اباي شىعارمالارىنداعى دىنگە دەگەن كوزقاراستارىنان بىرەر مىسال
اباي قۇنانباي ۇلى - قازاقتىڭ ۇلى اقىنى،داراسى،دانىشپانى. اباي ءومىر سۇرگەن داۋىردە حالىقتا وقۋعا مۇمكىندىك بولمادى.تەك قانا اۋقاتتى ادامدار مەشىت- مەدرەسە سالدىرىپ، اۋىل مولداسىنان حات تانىتىپ، بالا وقىتقان.ال قاراپايىم حالىق بولسا ءبىر سوزبەن ايتقاندا قاراڭعىلىقتان كوزىن اشپادى.
جالپى، قازاقتىڭ ۇلى اقىنى اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ شىعارماسىنداعى ءدىن تۋرالى كوزقاراستارىنا توقتالىپ وتسەك. اباي قۇنانبايەۆ ءوز شىعارمالارىندا، قارا سوزدەرىندە، دىنگە، ءدىني ساۋاتتىلىققا كوپ نازار اۋداردى. ول ءوز زامانىنداعى ءدىنباسىلار مەن ءدىني ناداندىقتى سىنادى. ياعني، اباي اتامىزدى “سىنشىل كىسى” دەسەك تە بولادى. سونىمەن قاتار، اقىن ءۇشىن يمان دەگەنىمىز- جاي عانا سەنىم ەمەس. سەبەبى، مۇسىلماننىڭ بەس پارىزى بار ەكەنىنە، سول بەس پارىزدىڭ ەڭ باستىسى- اللانىڭ بار ەكەندىگىنە جانە دە قۇران كىتابىنا،ونىڭ سوزىنە سەنۋى.
جالپى اقىننىڭ ماقساتى- حالىقتى ءدىني ساۋاتتىلىققا، ادامگەرشىلىككە، سەنىمگە، يماندىلىققا شاقىرۋ. ابايدىڭ قايسى ءبىر قارا ءسوزىن يا بولماسا قارا سوزدەرىن الساقتا نەگىزگى وي، ءتۇيىن وسى بولدى دەسەك تە بولادى.
ماسەلەن، اقىن شىعارمالارىنان "اللانىڭ ءوزى دە راس، ءسوزى دە راس"، "ابىرالىعا"، «كوزىنەن باسقا ويى جوق»، " اللا دەگەن ءسوز جەڭىل"، "جالىن مەن وتتان جارالىپ"، "شىن يلان دا، تازا ويلا ءبىر يماندى"، "ويلان داعى ۇشەۋىن تاراتىپ ب ا ق" سىندى تاعى باسقا ولەڭدەرى بار. جالپى وسى ولەڭدەرىنەكوز جۇگىرتسەك:
اقىننىڭ “ابىرالىعا” اتتىولەڭىندە:
”مەنجاسىمنانكوپكوردىم،
مۇسىلماندى كاپىردى،
ابىرالىدايكورمەدىم،
ناماز بىلمەس پاقىردى...”-دەگەن ولەڭ شۋماقتارىنان-اققانداي دىنگە جاقىن ادام بولعانى بايقالادى.
"اللانىڭ ءوزى دە راس، ءسوزى دە راس" ولەنىندە يماندىلىق دەڭگەيى تالقىلانعان. جانە دە ادامزاتوزگەرگەنمەن اللا وزگەرمەيدى دەلىنەدى. سونىمەن بىرگە ادامزاتتى ماحابباتپەن جاراتقان اللانى سەندە ءسۇي، جانە ونىڭ حاق جولى ادىلەتتى. قاعيداسى ياعني نەگىزگى ەرەجە ماعىناسى، شارتى وزگەرسەدە، ونىڭ تاگريفى وزگەرمەيدى. دەمەك، ءتۇسىنۋى، ءبىلۋى، انىقتاۋى ەش وزگەرمەيدى.
