InfoHub Logo

ابايدىڭ پەداگوگيكالىق ەڭبەكتەرىندەگى تاربيەنىڭ ءمانى
قازاق حالقىنىڭ ءبىر تۋار عۇلاما ۇلى ابايدىڭ كەز - كەلگەن پەداگوگيكالىق ەڭبەكتەرىن دۇرىس ءتۇسىنىپ يگەرۋ ارقىلى عانا، شىنايى حالقىمىزعا ءتان ءتالىم تاربيەمىزدىڭ قاينارىنان قانىپ ىشۋگە مۇمكىندىك اشامىز. سوندىقتان عانا ابايدىڭ ۇرپاعىنا وسيەت ەتىپ قالدىرعان «... مەن ءبىر جۇمباق اداممىن ونى دا ويلا...» دەگەن ءسوزىنىڭ مانىنە تۇسىنەمىز. كەمەڭگەرلىككە جەتكەن جاننىڭ قوس قاناتى - ويشىلدىق پەن ۇستازدىق ءبىرىن - ءبىرى تولىقتىرىپ، عاجايىپ ۇلكەن ۇندەستىكتەرگە جەتەتىنىن اڭعارامىز. مىنە، وسى تەكتەس ويشىلدارىمىزدىڭ ءبىرى - قازاق حالقىنىڭ ۇلى دانىشپانى اباي قۇنانباي بالاسى ەكەنى انىق.
بىرىنشىدەن، ابايداي دانىشپاننىڭ ەشكىمگە ۇقساماس شاكىرتتىك عۇمىرى دەر ەدىك، ەكى جىل - اۋىل مولداسىندا وقىسا، ءۇش جىل - مەدرەسە قابىرعاسىندا بولدى.
ەكىنشىدەن، ونىڭ ءومىر سۇرگەن ورتاسىنىڭ ءوزى، بۇرىن سوڭدى وتكەن شەبەر عۇلامالارىنىڭ تىرشىلىگىنە ۇقسامايدى. ويتكەنى، ادامزات تاريحىنداعى ءىرى تۇلعالاردىڭ بارلىعى دا، ۋنيۆەرسيتەتتىك بىلىمدەرىمەن قوسا، كۇندەلىكتى ارالاسىپ وتىرعان ءبىلىمپاز ورتالارى بولعان.
ۇشىنشىدەن، جالپى الەۋمەتتىك دەڭگەي مەن وتارلىق سيپاتتاعى قوعامدىق ورتانىڭ زۇلىمدىققا تولى جان توزگىسىز ەرەكشەلىكتەرى جانە جاپپاي ساۋاتسىزدىقپەن قاراڭعى جاتقان حالىقتىڭ دارمەنسىز كۇيى دەر ەدىك.
ال، اباي بولسا سول ءۇش كلاستىق مەدرەسە وقۋىنان كەيىن، سوناۋ فەودالدىق داۋىردەگى ءقارادۇرسىن پەندەلەردىڭ ورتاسىندا ءومىر ءسۇردى. ول سول ورتانىڭ تاس قاراڭعى زۇلماتىنان سەرپىلە شىعىپ، بۇكىل اينالاسىنداعى ءتۇن - تۇنەكتى سەيىلتە نۇرلاندىرىپ قانا قويماي، وعان اقىل پاراساتقا تولى ادامدىقتىڭ ۇرىعىن ەككەن عۇلاما ەدى. ول ءوزىن - ءوزى تاربيەلەپ جەتىلدىرۋمەن، ويشىلدىق ءبىلىم مەن ءىلىمنىڭ كوپتەگەن سالالارىندا، اسا بيىك مۇراتتارعا جەتكەن كەمەڭگەر ويشىل دەپ سانايمىز.
