InfoHub Logo

قالدان شەرىننىڭ ءسارۋ دەگەن ءىنىسىن جورىقتا كەز بولىپ، ابىلاي ولتىرگەن ەكەن. قالماقتان شىققان سىنا باتىر قالدان شەرىننەن قاشىپ، ابىلايعا كەلىپ قورعالاعان ەكەن.

— كىسىمدى وزىمە قايىرىپ بەرسىن، — دەگەندە، ابىلاي:

— قولىنان كەلگەنىن مەنەن اياماسىن، — دەپ بەرمەي قالعان ەكەن.

بۇل تۋرالى قالدان شەرىن قالماقتىڭ وزىنەن باسقا قوڭتاجىسى بولسىن، ايۋكە بولسىن بارشاسىنا ات شاپتىرىپ، «سۇزەكىنىڭ قولى» دەگەن قول اتتاندىرىپتى.

— كوكتىڭ استىندا، جەردىڭ ۇستىندە ابىلاي بار بولسا قويماسىن، ۇستاپ الىڭدار، — دەپ جانە قالماقتىڭ جايساڭدارىنا جارلىق بەرىپتى — ابىلايدى ءتىرى ۇستاپ الىپ كەلگەندەرىڭە ايۋكەنىڭ قىزىنان تۋعان توپىش سۇلۋدى قالىڭ مالسىز بەرەمىن! — دەپ.

كوكشەتاۋدا بۇركىت سالىپ جۇرگەنىندە، قالماقتىڭ ءبىر جايساڭى ابىلايدى ۇستاپ الىپ كەتىپتى، جانىنداعى جولداستارى بىلمەي قالىپتى. «ابىلايدى ءتىرى ۇستاپ، الىپ كەلە جاتىر!» دەگەن سوڭ، قالدان شەرىن جارلىق قىلىپتى:

— ابىلايدى ماعان كورسەتپەي، جەتى كۇن، جەتى ءتۇن زىندانعا سالىڭدار، اس-سۋ بەرمەڭدەر، اش ساقتاڭدار. سەگىزىنشى كۇن زىنداننان شىعارىپ، ايدالاعا ءبىر اقبوز ءۇي تىگىپ، سونىڭ ىشىنە جالعىز قويىڭدار دا، ءبىر اياق قارا سۋعا توبىقتاي توڭ ماي سالىپ، الىپ بارىپ، قولىنا ۇستاتا قويىڭدار. توبىقتاي توڭ ماي قارا سۋعا ەرىمەس. ۇرتتاپ جىبەرەيىن دەسە، اۋزىنا بارماس. قارا بولسا، اياقتاعى سۋعا قولىن سالىپ جىبەرىپ، مايدى اۋزىنا ءبىر-اق قاعىپ قويار. ەگەر اقسۇيەك بولسا، اشتان ءولىپ بارا جاتسا دا، مايدى كەرەك قىلماس. مۇنى وسىلايشا سىنايىق، — دەيدى.

حانىنىڭ ايتقان جارلىعىن ايتقانىنشا قىلىپ، زىندانعا سالىپ، سەگىزىنشى كۇن دەگەندە، اقبوز ءۇيدىڭ ىشىنە جاپادان-جالعىز وتىرعىزىپ قويىپ، ءبىر اياق قارا سۋدى ىشىنە توبىقتاي توڭ ماي سالىپ، اپارىپ قولىنا ۇستاتتى.

ابىلاي سۋدى ءىشىپ ەدى، ماي نە ەرىمەدى، نە اۋزىنا بارمادى.

— ۇرسەم، كەتپەيتۇعىن نەمە ەدىڭ، وپكەنمەن، كەلەتۇعىن ەمەسسىڭ عوي! — دەپ، قولىڭداعى اياقتى، — بار، ەندەشە!

كورىپ تۇرعان جىگىت-جەلەڭدەر قالدان شەرىنگە ءبىر-اق ايتتى دەيدى.

— مۇنىڭ زاتىندا ءبىر اسىلدىق بار قۋ ەكەن عوي!

