InfoHub Logo

— دراماتۋرگيا وزىندىك ەرەكشەلىگى بار، اۆتوردان تولىسقاندىقتى قاجەت ەتەتىن سالماقتى جانر رەتىندە باعالانادى. م.اۋەزوۆ تەاترىنىڭ ادەبيەت بولىمىنە كەلگەنىڭە دە ەكى-ۇش جىل بولدى.تەاتر تاراپىنان 40 جاسقا دەيىنگى شىعارماشىلىق جاستار ءۇشىن دراماتۋرگيا، رەجيسسۋرا، شىعارماشىلىق توپقا باعىتتالعان كونكۋرس جاريالاندى. كونكۋرس جۇمىستارىن سۇزگىدەن وتكىزىپ، ساراپتادىڭدار. بۇگىنگى دراماتۋرگياعا قويىلاتىن تالاپ قانداي سوندا؟ كەشەگىدەي جازۋدى كوپشىلىك قاجەت ەتپەي وتىر، سوندا بۇگىن قالاي جازۋ كەرەك؟

— دۇرىس ايتاسىڭ، دراماتۋرگيا — وتە كۇردەلى جانر. شيكىلىكتى كوتەرمەيدى. اۆتور ءتاس-تۇيىن تولىققاندى دۇنيە تۋدىرۋ كەرەك. ايتپەسە قابىلدانۋى قيىن. تەاترعا جۇمىسقا كەلىپ، دراماتۋرگيا سالاسىنا ارالاسىپ، وسى جانردى زەرتتەگەننەن كەيىن مەن: «ادەبيەتتىڭ بەكزاداسى - دراماتۋرگيا» دەگەن قورتىندىعا كەلدىم. پەسا جازۋ — وتە اۋىر پروسەسس. تەاترعا كەلگەنگە دەيىن مەنىڭ ءۇش پەسام بولدى. مۇمكىن، تەاترعا جۇمىسقا الىنۋ سەبەبىم دە سول شىعار. بۇل پەسالاردى جازباي تۇرعاندا ارىپتەستەرىمە ۇنەمى «ەڭ وڭاي جانر -دراماتۋرگيا، پەسا جازعاننان وڭاي نارسە جوق» دەۋشى ەدىم. پەسا جازۋ دەگەن نە ول، سول دا ءسوز بوپ پا؟ الدەقانداي سيۋجەتتى ويلاپ تاباسىڭ دا، وقيعانى سولاي قاراي باعىتتايسىڭ، ديالوگتى قۇراسىڭ، ىس-ارەكەت بەرەسىڭ، ءبىر قالىپقا سالىپ شىعاسىڭ، سونىمەن بولدى - پەسا دايىن. وسىلاي ويلاپ كەلگەن مەن تەاترعا ورنالاسقاننان كەيىن، تەاتردىڭ ىشكى ءومىرىن كورگەننەن كەيىن، رەجيسسەردىڭ جۇمىسىن، اكتەرلەردىڭ جۇمىسىن كورگەننەن كەيىن، سپەكتاكلدىڭ ساحناعا دايىندالۋ كەزەڭدەرىن كورگەننەن كەيىن باستاپقى ويىمنان ءبىرجولا باس تارتتىم. تەك وسى سالانى زەرتتەۋگە عانا دەن قويىپ، كلاسسيكاسى بار، باسقاسى بار درامالىق شىعارمالاردى وقىعاننان كەيىن ونىڭ كۇردەلى جانر ەكەنىنە كوز جەتكىزدىم. ونى ەكىنىڭ ءبىرى يگەرە المايدى. ەكى ءسوزدىڭ باسىن قۇراعان ادامنىڭ جازۋشى بولۋى، روماندار جازۋى عاجاپ ەمەس، ءبىراق درامالىق شىعارما جازا الاتىنىنا كۇمانىم بار. «جازدىم» دەپ ەسەپتەۋى مۇمكىن، ءبىراق ونى ەشكىم مويىنداماس ەدى. سەبەبى، ستيلدىك جاعىنان، تالعامپازدىق تۇرعىسىنان درامالىق تۋىندى اۆتوردان شەبەرلىكتى تالاپ ەتەدى. كىشكەنتاي كولەمگە ۇلكەن ماعىنا سىيعىزۋ، ءار ءتۇرلى موتيۆاسيالار، فورما تابۋ، وعان كورەرمەندى جالىقتىرماس ءۇشىن ىشكى يىرىمدەر، ءسات سايىن جاڭا رەڭك بەرۋ، اداستىرىپ بارىپ شىندىقتى اشۋ، سوڭىندان  ۇلكەن ۇعىمدارعا الىپ كەلۋ - مۇنىڭ ءبارى ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلمەيدى. سول سەبەپتى جاستاردىڭ الەمدىك ستاندارتتاعى درامالىق شىعارما جازا الاتىنىنا سەنبەيمىن. دراماعا تولىسىپ كەلۋ كەرەك. كىم بولسا دا بۇل سالاعا رۋحاني، ينتەللەكتۋالدىق مازمۇن جيناپ قانا كەلە الادى دەگەن شەشىمگە كەلدىم.

