ادامنىڭ دامۋى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ادامنىڭ دامۋى (پرەزەنتاسيا)
بىلىمدىلىك: ادامنىڭ ءتىرى اعزالار جۇيەسىندەگى ورنى، شىعۋ تەگى جانە تاريحي دامۋ كەزەڭدەرى، الەۋمەتتىك تۇلعا رەتىندەگى ەرەكشەلىكتەرى تۋرالى تۇسىنىكتەردى قالىپتاستىرۋ.
دامىتۋشىلىق: ءماتىن جانە سىزبانۇسقا تۇرىندە وقۋ ماتەريالىمەن جۇمىس ىستەۋگە داعدىلاندىرۋ.
تاربيەلىك: بەلسەندىلىككە، تاباندىلىققا،
ىزدەنپازدىققا تاربيەلەۋ.
وي قوزعاۋ.
“ادام قايدان جارالعان؟”
ادام قايدان جارالعان؟
وسىناۋ ءبىر سۇراقتى
توپشىلايمىز سان الۋان،
جاۋابى جوق تۇراقتى.
ۇعىنامىز عىلىمنان
توپشىلايمىز دىندەردەن.
ادام قايدان تۋىلعان
ءتايىرى ونى كىم كورگەن!
سۋدان با، الدە وتتان با،
جەردەن بە، الدە كۇننەن بە.
باردان با، الدە جوقتان با،
مايمىلدان با، پىلدەن بە؟
ءار نارسەگە ۇڭىلدىك،
ۇقساپ باقتىق اركىمگە.
اقىرى كەپ جۇگىندىك،
عۇلاما شال دارۆينگە
مەن ادامنان جارالدىم،
نيەتىم جوق اينۋعا.
بالاسىمىن ادامنىڭ
ۇقساعىم جوق مايمىلعا
كىسى ەمەسپىن اداممىن!
ادامنىڭ شىعۋ تەگىمەن تاريحى دامۋ كەزەڭدەرىن، ناسىلدىك ەرەكشەلىكتەرىن زەرتتەيتىن عىلىم سالاسى انتروپولوگيا دەپ اتالادى
فرانسۋز عالىمى: جان بيتيست لامارك 1744 - 1829
ادامنىڭ جەردە جۇرۋگە بەيىمدەلگەن مايمىل تەكتەس اتا - تەكتەن شىققاندىعىن ايتتى
ك. ليننەيت شۆەد عالىمى
1735 جىلى شىققان “تابيعات جۇيەسى” اتتى ەڭبەگىڭدە ادام مەن مايمىلدى سۇتقورەكتىلەر كلاسسىڭ
وكىلى رەتىندە ءبىر تۋىسقا جاتقىزعان.
چ. دارۆين اعىلشىن عالىمى
1871 جىلى باسىلىپ شىققان “ادامنىڭ شىعۋ تەگى جانە جىنىستىق سۇرىپتالۋ “ اتتى ەڭبەگىندە: ادام – تىرشىلىكتىڭ تاريحي دامۋ ساتىسىنداعى ەڭ جوعارعى ءارى سوڭعى بۋىنى دەپ كورسەتتى. اداممەن ادام ءتارىزدى مايمىلداردىڭ ارعى اتا – تەگى ءبىر دەگەن تۇجىرىم جاسادى
ادامنىڭ جانۋارلار دۇنيەسىندەگى ورنى
حوردالىلار ءتيپى
ومىرتقالىلار تيپ تارماعى
سۇتقورەكتىلەر كلاسى
ۇرىقجولداستىلار كلاسس تارماعى
پريماتتار (مايمىلدار) وتريادى
ادام ءتارىزدى مايمىلدار وترياد تارماعى
ادامدار تۋىسى
سانالى ادام ءتۇرى
ادامنىڭ جانۋارلار دۇنيەسىنىڭ ءاربىر جۇيەلىك توپتارىنا ءتان ۇقساس بەلگىلەرى
جۇيەلىك توپتار ------------------------------ ادام اعزاسىنداعى ۇقساس بەلگىلەر
حوردالىلار (جەلىلىلەر) ءتيپى ------------ ۇرىعىنىڭ دامۋىندا حوردانىڭ، جۇيكە تۇتىگىنىڭ، جۇتقىنشاقتىڭ ەكى بۇيىرىندە كوپتەگەن جەلبەزەك ساڭىلاۋلارىنىڭ بولۋى
ومىرتقالىلار تيپ تارماعى -------------- دەنەسىنىڭ ارقا جاعىندا ۇزىنا بويى ورنالاسقان كوپتەگەن ومىرتقالىلار تىزبەگىنەن تۇراتىن ومىرتقا جوتاسىنىڭ بولۋى. ميىنىڭ بەس بولىمگە(الدىڭعى، ارالىق، ورتاڭعى، سوپاقشا مي جانە ميشىق) ءبولىنۋى. ەكى جۇپ(الدىڭعى جانە ارتقى) اياقتارىنىڭ بولۋى؛ جۇرەگىنىڭ دەنەسىنىڭ قۇرساق جاعىندا ورنالاسۋى.
