InfoHub Logo

قالماقتا قۇبا قالماقتىڭ حانى قالدان شەرىن دەگەن حان بولعان. ونىڭ قاراباس حانىمى دەگەن حانىمى بولعان. ەجەن (ايجان) دەگەن جالعىز بالاسى بولعان. قاراقالماق قاتىسىبان دەگەن قالماقتىڭ حانى «قوڭتاجى» اتانعان. «ون سان ويماۋىت، توعىز سان تورعاۋىت» دەگەن قالماقتىڭ حانى كارى ايۋكە-تىپسىرە شابدارشاپتىڭ بالاسى بولعان. بۇلاردان بولەك «ۇرىنىڭ قاراعاشى» اتانعان جاقتا رۋسا، سەرەڭ (سىراڭ) دەگەن جايساڭدارى بولعان. ءبارىنىڭ زورى قالدان شەرىن بولىپ، زامانىندا قالماق بىتكەن سونىڭ اۋزىنا قاراعان. قالدان شەرىن داۋىرلەپ تۇرعان كۇنىندە قالماق قازاقتى ءتۇپ كوتەرە ويسىراتىپ شاۋىپ، ەسەپسىز مال، كوپ جەسىر الىپ كەتكەن.

سونىڭ ارتىنان ءبىتىم-تىنىم سويلەسۋگە كوتەرىلە اتتانىپ قازاق بارعان. سوندا قالدان شەرىن قاراباس حانىمدى اتقا مىنگىزىپ:

— قازاقتى ارالاپ كورىپ، ماعان سويلەسۋگە جارايتۇعىنى بولسا، الىپ كەل! سويلەسۋگە تۇرارلىق جان جوق بولسا، «اتتارىندى ازدىرما، توندارىڭدى توزدىرما» دەپ قايىرىپ جىبەر، — دەپ جىبەرەدى.

قاراباس حانىمى اتقا ءمىنىپ، ارالاپ كورىپ، سىناپ تاڭداپ، ءتورت كىسى الىپ كەلىپتى. ءبىرى — بالتاكەرەي تۇرسىنباي، ءبىرى — شاقشاق ۇلى جانىبەك، ءبىرى — قاز داۋىستى قازىبەك، ءبىرى — ايدابول بالاسى تايكەلتىر.

— بۇلاردى نە سىنمەن الىپ كەلدىڭ؟ — دەگەندە:

— اناۋ وتىرعان — بالتاكەرەي تۇرسىنباي. قۇلاعى جوق شۇناق ەكەن، قۇيرىعى جوق شولاق ەكەن، جاۋى كوك جەلكەسىندە ەكەن. وزىنەن باسقادان قورىقپايتىن، ۇرىكپەيتىن دەگەن بايدىڭ ءوزى، كوكشولاقتىڭ كوزى ەكەن. اناۋ وتىرعان قازىبەك اتشىلاردىڭ اراسىندا ۇيىقتاپ جاتىر ەكەن، شالقاسىنان ءتۇسىپ، ەكى قولى ەكى جاققا قاراي، ەكى اياعى ەكى جاققا قاراي، كەرگەن توستىكتەي سەرەيىپ جاتىر ەكەن. ونىسى — «دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشىن تىرەي تۋعان — ءدال مەن» دەگەنى، قارا باقايىنا شەيىن قۇت ەكەن. ولگەندە ارۋلاعان جەرىن [مە]ك[ەن]دەپ كوشكەن ەل باي بولادى. اناۋ وتىرعا — تايكەلتىر. ايىر كومەي، تەمىر جاق، جۇتقىنشاعىڭداعى كىشكەنە ءتىلىنىڭ ۇشى كەزەڭ ەكى ايىر، ونەرى قارا جامباسىنان (جانباسىنان) كەلەدى ەكەن. ءبىر باستى، ەكى اياقتىعا ءسوز بەرمەيتۇعىن بۇلبۇل ەكەن. اناۋ وتىرعان — شارجەتىم شاقشاق ۇلى جانىبەك قازاق سىرتتانى ەكەن. ءوزىنىڭ وققاعارى بار ەكەن. باقايشاعىڭنىڭ مايىن شاعىپ، ىڭىرشاعىڭدى وتقا جاعاتۇعىن سول ەكەن.