مىنە، وسىدان كەلىپ اباي ءنار العان دانىشپاندىقتىڭ باستاۋى نەدە؟ قاينار كوزى قايدا؟ ت. س. س سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەپ كورەيىك. ەڭ اۋەلى شوقتىعى بيىك بولىپ كورىنەتىن قۇدىرەتتىڭ ءبىرى - وسى بىزدەر تاپپىشتەي تالداپ وتىرعان حالىق پەداگوگيكاسىنىڭ ماڭىزى مەن مانىندە جاتقاندىعى ايدان انىق. وسىنشاما مول قازىنانىڭ ىشىندە، ۇرپاق تاربيەسىندە الا بوتەن ورنى بار، حالقىمىزدىڭ بولاشاعىنا ارناپ قالدىرعان اكسيومالىق ۇعىمدارى ەسكە تۇسەدى. سونىڭ ءبىرى -«... الىپ انادان تۋادى» دەيتىن تىلسىم سىرى ءالى اشىلا قويماعان ۇلاعاتتى ءسوز بار. اباي فەنومەنىنىڭ ءبىرى بولعاندا دا - بىرەگەيى وسى بولسا كەرەك.
ول اناسىنىڭ قۇرساعىندا – جۇرەك تاربيەسى - جەتىلىپ تۋعان الىپ كەندىگىن قاداپ ايتقىم كەلىپ وتىر. ءتىپتى، بۇل جۇرەك تاربيەسى حالقىنداعى ۇعىمىمىزدىڭ – مىسالى رەتىندەگى بالاماسى دەۋىمىزگە ابدەن بولادى. ويتكەنى، قۇنانبايدىڭ ءتورت ايەلىنىڭ ىشىندە، تەك وسى ۇلجاننىڭ بالالارىنىڭ عانا باعاسى بولەك. باسقاسىن ايتپاعاننىڭ وزىندە، ءبىر ابايدىڭ ءوزى - اق كوپ نارسەنى تەرەڭ ويلانۋعا جەتەلەيدى.
ونى دۇنيەگە اكەلگەن مەيىرىمدى انانىڭ پاراساتىمەن، باۋىرىنا باسىپ تاربيەلەگەن دارقان مىنەزدى اجەنىڭ شاپاعاتى، جۇرەك تاربيەسى، ويانىپ كەلگەن ءسابيدى، عاسىرلار بويى قالىپتاسقان حالىقتىق ءتالىمنىڭ التىن بەسىگى مەن تەربەي وتىرىپ ەر جەتكىزگەنىن كورۋگە بولادى.
وسى ۋاقىتقا دەيىن زەرتتەلىپ جەتكەن دەرەكتەر دە، ابايدىڭ تۋعان اناسى - ۇلجان دا، ادامدىقتىڭ العاشقى الىپپەسىن ۇيرەتكەن اجەسى - زەرە دە، ايماعىنا اتتارى اڭىزعا اينالعان، اسا اياۋلى، يناباتتى جاندار بولعان. وسىنداي انالاردىڭ باۋىرىندا تاربيەلەنگەن زەردەلى ءسابيدىڭ - اقىل تاربيەسى دە - بەسىك جىرىنان باستاۋ الىپ، حالقىمىزدىڭ ۇلانعايىر فولكلورلىق ادەبيەتىنىڭ ايدىنىندا قۇلاش ۇرعانىن بىلەمىز.
اباي تۇنىعىنان قانىپ ىشكەن، باستاۋلاردىڭ العاشقى كوزدەرى دۋلات جىراۋدىڭ بەرگەن ءتالىمى دە از بولعان جوق. جالپى، ابايدى تاربيەلەگەن ءومىر مەكتەبىنىڭ شىنايى كورىنىستەرىن، زامانىمىزدىڭ زاڭعار جازۋشىسى، ويشىل - ۇستازىمىز م. و. اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى»اتتى ەپوپەياسىندا بارىنشا تەرەڭ تەبىرەنىسپەن جازىلعان. بۇل ەڭبەك ءقازىر ادامزات يگىلىگىنە اينالىپ وتىر. ابايدىڭ ءوزى دە ەس بىلە باستاعاننان - اق شاكىرتىككە جان - تانىمەن بەرىلىپ، تاربيە مەن تالىمگە ەرەكشە ىنتىزارلىق تانىتادى. ول ءوز بويىنداعى ءبىلىم مەن ءىلىم جولىنداعى ءتالىمنىڭ ازدىعىنا وكىنىشتى ەكەنىن دە جاسىرماعان:
جاسىمدا عىلىم بار دەپ ەسكەرمەدىم،
پايداسىن كورە تۇرا تەكسەرمەدىم.
