اباي مەن ءابىش
ساباقتىڭ تاقىرىبى: اباي مەن ءابىش (ەل اۋزىنان)
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: قازاقتىڭ ۇلى اقىنى، بۇكىل جان – تانىمەن، رۋحىمەن، ىشكى سەزىم – كۇيىمەن، اقىندىق ويلاۋ، جازۋ ونەرىمەن قازاقتىڭ ۇلتتىق بولمىسىن تانىتقان اباي قۇنانبايەۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا تولىعىراق توقتالۋ. ءماتىندى ءتۇسىنىپ وقي وتىرىپ، نەگىزگى ويىن تابۋعا ۇيرەتۋ.
ءا) تاربيەلىك: وقۋشىلارعا اباي ءومىرىن ۇلگى ەتۋ، ۇلى اقىنعا دەگەن قۇرمەت سەزىمگە تاربيەلەۋ. ادامگەرشىلىككە، بىلىمدىلىككە، جامان قاسيەتتەردەن اۋلاق بولۋعا، اڭگىمەدەن ۇلگى الۋعا، ۇلكەندى، اتا - انانى سىيلاۋعا تاربيەلەۋ
ب) دامىتۋشىلىق: ويىن تولىق جەتكىزىپ سويلەۋ داعدىلارى مەن جازباشا تىلدەرىن جەتىلدىرە وتىرىپ ويىن قورىتىپ، سويلەمدى دۇرىس قۇرۋعا داعدىلاندىرۋ؛ ءتۇسىندىرىپ ايتا ءبىلۋ داعدىسىن دامىتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباق
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: ستو، «ۆەنن دياگرامماسى»، «اسسوسوسيا»، «كۋبيزم»، «رافت»، سۇراق - جاۋاپ، بورتتى جۋرنال شىعارماشىلىق جۇمىس، وي قوزعاۋ، توپپەن جۇمىس ىستەۋ ادىستەرى.
اقپاراتتىق قۇرال: ينتەربەلسەندى تاقتا
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: اباي تۋرالى بەينە روليك، سلايدتار، تاپسىرمالار، كۋب.
ءپانارالىق بايلانىس: قازاق ءتىلى، ەڭبەك، دۇنيەتانۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
توپقا ءبولۋ، ۇستەل ۇستىنەن الىنعان ساندار بويىنشا 5 اۋىلعا ءبولىنىپ وتىرادى، ءوز اۋىلدارىن تانىستىرادى.
1 - قۇنانباي اۋىلى، 2 – زەرە، 3 - ۇلجان، 4 - اباي، 5 - ءابىش اۋىلى.
وي قوزعاۋ.
- بالالار سىزدەردىڭ اۋىلدارىڭىزدىڭ ەسىمى كىمنىڭ ەسىمىمەن بايلانىستى؟
- بۇلاي اتالۋىنىڭ سەبەبى نەدە دەپ ويلايسىزدار؟
- دەمەك بۇگىنگى ساباعىمىزعا قاتىستى مىنا ءبىر ۆيدەو - روليككە نازار اۋدارايىق!
(اباي تۋرالى) سۇراق جاۋاپ، ساباق تاقىرىبى:
اباي مەن ءابىش ەل اۋزىنان
داپتەرگە كۇننىڭ جادى ساباق تاقىرىبى جازىلادى. «بورتتى جۋرنال» داپتەردى ەكىگە ءبولىپ ءبىر جاعىن تولتىرامىز. ءبىز نە بىلەمىز جانە نە ءبىلۋىم كەرەك؟
اباي ءابىش تۋرالى نە بىلەمىز؟
III. ماعىنانى اشۋ
وقۋلىقپەن جۇمىس: «اباي مەن ءابىش» ءماتىندى وقۋ، تالداۋ..
ءماتىندى ءمۇعالىم وقيدى، وقۋشىلار تىزبەكتەي وقيدى، تۇسىنىكسىز سوزدەردىڭ استىن سىزىپ وتىرادى.
سۇراق: بالالار ءابىش قالاي جاۋاپ بەرۋى مۇمكىن؟ – اق زات اسىل ما؟ قارا زات اسىل ما؟
قالاي ويلايسىزدار؟ /بالالاردىڭ جاۋابى تىڭدالادى/
جالعاستىرىپ ءابىشتىڭ جاۋابى وقىلادى.
