InfoHub Logo

اكەمتەاتر بيىلعى ماۋسىمىن ابىرويمەن باستادى. مەملەكەت دەڭگەيىندە تويلانىپ جاتقان ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىعى سىندى مەرەيلى تويعا تاريحىمىزدىڭ اقتاڭداق بەتتەرىن تۇگەندەۋگە ارنالعان «اقتاستاعى احيكو» سپەكتاكلىن تارتۋ ەتتى. سپەكتاكلدى بارىپ كوردىك. ارتىنان پەسانى دا وقىپ شىقتىق. باسپا ءسوز بەتتەرىندە جاقسىلى-جاماندى سىني پىكىرلەر ءبىلدىرىلىپ جاتقانىنا قاراماي، بۇل سپەكتاكل قارلاگتاعى ازاپتى كەزدەردىڭ شەجىرەسىندەي اسەرگە بولەگەنى تاعى راس. ساحالين دالاسىندا ۇستالىپ، قارلاگتا قاماۋدا بولعان احيكو ومىردە بار ادام. سول احيكومەن قوسا، بارشا قۇربانداردىڭ تالەيىن باياندايتىن سپەكتاكلدىڭ رەجيسسەرى اسحات ماەميروۆ بولسا، پەسا اۆتورى — ءمادينا وماروۆا. اكەمتەاتردىڭ تابالدىرىعىن اتتاعانداعى ماقساتىمىز دا اۆتور ءمادينا وماروۆامەن اڭگىمەلەسۋ ەدى...

— بۇل كابينەتتە قاليحان ىسقاق، اسقار سۇلەيمەنوۆ وتىرعان.

مەنى الدەقانداي تولقۋلى كۇي قۇرساپ الا قويدى. جادىما قاليحاننىڭ «سىباعاسى» ورالعان. «جاكەم وزىنەن بەس جاس ۇلكەن قورلىعايىنعا قىز كەزىنەن عاشىق بولعان...»

— اسقار سۇلەيمەنوۆتىڭ كەزىندە تولعان جىلقىنىڭ كارتينالارى ءىلىنىپ تۇرادى ەكەن.

— سوزاقتىڭ جىلقىلارى بولۋ كەرەك...

كوزىمنىڭ قيىعىمەن قابىرعانى ءبىر اداقتاپ شىقتىم دا، «اسقار سۇلەيمەنوۆ كابينەتىندە...» دەپ باستالاتىن ەستەلىكتەرگە شوما باستاپپىن.

— كوفە ىشەسىز بە، الدە ءشاي دۇرىس پا؟

— ءشاي ىشەيىك.

ءشاي تىم قويۋ دەمدەلىپتى. ءتىلىم ۋىلىپ كەتتى.