ەر جەتكەن سوڭ تۇسپەدى ۋىسىما،
قولىمدى مەزگىلىنەن كەش سەرمەدىم.
اباي ادام بالاسىنىڭ تىرشىلىگىندەگى ءتالىم - مەن تاربيەگە ەرەكشە ءمان بەرىپ، ءومىرىنىڭ اقىرىنا دەيىن ءوزىنىڭ اعارتۋشىلىق مىندەتىن تەرەڭ سەزىنىپ وتكەن.
ول ءوزىنىڭ جازىپ قالدىرعان پەداگوگيكالىق ەڭبەكتەرىندە ويلارىن جالپىلاما ايتپاي، سارالاي ءبولىپ سالالاي جىكتەپ كورسەتۋگە ەرەكشە ءمان بەرگەن. ماسەلەن، «عىلىم تاپپاي ماقتانبا، ورىن تاپپاي باپتانبا»،- دەي كەلىپ، ادام مىنەزدەرىن جاقسى دا، جامان اسەر ەتەتىن سيپاتتاردى تاراتا جىكتەپ دارالاي ءتۇسىندىرىپ بەرەدى. اباي ءوزىنىڭ پوەتيكالىق ءسوز قۋاتىنىڭ كۇشى مەن تۇجىرىمدارىن توپتاستىرا جيناقتاپ، «بەس نارسەدەن قاشىق بول»: وسەك، وتىرىك، ماقتانشاق، ەرىنشەك، بەكەر مال شاشپاق، ساۋساقپەنەن ساناعانداي؛ «بەس نارسەگە اسىق بول»: تالاپ، ەڭبەك، تەرەڭ وي، قاناعات، راقىم، ويلاپ قوي دەيدى. مۇنان ارتىق ناقتىلىق، بۇدان ارتىق تەرەڭ تاربيەلىك ءسوزدى تابۋدىڭ ءوزى قيىن. جالپى، ابايدىڭ پەداگوگيكالىق كوزقاراستارىنا ينابات (ەتيكا ) كاتەگوريالارىن دارالاي كورسەتىپ تالداۋعا تىرىسقانىن بايقاۋ قيىن ەمەس.
ۇلى اباي ەڭبەكتەرىندە تالداۋ جاساۋ كەزىندە ۇققانىمىز اقىل - پاراسات تۋرالى ءسوز قوزعاعان. بۇل ومىرگە كەلگەن ءاربىر ادام دا باقىتتى بولعىسى كەلەدى. ءسوز جوق، ولار ءوزىنىڭ بارلىق سانالى عۇمىرىندا، يگىلىكتى تىرشىلىك ءۇشىن، تالپىناتىندىقتارى دا راس. ادامزات الىپتارىنىڭ جەتكەن جەرى دە، تاپقان جاۋاپتارى دا ءبىر تۇيىنگە كەلىپ تىرەلەتىنىن تۇسىنگەندەي بولامىز. ول – اسپاننان كەلىپ تۇسەتىن الما - عايىپ قۇبىلىس ەمەس ەكەن، قايتا ادامنىڭ جان - دۇنيەسىندە قالىپتاسقان مىنەز - قۇلىعى مەن ۇجدانىنان عانا نەگىز الاتىندىعىن انىقتايدى.
بىلايشا ايتقاندا، باقىت - تىكەلەي ادام تاربيەسىنە تىعىز بايلانىستى كورىنەدى. ولاي بولسا، ادامداردىڭ مىنەز - قۇلىعى مەن ۇجدانى جانە اقىل - پاراساتى، ادام تاربيەسىنىڭ العاشقى فيزيولوگيالىق كەزەڭدەرىندە، اسىرەسە ونىڭ ۇرىق تازالىعى مەن انا قۇرساعىنداعى تاربيەگە بايلانىستى قالىپتاسقاندىعىن وسى ۋاقىتقا دەيىن ەسكەرمەي كەلگەنىمىزدى ەسكە تۇسىرەدى.