- سوزدىكپەن جۇمىس
قارىمىن سىناۋ - كۇش قۋات، اقىلىن بايقاۋ
ءماتىندى تالداۋ، توپتار ءبىر - بىرىنە سۇراق قويادى، جۋان - جىڭىشكە سۇراقتار، باسقا توپ جاۋاپ بەرەدى.
داپتەرمەن جۇمىس: بورتتى جۋرنال كەستەسىن تولتىرادى
اق زاتپەن قارا زاتقا قاتىستى زات ەسىم مەن سىن ەسىمنەن جاسالعان ءسوز تىركەستەرىن جاز
مىسالعا:
- ەندەشە، ماتىندە قوزعالعان نەگىزگى ماسەلەلەرگە توقتالايىق.
- وزدەرىڭ قالاي ويلايسىڭدار؟
- اق ءسوزى اسىل دەگەندى تاعى قالاي دالەلدەۋگە بولادى؟
/وقۋشىلاردىڭ جاۋابى/
/ قازاقتا «اق» سوزىمەن تىعىز بايلانىستى ۇعىم وتە كوپ. «اق جاۋلىقتى انا»، «اق ساقالدى قارت»، «اق ءسۇت» دەگەندەي، اق سوزىمەن بايلانىسقان ۇعىمى تەرەڭ سوزدەر تازالىقتى، پاكتىكتى ايعاقتايدى. اق قۇيىپ شىعارۋ. قازاق حالقى ۇرپاعىن اقتى جەرگە توكپەۋگە، اياقپەن باسپاۋعا ۇيرەتەدى.
اق دەگەنىمىز نە؟ بۇل – ءسۇت، ايران، قاتىق، قىمىز، شۇبات… وسىنىڭ بارلىعى اقتىڭ قۇرامىنا كىرەدى.
اق ءتۇسىنىڭ ماعىنالىق توپتارى
تازالىقتىڭ بەلگىسى ( اق بوساعا، اق وتاۋ، اق بەسىك ت. ب.)
سۇلۋلىقتىڭ بەلگىسى (اق تاماق، اق ديدار، اقشا بەت ت. ب.)
ۇلكەندىكتىڭ بەلگىسى( اق ساقال، اق باس، اق قاس ت. ب.)
قاسيەتتىلىكتىڭ بەلگىسى(اق ءسۇت، اق انا اق شاش ت. ب.)
قۋانىشتىڭ بەلگىسى (اق كۇن، «اق سارباس» ت.. ب)
ادالدىقتىڭ بەلگىسى (اق جول، اق نيەت، اق باتا ت. ب.)
سەرگىتۋ مينۋتى: ابايدىڭ «كوزىمنىڭ قاراسى» ولەڭىن تىڭداۋ جاتقا قوسىلىپ ايتۋ.
قوسىمشا مالىمەت: ءابىش (ءابدىراحمان) وسكەنبايەۆ اباي ۇلى 1868 جىلى دۇنيەگە كەلدى.
1882 جىلى سەمەي قالاسىنداعى ۇزدىك مەكتەپكە بارادى. 1886 – 1889 جىلدارى
تۇمەن قالاسىنداعى الەكساندروۆ رەالدىق ۋچيليششەسىنىڭ 5، 6، 7 – كلاستارىن وقىپ بىتىرەدى.
1889 – 1892 جىلدارى سانكت - پەتەربۋرگتە ميحايلوۆ اتىنداعى ارتيللەريادا 3 جىل وقىپ ءبىلىم الادى. 1892 جىلى تاشكەنتتەگى بەكىنىس گارنيزونىنىڭ ارتيللەرياسىنا قىزمەتكە جىبەرىلەدى. وكىنىشكە وراي 1895 جىلى 15 قاراشا ءابدىراحمان دۇنيە سالادى.
- اباي بالالارىنىڭ بىلىمىنە ۇلكەن ءمان بەردى. ولاردىڭ كوزقاراسىن دا ۇدايى سىناپ وتىردى. - دەمەك ءابىش قانداي ادام بولعان؟
- ويلى، اقىلدى.
ءابدىراحمانعا 1892 جىلى بەرىلگەن مىنەزدەمەدە مىنەز - قۇلقىنىڭ وتە جاقسى، اشىق - جارقىن ەكەنى، اسكەري قىزمەتىنە جاۋاپتى قارايتىنى، تاڭداۋلى وفيسەر بولعالى تۇرعانى، ءبىراق دەنساۋلىعىنىڭ ناشارلاپ جۇرگەندىگى جازىلادى.