— «اقتاستاعى احيكو» قاشان جازىلدى؟

— قارلاگ تاقىرىبىن زەرتتەۋشى نۇرلان دۋلاتبەكوۆ تەاتر ديرەكتورى ەرلان ءبىلالعا وسى يدەيانى ايتقان ەكەن. قارلاگقا قاتىستى وسىنداي ۋاقيعا بار، كەلىپ، كوزبەن كورىپ، تانىسىڭدار دەگەسىن، ول كىسى قاراعاندىعا بارىپ قايتقان بولاتىن. كەلگەن بويدا شتاتتاعى دراماتۋرگ بولعاندىقتان، ماعان جازۋعا ۇسىنىس تاستادى. اۋىر تاقىرىپ. جازىپ كورەيىن دەگەنمەن دە، جازاتىنىما اسا سەنىمدى ەمەس ەدىم. مەنىڭ نەگىزگى تاقىرىبىم باسقا عوي، ميستيكا، ادامنىڭ پسيحولوگياسىنداعى يىرىمدەر... شىنى كەرەك، تاريحي تاقىرىپقا بارۋ، الاش ازاماتتارىن قوزعاۋ تۇسىمە دە كىرگەن ەمەس. قورقا-قورقا كىرىستىم دە، ىزدەندىم، زەرتتەدىم. اقىرى وسى دۇنيە شىقتى. ءبىر جاعىنان مەنىڭ جازعانىم دا دۇرىس بولعان سىقىلدى. ءوز باسىم تاريح قاتتى قىزىقتىرادى دەپ ايتا المايمىن. ءبىراق، الاش تاقىرىبىن زەرتتەپ جۇرگەن «اباي.كز» سايتىنداعى جىگىتتەر سەكىلدى ازاماتتار بارشىلىق قوي. ولار بۇعان قاتىستى ارحيۆ ماتەريالدارىن دا، تىڭ اقپاراتتارعا دا قانىق بولعاندىقتان، بىردەن كوركەم كەسكىنىن جاساي الماس پا ەدى، كىم بىلەدى. ال ماعان بارلىعى جاڭالىق بولدى. وقىعان كەزدە دەنەم تۇرشىكتى. قازاقتاردى جەك كورىپ كەتكەندەي كۇيدى دە وتكەردىم جان الەمىمدە. تەرەڭىرەك زەرتتەگەن سايىن جىلادىم. الاش قايراتكەرلەرىنەن باستاپ، قاراپايىم حالىقتىڭ شەككەن جاپاسىنا ءتوزۋ مۇمكىن ەمەس! پسيحولوگيالىق ۇلكەن سوققى بولدى ماعان. سول اسەردىڭ ۇستىندە جازىلعاندىقتان، ءارى سىرت كوز رەتىندە ءوزىم ءۇشىن تىڭ جان ارپالىسىنا بولەنگەندىكتەن كوركەم دۇنيە جازىلدى. تەاتردا، ادەبيەتتە جۇرگەن كوپ كىسىلەر: «كورەرمەندى ءبىر جارىم ساعات بويىنا قالاي ۇستاپ وتىراسىڭ؟ قارلاگتى قالاي جازباقشىسىڭ؟ ۋاقيعانى قاي ارنادا توعىستىراسىڭ؟» — دەپ جاتتى. مەن باسقا قىرىنان كەلگەن سياقتىمىن. جالپى كارتينانى باسقاشا سەزىنىپ، باسقاشا كورگەندىكتەن، وبرازدارعا ورتاق ءبىر تىنىس تاپقان بولۋىم كەرەك.

— پەسا اياسىنا سىيعىزىلعان كەيىپكەرلەردىڭ ءومىر جولى مەن ءومىر سۇرگەن جىلدارىندا سايكەسسىزدىك بايقالا ما، قالاي؟

— كوركەمدىك شىندىقتى ۇمىتپايىق. نەگىزى اقايدىڭ قاسەنى وتىزىنشى جىلدارى اتىلىپ كەتكەن. قىرىق بەس-ەلۋىنشى جىلدارى ول كىسىنىڭ تۇرمەدە وتىرۋى تۋرالى اڭگىمە جوق مۇلدە. قاسەن اقساقالدىڭ تاعدىرىنا قاتىستى بىرنەشە دەرەك بار. ءبىر دەرەك وتىزىنشى جىلدارى شاكەرىم سەكىلدى سۇراۋسىز، سوتسىز اتىلىپ كەتتى دەسە، ەندى ءبىر دەرەك «رەسەي جەرىندە كورگەن كىسىلەر بار» دەگەنگە سايادى. سول جاقتا اشتىقتان بۇراتىلىپ ولگەن ەكەن. ەرلان تولەۋتايدىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، ارقاداعى اتاقتى بايلاردىڭ ءبىرى بولعان قاسەن اقساقال: «سانسىز بايلىعىمنان قالعانى مىناۋ»، — دەپ دورباسىنداعى ءبىر ءتىلىم ناندى كورسەتىپتى دەيدى. ول كىسىنىڭ تۇرمەگە وتىرعانى — كوركەمدىك دۇنيە. قارلاگ سارىارقادا بولعاندىقتان، سول دالانىڭ كيەسى رەتىندە ابىز اقساقال قىلىپ جيىنتىق وبراز جاسادىق. ءسادۋاقاس، سەيفوللالاردىڭ قارلاگتا وتىرعانى انىق. ءبىراق، ءتورت كۇن عانا وتىرىپتى. سول از كۇننەن سوڭ دەرەۋ اتىپ تاستاعان. بۇلاردى نەگە قوستىق؟ پەسادا احمەت دەگەن اقىن بار. ول بىردە ءوز ولەڭى رەتىندە سۇلتانماحمۇتتىڭ جىرىن وقيدى، بىردە بايتۇرسىنوۆتىڭ جىرىن وقيدى. بۇل دا جيىنتىق بەينە. سول تاريحي كەزەڭدە جاپا شەككەن حالىقتىڭ، ازاپتالعان زيالىلاردىڭ تالەيىن جيناقتاپ، كوركەم دۇنيە جاساۋعا تالپىندىق. ەگەر ءارقايسىسىنىڭ تاعدىرىنا جەكە-جەكە توقتالساق سەريال بولعالى تۇر. سوندىقتان، سىعىمداپ، سومداپ، وسى قالىپقا كەلتىردىك.