ەندەشە، بۇل ءپاني جالعانداعى باقىتسىزدىعىمىزدىڭ نەگىزگى سەبەپكەرلەرى، دۇرىس قالىپتاسىپ جەتىلمەگەن مىنەز - قۇلقىمىز بەن ىشكى جان - دۇنيەمىزدەگى يناباتىمىز بەن يماندىلىعىمىزدا ەكەن. وسىنداي تۇجىرىمدى ابايدا قۇپتايدى. ونىڭ ۇسىناتىن تاربيە قاقىنداعى ءتالىمى، فارابي مەن داۋاني جۇيەلەرىمەن تىكەلەي جالعاسا استاسىپ جاتىر.
ماسەلەن، ءال - فارابي «جاقسى مىنەز - قۇلىعى مەن اقىل كۇشى بولىپ، ەكەۋى بىرىككەندە عانا - ادام باقىتقا جەتىپ، ادامشىلىق قاسيەتتەرگە يە بولماق...». مىسالى، ۇلى اباي دا: «... جاس بالا دا انادان تۋعاندا ەكى ءتۇرلى مىنەزبەن تۋادى: بىرەۋى - ىشسەم، جەسەم، ۇيىقتاسام دەپ تۇرادى. بۇلاردىڭ ءبارى ءتاننىڭ قۇمارلىعى، بۇلار بولسا، ءتان جانعا قوناق ءۇي بولا الماي، ءھام ءوزى وسپەيدى، قۋات تاپپايدى»دەپ بارلىق بالانىڭ مىنەزىنە سيپاتتاما بەرىپ ءتۇسىندىرىپ كەتكەندىگىن اباي ەڭبەكتەرىنەن وقىعانبىز.
بايقاپ وتىرساق ابايدىڭ جاڭا تۋعان بالادا پايدا بولاتىن جان مەن ءتان تازالىعى تۋرالى سيپاتتارىنىڭ بارىندە ادام مىنەزدەرىنىڭ كورىنىستەرىن باياندايدى. مىنەزسىز ادامدار ەڭ اۋەلى ءوزىنىڭ اقىلىن توزدىرادى ەكەن دە، سونان بۇكىل تىرشىلىگىنىڭ ءمانى مەن سانىنە وزدەرى قيانات جاسايتىن كورىنەدى. ال، انا قۇرساعىندا نەگىزدەرى قالانىپ تۋسا دا، ادام مىنەزدەرىن تاربيەلەپ جەتىلدىرۋگە بولاتىنىن اڭعارتادى.
ءتىپتى، اباي ءوزىنىڭ 32 - قارا سوزىندە:- «... عىلىمدى، اقىلدى ساقتايتۇعىن مىنەز دەگەن ساۋاتى بار. سول - مىنەز بۇزىلماسىن! كورسە قىزارلىقپەن، جەڭىلدىلىكپەن، ءيا بىرەۋدىڭ ورىنسىز سوزىنە، ءيا ءبىر كەز - كەلگەن قىزىققا، شايقالىپ قالا بەرەسىڭ، مىنەزدىڭ بەرىكتىگى بۇزىلادى. ونان سوڭ - وقىپ ۇيرەنىپ تە پايدا جوق. قويارعا ورنى جوق بولعان سوڭ، ولاردى قايدا ساقتايسىڭ؟ قىلام دەگەندە قىلارلىق، تۇرام دەگەندە تۇرارلىق مىنەزدە ازعىرىلمايتىن اقىلدى، اردى ساقتارلىق بەرىكتىگى، قايراتى بار بولسىن؟! بۇل - ءبىر اقىل ءۇشىن، ار ءۇشىن بولسىن!...»، دەپ ايدان انىق ەتىپ ناقتىلاي تۇسەدى. مىنە، بۇدان ارتىق جازىلعان پەداگوگيكالىق ەڭبەكقور بار ما؟- دەپ عالىم پەداگوگ سوۆەتحان عابباسوۆ ءوزىنىڭ «حالىق پەداگوگيكاسىنىڭ نەگىزدەرى» اتتى ەڭبەگىندە سيپاتتايدى. ءارى قاراي جوعارىدا اتالعان ەڭبەگىندە تاربيەلى ادامداردىڭ بويلارىنان بايقالاتىن: ۇيات پەن ار، ىزگىلىك پەن مەيىرىم، يماندىلىق پەن يناباتتى، ءبىر سوزبەن ايتقاندا – ۇجدان دەگەن ۇعىمعا سىيدىرامىز.