سوندا قالدان شەرىن:

— بۇلاردى ءولتىرىپ تاستاساق، جارايدى ەكەن، — دەپتى.

قاراباس حانىم:

— «حاننىڭ اقىلى بالانىڭ شۇمەتەيىمەن بىردەي» دەگەن وسى ەكەن-اۋ! ءوزىڭ بۇلاردى قانداي جان دەپ وتىرسىڭ؟ وتقا سالسا، كۇيمەيتۇعىن، سۋعا سالسا، باتپايتۇعىن، اتسا، مىلتىق وتپەيتۇعىن، شاپسا، قىلىش كەسپەيتۇعىن، سىرتى — بولات، ءىشى — قۇرىش جاندار وسىلار ەمەس پە؟!

— ەندەشە بۇلاردى تولىق ءبىتىم بەرىپ، ىرزا قىلىپ قايىرۋعا كەرەك ەكەن، — دەپ، ەر باسىنا توقسان جەسىردى (دولگسىز) بەرگەن.

بۇرىن ءبىتىم بولعاندا، مال تولەپ الادى ەكەن. بۇل جولى مىنا تورتەۋىنىڭ جولىنا تولەۋسىز بەرىپتى. سوندا ءبىر كەلىنشەك قاتىن قازىبەككە:

— بي اعالار-اۋ، مەن قالىپ بارامىن، — دەگەندە قازىبەك قالدان شەرىنگە قايتا كىرىپ، سىرنايداي تاقىلداپ، جۇيەسىن بوساتىپ سويلەپ، سۇراپ العان ەكەن. «قازىبەك وزگەسىنەن ءبىر جەسىر ارتىق الىپتى» دەپ كەيىنگىگە ايتىلىپ قالعان. جانە قازىبەك: «كەلىن مۇرداردى بۇرىن تانىپ قوياتۇع[ىن] ەكەن-اۋ!» دەگەن ەكەن.

قالدان شەرىن ولەرىندە حالقىن جيىپ، وسيەت سويلەپتى:

— مىناۋ جالعىز بالام ەجەندى مەنىڭ ورنىما حان كوتەرىڭدەر. ءۇش جىلعا شەيىن بەتىنە كەلمەڭدەر! ءۇش جىلدان سوڭ سۇڭقار بولىپ قولدارىڭا قونادى، — دەپتى.

قالدان شەرىن ولگەن سوڭ ەجەندى حان كوتەرىپتى. ەجەندە ەكى ءتۇرلى جات مىنەز بولىپتى. ءبىرى — كورىنگەن ءيتتى اتا بەرىپتى، ءبىرى — قىز-كەلىنشەكتى اتا بەرىپتى. سونان سوڭ جۇرتى بەزەر بولىپ «مىناۋ جىنداندى» دەپ ولتىرمەكشى بولىپ[تى]. قالماق زاڭى: بالاسى ولسە، اكەسى جانازاشى بولىپ اتتانىپ، جۇرت جيادى ەكەن دە، اكەسى ولسە، بالاسى جانازاشى بولىپ جۇرت جيادى ەكەن. قالدان شەرىن ولگەندە، ەجەن جانازاعا جۇرت شاقىرىپ جۇرگەندە، جەتى قاراڭعى تۇندە يت شۋلاپ، ءسوز ەسىتتىرمەي، مازاسى كەتكەن كەتكەن ەكەن، قىز-كەلىنشەك قوي كۇزەتكەندە ولەڭ ايتىپ، ءان سالىپ، ءسوز ەسىتتىرمەگەن ەكەن.

