقا كەلىپ، ەندى قايتار جولدا ءبىر قۋلىق ىستەگىم كەلدى. قۇجاتى جوق ادامدى مايدانعا الدىڭعى شەپكە بىردەن جىبەرەدى دەگەندى ەستىپ جۇرەتىنمىن. ءنوۆوسىبىر قالاسىنا جاقىنداعاندا قۇجاتتارىمدى قۇرتتىم دا، قالاعا كەلگەن سوڭ، اسكەري كومەنداتۋراعا بارىپ، قۇجاتتارىمنىڭ جوق ەكەنىن ايتىپ، ەندى مايدانعا جىبەرۋلەرىن سۇرادىم. سول بويىمەن لەنينگراد قالاسىنان ءبىر - اق شىقتىم. وتىرىك ايتىپ، بىرەۋلەردى الداعانىمدى وسى كەزگە دەيىن ءبىر ادامعا ايتۋعا ۇيالام. ءبىراق ءبارى سول مايدانعا جەتسەم دەگەن ادال نيەتتەن شىققان ەدى…
ستۋدەنت: «بiر كەزدە اياعىن سۇيرەتە باسىپ بالا دا كەلدi. ءوزi كوڭiلدi - اق. بiزگە قاراپ كۇلiپ قويادى. سويتسەك، ول ەكi ۆينتوۆكانى ەكi اياعىنا كەندiرمەن بايلاپ الىپ، سۇيرەتiپ كەلگەن ەكەن. بiز بالانىڭ تاپقىرلىعىنا قايران قالدىق.
– پارتيزان وتريادىنا مەنi دە الىڭدار، اعاتايلار! – دەدi بالا، تاعى دا جالىنىپ.
– ماقۇل! – دەدiم مەن. – تەك ءۇش كۇننەن كەيiن ءتۇن iشiندە لۋكوۆيسا حۋتورىنىڭ ماڭىنداعى توعايعا كەل. ەڭ سەنiمدi دوستارىڭدى ەرتۋiڭە بولادى.
... ءۇش كۇننەن كەيiن يلكو بiزدiڭ وتريادقا كەلiپ قوسىلدى. ول ءوزiمەن بiرگە جولداسى ميحايلو مەن مۇعالiم ميحايل تيموفەيەۆيچتi ەرتە كەلدi. يلكونىڭ اكەسiن فاشيستەر اسىپ ءولتiرiپتi. شەشەسi دە جاۋ قولىنان مەرت بولعان. بiزگە قاراي اتتاناتىن ءتۇنi يلكو وزدەرiنiڭ ۇيلەرiنە ورنالاسقان نەمiس كومەنداتۋراسىن گراناتامەن كۇلiن كوككە ۇشىرىپتى. ءماز - ءمايرام ماس بولىپ جات - قان فاشيستەر تۇگەل قىرىلعان كورiنەدi.
– بiزدiڭ ەشقايسىمىز گراناتانى لاقتىرىپ جارۋدىڭ جولىن بiلمەيدi ەكەنبiز، – دەدi ميحايل تيموفەيەۆيچ كۇلiپ. – سودان سوڭ بالالار ءۇيدiڭ توبەسiنە شىعىپ، گراناتانى سابانعا وراپ، وت قويدى. سەلودان شىعا بەرە بiز تارسىل - گۇرسiلدi ەستiدiك. يلكونىڭ ءۇيi جانىپ جاتتى.
– اكە - شەشەمنiڭ ماڭداي تەرiن توگiپ تۇرعىزعان ءۇيiن فاشيستەردiڭ جىن ويناعىنا قايتiپ قالدىرام؟ – دەدi بiزگە يلكو»./ق. قايسەنوۆ ەرجۇرەك يلكو/
ستۋدەنت: - ال، مىنا ولەڭدى اعاسى ءولىپ بارا جاتىپ قوشتاسۋ رەتىندە اناسىنا جولداعان ەكەن. اناسى ءومىر بويى وسىنى ايتىپ كۇڭىرەنۋمەن ومىردەن وتكەن:
ايبارلى تۋىڭ، اق بالاڭ
الىسقا كەتتى دەگەيسىڭ،
اجالمەنەن ايقاسقان،
شابىستا كەتتى دەگەيسىڭ.
ون ءفاشيستى ءبىر ءوزى
قانعا مالدى دەگەيسىڭ.
قايىرىلۋعا تىنىسى
جەتپەي قالدى دەگەيسىڭ.
انا سەنىڭ اتىڭدى،
اقتاپ ءولدى دەگەيسىڭ،
جۇرەگىندە يمانداي
ساقتاپ ءولدى دەگەيسىڭ!/رەفەراتتاردان الىندى/ وسى ماتەريالداردى وقىعان سايىن ولاردىڭ ەرلىكتەرى ماڭگى جۇرەگىمىزدە قالادى.
6. قورىتىندى: سوعىس كينوسىنان ءۇزىندى
7. باعالاۋ. /تەست قورىتىندىسى مەن ەسسە جۇمىستارىن، سلايدتار بويىنشا/
8. ءۇي تاپسىرماسى: تەست جۇمىستارى فايلدارعا جيناقتاۋ.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
جانايەۆا ايجان كۋانىشبايەۆنا