ال، ادام تابيعاتىنداعى ۇجدان اتتى قاسيەتتىڭ تەربەلەتىن بەسىگى، تەك جۇرەك تاربيەسى مەن عانا ۇندەسىپ جاتاتىندىعى بەلگىلى. ونىڭ دا بىرتە - بىرتە باستاۋ الىپ، قالىپتاسار مەزگىلى - ادام تاربيەسىنىڭ انا قۇرساعىنداعى ۋاقىتى مەن دەڭگەيلەس كەلەتىندىگىندە ەكەنىن ەرەكشە ەسكەرۋىمىز كەرەك. بۇل زاڭدىلىقتى بۇدان بىلاي ەسكەرمەسەك، دەر كەزىنەن كەشىگىپ قاعابەرىسى قالدىرساق، ءومىر بويى ورنى تولماس وكىنىشكە اينالارى انىق. ادامدىقتىڭ وسىنشاما ۇلانعايىر قاسيەتى، انا قۇرساعىنداعى جەتىلەتىن از عانا مەرزىم ىشىندە، جاڭا ءوسىپ كەلە جاتقان جان يەسى - ءوزىنىڭ اسا كۇردەلى ءتان قۇرىلىستارىن عانا مارقايتىپ قويمايدى. سونىمەن قوسا، جان - دۇنيەسىنىڭ سەرگەكتىگى مەن سەزىمتالدىعىن دا تۇيسىكتەندىرە، ياعني، تۇيسىكتىك اقىلدىڭ سان - سالا ارناسىن قالىپتاستىرادى ەكەن.
جالپى وسىناۋ ءبىر تابيعات شەبەردىڭ تىلسىم سىرلى جۇمباعىن اقىل - پاراساتقا باي، مىنەز - قۇلىقتارى كەلىسكەن انالار عانا، تەلەگەي تەرەڭ تۇيسىكتەرى مەن ىشكى بەس سەزىمدەرىنىڭ قۇدىرەتى ارقىلى اڭعارا بىلگەن. ءتىپتى ولار تەڭ اڭعارىپ قانا قويماي، «الپىس ەكى تامىرلارىن يىتە مەيىرلەنىپ» انا قۇرساعىنداعى جان يەسىنىڭ - جارىق دۇنيەگە كەلگەنشە - اق جۇرەك تاربيەسىن جان - جاقتى جەتىلدىرۋگە تىرىسقان. بۇل سياقتى تىلسىمنىڭ سىرىن، تەك «مىڭنان ءبىر انا عانا»ىشكى تۇيسىكتەرىمەن تۇسىنگەن. ولار سوندىقتان دا، «اياقتارى اۋىر» كەزدەرىندە سەزىمتال كۇيگە اۋىساتىن كوڭىل - كۇيلەردىڭ وتە نازىك، باي اسەرلەرىن، ۇنەمى ءوسىپ كەلە جاتقان جان يەسىنىڭ تۇيسىك سەزىمدەرىن جەتىلدىرۋگە باعىتتاپ وتىرادى.