«ءۇش جىلعا شەيىن، يت ەنەڭدى ءسى...ءىن، سەنەن ءوشىمدى الارمىن، قىز-كەلىنشەك، ەنەڭدى ءسى...ءىن، سەنەن دە ءوشىمدى الارمىن»، — دەپ انت قىلعان ەكەن، جۇرت تا ولتىرۋگە انتتاسقان ەكەن. قالماقتىڭ ءبىر سىنشىسى ايتتى دەيدى:

— بۇل جاي كىسى ەمەس، حان بالاسى. مۇندا كيە بار. مۇنى وتقا سالساڭدار، ەلىڭدى ءورت الادى، سۋعا سالساڭدار، ەلىڭدى سۋ الادى. مۇنى قالاي ولتىرسەڭدەر دە، زور اپاتقا ۇشىرايسىڭدار، — دەگەن سوڭ، مىس قىزدىرىپ، ەكى كوزىنە ۇستاپ، ەكى كوزىن دانەمەنى كورمەيتۇعىن سۋ قاراڭعى سوقىر قىلىپ، قويا بەرىپ، سونان سون قالماق ءبۇلىنىپ، بورداي توزعان ەكەن. «حانىن قالماق جاۋلاعان، سويتكەن قالماق وڭباعان» دەگەن ءسوز كەيىنگىگە ماقال بولىپ قالعان ەكەن.

قالماق زاڭى «ەكى قاتىن السا، ەل بۇلىنەدى» دەپ، ەكى قاتىن المايدى ەكەن. قالدان شەرىن ەكى قاتىن العان ەكەن. سەبەبى مىناۋ: «ون سان ويماۋىت، توعىز سان تورعاۋىتتىڭ حانى» بولعان كارى ايۋكە تىپسىرە — شابدارشاپتىڭ بالاسى جالعىز قىزىن قىرىق قىز جولداس قوسىپ، قالدان شەرىنگە جىبەرگەن: «كىمگە بەرسە، بيلىگى قالداندا» دەپ. بارا جاتقان جولدارىندا قىس ەرتە ءتۇسىپ كەتىپ، قار قالىڭ جاۋىپ، جۇرە الماي قالعان. قازاقتىڭ ءبىر مەرگەنى وقتاي ۇشىراپ، قىزداردىڭ وزدەرىنە تاستان ءۇي قالاپ بەرىپ، كولىكتەرى تۇيە ەكەن، تۇيەلەرىنە تاستان قورا قالاپ بەرىپ، اڭ اتىپ، اڭ ەتىمەن ءبىر قىس اسىراپ-ساقتاپ، قىستان شىعارعان. قالدان شەرىننىڭ قاھارىنان قورقىپ، قىز تيە الماي، مەرگەن الا الماي، جاز شىققان سوڭ، قىزدار قالدان شەرىنگە قاراي كەتىپتى. وسى قىزداردىڭ ءبىر قىس قىستاعان جەرى قارقارالى ۇيەزىنە قاراعان جەردە بوقتىكەنت دەگەن تاۋلاردا. تاۋ باسىندا «قىزىل كەنىش» اتانعان. ءبىزدىڭ قازاق «قىزىل كەنىش» اۋليە دەپ، سوعان دا تۇنەپ ءجۇردى.

بۇل قىزدار قالدان شەرىنگە بارىپتى. قىز زاماناسىنداعى جۇرتتان اسقان سۇلۋ ەكەن. باسقاعا بەرۋگە قيماي، قالدان شەرىننىڭ ءوزى توقالدىق[قا] الىپتى.