— سوندا رەجيسسەرلەردىڭ «جاقسى اۆتور جوق» دەپ دراماتۋرگتەرگە كىنا ارتىپ جۇرەتىنىنىڭ سەبەبى وسى دەپ ويلايسىڭ با؟

— بۇل — ءبىر سەبەبى. باسقا سەبەپتەرى دە بولۋى مۇمكىن. تەاترلاردىڭ الەمدىك قورعا جۇگىنەتىنى دە وسىدان. كلاسسيكاعا، شەتەلدىك شىعارمالارعا ءبىزدىڭ اۆتورلار بەيىم تۇرادى. ال شەتەلدىك ادەبيەت دەگەنىمىز - بىرنەشە عاسىرلىق تاريحى بار اقساقال ادەبيەت. ءبىز سوناۋ ەپوستاردى تۋدىرعان اۋىز ادەبيەتىنەن كەيىن بىردەن كەڭەستىك، ءتىپتى كەڭەستىك تە ەمەس، ورىستىق ادەبيەتتىڭ ءداستۇرىن قابىلدادىق  جانە وسى جولدى تاڭدادىق. وسى مولشەرمەن العاندا، ءبىزدىڭ ادەبيەتىمىز — وتە جاس ادەبيەت. تامىرى ادامزاتتىق قۇندىلىقتاردان ەمەس، كەڭەستىك ءداۋىردىڭ ساناعا تەلىگەن ستاندارتتارى، يدەالدىق وبرازدارى ىزگىلىك، گۋمانيستىك ستاندارتتارى قالىپقا سالىنعان جاساندى سينتەتيكالىق باعىتتارىن قازىق قىپ ۇستاندىق. سوندىقتان ءبىزدىڭ ادەبيەتىمىز بەن ونەرىمىزدەن سايكەسسىزدىك تانىلدى. تەمىر شىمىلدىق اشىلعان كەزدە ەشنارسەسىز قالدىق. تاريحتىڭ كوزىمەن قاراعاندا، بۇل — ءبىزدىڭ نارەستە شاعىمىز. تامىرىمىزعا ورالىپ، ودان ءبىر ناتيجە شىعارۋ ءۇشىن، ارينە، ۋاقىت كەرەك.

— ءبىزدىڭ كورەرمەن تەاترعا كەلەدى دە، ءالى كۇنگە دەيىن ساحنادان مۋزا ىزدەيدى. درامالىق جانردىڭ جاڭارا الماۋ سەبەبى دە جالپى حالىقتىڭ سۇرانىسىن ەcكەرۋىندە جاتقان بولار.