شىعارماشىلىق تاپسىرمالار:
قۇنانباي اۋىلى: اباي مەن ابىشكە ۆەنن دياگرامماسىن تولتىرادى.
زەرە اۋىلى: رافت
ۇلجان اۋىلى: 5 جولدى ولەڭ قۇراستىرىپ جازادى.
اباي اۋىلى: ءماتىندى ساحنالايدى
ءابىش اۋىلى: ابايدىڭ ءبىر ولەڭىن جاتقا ايت، ابىشكە مىنەزدەمە بەرەدى.
ساباقتى بەكىتۋ: «كۋبيزم» ءادىسى
1. سۋرەتتەيدى
2. سالىستىرادى
3. بايلانىستىرادى (بۇل تۋرالى نە ويلايدى ەلەستەتەدى)
4. تالدايدى (نەدەن تۇرادى؟ نە ءۇشىن؟)
5. قولدانىڭىز (بۇنىمەن نە جاساۋعا بولادى، بۇدان قانداي قورىتىندىعا كەلدىڭىز؟)
6. دالەلدە (بۇل جاقسى ما؟ جامان با)
قورىتىندى: ولاي بولسا، اقىل جاستان، اسىل تاستان». ءابىشتىڭ ورەلى وي، ءتۇيىندى ءسوز ايتقانىن بىلدىك. ولاي بولسا، اباي: «بولماساڭ دا ۇقساپ ب ا ق، ءبىر عالىمدى كورسەڭىز، ونداي بولماق قايدا دەپ، ايتپا عىلىم سۇيسەڭىز»، - دەگەندەي، اتا - انانىڭ ءۇمىتىن اقتايتىن ۇنەمى اق كوڭىل، اق نيەتتى ۇل - قىزدارى بولىپ وسەيىك.
ۇيگە تاپسىرما. ءماتىندى وقىپ مازمۇنداۋ، اق ءتۇس پەن قارا تۇسكە قاتىستى ءوز ويىڭدى جاز. اق جانە قارا سوزدەرىنە بايلانىستى ايتىلعان ماقال، ناقىل سوزدەردى جيناقتاۋ، ماعىناسىن اشۋ
باعالاۋ: وقۋشىلاردىڭ ءبىرىن - ءبىرى باعالاۋى
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: قازاقتىڭ ۇلى اقىنى، بۇكىل جان – تانىمەن، رۋحىمەن، ىشكى سەزىم – كۇيىمەن، اقىندىق ويلاۋ، جازۋ ونەرىمەن قازاقتىڭ ۇلتتىق بولمىسىن تانىتقان اباي قۇنانبايەۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا تولىعىراق توقتالۋ. ءماتىندى ءتۇسىنىپ وقي وتىرىپ، نەگىزگى ويىن تابۋعا ۇيرەتۋ.
ءا) تاربيەلىك: وقۋشىلارعا اباي ءومىرىن ۇلگى ەتۋ، ۇلى اقىنعا دەگەن قۇرمەت سەزىمگە تاربيەلەۋ. ادامگەرشىلىككە، بىلىمدىلىككە، جامان قاسيەتتەردەن اۋلاق بولۋعا، اڭگىمەدەن ۇلگى الۋعا، ۇلكەندى، اتا - انانى سىيلاۋعا تاربيەلەۋ
ب) دامىتۋشىلىق: ويىن تولىق جەتكىزىپ سويلەۋ داعدىلارى مەن جازباشا تىلدەرىن جەتىلدىرە وتىرىپ ويىن قورىتىپ، سويلەمدى دۇرىس قۇرۋعا داعدىلاندىرۋ؛ ءتۇسىندىرىپ ايتا ءبىلۋ داعدىسىن دامىتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباق
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: ستو، «ۆەنن دياگرامماسى»، «اسسوسوسيا»، «كۋبيزم»، «رافت»، سۇراق - جاۋاپ، بورتتى جۋرنال شىعارماشىلىق جۇمىس، وي قوزعاۋ، توپپەن جۇمىس ىستەۋ ادىستەرى.
اقپاراتتىق قۇرال: ينتەربەلسەندى تاقتا
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: اباي تۋرالى بەينە روليك، سلايدتار، تاپسىرمالار، كۋب.
ءپانارالىق بايلانىس: قازاق ءتىلى، ەڭبەك، دۇنيەتانۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
توپقا ءبولۋ، ۇستەل ۇستىنەن الىنعان ساندار بويىنشا 5 اۋىلعا ءبولىنىپ وتىرادى، ءوز اۋىلدارىن تانىستىرادى.