قىزىل كۇرەڭ ءشايدان ءبىر ۇرتتادى دا، مەنىڭ دە ءشايعا قاراۋىمدى سۇرادى. تاعى دا ءتىلىم ۋىلىپ قويا بەردى.

— قالامگەر ءۇشىن تاريحي كەزەڭنىڭ كوركەم سۇلباسىن سومداۋ ماڭىزدى دەڭىز...

— بۇل تاريح پانىنە قوسىمشا ەمەس قوي. ياكي، دەرەكتى دراما ەمەس. ءبىزدىڭ نەگىزگى ماقساتىمىز رۋحتى بەرۋ. سونىڭ جاڭعىرىعىمەن قازىرگى قازاققا كىم بولعانىن، نەنى كەشكەنىن سەزىندىرۋ بولدى. مەنىڭشە، قازاق جارالى حالىق، جاراسى ءالى جازىلماعان. جاراسىنا ەم بولساق، سول زۇلمات زامانالاردىڭ سۇلباسىن كوز الدارىنا اكەلىپ، مىنا بەيبىت عۇمىردىڭ قادىرىنە جەتۋگە ۇندەسەك دەگەن ماقسات قولعا قالام العىزدى.

— ءسىزدىڭ شىعارماشىلىعىڭىزبەن جاقسى تانىس ادام رەتىندە ماعان ناعىز كەيىپكەرىڭىز سۋرەتشى ستەپان سەكىلدى كورىندى...

— راسىمەن مەنىڭ كەيىپكەرىم. باسىندا ايتقانداي قارلاگتاعى جانتۇرشىگەرلىك جاعداياتتاردىڭ تاريحي كەلبەتى مەن ءۇشىن جاڭالىق بولدى. ستەپان وسى زۇلماتتىڭ سيمۆولدىق كەيىپكەرى. بۇل جەردە ءتۇرلى سالانىڭ عالىمدارى، ونەر مايتالماندارى، ءتىپتى، نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتتارى وتىرعان. ءسۇت بەتىندەگى قايماقتار، ياعني الەم ەليتاسى وتىرعان. ولار مۇندا نە كوردى؟ ادام توزگىسىز ازاپ پەن جاۋىزدىقتان وزگە نە كوردى؟! قارلاگتىڭ مۋزەيىنە بارعانىمدا، ادام ادامعا وسىنشالىق قيانات جاساۋى مۇمكىن بە دەگەن ويعا قالدىم. اقىلعا سىيمايتىن وزبىرلىق بولعان. مۇنداعى جاعداي تولىعىمەن ابسۋرد. ساحنادا مۇنىڭ ءبارىن تاپتىشتەپ تۇسىندىرە المايسىز. قالاي كوركەمدەپ بەرگىڭىز كەلسە دە جەتكىزە المايسىز. بۇنى ءبىر كەيىپكەردىڭ اياسىنا تۇگەندەۋ عانا قالدى. ستەپان سونداي كەيىپكەر. سۋرەتشى ستەپان وبرازى ارقىلى سول كەزدىڭ ەلەسىن تەاتر كورەرمەندەرىنىڭ تۇلا بويىنان وتكىزگىمىز كەلدى. بۇل ويدان شىعارىلعان كەيىپكەر. نەشە ءتۇرلى وقىمىستىلار ءقاۋىپتى قىلمىسكەرلەرمەن ءبىر كامەرادا جاتتى. ويتكەنى، زيالىلاردى دىمىن بىلدىرمەي جوق قىلۋ، ازاپتاۋ دەگەن جىمىسقى ساياسات تا بولدى. سول زۇلماتتى قالاي كورسەتۋدىڭ امالى بۇل.