سۇتقورەكتىلەر كلاسى ---------------- تەرىسىندە تەر، ماي جانە ءسۇت بەزدەرى مەن تۇكتەرىنىڭ بولۋى. مي قىرتىسىنىڭ كۇردەلى دامۋى، تىستەرىنىڭ جەكە توپتارعا (كۇرەك، سويداق، كىشى جانە ۇلكەن ازۋ تىستەر) جىكتەلۋى؛ كەۋدە قۋىسىمەن قۇرساق قۋىسىنىڭ اراسىن ءبولىپ تۇراتىن كوكەتتىڭ بولۋى؛ قالدىق بەلگىلەر مەن ارعى اتا تەگىنىڭ بەلگىلەرىڭ قايتالاۋى جانە ت. ب
ناعىز اڭدار كلاسس تارماعى --------------- ەتتى ەرىندەرىنىڭ بولۋى؛ ۇرپاعىن ءتىرى تۋىپ، ءسۇت پەن اسىراۋى؛ ءسۇت بەزدەرىنىڭ ۇشىندا ۇرپاعى ەمەتىن ەمشەكتىڭ بولۋى جانە ت. ب
رۋديمەنتتىك دەپ اتا تەگىنەن قالعان قالدىق بەلگىلەرىن اتايدى.
رۋديمەنتتىك بەلگىلەر
↓
قۇيىمشاق
سوقىرشەك
قۇلاق اينالاسىنداعى بۇلشىق ەتتەر
تەرىدەگى تۇكتەر
اتاۆيزيم دەپ ارعى اتا – تەكتىڭ بەلگىلەرىنىڭ قايتالانۋىن اتايدى
اتاۆيزيم بەلگىلەرى
↓
دەنەسىن قالىن تۇك باسقان بالانىڭ دۇنيەگە كەلۋى
كوپ ەمشەكتى، قۇيرىقتى نارەستەنىڭ تۋىلۋى
ادام ەۆاليۋسياسىنىڭ قوزعاۋشى كۇشتەرى
↓
بيولوگيالىق → تۇقىم قۋالايتىن وزگەرگىشتىك، تابيعي سۇرىپتالۋ، تىرشىلىك ءۇشىن كۇرەس
الەۋمەتتىك → ەڭبەك ارەكەتى، ءسوز، اقىل - وي، سانا، ەڭبەكتىڭ قوعامدىق سيپاتى
"العاشقى ادامنىڭ ءبىر كۇنى" اڭگىمە قۇراستىرۋ
قورىتىندىلاۋ
تەست سۇراقتارى
1. رۋديمەنتتى تابىڭىز:
ا/تۇكتى ادام ءا/ اپپەنديكس ب/قۇيرىقتى بالا
2. 1871 جىلى شىققان “ادامنىڭ شىعۋ تەگى جانە جىنىستىق سۇرىپتالۋ” ەڭبەگىنىڭ اۆتورى كىم:
ا/ج. ب. لامارك، ءا/ف. ەنگەلس، ب/چ. دارۆين
3. ادامنىڭ تاريحي دامۋى:
ا/ونتوگەنەز ءا/فيلوگەنەز ب/ انتروپوگەنەز
4. جەكە تۇرلەردىڭ ءوز اتا - تەكتەرىنىڭ بەلگىسىنە قايتا ورالۋى قالاي اتالادى:
ا/رۋديمەنت ءا/اتاۆيزم ب/گومولوگيالىق مۇشە
5. ەڭبەك ارەكەتى، ءسوز، ويلاۋ انتروپوگەنەزدىڭ قوزعاۋشى كۇشىنىڭ قاي فاكتورىنا جاتادى.
ا/الەۋمەتتىك ءا/ بيولوگيالىق ب/ەكولوگيالىق
6. تۇقىم قۋالايتىن وزگەرگىشتىك، تىرشىلىك ءۇشىن كۇرەس انتروپوگەنەزدىڭ قاي فاكتورىنا جاتادى:
ا/الەۋمەتتىك ءا/ بيولوگيالىق ب/انالوگيالىق
7. ادامدا سوقىرىشەك، ءۇشىنشى قاباق اتا تەگىنەن قالعان بەلگىلەرگە جاتادى. وسىنداي بەلگىلەردىڭ عىلىمي اتاۋى:
ا/رۋديمەنت ءا/اتاۆيزم ب/گومولوگيا
1. ءا 2. ب 3. ب 4. ءا 5. ا 6. ءا 7. ا
باعالاۋ
بىلىمدىلىك: ادامنىڭ ءتىرى اعزالار جۇيەسىندەگى ورنى، شىعۋ تەگى جانە تاريحي دامۋ كەزەڭدەرى، الەۋمەتتىك تۇلعا رەتىندەگى ەرەكشەلىكتەرى تۋرالى تۇسىنىكتەردى قالىپتاستىرۋ.
