InfoHub Logo

قالماق ەلى ەتەك-جەڭىن جيناعاننان كەيىن، شارىش سىندى باتىردى ءولتىرىپ، ەلىن ۇلكەن كۇيزەلىسكە ۇشىراتقان ابىلايدى ىزدەدى. ۇزاق ۋاقىت ىزدەپ، اقىرىندا ۇلىتاۋ قوبىلارى اراسىندا قاپىلىستا، ۇيقىدا جاتقان كەزىندە ابىلايدى ۇستاپ، عالدان حانعا تاپسىردى.

قازاق ەلى قالماققا بىرنەشە رەت يگى جاقسىلارىن جىبەرىپ، ابىلايدى بوساتىپ الا المايدى. روسسيا پاتشاسى ەكاتەريناعا ايتىپ، كومەكتەسۋىن وتىنەدى. ول قالماققا گەنەرال نەفەلدييەۆ باستاعان وكىلدەر توبىن جىبەرەدى. جولشىباي ولارعا قازاقتىڭ توقسان جاقسىسى قوسىلىپ، عالداننىڭ ورداسىنا بارىپ تۇسەدى. قالماقتار ولاردان ءجون سۇرامايدى، قۇرمەتتى قوناق رەتىندە كۇتە بەرەدى. سونىمەن ءۇش اي وتەدى.

كۇندەردە ءبىر كۇن قالماق حانى ورىس، قازاق مەيماندارىن، ءوزىنىڭ بيلەرى مەن باتىرلارىن، باسقا دا يگى جاقسىلارىن حان مايدانعا جينايدى. عالدان سەرەن تۇتقىنداعى ابىلايدى ءوز قۇزىرىنا الدىرىپ، جينالعان جۇرتقا ونى جازالاعالى وتىرعانىن جاريالايدى.

— مەن سەنى ءۇش ەلدىڭ مىنا جاقسىلارى الدىندا جازالاۋعا ءامىر ەتتىم، — دەدى ول ابىلايعا، — جالعىز اياۋلى جيەنىم، باس ءۋازىرىمنىڭ بالاسى، بۇكىل قالماق ەلىنىڭ ارداقتى باتىرى شارىشتىڭ ورنىنا ولەسىڭ. ارمانىڭ نە؟

حان ءسوزىن اياقتاسىمەن ابىلاي اقىرعى ءسوز سۇرادى. رۇقسات ەتىلدى.

— ءۇش ارمانىم بار، تاقسىر، — دەپ باستادى ول، — ءبىرىنشى ارمانىم: مەن شارىش باتىردى قالماق پەن قازاقتىڭ حان مايدانىندا ءولتىردىم. ال ءسىز مەنى ۇيقىدا جاتقان جەرىمدە ۇستاپ الىپ، ولتىرگەلى وتىرسىز. حان مايداندا الىسىپ، كۇشى باسىم ادامنىڭ قولىنان ولمەگەنىمە وكىنىشتىمىن. ەكىنشى: قازاق ەلى بىتىراڭقى، كوشىپ-قونىپ جۇرگەن ەل ەدى. جوعارى اتاققا يە بولعان كۇندەرىمدە سول ەلدى وتىرىقشىلاندىرىپ، ورتاسىنا مادەنيەت ۇرىعىن ءوسىرۋدى ارمان ەتىپ ەدىم. سول ارمانىما جەتە المادىم. ءۇشىنشى ارمانىم: ابىلاي باتىردىڭ جۇراعاتىمىن. سول اۋلەتتەن جالعىزبىن، ءالى ۇيلەنگەنىم جوق. «ەگەر ءقازىر ءولىپ كەتسەم، ابىلايدان بەرگى ءتورت اتا دۇنيەگە كەلمەگەندەي بولادى-اۋ!» دەپ ۋايىمدايمىن.

عالدان جانىنداعى ۋازىرلەرىنە:

— مىنانىڭ ايتقاندارى دۇرىس، ءبارى دە ورىندى سوزدەر. اسىرەسە، ءۇشىنشى ارمانى مەنىڭ جۇرەگىمدى قوبالجىتتى. مەن دە ءتورت اتادان جالعىزبىن. ءامىر سانام ولاي-بۇلاي بولىپ كەتسە، مەنىڭ دە ءتورت اتام دۇنيەگە كەلمەگەندەي بولادى عوي.

بۇل ءسوزدى ەستىدى دە، ابىلاي ورنىنان اتىپ تۇرىپ:

— الديار، تاقسىر، — دەدى.

— نەگە الديارلايسىڭ، مەن سەنى جازادان قۇتقارعانىم جوق، — دەدى عالدان حان.

— جالعىز بالاڭىز ءامىر ساناعا تەڭەگەنىڭىز، بوساتقانىڭىز ەمەس پە، تاقسىر! — دەپ باسىن ءيدى ابىلاي.

اڭگىمە وسىمەن اياقتالدى. عالدان حان ابىلايدىڭ كۇناسىن كەشىرىپ، ءامىر سانامەن ەكەۋىن دوس قىلدى دا، حان تۇقىمىنان ءبىر قىز بەردى، ونى «كۇندەباۋ» (ۇزىلمەس دوستىق) دەپ اتادى. وسى قىزدان قاسىم تۋدى. ابىلايدى سۇراعالى كەلگەن ورىس، قازاق وكىلدەرىنە ۇلكەن سىيلىق بەرىپ قايتاردى.

* * *

قالماقتاردىڭ قولىندا تۇتقىندا بولعان كۇندەرىنىڭ بىرىندە ابىلايدى عالدان سەرەن ءوز قۇزىرىنا شاقىرىپ الىپ اڭگىمەلەستى، كوبىنەسە قازاق ەلىنىڭ شارۋاشىلىق، تۇرمىستىق جايىن سۇرادى.

— ەلىڭدە قوي كوپ بولا ما؟ — دەگەن سۇراققا ابىلاي:

— كوپ بولادى، تاقسىر! — دەسە:

— ولاي بولسا «قوي — ۇرى، قويشى — وتىرىكشى» دەيتىن ەدى، ەلىڭنىڭ ۇساق ۇرلىق، جانجالى جۋىردا تيىلا قويماس، — دەپتى عالدان.

— ەلىڭدە قارا مال كوپ بولا ما؟ — دەگەن سۇراققا دا:

— كوپ بولادى، تاقسىر! — دەپ جاۋاپ بەرىپتى ابىلاي.

— قارا مال كوپ بولسا، ەڭبەكسىز ەت جەپ، ءسۇت ىشكەن ەلدىڭ بالاسى اقىماق تۋادى دەسەڭشى! — دەگەن ەكەن حان.

— قازاق ەلى ەگىن شارۋاشىلىعىمەن اينالىسا ما؟ — دەپ سۇراق قويادى عالدان. ابىلاي بۇل سۇراققا دا بۇرمالاماي، تۋرا جاۋاپ قايتارادى:

— ەلىمىز كوشپەلى ەل، سوعان بايلانىستى ەگىنشىلىك كاسىبىمەن شۇعىلدانبايدى، — دەيدى.

— ەندەشە، جەر ەمشەگىن ەمبەگەن ەل ءالى دە تالاي اۋدارىلىپ، توڭكەرىلەر، — دەپ قورىتادى عالدان.

---