— ەندى ءبىر ءتورت جەندەت جالاڭاش قىلىش الىپ: «حاننان جارلىق بولدى، قارادان جابدىق بولدى، ءسىزدىڭ مەيمانىڭىز تولدى. قۇدايدىڭ سىزگە بۇيرىقتى جازۋى وسى بولدى» دەپ، قىلىشپەن شابۋعا دۇرسە قويا بەرىڭدەر. بىرەۋىڭنىڭ استىڭا تىعىلىپ، باسىن قورتتاسا، شاۋىپ، ءولتىرىپ تاستاڭدار. ەگەر سار قاسقا تەكەشە قاسقايعاننان قاسقايىپ وتىرىپ قالسا، شاپپاڭدار. تاعى قايتىپ كەلىڭدەر، نە كورگەندەرىڭدى ايتىپ كەلىڭدەر! — دەيدى.

قالدان شەرىننىڭ ايتقانىن تۇگەل ورنىنا كەلتىرىپ، جەندەتتەر جەتىپ بارعاندا، قاپەرىنە دانەمە كەلتىرمەستەن، قاباعىن قاعىپ، جاسقانباستان وتىرا بەردى دەيدى.

— جۇرەگى تاس پا، ءمۇيىز بە، ءتۇسى دە قاشپادى، — دەسىپ، ايتىسىپ كەلدى دەيدى. قالدان شەرىن توقسان ساركارداسىن جيىپ، ءبارىن وزىنەن ارتىق جاساپ كيىندىرىپ، ءبىر ءۇيدىڭ ءىشى لىق تولا قاتار تۇزەپ وتىرىپ، ءوزى ورنىندا وتىرماي، كوپ ساركاردانىڭ ءبىرى ەسەپتى بولىپ، بۇلاردىڭ اراسىنا كىرىپ وتىردى دا:

— ابىلايدى وسى ۇيگە شاقىرىپ كەلىڭدەر، ەشقايسىڭ قاعىلىپ، ورىن بەرمەڭدەر! قارا بولسا، «بوس جەر — بوساعا عوي» دەپ بوساعانىڭ قاسىنا، وتتىڭ باسىنا، بالا كۇندەگى وتىرىپ وسكەن جەرىنە وتىرا كەتەر. اقسۇيەك بولسا، باسا كوكتەي جوعارى ءوتىپ، توردەن وتىرىپ، مەنى ايتپاي تانىپ، سۇراماي بىلەر، — دەيدى.

بۇلار مۇندا رەتىن تۇزەپ وتىرىسىپ، ابىلايدى شاقىرىپ كەلىپ، ۇيگە كىرگىزگەندە، جان-جاعىنا جالتاقتاپ قاراماستان، تاقتىڭ ءۇستى بوس تۇرعانىن كورىپ، تۇپا-تۋرا بارىپ، تاققا ءمىنىپ، قالدان شەرىننىڭ وتىراتۇعىن ورنىنا وتىردى.

ول تاقتىڭ ۇستىندە قالماقتىڭ تابىناتۇعىن تاسى، حاندارىنىڭ قۇداي دەپ سىيىناتۇعىن قۋى بولادى ەكەن دە، ونىڭ قاق قاسىندا قالدان شەرىننىڭ ورنى بولادى ەكەن. قالماقتار قۇداي بولمىسىنىڭ قاسىنا وتىرعانىن اۋىرلاپ:

— ول جەرگە نەگە وتىراسىڭ؟ — دەپ قاۋقىلداستى.

— بۇل ورىن قالدان شەرىندىكى ەدى. ونىڭ قۇتى قاشتى دا، مەنىڭ ءارۋاعىم باستى دا، ءوز ورنىندا ءوزى وتىرا الماي، بوسىپ كەتتى. ەندى بۇل جەرگە مەن وتىرماعاندا، شايتان وتىرا ما؟! — دەيدى.

قالماقتار بىرىنە-بىرى قاراسىپ:

— بۇل سوزگە نە ايتامىز؟ «ءسوز تاپقانعا قولقا جوق» دەگەن وسى ەكەن-اۋ! — دەستى.

سوندا قالدان شەرىن ءوزىن تانىپ قويعانىن ءبىلىپ:

— ۋا، ابىلاي، ءسارۋ قايدا؟ — دەيدى.