قاراباس حانىم دەگەن اتاقتى حانىمى بار ەكەن دە، ونان تۋعان ەجەن دەگەن جالعىز بالاسى بار ەكەن. قالماق زامانىندا ەكى قاتىن المايدى ەكەن. «ەكى قاتىن السا، ەل بۇلىنەدى» دەپ. قىز «سالت اتتى، ساباۋ قامشىلى» بولماي، ەكىقابات، بۋاز شىعىپ، ەر ۇل تاۋىپ، «جولدان قىستىرىلعان سىنا ءتارىزدى بولدى» دەپ، اتىن سىنا قويىپتى. «سىنا باتىر» اتانىپ جۇرگەن سىنا — وسى. ايۋكەنىڭ بۇل قىزى قالدان شەرىننەن ەكى قىز، ەكى ۇل تاۋىپ، قىزدارىنىڭ اتى بارىن، توپىش، ۇلدارىنىڭ اتى قىرعىن، كۇش اتالىپتى.

قالدان شەرىن ايسىز قاراڭعى تۇندە دالادا س...پ وتىرسا، س...گىنە كەلىپ ءبىر نارسە شىلپ ەتە ءتۇسىپتى. ۇيىنە اپ كەلىپ، جارىق قىلدىرىپ قاراسا، ساداقتىڭ وعى ەكەن، ۇشىندا مەتىن (ميتىن) بار ەكەن. ول مەتىن قالدان شەرىننىڭ ءوز تالىسىندا جاتاتۇعىن مەتىن ەكەن. توقسان ۇستاسى بار ەكەن،  ءبارىن جيدىرىپ:

— مىنا وقتى قايسىڭ جاسادىڭدار؟ — دەگەندە، ءبىر ۇستا:

— ونى جاساعان مەن ەدىم، — دەپتى.

— كىم جاساتتى؟ — دەگەندە:

— ءوزىڭىزدىڭ ناقسۇيەر توقالىڭىزد[ىڭ] تۇڭعىشى سىنا باتىر جاساتىپ الىپ ەدى، — دەپتى.

ءلام-ميم دانەمە دەپ جانعا سەزدىرمەپتى. ۇيىقتاپ جاتقاندا سىنا باتىردىڭ مۇرنىنا ءدارى يىسكەتىپ، تالدىرىپ تاستاپ، وڭ جاۋىرىنىنىڭ شەمىرشەگىن ويدىرىپ الدىرىپ تاستاپ، ايۋدىڭ اق ءدارىسىن سەپتىرىپ تاستاپتى. ءبىر زاماندا سىنا باتىر ەسىن جيىپ، باسىن كوتەرىپ، تۇرا كەلىپتى، دانەمەنى بىلگەن، سەزگەن جوق. سىنا جاق اتىپ، ساداق تارتايىن دەسە، توبەسىنەن قۇداي ۇرعانداي بولىپ قالعانىنا نازا بولىپ، ۇيگە كەلىپ ەڭىرەپ، بوتاداي بوزدادى دەيدى. شەشەسى:

— نە بولدى، كىم ءتيدى؟ — دەپ سۇراپ ەدى:

— دەنەم ساۋ، قولىمدا اۋىرعان، سىرقاعان دانەمە جوق. ساداق تارتىپ، جاق اتا المايتۇعىن بولىپپىن، — دەدى.

— بالام، ۇرىلعان ەكەنسىڭ. ەندى تىرپ ەتسەڭ، كوزىندى جويىلتادى، قاراشىعىندى باتىرادى. تۇرما، كوزىندى جوعالت، قالماق ورتاسىندا ءجۇرىپ، جان ساقتاي المايسىڭ! قازاق جۇرتىڭا كەتە گور وسى امانىڭدا، — دەپ، قالدان شەرىننىڭ قاس بولعانىن ايتىپتى.

سىنا باتىر سول قاشقاننان قاشىپ، ابىلايعا كەلىپ قورعالاپ تۇرىپ قالىپتى. قالدان شەرىن دە قايدا بارسا دا، وزىنە قاستىق قىلارىن ءبىلىپ، ىزدەتىپ، تابا الماي، ابىلايعا بارىپ قورعالاعاندىعىن ەستىگەن سوڭ، ابىلايعا ەلشى جىبەرىپتى:

— مەنىمەن جاۋلاسپاي، تىنىش تۇرامىن دەسە، سىنا باتىردى تىرىدەي قايىرىپ بەرسىن! — دەپ.