ادامزات قاۋمىنا جاپپاي بەلگىلى ەمەس، وسىناۋ تىلسىمنىڭ سىرىن سەزىنگەن دانا حالقىمىز:- «الىپ انادان تۋادى» دەگەن دە، ول تابيعات تا وسىنداي ءبىر قۇبىلىستىڭ بار ەكەنىڭ بىلگەن ءتارىزدى. مۇنى، وراسان ۇلكەن اقىندىق تا عۇلامالىق تۇيسىكپەن ۇلى اباي دا سەزگەن. وسىنىڭ ايقىن دالەلدەي، اقىننىڭ ءوز سوزىنە جۇگىنىپ كورەلىك:
ۇيىقتاپ جاتقان جۇرەكتى ءان وياتار،
ءۇننىڭ ءتاتتى ورالعان ءمانى وياتار،-
--------------------------------------
دەي كەلەدى دە، جۇرەك تەربەپ، وياتار باستا ميدى - دەپ اباي دانىشپان تاڭعاجايىپ ۋاقىتىنان وزعان تۇجىرىم جاسايدى. ەگەر وسى ويدى ءبىز سالىستىرمالى تۇردە، جۇكتى ايەلدىڭ كوڭىلىندەگى سان الۋان سەزىم كۇيلەرىن اۋەنگە تەڭەسەك، ول قۇرساقتاعى جان يەسىنىڭ ۇيىقتاپ جاتقان جۇرەگىن وياتسا، سونىمەن قاباتتاسا بىرگە جەتىلگەن ۇجدان عانا ورنىقتى سيپات السا كەرەك. وسىلايشا نەگىزىن دەر كەزىندە تەرەڭنەن العان جۇرەك تاربيەسى عانا، كەلەشەكتە ادام بويىنداعى اقىل - پاراساتتىڭ سان قيلى سىرلارىن اشىپ، ونى كەمەلدىكپەن تولىسقان كەمەڭگەرلىككە دەيىن جەتىلدىرەدى. وسىلايشا، كەزەڭدى ساتتەرىنەن كەش قالماعان ادام تاربيەسىنىڭ قوس قاناتى بولىپ سانالاتىن - جۇرەك تاربيەسى مەن اقىل تاربيەسى - دومبىرانىڭ قوس ىشەگىندەي ۇندەسە ءبىرىن - ءبىرى جەتەلەي داميتىن سيپاتقا اۋىسادى.
اباي ايتايىن «نۇرلى اقىلعا» باي «تولى ادامنىڭ» تۇلعاسى وسىلايشا قالىپتاسسا كەرەك. جالپى ءوزىنىڭ پەداگوگيكالىق تاربيە جۇيەسىندە، اباي جۇرەك قالىپتاستىراتىن، ۇجىمدىق سيپاتتارعا ەرەكشە ءمان بەرگەن. ول ادامنىڭ عۇمىر تىرشىلىگىندە جۇرەكتىڭ ورنىن ەشنارسەمەن سالىستىرماي جەكە دارا ەتىپ الدىنعى قاتارعا قويادى. بۇل ارادا دا اباي فارابيدەي ۇستازىنىڭ اق - ادال شاكىرتى رەتىندە تانىلىپ وتىر. ءتىپتى، ابايدىڭ ايتۋىنشا اقىلدىڭ تەرەڭدىگىن كۇشەيتەتىندە جۇرەك دەپ بىلەدى. سوندىقتان دا ول:
اقىلمەن ويلاپ بىلگەن ءسوز،
بويىڭا جۇقپاس، سىرعانار.
ىنتالى جۇرەك سەزگەن ءسوز،،
بار تامىردى قۋالار،- دەپ، ادام تاربيەسىنىڭ تەمىر قازىعىن جۇرەكپەن بايلانىستىرىپ وتىر.
اباي قاشان دا ءوز ويلارىن ولەڭمەن جازسا دا، نەمەسە قاراسوزبەن ورنەكتەسە دە، تەلەگەي تەرەڭ تۇڭعيىقتىڭ سىرلارىن مەڭزەپ قانا، ىممەن ايتادى. ءبىزدىڭ وسى كۇنگە دەيىن، ابايدى ءتۇسىنىپ وقي الماي جۇرگەنىمىزدىڭ ءبىر سەبەبى وسىندا جاتسا كەرەك - دەپ عالىم س. عابباسوۆ بايانداپ وتكەن.