— جاق تارتۋشى كوپ بولدى، جامان اتى بىزدە قالدى، — دەيدى.

ەكىنشى قابات قالدان شەرىن جانە سۇرادى:

— ءسارۋ قايدا؟ — دەپ.

— ءسارۋمىن دەپ ءسارۋ ايتپادى، كەسپەيمىن دەپ قارۋ ايتپادى، — دەيدى.

ءۇشىنشى مارتە جانە سۇرادى:

— ءسارۋ قايدا؟ — دەيدى.

— كورىنبەگەن ءسارۋدى ىزدەگەنشە، كورىنىپ تۇرعان ءوزىڭدى ىزدە! — دەدى.

قالدان شەرىن ساركاردالارىنا:

— بۇل نە دەگەنى؟ — دەيدى.

— ءوزىڭ قاراپ وتىرىپ، تاعىڭنان ايرىلىپ قالدىڭ. وسى كۇندە تاق ۇستىندە مەن وتىرمىن دا، كوپ قارا بۇقارانىڭ ءبىرى ەسەپتى سەن وتىرسىڭ. وسى ساعاتىڭدا باسىڭدى الدىرسام، كىم مەنىڭ الدىما شىعادى؟ «جارلىق مەندە، جابدىق سەندە بولدى» دەگەن ءسوزى دەستى، — دەيدى.

سوندا قالدان شەرىن ابىلايدى پەندە قىلىپ الدىرعانىنا، سىنايمىن دەپ ورنىنا شىعارىپ العاندىعىنا پۇشايمان بولىپ، ۇشىپ تۇرەگەلىپ، ابىلايدىڭ كەلىپ قولىن ۇستاپ، جاراسىپ، ەلدەسىپ، توپىش سۇلۋدى ابىلايعا بەرىپ، قازاقتان نە زاماندا ولجاعا تۇسكەن، وسىپ-ونگەن ءبىرتالاي جاندى ازات ەسەپتى قىلىپ، ابىلايعا قوسىپ، رۋلى ەل قىلىپ، كوشىرىپ قايتارعان ەكەن. وسى كۇندە بەلگىلى اتا جوق، «كىمسىڭ» دەسە، «تولەڭگىتپىز» دەيتۇعىندار سولاردىڭ تۇقىمى.

قالماق جۇرتى قالدان شەرىننىڭ بۇل قىلىعىن ۇناتپاي، «توپىش سۇلۋدى ءوزىمىزدىڭ بىرەۋىمىزگە بەرمەي، ابىلايعا بەردى» دەپ اراز بولىسىپ، اقىرىندا قالماق قالدان شەرىندەي حانىن وزدەرى ولتىرگەن.

قالدان شەرىننىڭ حانىمى قاراباس حانىم، ونان تۋعان ايجان — جالعىز. اكەسىنىڭ ورنىنا سونى سايلاپ، ءۇش جىلعا جەتكىزبەي، ەكى كوزىنەن ايىرىپ، سوقىر قىلىپ، قاڭعىتىپ قويا بەرگەن. ايۋكەنىڭ ابىلايدى جەزدە كورىپ، توپىش حانىمدى اپا كورىپ، بىرنەشە ءۇي وزدەرىنە ەرگەن قالماقپەن ابىلايعا كەلگەن. سونان سوڭ قالماق بۇلىنگەن، اقىرىندا شۇرشىتكە قاراي اۋىپ كەتىپ بارا جاتقاندا، بالالارى جىلاعاندا ايتادى دەيدى:

— قۋ مۇندار، نەگە جىلايسىڭ،
سورقارا، سورتىڭ بار ما؟
سورەلەپ جايعان ەتىڭ بار ما،
كونەك، دولاعايىڭ بار ما،
كونەكتە تۇرعان قىمىزىڭ بار ما، —

دەسەدى دەيدى. «سارقارا، سورتى» دەگەن، «كونەك، دولاعاي» دەگەن سارىارقانىڭ ساۋىرىسى، ءشوبى شۇيگىن جەرلەرى بولسا كەرەك.

---