ابىلاي حان:

— «بۇتاعا قورعالاعان تورعاي دا قالادى» دەگەن ءسوز بار ەدى. بۇتا قۇرلى بولماسام، ءتىرى بولعاندا نەگە جارايمىن؟ — دەپ، بەرمەپتى.

قالدان شەرىن جەر ۇستىندەگى قالماققا جار شاقىرتىپ، [...] «سۇزەكىنىڭ قولى» دەگەن قول اتتاندىرىپتى.

— ءبىر جەردەن ەمەس، ءار جەردەن اڭدىتىپ، سۋدان بالىق سۇزگەندەي، سارىارقانى تۇگەل ارالاپ كەزىڭدەر! ابىلايدى ماعان ءتىرى ۇستاپ الىپ كەلگەندەر[ىڭە] ايۋكە قىزىنان تۋعان توپىش سۇلۋدى بەرەمىن، — دەپ.

مۇنى ەستىگەن سوڭ جايساڭداردا جان قالمادى، كوتەرىلە اتقا ءمىندى. ءبىر جالبى دەگەن جايساڭ[ى] كوپ قوسىنمەنەن ءجۇرىپ، تارباعاتاي، شىڭعىس تاۋلارى جاقتا «جالبى جولى» اتانعان جول بار دەسەدى. الا جازداي كەزىپ، ۇشىراتا الماي، قىس ءتۇسىپ كەتىپ، ۇلىتاۋ، كىشىتاۋدا بۇركىت سالىپ جۇرگەندە ۇشىراسىپ، اڭ اۋلاپ قاڭعىپ جۇرگەن ۋاق وتەگەن مەرگەندى ۇستاپ الىپ، ول ايتپاپتى. ءبىر تىلەۋىمبەت دەگەن جامان قاراۋىلشىسى بار ەكەن، ول يت ۇيىقتاپ قالىپ «قاراۋىلشىمىز بار عوي» دەپ قاپى قالىپ، قاسىنداعى قانشا جولداستارىمەن ۇستاپ الىپتى. ابىلاي جۇرگەن جورىقشىلاردان ءجون سۇراسا، ءبىر عانا ءوزى ءۇشىن اتتانعان قوسىن ەكەنىن بىلگەن سوڭ «كۇتىنبەگەن ەلدى شابىنشىلىققا ۇشىراتپاس» دەپ:

— ىزدەگەن ابىلايىڭ — مىنا مەن، — دەگەن سوڭ قالداننىڭ جىبەرگەن قوسىنى تاپسىرعان ابىلايىن تاپقان سوڭ، جوعالتىپ جۇرگەن تايىنشاسىن تاپقانداي قۋانىپ، الىپ قايتا بەرىپتى.

قالدان شەرىن «ابىلايدى ءتىرى ۇستاپ الىپ كەلەدى» دەپ ەستىگەن سوڭ، ايدالاعا اقبوز ءۇي تىكتىرىپ، قۇدا، كۇيەۋ تۇسەتۇعىن ۇيدەي جايناتىپ، توسەنىش توسەپ:

— ابىلايدىڭ جالعىز ءوزىن سوندا كىرگىزىڭدەر، — دەپتى، — جەتى كۇن، جەتى ءتۇن اس-سۋ بەرمەڭدەر، قارنى اشسىن، قالجىراسىن. «ءبىر كۇن قارنى اشقاننان قىرىق كۇن اقىل سۇراما» دەگەن بار عوي، — دەپتى. ايتقانىنداي قىلىپتى.

سەگىزىنشى كۇندە:

— تولا اياق قارا سۋعا توبىقتاي توڭ ماي سالىپ اپارىپ، قولىنا ۇستاتا قويىڭدار، — دەپتى.