اباي ءوزىنىڭ 14 – قارا سوزىندە: «... ءتىرى ادامنىڭ جۇرەكتەن اياۋلى جەرى بولاما؟» ءبىزدىڭ قازاقتىڭ جۇرەكتەرى كىسى دەگەنى - باتىر ەمەس پە؟ ونان ارى قاراي راقىمشىلدىق، مەيىرباندىق، ۋا، ءاربىر ءتۇرلى ادام بالاسىن ءوز باۋىرىم دەپ، وزىڭە ويلاعانداي ويدى ولارعا دا بولسا يگى ەدى دەمەك، بۇلار - جۇرەك ءىسى... اسىقتىق تا – جۇرەك ءىسى. ءتىل جۇرەكتىڭ ايتقانىنا كونسە، جالعان شىقپايدى. امالدىڭ - ءتىلىن السا، جۇرەك ۇمىت قالادى. قازاقتا - ادام بالاسى عوي، كوبى اقىلسىزدىعىنان ازبايدى، اقىلدىنىڭ ءسوزىن ۇعىپ الا الارلىق - جۇرەكتە جىگەر، قايرات، بايلاۋلىقتىڭ جوقتىعىنان ازادى دەپ تۇيىندەيدى». مىنە، ابايدىڭ پەداگوگيكالىق ەڭبەكتەرى ۇرپاق تاربيەسىنىڭ – تەمىرقازىعى - دەۋىمىز دە وسىدان.
ادام تاربيەسىنىڭ جۇرەكتىڭ ورىنىن ەرەكشە باعالاۋدى اباي سوناۋ شىعىس ويشىلدارى - ءال - فارابي، يبن - سينا، ءجۇسىپ بالاساعۇن، عۇلاماھي داۋاني، اليشەر نوۆلي، ءجۇسىپ قاراباعيدان - تاراتا دامىتقان. ادامنىڭ دۇنيەتانىمىنىڭ دۇرىس قالىپتاسۋىنا، شەشۋشى قىزىمەت اتقاراتىن، تۇيسىك پەن ىشكى جانە سىرتقى بەس سەزىمدەر (حاۋاس، حاۋاس ءساليم، حاۋاسي حامسا زاھيري)، گۋمانيستىك تۇرعىداعى ءسۇيۋ (يمان گۇل)، سونىمەن قوسا، اقىل، ادىلەت، راحىم ىلىمدەرىنە ەرەكشە ءمان بەرىپ قويماي، ونى بارىنشا حالىق پەداگوگيكاسىمەن ۇندەستىرە قاراۋعا تىرىسقان.
بۇگىنگى كۇنى، بولسا دا نارىقتىق ەكونوميكانىڭ قىسپاعىندا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان تىرشىلىك تاۋقىمەتى وڭايعا سوقپاي تۇر. مال تاۋىپ جان باسىن اسىراۋدا بىرەۋلەر ادال ەڭبەك ەتىپ جۇرسە، بىرەۋلەر الداپ ارباپ، ارام دۇنيە جيناپ جۇرگەنىن پەندەشىلىكپەن تۇسىنبەي جۇرگەنىن بىلمەيسىڭ. بۇل جەردە ءسوز ەتىپ وتىرعانىمىز ادال ەڭبەك، ارام پيعىل، ناداندىقپەن دۇنيەقوڭىزدىلىق، ەڭ نەگىزگىسى يمانسىزدىق تاربيەسى مەن ءنار الىپ جاتقانىنا وكىنەرسىڭ.
ۇلى ابايدىڭ كەمەڭگەرلىگى سول، وسىناۋ زامانا توسقاۋىلدارىنا توتەپ بەرە وتىرىپ جەتكەن، ءۇش ءتۇرلى ءىلىمنىڭ سىرلارىن تەرەڭ ۇعىنىپ، ولاردىڭ سيپاتىنان – قازاق حالقىنىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان تالىمىنەن ەتەنە جاقىن ەكەنىن تانىعاننان كەيىن، ونىڭ پرينسيپتەرىن ءوزىنىڭ ولەڭدەرى مەن قارا سوزدەرىندە دە كەڭ تۇردە پايدالانعان. ول – وسى ىلىمدەردى، كەلەشەك ۇرپاق تاربيەسىندە پايدالانۋدى بارىنشا ارمان ەتكەن. بۇل تۋعان جۇرتىنا تىلەگەن - اباي ارماندارىنىڭ ءبىرى عانا دەسەك بولادى.