— سپەكتاكلدە ستەپان ناماز ۇستىندەگى قاسەن اقساقالدىڭ الدىنا جاتىپ الادى، تيىسەدى. ولتىرمەك بوپ پىشاق الا بەرگەندە نامازىن اياقتاعان قاريا «استاپىراللاسىن» قايتالاپ قولىنان ۇستاپ قالعاندا ستەپان جىندانىپ كەتەدى. ياعني، جىنى قوزادى. ال پەسادا بۇل جەرى جوق قوي...

— پەسادا بۇل جەرى جوق ەكەنى راس. بۇل — رەجيسسەرلىك شەشىم. پەسانى جازۋ بارىسىندا كوپ نارسە وزگەردى. جەتپىس پايىزى تۇعىرى رەتىندە قالدى دا، وتىز پايىزى وزگەردى.

— ماعان جولداعانىڭىز سوڭعى نۇسقاسى ما؟

— سوڭعى نۇسقاسى سول. پرەمەرا الدىندا ازداعان وزگەرىس تاعى بولدى. مەن جاساعان ستەپان زۇلىمدىقتىڭ، ياعني ءىبىلىستىڭ ەلشىسى. ول قارلاگتا سالتانات قۇرىپ وتىر. قاراماعىنداعى ادامداردى مازاق ەتىپ، قورلاۋدىڭ ابدەن شەگىنە جەتكەن كەزدە، سول دالانىڭ كيەسى رەتىندە ابىز اقساقال كەلەدى. اقايدىڭ قاسەنىن ءارۋاق رەتىندە العان بولاتىنمىن. پەسادا ول ءتىرى ادام ەمەس ەدى. تۇرمەگە كەلىپ ادامدارعا كۇش-قايرات بەرىپ جۇرەتىن-دى. اقساقال ناماز وقىپ وتىرعاندا ستەپان ءۇش رەت پىشاق سۇقسا دا، قۇلاماي نامازىن جالعاستىرىپ وتىرا بەرەدى. ۇرەيلەنگەن ستەپان ايعايلاپ كۇزەتشىلەردى شاقىرادى دا، كەلگەن كۇزەتشىلەرگە دە پىشاق سۇعا بەرەدى. بۇعان توزبەگەن كۇزەتشىلەر ستەپاندى ءوز قولدارىمەن جاھاننامعا جونەلتەتىن. پەساداعى نۇسقاسى وسىلاي نەگىزى. ال، سوڭعى نۇسقا رەجيسسەردىڭ شەشىمى. اسىلىندا، رەجيسسەردىڭ شەشىمى ۇتىمدى بولعان بولۋى كەرەك. سەبەبى، ادەبيەت بولەك تە، ساحنانىڭ زاڭدىلىقتارى بولەك قوي.

— احمەت ەسىمدى اقىن كەيىپكەرىڭىز بار. قاسەن كىرىپ كەلگەندە سول احمەت قاريانى قۇشاقتاپ جىلايدى عوي. سوندا ءسادۋاقاس «اقىنجاندى نازىك جىگىت، كوڭىلى بوساپ جاتىر» دەپ مۇسىركەگەندەي بولادى. اقىندى نەگە بۇلاي بەردىڭىزدەر؟