1 - قۇنانباي اۋىلى، 2 – زەرە، 3 - ۇلجان، 4 - اباي، 5 - ءابىش اۋىلى.
وي قوزعاۋ.
- بالالار سىزدەردىڭ اۋىلدارىڭىزدىڭ ەسىمى كىمنىڭ ەسىمىمەن بايلانىستى؟
- بۇلاي اتالۋىنىڭ سەبەبى نەدە دەپ ويلايسىزدار؟
- دەمەك بۇگىنگى ساباعىمىزعا قاتىستى مىنا ءبىر ۆيدەو - روليككە نازار اۋدارايىق!
(اباي تۋرالى) سۇراق جاۋاپ، ساباق تاقىرىبى:
اباي مەن ءابىش ەل اۋزىنان
داپتەرگە كۇننىڭ جادى ساباق تاقىرىبى جازىلادى. «بورتتى جۋرنال» داپتەردى ەكىگە ءبولىپ ءبىر جاعىن تولتىرامىز. ءبىز نە بىلەمىز جانە نە ءبىلۋىم كەرەك؟
اباي ءابىش تۋرالى نە بىلەمىز؟
III. ماعىنانى اشۋ
وقۋلىقپەن جۇمىس: «اباي مەن ءابىش» ءماتىندى وقۋ، تالداۋ..
ءماتىندى ءمۇعالىم وقيدى، وقۋشىلار تىزبەكتەي وقيدى، تۇسىنىكسىز سوزدەردىڭ استىن سىزىپ وتىرادى.
سۇراق: بالالار ءابىش قالاي جاۋاپ بەرۋى مۇمكىن؟ – اق زات اسىل ما؟ قارا زات اسىل ما؟
قالاي ويلايسىزدار؟ /بالالاردىڭ جاۋابى تىڭدالادى/
جالعاستىرىپ ءابىشتىڭ جاۋابى وقىلادى.
- سوزدىكپەن جۇمىس
قارىمىن سىناۋ - كۇش قۋات، اقىلىن بايقاۋ
ءماتىندى تالداۋ، توپتار ءبىر - بىرىنە سۇراق قويادى، جۋان - جىڭىشكە سۇراقتار، باسقا توپ جاۋاپ بەرەدى.
داپتەرمەن جۇمىس: بورتتى جۋرنال كەستەسىن تولتىرادى
اق زاتپەن قارا زاتقا قاتىستى زات ەسىم مەن سىن ەسىمنەن جاسالعان ءسوز تىركەستەرىن جاز
مىسالعا:
- ەندەشە، ماتىندە قوزعالعان نەگىزگى ماسەلەلەرگە توقتالايىق.
- وزدەرىڭ قالاي ويلايسىڭدار؟
- اق ءسوزى اسىل دەگەندى تاعى قالاي دالەلدەۋگە بولادى؟
/وقۋشىلاردىڭ جاۋابى/
/ قازاقتا «اق» سوزىمەن تىعىز بايلانىستى ۇعىم وتە كوپ. «اق جاۋلىقتى انا»، «اق ساقالدى قارت»، «اق ءسۇت» دەگەندەي، اق سوزىمەن بايلانىسقان ۇعىمى تەرەڭ سوزدەر تازالىقتى، پاكتىكتى ايعاقتايدى. اق قۇيىپ شىعارۋ. قازاق حالقى ۇرپاعىن اقتى جەرگە توكپەۋگە، اياقپەن باسپاۋعا ۇيرەتەدى.
اق دەگەنىمىز نە؟ بۇل – ءسۇت، ايران، قاتىق، قىمىز، شۇبات… وسىنىڭ بارلىعى اقتىڭ قۇرامىنا كىرەدى.
اق ءتۇسىنىڭ ماعىنالىق توپتارى
تازالىقتىڭ بەلگىسى ( اق بوساعا، اق وتاۋ، اق بەسىك ت. ب.)
سۇلۋلىقتىڭ بەلگىسى (اق تاماق، اق ديدار، اقشا بەت ت. ب.)
ۇلكەندىكتىڭ بەلگىسى( اق ساقال، اق باس، اق قاس ت. ب.)
قاسيەتتىلىكتىڭ بەلگىسى(اق ءسۇت، اق انا اق شاش ت. ب.)
قۋانىشتىڭ بەلگىسى (اق كۇن، «اق سارباس» ت.. ب)
ادالدىقتىڭ بەلگىسى (اق جول، اق نيەت، اق باتا ت. ب.)