— ارينە، كوپكە توپىراق شاشۋعا بولمايدى. ءبارىن ءتۇسىنىپ وتىرمىن. كورەرمەننىڭ رۋحاني قاجەتتىلىگىنىڭ ءوزى سول ستاندارتتار دەڭگەيىندە قالىپ قويىپ وتىر. باسقانى بىلاي قويعاندا، ەلىمىزدىڭ باس تەاترى — م.اۋەزوۆ اتىنداعى تەاتردى الاتىن بولساق، رەپەرتۋارىنداعى ەڭ ءوتىمدى، كورەرمەندى كوپ جينايتىن، ماتەريالدىق قاجەتتىلىگىن وتەيتىن سپەكتاكلدەر قايسى دەسەك، ارينە، باستى ورىندا الەۋمەتتىك تاقىرىپتاعى قويىلىمدار مەن كومەديالار تۇر. ال سۋرەتكەرلىك قولتاڭباسى بار، ونەردىڭ مۇراتىنا جەتەلەيتىن قويىلىمدار ەكىنشى قاتارعا ىسىرىلادى. ءبارى سونداي دەمەيمىن، ءبىراق جەتپىس پايىز كورەرمەننىڭ مۇنداي يدەيانى قابىلداي المايتىنىنا ەش كۇمانىم جوق. ايەل مە — ول ابزال انا وبرازى، ەگەر قاريا بولسا، مىندەتتى تۇردە ابىز قاريا بولۋى كەرەك. مۇنىڭ ءبارىن جامان دەمەيمىن، جاقسى، ارينە. ءبارى دە كەرەك وبرازدار.  ءبىراق مۇنىڭ ءبارى تىم  يدەالداندىرىلعان. وسىلاردى جيناپ اكەلىپ ونەر تالاپتارىنا سالاتىن بولساق، ينفانتاليزم، ياعني ءوز بويىنا ءتان ەمەس بالاڭدىقتىڭ قۇلاعى قىلتيىپ تۇرادى. ال ادامدى تۇلەتەتىن، وزگەرتەتىن، ساناسىنا بەتبۇرىس جاسايتىن دەڭگەيگە مۇنداي شىعارمالار  كوتەرىلە المايدى. ءبىزدىڭ دراماتۋرگيا بولسىن، رەجيسسۋرا بولسىن، كورەرمەنمەن مامىلەگە كوپ بارادى. كوڭىلىن جىققىسى كەلمەيدى. كورەرمەن نە قالايدى، سول سۇرانىستى قاناعاتتاندىرۋعا تىرىسادى. ياعني، قاجەتتىلىگىن وتەۋشى.

— قالاي دەگەنمەن بۇگىنگى ادامنىڭ دۇنيەتانىمىنا وزگەرىس ەندى. بۇرىنعى قۇندىلىقتار بىرتىندەپ ءمانىن جويىپ كەلەدى. سوعان قاراماستان، كورەرمەن قابىلداماسا دا، سەن ايتقان جاڭا ستاندارتتاعى، جاڭا فورماتتاعى، جاڭا دۇنيەلەر قويىلا بەرۋى كەرەك پە؟

— ارينە، قويىلا بەرۋى كەرەك. ونى ءتىپتى ونەردىڭ ميسسياسى دەپ ەسەپتەيمىن. قارجىلىق جاعىنان اقتايتىن ەكى شىعارماعا ءبىر ناعىز ونەر تۋىندىسىن قوساقتاپ بەرىپ وتىرۋ كەرەك. ماتەريالدىق اينالىمنىڭ سوڭىندا كەتپەي، وسىلاي جاساساق قانا تالعامى قالىپتاسقان كورەرمەن وزىنە كەرەگىن تاڭداي الادى. مىندەتتى تۇردە. كورەرمەننىڭ جەتەگىندە كەتپەي، ساناعا اسەر ەتەر ءوز ستاندارتتارىمىزدى بىرتىندەپ ەنگىزە بەرگەن ءجون. ونى تالدايتىن، باعاسىن بەرەتىن سىنشىلار دا بەلسەندى جۇمىس ىستەۋى كەرەك. تەاتر، كينو، تەليەۆيدەنيە ادامنىڭ تالعامىن قالىپتاستىراتىن ورىندار عوي. جارايدى، شەتەلدەگى تەاترلاردىڭ سپەكتاكلدەرىن بارىپ، تاماشالاپ كەلۋگە ءبارىمىزدىڭ مۇمكىندىگىمىز جوق دەيىك، ءبىراق كينو شە؟ بۇگىنگى شەتەلدىك فيلمدەردىڭ كوپشىلىگى ۇلكەن دارەجەدەگى كوركەم دۇنيەلەر. جاڭا فورمات تا، جاڭا ستاندارت تا وسىندا. ەلىكتەپ- سولىقتاپ بولسا دا، وسىعان قاراي تالپىنۋ كەرەك سياقتى. مەملەكەتتىك قۇرىلىمداردىڭ ەكونوميكالىق-الەۋمەتىك قاجەتتىلىكتى الدىعا قويىپ، مادەنيەتكە اسا ءمان بەرمەيتىنى وسى ماسەلەلەرگە كەلگەندە اسىرەسە سەزىلەدى. كوركەمدىك ستاندارتتاردى بەلگىلەپ، سوعان جەتەلەيتىن مىندەتتى ەشكىم ءوز موينىنا الىپ وتىرعان جوق. مۇنى قوعام ەمەس، جەكەلەگەن شىعارماشىلىق ادامىنىڭ عانا قولعا الا باستاعانى بايقالادى. ول ونى جاساۋ ءۇشىن ادامنىڭ ىشىندە پارىز بولۋى كەرەك.