— مەنىڭ قولجازبامدا شىنىندا دا اقىن سونداي كەيىپتە بەينەلەندى. بۇل كەيىپكەردى رەجيسسەر احمەت دەپ اتادى. ال مەن ءجاي عانا اقىن دەپ العان ەدىم. بۇل سول زامانداعى الاش زيالىلارىنىڭ جيىنتىق وبرازى. ەندى... اقىننىڭ اتى اقىن عوي. ءسىز دە، ءبىز دە ولارمەن ارالاسامىز. ولاردىڭ راسىمەن جانى نازىك كەلەدى ەمەس پە؟ اقىن دەگەن — اقىن، باتىر ەمەس. اسان ءالي دەگەن جىگىت سپەكتاكل جايلى رەسەنزياسىن جاقسى جازىپتى. مەن اساننىڭ سوزىمەن جاۋاپ بەرەيىن. ونىڭ پىكىرى «ءبىز اقىن جىگىتكە قاراپ، الاشورداشىل اقىنداردىڭ دا ەت پەن سۇيەكتەن جارالعانىن، سونشا ازاپقا قاراماي ءوز پوزيسياسىنان، ازاماتتىق پرينسيپتەرىنەن تايماي جانكەشتىلىكپەن كۇرەسكەنىن تۇسىندىك» دەگەنگە سايادى. ەگەر ساحنادا ارپىلداپ اتىلىپ تۇرسا وتىرىك بولار ەدى. ءوزىڭىز دە بىلەسىز، ساكەننىڭ مۇرتىن ءبىر تالداپ قالاي جۇلعانىن. كەرزى ەتىكپەن اياۋسىز تەپكەننەن بەتى ادام تانىماستاي كوگەرگەن ساكەن «قايدا قول قوي دەسەڭىزدەر دە قويايىن، تەك ايەل-بالامدى مۇندا كىرگىزبەڭىزدەر، مەنىڭ بۇل ءتۇرىمدى كورمەسىن» دەپ جالىنعان ەكەن. اقىن — اۋەلى ادام. سونى ۇمىتپاۋىمىز ءلازىم. كەيىپكەر شىنايى قالپىن ساقتاپ قالعان سىقىلدى...

كەنەت مەنىڭ جادىما اسقار سۇلەيمەنوۆتىڭ كابينەتىندە وتىرعانىم ءتۇستى. سوسىن كوبىنە جۋرناليست رەتىندە اڭگىمەلەسۋشىنىڭ ىعىنا جىعىلۋ ءلازىم ەكەنى قاپەرىمدە ساۋلەلەندى. سويتكەنشە بولعان جوق، كەش باتىپ بارا جاتقانىن ويلادىم. «ءمادينانىڭ «اقىن» اڭگىمەسى قىزىق، ءا». ۇنسىزدىك ورناپ قالىپتى. ءشايدان ءبىر ۇرتتادىم...

— جالپى شىعارماشىلىعىڭىزعا قاتىستى سۇراسام، ءسىزدىڭ بايانداۋ ءتىلىڭىز قانداي ءتىل؟ سويلەمدەردى ۇزارتىپ دەيمىز بە، تەڭەۋلەر ارقىلى جازۋدان مۇمكىن... سانالى تۇردە باس تارتتىڭىز با، الدە بۇل ستيل مە؟

— سانالى تۇردە باس تارتتىم دەۋگە كەلمەيتىن شىعار. بالا كەزىمدە «ۇلان» گازەتىنە جاس ءتىلشى بولعام. اۋداندىق گازەتكە، «قازاقستان پيونەرىنە» اپتا سايىن شىعاتىنمىن. كىشكەنتايىمنان جازۋعا بەيىمدىگىم بايقالدى. ءبىرىنشى سىنىپتا وقىپ جۇرگەندە ولەڭ جازاتىنمىن. قالاي حات تانىدىم، سولاي جازۋعا دەگەن قاجەتتىلىك مازا بەرمەيتىن بولدى. سول كەزدەن باستاپ وسىلاي جازام. ۇزاق جازۋعا كەلسەك، ول ادامنىڭ ىشكى ىرعاعىنا، ىشكى مازمۇنىنا بايلانىستى. سول سەنىڭ جازۋ ستيلىڭە اينالادى.