سەرگىتۋ مينۋتى: ابايدىڭ «كوزىمنىڭ قاراسى» ولەڭىن تىڭداۋ جاتقا قوسىلىپ ايتۋ.
قوسىمشا مالىمەت: ءابىش (ءابدىراحمان) وسكەنبايەۆ اباي ۇلى 1868 جىلى دۇنيەگە كەلدى.
1882 جىلى سەمەي قالاسىنداعى ۇزدىك مەكتەپكە بارادى. 1886 – 1889 جىلدارى
تۇمەن قالاسىنداعى الەكساندروۆ رەالدىق ۋچيليششەسىنىڭ 5، 6، 7 – كلاستارىن وقىپ بىتىرەدى.
1889 – 1892 جىلدارى سانكت - پەتەربۋرگتە ميحايلوۆ اتىنداعى ارتيللەريادا 3 جىل وقىپ ءبىلىم الادى. 1892 جىلى تاشكەنتتەگى بەكىنىس گارنيزونىنىڭ ارتيللەرياسىنا قىزمەتكە جىبەرىلەدى. وكىنىشكە وراي 1895 جىلى 15 قاراشا ءابدىراحمان دۇنيە سالادى.
- اباي بالالارىنىڭ بىلىمىنە ۇلكەن ءمان بەردى. ولاردىڭ كوزقاراسىن دا ۇدايى سىناپ وتىردى. - دەمەك ءابىش قانداي ادام بولعان؟
- ويلى، اقىلدى.
ءابدىراحمانعا 1892 جىلى بەرىلگەن مىنەزدەمەدە مىنەز - قۇلقىنىڭ وتە جاقسى، اشىق - جارقىن ەكەنى، اسكەري قىزمەتىنە جاۋاپتى قارايتىنى، تاڭداۋلى وفيسەر بولعالى تۇرعانى، ءبىراق دەنساۋلىعىنىڭ ناشارلاپ جۇرگەندىگى جازىلادى.
شىعارماشىلىق تاپسىرمالار:
قۇنانباي اۋىلى: اباي مەن ابىشكە ۆەنن دياگرامماسىن تولتىرادى.
زەرە اۋىلى: رافت
ۇلجان اۋىلى: 5 جولدى ولەڭ قۇراستىرىپ جازادى.
اباي اۋىلى: ءماتىندى ساحنالايدى
ءابىش اۋىلى: ابايدىڭ ءبىر ولەڭىن جاتقا ايت، ابىشكە مىنەزدەمە بەرەدى.
ساباقتى بەكىتۋ: «كۋبيزم» ءادىسى
1. سۋرەتتەيدى
2. سالىستىرادى
3. بايلانىستىرادى (بۇل تۋرالى نە ويلايدى ەلەستەتەدى)
4. تالدايدى (نەدەن تۇرادى؟ نە ءۇشىن؟)
5. قولدانىڭىز (بۇنىمەن نە جاساۋعا بولادى، بۇدان قانداي قورىتىندىعا كەلدىڭىز؟)
6. دالەلدە (بۇل جاقسى ما؟ جامان با)
قورىتىندى: ولاي بولسا، اقىل جاستان، اسىل تاستان». ءابىشتىڭ ورەلى وي، ءتۇيىندى ءسوز ايتقانىن بىلدىك. ولاي بولسا، اباي: «بولماساڭ دا ۇقساپ ب ا ق، ءبىر عالىمدى كورسەڭىز، ونداي بولماق قايدا دەپ، ايتپا عىلىم سۇيسەڭىز»، - دەگەندەي، اتا - انانىڭ ءۇمىتىن اقتايتىن ۇنەمى اق كوڭىل، اق نيەتتى ۇل - قىزدارى بولىپ وسەيىك.
ۇيگە تاپسىرما. ءماتىندى وقىپ مازمۇنداۋ، اق ءتۇس پەن قارا تۇسكە قاتىستى ءوز ويىڭدى جاز. اق جانە قارا سوزدەرىنە بايلانىستى ايتىلعان ماقال، ناقىل سوزدەردى جيناقتاۋ، ماعىناسىن اشۋ
باعالاۋ: وقۋشىلاردىڭ ءبىرىن - ءبىرى باعالاۋى
You Might Also Like
-
ساباق تاقىرىبى: ن. ءالىمقۇلوۆ «بايشەشەك» ن. ايتوۆ « جاۋقازىن»