ايتقانىنداي قىلىپ اپارىپ قولىنا ۇستاتقاندا:

— ۇرسەم كەتپەيتىن نەمە ەدىڭ، وپسەم اۋزىما كەلەر ەمەسسىڭ عوي، — دەپ اياقتى توردەن ەسىككە قاراي لاقتىرىپ جىبەرىپتى.

كوزىمەن كورگەندەر كورگەن-بىلگەنىن ايتىپ بارعاندا:

— شىركىن، انىق بەكزات، شىن دەگداردىڭ ءوزى ەكەن عوي، — دەسىپتى.

— ەندى ءبىر ءتورت جەندەت تۇستەرىڭدى سۋىتىپ، تورتەۋىڭ دە قولدارىڭا جالاڭاش قىلىش ۇستاپ جالاقتاتىپ: «حاننان جارلىق بولدى، قارادان جابدىق بولدى. سەنىڭ مەيماناڭ تولدى. بەرگەن استى ىشپەسەڭ، ءما، ءوزىڭنىڭ قانىندى ءىش!»، — دەپ دۇرسە قويا بەرىڭدەر. تايسالسا، قايعالاقتاسا، باسىن شاۋىپ تاستاڭدار. جاسقانىپ جالتاقتاماسا، تيمەي قايتىپ كەلىڭدەر، نە قىلىپ، نە قويعانىن ايتىپ كەلىڭدەر! — دەپ جىبەرىپتى.

بۇلار قالدان شەرىننىڭ ايتقانىنداي قىلىپ جەتىپ بارعاندا:

— اللادان باسقادان اجالىم بولماقشى ەمەس، — دەپ سەسكەنبەي، شىمىرىكپەي، سارقاسقا تەكەدەي قاسقايعاننان قاسقايىپ وتىرا بەردى دەيدى.

— مىنانىڭ وزىندە جان جوق قوي. جانى بار جان جاسقانباس پا؟! — دەپ قايتىپ كەلىپتى، كورگەن-بىلگەندەرىن ايتىپ كەلىپتى:

— اتسا، مىلتىق وتپەيتۇعىن، شاپسا، قىلىش وتپەيتۇعىن، سۋعا سالسا، باتپايتىن، وتقا سالسا، كۇيمەيتۇعىن، سىرتى — بولات، ءىشى — قۇرىش، وزىنە-وزى ابدەن سەنگەن قۋ عوي، — دەسىپتى.

— ەكى سىننان ءوتتى، ەندى ءبىر سىن قالدى. ونى دا ورىنداتايىق، — دەپ، — ءوزىن مۇندا شاقىرتىڭدار. «قاردىڭ باسىن قار الادى، حاننىڭ باسىن حان الادى» دەۋشى ەدى. قالىڭ قالماقتىڭ جيىلعان توبىنىڭ ىشىندە باسىن ءوز قولىممەن كەسىپ، تۋ سىرتىنان جارىپ، ءوتىن ءوز قولىممەن الىپ، قانىن ۇرتتايمىن!» دەپ شاقىرتتى دەڭدەر. ۇرەيى ۇشىپ، قۇتى قاشىپ، قالبالاقتاپ كىرىپ كەلەر مە ەكەن؟ جوق ءوڭى-تۇسى قاشپاي، سەسكەنىپ، شىمىركەنىپ اياق باسپاي، جايماشۋاق، جاداعاي [كور]كەيىپ كەلەر مە ەكەن؟ بۇ دا — ءبىر سىن، — دەيدى.