— ادەبيەتتەگى كەيىپكەرلەرىڭىز ارقىلى نە ايتقىڭىز كەلەدى؟

— باسىنان باستايىن. پروزاعا العاش رەت جيىرما جاسىمدا كەلدىم. وعان دەيىن ماقالا جازاتىنمىن. كىشكەنتايىمدا ەرتەگى جازاتىنمىن. كەيىن مۇنى دا قويدىم. العاشقى اڭگىمەمدى جۇماباي شاشتايۇلىنا الىپ باردىم. ول كەزدە «جاس الاشتا» ىستەيتىن. «بۇل اڭگىمەڭدى تۇزەپ اكەل. ءبىراق سەندە بىرنارسە بار» دەدى. قايتا تۇزەپ تاعى اپارعان ەدىم، ول كىسى بىردەن گازەتكە باستى. سودان مەندە سەنىم پايدا بولدى. ىزدەنىسىم كەڭەيدى. قىسقا اڭگىمەلەرىمدى جازىپ باستاعانىم سول كەز. ارتىنشا «عاجايىپ كول» دەگەن پوۆەست جازدىم. ەڭ كولەمدى شىعارمام سول. بەرتىنگى كەزەڭدەردە ادەبيەتتە ءوزىمدى جوعالتىپ العانداي كۇي كەشتىم. ەندىگى جەردە قىسقا اڭگىمەلەر جازۋ قىزىقسىز. كەز كەلگەن جەردە، كەز كەلگەن جاعدايدا وتىرىپ قىسقا اڭگىمە جازا الاتىنداي شەبەرلىككە جەتتىم. بۇل الىنىپ بولعان اسۋ سەكىلدى مەن ءۇشىن. فەنتەزي جانرىندا جازۋعا قۇلشىنىس بولدى. ونى دا جازدىم. ارى قاراي نە جازام دەگەندە، تەاترعا كەلدىم. تەاترعا كەلگەسىن دراماتۋرگيادا ەكىنشى تىنىسىم اشىلعانداي بولدى. العاش جازىلعان پەسام چەحوۆ شىعارماشىلىعىنىڭ اسەرىنەن تۋعان ەكسپرومت ەدى. «ءقادىر ءتۇنى» اتتى بەس-التى بەتتىك پەسام دا ءبىر وتىرعاندا جازىلعان دۇنيە. قاراسام پەسا دا جازا الاتىن سياقتىمىن. بۇل دا وڭاي ما سوندا؟ ال ماعان وڭاي نارسەلەر ۇنامايدى. كەيىن تەاترعا كەلگەسىن وڭباي قاتەلەسكەنىمدى ءتۇسىندىم. ءتىپتى، دراماتۋرگيانى شىنداپ ۇعىنا باستاعاندا شوشىدىم. «تور» جانە «كۆارتيرانتتار» دەگەن ەكى پەسام ورال تەاترىندا الما كاكىشيەۆانىڭ رەجيسسەرلىگىمەن قويىلدى. بۇلار مەنىڭ كەيىنگى كەزدەگى ىزدەنىستەرىم. وسى ىزدەنىستەرىمە ءوزىم ەرەكشە مويىندايتىن سەرىك اسىلبەك ۇلى سىني پىكىر ءبىلدىردى. «ءبىراق سەنەن تۇبىندە جاقسى دراماتۋرگ شىعادى، ينشاللا» دەدى. ول كىسى تاجىريبەلى دراماتۋرگ، عالىم، ۇستاز قوي. سوزىنە سەندىم. ەندى تەك جۇمىس ىستەيمىن. ال، مەن ءالى ۇلكەن دەڭگەيگە جەتۋ جولىنداعى ىزدەنۋشى اۆتورمىن.

— كينوسەناريي جازاتىن ويىڭىز جوق پا؟

— ۇسىنىس بوپ جاتسا، نەگە جازباسقا؟!.

— «قازاق جازۋشىلارىنىڭ كينوسەنارييلەر جازۋعا تاۋەكەلى جەتپەي ءجۇر» دەگەن پىكىرىڭىزدى وقىعان ەدىم...