دامىتۋشىلىق: ءماتىن جانە سىزبانۇسقا تۇرىندە وقۋ ماتەريالىمەن جۇمىس ىستەۋگە داعدىلاندىرۋ.
تاربيەلىك: بەلسەندىلىككە، تاباندىلىققا،
ىزدەنپازدىققا تاربيەلەۋ.
وي قوزعاۋ.
“ادام قايدان جارالعان؟”
ادام قايدان جارالعان؟
وسىناۋ ءبىر سۇراقتى
توپشىلايمىز سان الۋان،
جاۋابى جوق تۇراقتى.
ۇعىنامىز عىلىمنان
توپشىلايمىز دىندەردەن.
ادام قايدان تۋىلعان
ءتايىرى ونى كىم كورگەن!
سۋدان با، الدە وتتان با،
جەردەن بە، الدە كۇننەن بە.
باردان با، الدە جوقتان با،
مايمىلدان با، پىلدەن بە؟
ءار نارسەگە ۇڭىلدىك،
ۇقساپ باقتىق اركىمگە.
اقىرى كەپ جۇگىندىك،
عۇلاما شال دارۆينگە
مەن ادامنان جارالدىم،
نيەتىم جوق اينۋعا.
بالاسىمىن ادامنىڭ
ۇقساعىم جوق مايمىلعا
كىسى ەمەسپىن اداممىن!
ادامنىڭ شىعۋ تەگىمەن تاريحى دامۋ كەزەڭدەرىن، ناسىلدىك ەرەكشەلىكتەرىن زەرتتەيتىن عىلىم سالاسى انتروپولوگيا دەپ اتالادى
فرانسۋز عالىمى: جان بيتيست لامارك 1744 - 1829
ادامنىڭ جەردە جۇرۋگە بەيىمدەلگەن مايمىل تەكتەس اتا - تەكتەن شىققاندىعىن ايتتى
ك. ليننەيت شۆەد عالىمى
1735 جىلى شىققان “تابيعات جۇيەسى” اتتى ەڭبەگىڭدە ادام مەن مايمىلدى سۇتقورەكتىلەر كلاسسىڭ
وكىلى رەتىندە ءبىر تۋىسقا جاتقىزعان.
چ. دارۆين اعىلشىن عالىمى
1871 جىلى باسىلىپ شىققان “ادامنىڭ شىعۋ تەگى جانە جىنىستىق سۇرىپتالۋ “ اتتى ەڭبەگىندە: ادام – تىرشىلىكتىڭ تاريحي دامۋ ساتىسىنداعى ەڭ جوعارعى ءارى سوڭعى بۋىنى دەپ كورسەتتى. اداممەن ادام ءتارىزدى مايمىلداردىڭ ارعى اتا – تەگى ءبىر دەگەن تۇجىرىم جاسادى
ادامنىڭ جانۋارلار دۇنيەسىندەگى ورنى
حوردالىلار ءتيپى
ومىرتقالىلار تيپ تارماعى
سۇتقورەكتىلەر كلاسى
ۇرىقجولداستىلار كلاسس تارماعى
پريماتتار (مايمىلدار) وتريادى
ادام ءتارىزدى مايمىلدار وترياد تارماعى
ادامدار تۋىسى
سانالى ادام ءتۇرى
ادامنىڭ جانۋارلار دۇنيەسىنىڭ ءاربىر جۇيەلىك توپتارىنا ءتان ۇقساس بەلگىلەرى
جۇيەلىك توپتار ------------------------------ ادام اعزاسىنداعى ۇقساس بەلگىلەر
حوردالىلار (جەلىلىلەر) ءتيپى ------------ ۇرىعىنىڭ دامۋىندا حوردانىڭ، جۇيكە تۇتىگىنىڭ، جۇتقىنشاقتىڭ ەكى بۇيىرىندە كوپتەگەن جەلبەزەك ساڭىلاۋلارىنىڭ بولۋى
ومىرتقالىلار تيپ تارماعى -------------- دەنەسىنىڭ ارقا جاعىندا ۇزىنا بويى ورنالاسقان كوپتەگەن ومىرتقالىلار تىزبەگىنەن تۇراتىن ومىرتقا جوتاسىنىڭ بولۋى. ميىنىڭ بەس بولىمگە(الدىڭعى، ارالىق، ورتاڭعى، سوپاقشا مي جانە ميشىق) ءبولىنۋى. ەكى جۇپ(الدىڭعى جانە ارتقى) اياقتارىنىڭ بولۋى؛ جۇرەگىنىڭ دەنەسىنىڭ قۇرساق جاعىندا ورنالاسۋى.