جالپى، اباي ءوزىنىڭ اينالاسىنداعى ونەر قۋعان شاكىرتتەرىمەن ءبىلىم، عىلىم، ءومىر كورىنىستەرى مەن تۇرمىس تالكەكتەرىن، ادام مىنەزدەرىمەن كىسىلىككە لايىق كەلبەتتەرىن شەشىلە تالداپ، تەجەۋسىز پىكىر الىسۋدى ۇنەمى جەتىلدىرىپ وتىرۋعا تىرىسقان. مىسالى شاكىرتتەرىنىڭ بىرىنە - شىعىس ويشىلدارىنىڭ ەڭبەگىمەن تانىسۋدى تاپسىرسا، ەكىنشىسىنە - باتىس مادەنيەتىندەگى ونەر مەن ادەبيەتتىڭ دامۋ باعىتتارىنا زەر سالۋدى تاپسىرادى.
اباي اعارتۋشىلىعىنىڭ ءبىر اسا كۇردەلى سالاسى، ءبىلىم مەن عىلىمعا ۇيرەنۋدى ۇنەمدەۋمەن قوسا، ەرىنبەي ەڭبەك ەتۋدىڭ ءقادىر - قاسيەتى مەن باياندىلىعىنا تاربيەلەۋ بولىپ تابىلادى. تەك، ەڭبەك قانا ادامنىڭ تۇرمىس جاعدايلارىن دا، جان - دۇنيەسىنىڭ جاقسىلىق سەزىمدەرىنە بولەنۋىن دە قامتاماسىز ەتەتىندىگىن، ول ءوزىنىڭ بارلىق شىعارمالارىنا ارقاۋ ەتەدى.
بۇگىنگى تاڭدا تەك قانا ۇلتىمىزدىڭ شەرحان مۇرتازا، مۇحتار شاحانوۆ، ءابىش كەكىلبايەۆ ت. ب. قوعام قايراتكەرلەرىنىڭ بەلسەندىلىكپەن ۇلت نامىسى تۋرالى وي قوزعاپ جۇرگەن ازاماتتارىمىزدى عانا بىلەمىز.
ەگەمەندىك العان كۇننەن باستاپ، ءبىز قوزعاپ وتىرعان ماسەلە توڭىرەگىندە ءبىرشاما ماسەلەلەر شەشىلگەنىمەن، ابايدىڭ اڭساپ كەتكەن زامانىنىڭ وڭىنان تۋعانىن بارشا قازاق تۇسىنە بەرمەيتىنى اشىنىپ ايتپاسقا امالىڭ جوق.
قازىرگى تاڭدا ەشكىمگە جالتاقتاماي - اق قازاق ۇلتىنىڭ ءتول تىلىندە سويلەۋگە ۇمتىلىس جاساعاندا تولىق شەشىلمەك.
قورىتا كەلگەندە، اباي ايتىپ كەتكەن ءسوز مارجاندارىن كەلەشەكتىڭ ماڭگىلىگىمەن مۇراتتارى ءۇشىن ۇسىنعان مىنا ءوزىنىڭ تۇجىرىمدارىمەن اياقتاعاندى ءجون كوردىك:
كوپ ادام دۇنيەگە بوي الدىرعان،
بوي الدىرىپ، اياعىن كوپ شالدىرعان.
ءولدى دەۋگە سيا ما، ويلاڭدارشى،
ولمەيتۇعىن ارتىنا ءسوز قالدىرعان؟!- دەي كەلە ابايدىڭ ادام تاربيەسى حاقىنداعى پەداگوگيكالىق كوزقاراستارى اسا ۇلكەن مانگە جەتىپ، الىدە بولاشاق ۇرپاقتىڭ كوكىرەگىن وياتار دەمەكپىز.