— ساناداعىنى ايتپاعاندا، كوز الدىمىزدا دۇنيەنىڭ كوپشىلىگى جاڭادان پايدا بولىپ جاتىر. مۇندايدا ەسكى نارسەنىڭ ىسىرىلىپ، ءتىپتى جوعالىپ كەتەتىنى تۇسىنىكتى. قايبىرەۋلەر «تەاتر ەسكىرگەن نارسە، ول جوق بولسا دا ەشنارسە وزگەرمەيدى» دەگەندى ايتىپ ءجۇر...

— اركىمنىڭ ءوز پىكىرى بار. «ءقازىر كەڭ تىنىستى، ۇلكەن شىعارمالاردىڭ زامانى ەمەس. ادامداردىڭ ۋاقىتى جوق، مينياتيۋرالىق دۇنيەنى عانا وقي الادى، شاعىن اڭگىمەلەر جەتكىلىكتى» دەپ، جازۋشىلىقتى دا جوققا شىعارعىسى كەلىپ جاتقاندار بار. كەشىرىپ قوي، بلوگەرلەر پايدا بولعالى جۋرناليستيكانى دا جاراتپايتىندار شىقتى. ءقازىر ءار ادام - ءوزى جۋرناليست. الەۋمەتتىك جەلىگە كىرسەڭ، اركىم ارنارسەنى جاڭالىق جاساپ، جازىپ، سالا بەرەدى. وقيتىن ادام — وقيدى. «جۋرناليستيكانىڭ قاجەتى جوق» دەمەگەندە قايتەدى سوسىن؟  ەگەر ءدال وسىلاي سارالايتىن بولساق، اقىندار نە ءۇشىن كەرەك، جازۋشىلار نە ءۇشىن كەرەك؟ ولەڭ وقيتىندار دا ءومىر ءسۇرىپ ءجۇر، وقىمايتىندار دا جار ءسۇيىپ، بالا ءسۇيىپ، باقىتتى بولىپ تولىققاندى ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. تەاتر دا سولاي. ول بولسا دا، بولماسا دا، ادامدار ءومىر ءسۇرۋىن توقتاتپايدى. ءبىراق وسىنىڭ بارىنەن باس تارتسا، ادامنىڭ رۋحى ولەدى. ال رۋح ولمەس ءۇشىن ءبارى دە كەرەك. ادام رەتىندە ءسال-پال ءوسىپ، جەتىلگىسى كەلەتىن كىسى كىتاپ وقىماسا دا، سپەكتاكل كورمەسە دە، تىم بولماسا ساناسىنىڭ ارعى ءبىر تۇكپىرىندەگى ساۋلەمەن، تۇيسىكپەن ونەردى ولتىرۋگە جول بەرمەيدى. سوندىقتان دا ونەردىڭ بارلىق ءتۇرى ءومىر ءسۇرۋ كەرەك، ءبارى كەرەك. جۋرناليستيكانىڭ جوعالىپ كەتكەنىن كوز الدىڭا ەلەستەتىپ كورشى؟ جۋرناليست ول تەك جاڭالىق جەتكىزۋىشى عانا ەمەس، ول -اناليتيك. ەگەر ونىڭ تالدامالارى بولماسا، ول زەرتتەپ، زەردەلەپ، اۋزىڭا شايناپ سالىپ بەرمەسە، ءبىز ءتۇرلى بولجامداردىڭ جەتەگىندە كەتەتىن ەدىك. ادامداردىڭ تالعامى تومەندەپ، قابىلداۋ تۇسىنگى ارزانداسا، ونى دا جۋرناليستەردىڭ ۇياتىندا دەپ ەسەپتەۋ كەرەك. سول سەبەپتى اقىن دا، جازۋشى دا، تەاتر دا رۋحتى وياتۋشىلار عانا ەمەس -  رۋحتىڭ ءوزى. ولاردىڭ ومىرگە كەلگەندەگى پارىزى — وسى. سوندىقتان تەاتر جوعالمايدى. ول جوعالسا، ادامنىڭ ءوزى ماقۇلىققا اينالادى.