سۇتقورەكتىلەر كلاسى ---------------- تەرىسىندە تەر، ماي جانە ءسۇت بەزدەرى مەن تۇكتەرىنىڭ بولۋى. مي قىرتىسىنىڭ كۇردەلى دامۋى، تىستەرىنىڭ جەكە توپتارعا (كۇرەك، سويداق، كىشى جانە ۇلكەن ازۋ تىستەر) جىكتەلۋى؛ كەۋدە قۋىسىمەن قۇرساق قۋىسىنىڭ اراسىن ءبولىپ تۇراتىن كوكەتتىڭ بولۋى؛ قالدىق بەلگىلەر مەن ارعى اتا تەگىنىڭ بەلگىلەرىڭ قايتالاۋى جانە ت. ب
ناعىز اڭدار كلاسس تارماعى --------------- ەتتى ەرىندەرىنىڭ بولۋى؛ ۇرپاعىن ءتىرى تۋىپ، ءسۇت پەن اسىراۋى؛ ءسۇت بەزدەرىنىڭ ۇشىندا ۇرپاعى ەمەتىن ەمشەكتىڭ بولۋى جانە ت. ب
رۋديمەنتتىك دەپ اتا تەگىنەن قالعان قالدىق بەلگىلەرىن اتايدى.
رۋديمەنتتىك بەلگىلەر
↓
قۇيىمشاق
سوقىرشەك
قۇلاق اينالاسىنداعى بۇلشىق ەتتەر
تەرىدەگى تۇكتەر
اتاۆيزيم دەپ ارعى اتا – تەكتىڭ بەلگىلەرىنىڭ قايتالانۋىن اتايدى
اتاۆيزيم بەلگىلەرى
↓
دەنەسىن قالىن تۇك باسقان بالانىڭ دۇنيەگە كەلۋى
كوپ ەمشەكتى، قۇيرىقتى نارەستەنىڭ تۋىلۋى
ادام ەۆاليۋسياسىنىڭ قوزعاۋشى كۇشتەرى
↓
بيولوگيالىق → تۇقىم قۋالايتىن وزگەرگىشتىك، تابيعي سۇرىپتالۋ، تىرشىلىك ءۇشىن كۇرەس
الەۋمەتتىك → ەڭبەك ارەكەتى، ءسوز، اقىل - وي، سانا، ەڭبەكتىڭ قوعامدىق سيپاتى
"العاشقى ادامنىڭ ءبىر كۇنى" اڭگىمە قۇراستىرۋ
قورىتىندىلاۋ
تەست سۇراقتارى
1. رۋديمەنتتى تابىڭىز:
ا/تۇكتى ادام ءا/ اپپەنديكس ب/قۇيرىقتى بالا
2. 1871 جىلى شىققان “ادامنىڭ شىعۋ تەگى جانە جىنىستىق سۇرىپتالۋ” ەڭبەگىنىڭ اۆتورى كىم:
ا/ج. ب. لامارك، ءا/ف. ەنگەلس، ب/چ. دارۆين
3. ادامنىڭ تاريحي دامۋى:
ا/ونتوگەنەز ءا/فيلوگەنەز ب/ انتروپوگەنەز
4. جەكە تۇرلەردىڭ ءوز اتا - تەكتەرىنىڭ بەلگىسىنە قايتا ورالۋى قالاي اتالادى:
ا/رۋديمەنت ءا/اتاۆيزم ب/گومولوگيالىق مۇشە
5. ەڭبەك ارەكەتى، ءسوز، ويلاۋ انتروپوگەنەزدىڭ قوزعاۋشى كۇشىنىڭ قاي فاكتورىنا جاتادى.
ا/الەۋمەتتىك ءا/ بيولوگيالىق ب/ەكولوگيالىق
6. تۇقىم قۋالايتىن وزگەرگىشتىك، تىرشىلىك ءۇشىن كۇرەس انتروپوگەنەزدىڭ قاي فاكتورىنا جاتادى:
ا/الەۋمەتتىك ءا/ بيولوگيالىق ب/انالوگيالىق
7. ادامدا سوقىرىشەك، ءۇشىنشى قاباق اتا تەگىنەن قالعان بەلگىلەرگە جاتادى. وسىنداي بەلگىلەردىڭ عىلىمي اتاۋى:
ا/رۋديمەنت ءا/اتاۆيزم ب/گومولوگيا
1. ءا 2. ب 3. ب 4. ءا 5. ا 6. ءا 7. ا
باعالاۋ
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: كونە اسپاپتار سىر شەرتەدى - قوبىز بەن سكريپكا.
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: العاشقى فۋنكسيا جانە ينتەگرال (سلايدىمەن)