— ءبىزدىڭ جازۋشىلارعا قاتىستى، ادەبيەتكە قاتىستى ۇنامسىز تەندەنسيا قالىپتاسقان. دەپرەسسيالىق كۇي دەپ تە اتاۋعا بولاتىن شىعار. كىتاپ وقىلمايدى، كىتاپ شىعارۋداعى ساپا مەن جۇيەنىڭ بەيبەرەكەتسىزدىگى بار، جازۋشىنىڭ ءسوزىن ەشكىم تىڭدامايدى دا. ادەبي الەمدە نە بولىپ جاتقانى ەشكىمگە قىزىقسىز. الەم وزگەرىپ كەتكەن سەكىلدى. اقشا، اتاق، قىزىل-جاسىل الەم، شوۋ... ەلدى قىزىقتىرىپ وتىرعان انشىلەر ءومىرى. كىم كىممەن تۇرادى، كىم نە ىستەپتى، پالەنشە بالا تۋىپتى دەگەن سىقىلدى دۇنيەلەر موداعا اينالدى. حالىقتىڭ تۇسىنىگى وسى تار شەڭبەرگە شىرمالىپ قالعان. ال، جازۋشىلار وزدەرىنىڭ كۇڭگىرت، سىرلى الەمىندە قالىپ قالعان سياقتى. ايانىشتى ءحال عوي... قوعامدى ما، ادامدى ما، كىمدى كىنالايسىز؟! كىنامشىلدىكتەن تۇك ۇتپايمىز. جازۋشىلار ارەكەت ەتۋى كەرەك. تانىلۋدىڭ دا، ول ماڭىزدى ەمەس دەسەڭىز، ءوز پوتەنسيالىڭىزدى تانىتۋدىڭ دا بىردەن-بىر توتە جولى — كينو. كينوسەنارييلەر جازۋ. ول ءۇشىن تەلەارنا باسشىلارى، كينوستۋديا پروديۋسەرلەرى قازاقتىڭ جانىن تانىتۋعا مۇددەلى بولۋى دا ماڭىزدى.

وسىنى ايتتى دا، قايناعان ساماۋرىننىڭ اپتىعىن باسىپ الايىن دەگەن بولۋى كەرەك، قايتادان ءشاي دەمدەۋگە كىرىستى. مەن جىميىپ قويدىم...

— شىعارماشىلىق لابوراتورياڭىزبەن بولىسسەڭىز...

— ماسەلەن؟

— قادىر مىرزا ءاليدىڭ «اۆتوردىڭ شىعارماشىلىعىن تانۋ ءۇشىن ونىڭ ومىرىنە قاتىستى ۇساق-تۇيەكتىڭ ءبارى ماڭىزدى» دەيتىنى بار ەدى عوي...

— كۇندەلىكتى كۇيبەڭدە ءمان بەرمەيتىن دۇنيەمىز كوپ. اسىلى، بارلىق جازۋشى بىردەي. ءوز الەمىڭدە جۇرەسىڭ. ءوز الەمىڭ عانا شىن سەكىلدى. اسىرەسە، جازىپ جۇرگەن كەزىڭدە... جازىپ جاتقان دۇنيەڭنىڭ ءوز فورماسى بولادى. ساناڭداعى ۋاقيعا ءوتىپ جاتقان كەزەڭگە ساپار شەگەسىڭ، ءار كەيىپكەرىڭمەن جەكە-جەكە تانىساسىڭ. سيتۋاسياعا بايلانىستى ارەكەتتەرىن باقىلايسىڭ. قاباق شىتاسىڭ، مۇڭاياسىڭ، قۋاناسىڭ... مۇنىڭ ءبارى ساناڭدا ءجۇرىپ جاتقان پروسەسس. سويتەسىڭ دە جازاسىڭ. مۇنداي كەزدە سول الەمنەن وتكەن شىندىق جوق. وندايدا مىنا ءبىزدىڭ الەم، ءبىزدىڭ تىرشىلىك ساعىم سەكىلدى بەت كورسەتەدى. بۇل جايىندا كوپ ايتا بەرۋگە دە بولمايدى-اۋ. ويتكەنى بۇل تىم ينتيم نارسە. دەمەك، جازۋ بارىسىندا ءسىز باسقانى ۇمىتىپ قالاسىز. قيىن. اسىرەسە، وتباسىڭ ءۇشىن قيىن. بالالارىم، جولداسىم ءۇشىن جوق سياقتىمىن. كورىپ تۇرسام دا، كورمەيمىن. ەستىپ تۇرسام دا ەستىمەيمىن. بۇل بىرنەشە ايعا سوزىلۋى مۇمكىن. ارينە، كۇندەلىكتى تاماعىن دايىنداپ، كىرىن جۋىپ، ءۇيدى جيناپ جۇرەسىڭ. جار رەتىندە، انا رەتىندە اتقارۋعا ءتيىس مىندەتتەرىڭنىڭ ءبارىن اتقارىپ جۇرەسىڭ. ال جانىڭ، ويىڭ باسقا الەمدە. شىعارماشىلىق لابوراتوريا دەگەن وسى. ونەر ادامىنىڭ، ونىڭ وتباسىنىڭ تراگەدياسى وسى شىعار، بالكىم. جازۋىمنىڭ قىسقالىعىنا، ستيلىمە كەلسەك، ول مەنىڭ مىنەزىم شىعار.