— بۇرىن ءبىز سەنى جازۋشى دەپ تانيتىن ەدىك، ەندى پەسا جازامىن دەپ تاڭىرقاتىپ وتىرسىڭ. دراماتۋرگيامەن تۇپكىلىكتى اينالىسپاق نيەتتەسىڭ بە؟

— دراما جانرى ۇناي باستادى دەپ جوعارىدا ايتتىم عوي. بۇگىندە جەتى پەسا جازدىم. وزىمە پسيحولوگيالىق درامالار ۇنايدى جانە وعان ميستيكالىق ەلەمەنتتەر قوسقاندى حوش كورەمىن. بۇل جانرعا باستاپقىدا ستيحيالى تۇردە كەلدىم. ءسوز قۇراستىرا الاسىڭ. الدەبىر وبرازداردى جيناقتاي الاسىڭ. وعان ەنەرگيا بەرە الاسىڭ. سوسىن وقۋشىعا اڭگىمەلەي باستايسىڭ. بۇل – باستاپقى كەزەڭدە. سوسىن سانا يەسى، تىرشىلىك يەسى بولعان سوڭ وقيسىڭ،  ىزدەنەسىڭ. ويلاعانىڭدى قورىتاسىڭ. ارالاساسىڭ، كورەسىڭ. وسىدان كەيىن ويلادىم: «مەن نە ءۇشىن جازىپ ءجۇرمىن؟» جاي ىشىمدەگى ەنەرگيانى شىعارۋ ءۇشىن عانا جازۋىم مۇمكىن ەمەس قوي. ەنەرگياڭدى باققا بارىپ جۇگىرسەڭ دە شىعاراسىڭ عوي. تالانت دەپ ايتسام، اسقاقتاۋ ەستىلەر، ءتىپتى ءوز باسىم بۇل ءسوزدى اسا ۇناتپايمىن دە، ءبىراق بويىما قابىلەت، مۇمكىندىك بەرىلگەن بولسا، دەمەك مەن ءبىر ماقساتتى ورىنداۋىم كەرەك. ادەبيەت — ۇلكەن ۇعىم. ەگەر وعان ارالاسا باستاساڭ، ادامداردىڭ ساناسىنا اسەر ەتۋ مۇمكىندىگى بەرىلدى دەگەن ءسوز. وسى مۇمكىندىكتى جوعارى ماقساتتا پايدالانا العانعا نە جەتسىن. ادامدى جاماندىققا، ءناپسىقۇمارلىققا يتەرمەلەگىم كەلمەيدى. سەبەبى، بۇل ساعان قولىڭا قۇدايدىڭ الماس قىلىش بەرگەنىمەن بىردەي. تەك قانا يگىلىككە پايدالانۋىڭ كەرەك. جازعاندا دا، جاقسىلىق پەن جاماندىقتى تارازىلاپ، جاقسىلىقتى دارىپتەگىم كەلەدى. ءتۇپ ماقساتىم — وسى.

— ىلگەرىرەكتە «تاڭشولپان» جۋرنالىندا سىنشى تالاسبەك اسەمقۇلوۆ اعامىز ءبىر توپ جاس جازۋشىلاردىڭ شىعارمالارىنا باعا بەردى. سوندا سەنى «گوتيكالىق جانردا ىزدەنەتىن جازۋشى» دەپ باعالاعانى ەستە. بۇل باعىتتا وزىڭنەن باسقا ىزدەنىپ جۇرگەندەردىڭ قاراسى دا كوپ ەمەس سياقتى...

— ول كىسىنىڭ ءبىزدىڭ تولقىنعا بەرگەن سول باعاسى جەكە وزىمە قاتتى اسەر ەتتى. بالا دا ەمەس ەدىم، ءبىراق ءوسىپ كەتكەنىم دە شامالى بولاتىن. ءتىپتى قاي جانردا جازىپ جۇرگەنىمدى دە بىلمەيتىن كەزىم. سول تالداۋدان كەيىن فەيسبۋك بەتىندە مادەنيەتتانۋشى زيرا ناۋرىزبايەۆا: «تالاس ايتتى، ءمادينا پەترۋشيەۆسكايا دەگەن ورىس جازۋشىسى سياقتى جازادى دەپ. ءمادينا كەلىپ تالاستان «پەترۋشيەۆسكايا دەگەن كىم؟» دەپ سۇرادى» دەگەن پىكىر جازىپتى. ارينە، كۇلكىلى شىعار. ءبىراق سول كەزدەن باستاپ ماعان تىلسىم تاقىرىپتاردىڭ جاقىن ەكەنىن ۇعا باستادىم. سول باعىتتى سانالى تۇردە ۇستانا باستادىم. ميستيك دەسىن مەيلى، ەزوتەريك دەسىن، ءبىراق بۇل مەنىڭ بويىمدا بۇرىننان بار نارسە.

— اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

سۇحباتتاسقان — ايگۇل احانباي قىزى

---