كەلەسى ولەڭ جولدارى "ويلانداعى ۇشەۋىنىڭ تاراتىپ ب ا ق". بۇل جەردە شىندىق، سەنىم بۇل حاتتىڭ جوسى دەلىنەدى. ال وسىلاردى بۇزاتىن پايدا، ماقتان، اۋەسقوي ۇشەۋى دەلىنەدى. ال وسىلاردى جەڭەتىن ءتورت ءىس بار. ياعني ولار رۋزا، ناماز، زەكەت، حاج. وسى تورتەۋ نەگىزگى جەمىس دەلىنەدى. اللا ءمىنسىز، پايعامبار حاق، قۇران راس، ول اللانىڭ ءسوزى دەلىنەدى. پايدا، ماقتان، اۋەسقوي- شايتان ءىسى دەلىنەدى. ەگەردە ەڭ اۋەلى يسلام ءدىنىن جاقتاۋشى مۇسىلمان بولسا، ءاربىر پەندەگە يمان ءوزى جول اشادى دەلىنەدى. جالپى ولەڭ شۋماقتارىنان وسىنى ۇعا الامىز.
دارا اقىن سونىمەن بىرگە ءوز قارا سوزدەرىندە دە ءدىن، يماندىلىققا شاقىرعان. اقىننىڭ جالپى 42 ءقاراسوزى بار. سونىڭ ىشىندە "ون سەگىزىنشى"، "وتىز سەگىزىنشى"، "جيىرما سەگىزىنشى" قارا سوزدەرىنەن كورە الامىز. بۇل قارا سوزدەرىندە حالىقتى يماندىلىققا، ادامگەرشىلىككە دەن قويعان. ماسەلەن "ون ءۇشىنشى" قارا سوزىندە يمانعا سيپاتتاما بەرىلگەن. قارا سوزدەرىندە عيبراتتى ءدىني ويلار ايتىلعان. جالپى ابايدىڭ قارا سوزدەرى- كوركەمدىك، الەۋمەتتىك، دىنگە كوزقاراستارى وسى ەڭبەگىندە تەرەڭ بولىنگەن دەسەك بولادى. اقىن نەگىزىنەن كوركەمدىك سانا مەن فيلوسوفيالىق سانانى ۇشتاستىرا بىلگەن.
اقىننىڭ پىكىرىنشە ادامنىڭ پارىزى- ناماز وقۋ، ورازاۇستاۋ، قاجىلىققا بارۋ بولىپ سانالادى. ياعني، بۇل ادامداردىڭ ەڭ ۇلكەن پارىزى بولىپ ەسەپتەلىنەدى. ۇلى اقىننىڭ ءدىني كوزقاراستارىنان جالپى وسىلاردى ۇعا الامىز. ياعني -اباي قۇنانباي ۇلى شىعارمالارىنىڭ نەگىزگى ماقساتى-حالىقتى يماندىلىققا، ءدىني ساۋاتتىلىققا، ادامگەرشىلىككە شاقىرۋ. “قايران ەلىم قازاعىم ،قايران جۇرتىم” دەپ حالقىنا شىن جانى اشىعان ۇلى دا ،دارا تۇلعامىز-اباي قۇنانباي ۇلى... ارتىنان وشپەستەي ءىز قالدىردى...
سەيتنۇر اياجان ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋwww.kaznu.kz ءدىنتانۋ ماماندىعىنىڭ ستۋدەنتى جەتەكشى: اعا وقىتۋشى تۋنگاتوۆا ۋ.ا.
You Might Also Like
-
جىراۋلىق ونەر ءوزىمىزدىڭ دومبىرامەن بىرگە جۇرمەسە، ونىڭ مانىدە سانىدە كەتەتىنى ءسوزسىز. كوپتەگەن جىراۋلارمىزدىڭ ولەڭ شۋماقاتارى قازىرگى كۇنگە ءبىرى جەتسە ءبىرى جەتپەگەن-دى. ءبىراق ولەڭ-سوزى جەتكەنىمەن د...
-
اباي اتامىزدىڭ قانداي ەڭبەكتەرىن الساق تا ول جەردە دانالىقپەن ءدىن،قازاقىلىقپەن ءداستۇر جانە اللا عا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ءبىر وقىعاننان اقتۇسىنۋگە سەزىنۋگە بولادى.ابايدىڭ دىنگە د...