— جاستانىپ جاتاتىن جازۋشىڭىز بار ما؟

— كوپ جازۋشىلاردى ۇلگى تۇتامىن. ءۇش جازۋشى: حەمينگۋەي، فازيل يسكاندەر، اكۋتاگاۆا — يدەالدارىم. سولاردىڭ دەڭگەيىنە جەتكىم كەلەدى. مەن ءتىپتى دەڭگەيىنە جەتۋدى ارمانداۋعا تاۋەكەلىم جەتپەيتىن شىعارما — «ماستەر ي مارگاريتا». بۋلگاكوۆتىڭ بارلىق شىعارماسى شەديەۆر دەي المايمىن. وسى «ماستەر ي مارگاريتاسى» بۇل الەمگە ءتان ەمەس سەكىلدى، بۇل الەمنىڭ شەڭبەرىنەن شىعىپ كەتكەن سەكىلدى.

— قازاق پروزاسىنا كەلسەك...

— ارداق نۇرعازىنىڭ شىعارماشىلىعىنا قىزىعام دەسەم دە بولادى. پروزاسى دا، پوەزياسى دا ەرەكشە اسەر ەتەدى. ءبىراق، ءقازىر مويىندالا ما، بىلمەدىم. ونىڭ ادالدىعى، جانكەشتىلىگى ءتانتى ەتەدى. ءبىز كوبىنە كوممۋنيكاسيالىق ادەپ ساقتايمىز. ول بەت-جۇزىڭ دەمەي شىندىعىن ايتادى.

— ءوزىڭىزدى ءداستۇرشىلمىن دەپ ەسەپتەيسىز بە، الدە، جاڭاشىلسىز با؟

— وسى ەكى تۇسىنىكتىڭ ءومىر ءسۇرۋى زاڭدى. كلاسسيكا ءبارىبىر تۇعىرىندا قالادى. دەگەنمەن، ەكسپەريمەنتسىز دامۋ جوق. ادەبيەتتە قوزعالىس بولماسا نە بولعانى؟! داستۇرشىلدەر مەنى قابىلداي ما بىلمەدىم، ءبىراق ءوزىمدى ءداستۇرشىلمىن دەپ ەسەپتەيمىن.

ءبىز دە ءداستۇر بويىنشا جىلى قوشتاستىق. ءداستۇر بويىنشا قول الىستىق. ءداستۇر بويىنشا ول كىسى مەنى شىعارىپ سالدى. ءداستۇر بويىنشا راحمەتىمدى ايتتىم. ءداستۇر بويىنشا كۇرتەشەمدى قىمتانىپ الىپ، ءىلبىپ بارامىن. جاڭاشىلدىق... اڭگىمە بارىسىندا ءبىر عانا جاڭاشىلدىق بولدى: مەن كەسەمدەگى ءشايدى تاۋىسپاي كەتتىم...

ۇسەن تورتاي

«اق جەلكەن» جۋرنالى

---