قالدان شەرىننىڭ توقسان سارگەردەسى بار ەكەن، ءبارىن قاز-قاتار ءۇي جاعالاي تۇرعىزىپتى. ءوزى تاقتان ءتۇسىپ، سارگەردەلەرىنىڭ بىرەۋى ەسەپتى بولىپ وتىرىپتى. توردەن بوساعاعا شەيىن جان وتىرارلىق ورىن قالدىرماپتى. جانە:

— كىرىپ كەلگەندە ەشبىرىڭ قاعىلىپ ورىن بەرۋشى بولماڭدار! — دەپتى. قالدان شەرىننىڭ تاعى بولادى ەكەن، تاق ۇستىندە تاستان جاساعان جەكە حاننىڭ ورنىنا ارناعان «قۇدايى» بولادى ەكەن. ابىلاي حان كىرىپ كەلسە، تاق ءتورىنىڭ ۇستىندە كىسى جوق، تاستان جاسالعان قۇدايسىماعى تۇر. ابىلاي حان جان-جاعىنا جالتاقتاپ قاراماستان تاق ءۇستى بوس تۇرعانىن كورىپ، تۇپا-تۋرا بارىپ تاققا ءمىنىپ، قالدان شەرىننىڭ ورنىنا قاسقيىپ وتىرىپ الدى دەيدى.

قۇدايىنىڭ قاسىنا وتىرعاندىعى شانشۋداي كورىنىپ، قالماقتار قاۋقىلداستى دەيدى. سوندا ابىلاي ايتتى دەيدى:

— «جاقسى كەزەككە تالاسادى، جامان وتىراتىن ورنىنان اداسادى». وتىراتۇعىن ورنىنان اداساتۇعىن مەن جامان با؟ تاق ۇستىندە حاننىڭ ورنى بولادى، ونىڭ قۇتى قاشتى، مەنىڭ ءارۋاعىم، باق-تالايىم جوعارىلاپ استى. سوندىقتان ءوز ورنىن ول تاستاي قاشتى. بۇل ورىنعا قالماقتىڭ حانى قالدان شەرىن وتىرماعاندا، قازاقتىڭ حانى ابىلاي وتىرماعاندا، شايتان وتىرا ما؟ — دەيدى.

قالماقتار ءوزدى-وزى بىر-بىرىنە قاراسىپ:

— بۇعان نە ايتامىز؟ «اتالى سوزگە ارسىز تالاسادى» دەگەن، — دەپتى.

قالدان شەرىن ءوزىن تانىتپايمىن دەپ، ۇرىلىپ قالعانىن ءبىلدى:

— ۋا، ابىلاي، ءسارۋ قايدا؟ — دەيدى.

— ءسارۋمىن دەپ ءسارۋ ايتپادى، كەسپەيمىن دەپ قارۋ ايتپادى، — دەيدى.

«ءسارۋ قايدا؟» دەپ ءۇش ايتتى، ۇشەۋىندە وسى رەتتى جاۋاپ قايىردى. قالدان شەرىن جاۋاپ قايتارىپ دانەمە دەي المادى.

— «قولعا ءتۇستىم-اۋ، پەندە بولدىم-اۋ!» دەپ ويىما دانەمە كەلمەيدى. ولسەم ويىمنان، ءتىرى بولسام، بويىمنان كەتپەس ءۇش ارمانىم بار. ءبىرى — ءسارۋدى مەن قان مايداندا جەكپە-جەكتە ءولتىرىپ ەدىم. سەن اتا قالماققا ساۋىن ايتىپ، اسكەر جىبەرگەندە، مەن ءيسى قازاققا ساۋىن ايتىپ، قىل قۇيرىقتى قازاقتى جيىپ، سارۋشە قان مايداندا ولمەي، سايگەل قۋالاپ شىققان تايىنشاداي، تۇلكى قۋىپ، بۇركىت سالىپ جۇرگەندە، قاپىدا ءتۇستىم-اۋ!» — دەپ ارماندايمىن. ءبىرى — «قازاقتىڭ ارقاسىن تامعا سۇيرەمەي، اۋزىن نانعا بولەمەي، قۇلان، كيىكتەي قۇبا جوندا تياناقسىز، تۇراقسىز قالدىردىم-اۋ!» — دەپ سوعان ارماندايمىن. ءبىرى — «ءتورت اتادان بەرى قاراي جالعىز ەدىم، تۋىسقانىم جوق ەدى، بالام جوق ەدى. ءولىپ كەتسەم، ءبىر ءوزىم ەمەس، ءتورت جاننىڭ تۇقىمى قۇرىعانى عوي!» دەگەنىم بولماسا، — دەگەندە، قالدان شەرىننىڭ باسى تومەن سالبىراپ كەتىپ:

— مەن دە وزىڭدەي ءتورت اتادان جالعىزداپ كەلگەن جان ەدىم. بۇ داعى مىناۋ ەجەن قاراعىم، بوبەگىم سىقىلدى ەكەن، — دەگەندە، ابىلاي:

— الديار حان، تورەڭىزگە قۇلدىق، — دەپتى.

قالدان شەرىن:

— سەن قۋانعانداي، نە تورە ءتيىپ قالدى؟ — دەپتى.

ابىلاي ايتىپتى:

— مەنى الدىڭدا وتىرعان «كوزىڭنىڭ اعى مەن قاراسى» بوبەگىڭە تەڭەدىڭ. ءوز بوبەگىڭدى ءوزىڭ ولتىرەسىڭ بە؟ — دەپتى.

قالدان:

— جارايدى، ءجون، — دەپتى.

وزگە جۇرتتى تارقاتىپ، ابىلايدى وڭاشا الىپ قالىپ، ەجەندى ءبىر تىزەسىنە، ابىلايدى ءبىر تىزەسىنە وتىرعىزىپ، مارە-سارە بولىسىپ، «قۇلىنداعى ساقاۋىن، قۇنانداعى تىسەۋىن» ايتىسىپتى:

— قازاقتا قوي كوپ پە؟ — دەپ سۇراپتى.

— كوپ بولادى، — دەپتى.

قالدان:

— «قوي — ۇرى، قويشى — وتىرىكشى» دەگەن، اۋىل ءۇيدىڭ اراسىنان ۇساق جانجال ۇزىلمەيدى دەسەيشى، — دەپتى.

— قازاقتا سيىر كوپ پە؟ — دەپتى.

— كوپ بولادى، — دەپتى.

قالدان:

— قازاقتىڭ بالاسى ايرانعا سەنىپ، ەڭبەككە ەرىنشەك، اقىماق بولادى دەسەڭشى، — دەپتى.

— قازاق ەگىن سالا ما؟ — دەپتى.

— جوق، سالمايدى، — دەپتى.

قالدان:

— «جەر — اناسى، ادام — بالاسى» دەپ ەدى. جەر ەمشەگىن ەمبەي، جەرگە باۋىر باسپايدى. ءالى دە نەشە توڭكەرىستى باسىنان كەشەدى ەكەن، — دەپتى.

ەكەۋىنىڭ اڭگىمەسى تاۋسىلا ما؟

ايۋكەنىڭ قىزىنان تۋعان توپىش سۇلۋدى ابىلايعا بەرىپ، قازاقتان نە زاماندا ولجاعا تۇسكەن، وسىپ-ونگەن ءبىرتالاي جاندى ابىلايعا بايلاپ، رۋلى ەلدەي قىلىپ قايتارىپتى. كەنەسارى، ناۋرىزبايدىڭ اكەسى قاسىم وسى توپىش سۇلۋدان تۋادى. توپىش سۇلۋدىڭ باۋىرلارى: قىرعىن، كۇش ابىلايعا قاشىپ كەلىپ، پانالاپ، ولاردىڭ ءۇرىم-بۇتاق، جۇراعاتى اتباسار ۇيەزىندە، تەرىساققان بويىندا قاراقۇيىن، قاشىرلى ەلىندە[گى]  قالماقتار دەسەدى. ءوسىپ-ونىپ كەتكەن ءبىرتالاي جان.

ءبىز بۇل سوزدەردى مۇسا، سەكەرباي زامانىنداعى قاريالاردان ەستىدىك. ەندى زاماننىڭ تاريحى، شەجىرەسى بىزگە ءبارى وتىرىكتەي كورىنەدى.

---