ادەپتىلىك – ادەمىلىك بەلگىسى
تاقىرىبى: «ادەپتىلىك – ادەمىلىك بەلگىسى»
ماقساتى: ادەپتىلىك تۋرالى ۇعىم قالىپتاستىرۋ، ادەپتىلىك، يناباتتىلىق جايىندا وقۋشىلاردىڭ ويىن دامىتۋ، قوعامدىق ورتادا ءوزىن - ءوزى ۇستاي بىلۋگە، وقۋشىلاردى ادامگەرشىلىككە، ادەپتىلىككە، قاراپايىمدىلىققا جانە كىشىپەيىلدىلىككە، ادەپتىككە، ىزگىلىك پەن مادەنيەتتىلىككە، ۇلكەندى سىيلاۋعا، كىشىگە ۇلگى بولا بىلۋگە تاربيەلەۋ جانە جامان ادەتتەردەن اۋلاق بولۋعا، ءوز حالقىنىڭ سالت – ءداستۇرىن ۇيرەنە وتىرىپ، ادەت الىپپەسىن دارىتۋ.
ءادىس – تاسىلدەرى: سۇراق – جاۋاپ، كورىنىس كورسەتۋ، بايانداۋ، وي تولعاۋ.
كورنەكىلىگى: سىنىپتى بەزەندىرۋ، ادەپتىلىك تۋرالى جازىلعان قاناتتى سوزدەر، وسيەت سوزدەر مەن ماقالدار، ادامگەرشىلىككە بايلانىستى سۋرەتتەر، قۇپيا حات.
بارىسى:
1. «ادەپتىلىك - ادەمىلىك» (ويتالقى)
2. «قۇپيا حاتتار»(حاتتارمەن جۇمىس)
3. «ادەپتىلىك الىپپەسى»
4. قورىتىندى.
ءمۇعالىم: قايىرلى كۇن، قۇرمەتتى وقۋشىلار! بۇگىنگى ءبىزدىڭ «ادەپتىلىك – ادەمىلىك بەلگىسى» اتتى تاربيەلىك شارامىزعا قوش كەلدىڭىزدەر! بالالار، بۇگىنگى تاربيە ساعاتىمىز تاقىرىبىنان كورىپ وتىرعانىمىزداي ادەپتىلىك، مادەنيەتتىلىك، ىزگىلىك جايىندا بولماق. ادەپتى بولۋ دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسى وتە كەڭ. ولاي دەيتىنىمىز: ادامنىڭ جاساعان ءاربىر ءىس – قيمىلى، ءجۇرىس – تۇرىسى، سويلەۋ مانەرى، ءوزىن - ءوزى ۇستاي ءبىلۋى ونىڭ ادەپتىلىگى، مادەنيەتتىلىگى جايلى سىر شەرتىپ تۇرادى. ءقازىر مەن سىزدەرگە وسى ادەپتىلىك جايلى بىرنەشە سۇراقتار قويامىن، سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋلەرىڭىز ارقىلى سىزدەردىڭ ادەپتىلىك جايلى ويلارىڭىزدى تىڭداعىم كەلىپ تۇر. ەندەشە بۇگىنگى وسى تاربيەلىك شارامىزدا ءبىز كوپتەگەن ماعلۇماتتار الىپ، ويلارىمىزدى كەڭەيتىپ، سىزدەرگە كىشكەنە دە بولسا بولاشاققا جول كورسەتەرمىز دەپ ويلايمىن. سونىمەن، ءبىز بۇگىن مىنا تاقىرىپتارعا كەڭىنەن توقتالاتىن بولامىز.
1. «سالەمدەسۋ - ادەپتىلىكتىڭ بەلگىسى»
2. «قوعامدىق كولىكتەگى ادەپتىلىك»
3. «داستارحان باسىنداعى مادەنيەت»
4. «مادەني – كوپشىلىك ورىندارداعى ادەپتىلىك ەرەجەلەرى»
تاقىرىبى: «سالەمدەسۋ - ادەپتىلىكتىڭ بەلگىسى»
سۇراقتار:
1. ادامگەرشىلىك قاسيەتىنىڭ قاينارى سالەم بەرۋدىڭ ءمانىن ءتۇسىندىرىپ وتىڭىزدەر؟
2. «ادەپتى ەلدىڭ بالاسى الىستان سالەم بەرەدى»دەگەن اتالى سوزگە تۇسىنىك بەرىپ وتىڭىزدەر؟
3. «اسسالاۋماعالەيكۋم» ءسوزىنىڭ ماعىناسىن اشىپ بەرىڭىزدەر؟
4. بالالار، سىزدەر سالەمدەسۋ تۇرلەرىن بىلەسىزدەر مە؟
1 – وقۋشى: قازاق تاربيەنى امانداسۋدان، ەسەن – ساۋ سۇراسۋدان باستاعان. كەيبىر ەگدە ادامدار «اسسالاۋماعالەيكۋم» دەگەننەن – اق كىم ەكەنىن ءبىلدىم» دەپ جاتادى. بۇل كەزدەيسوق ايتىلا سالعان ءسوز ەمەس، ولاي بولسا مانىسىنە ءۇڭىلىپ كورەيىك.
2 – وقۋشى: بىرىنشىدەن، سالەم بەرگەن كىسىنىڭ داۋىسىنىڭ شىعۋىن، سالەم بەرۋ ىرعاعىن بايقايدى. ەكىنشىدەن، سالەم بەرگەندە ءوزىڭدى قالاي ۇستايسىڭ، قالاي تۇراسىڭ؟ ۇلكەندەر وسىنىڭ بارىنە دە نازار اۋدارادى، سىنايدى.
3 – وقۋشى: ۇلكەننىڭ الدىنداعى سالەمىڭ، باسشىمەن امانداسۋ، قول قىسىسىڭ دا ءبىرتالاي نارسەنى اڭعارتادى: ەگدە كىسىنىڭ نە جاس بالانىڭ قولىن قاتتىراق قىسىپ جىبەرسەڭ، دورەكىلىگىڭىز بىردەن كورىنەدى.
ءمۇعالىم: ادەپ، ادامشىلىق امانداسۋدان باستالادى. اق ساقالدى اتانى، اق جاۋلىقتى اجەنى قۇرمەتتەۋ، جالپى وزىنەن ۇلكەنگە سالەم بەرۋ، الدىنان كەسىپ وتپەۋ جاس ۇرپاقتىڭ قاستەرلى پارىزى ەكەنىن ەستە ساقتاۋىمىز كەرەك.
«قوعامدىق كولىكتەگى ادەپتىلىك»
- سەن ءوزىن كۇندەلىكتى مىنەتىن اۆتوبۋستى ايالدامادا كوپ توسىپ تۇردىڭ، شارشادىڭ. كولىگىڭ كەلىپ توقتادى دا، سەن ىشكە ەنىپ بوس ورىنعا كەلىپ جايعاستىڭ. كەلەسى ايالدامادا ۇلكەن قاريا كىسى ءمىندى، بوس ورىن جوق. سەن نە ىستەر ەدىڭ؟(وقۋشىلار ءوز ويلارىن ورتاعا سالادى).
1 – وقۋشى: - قوعامدىق كولىككە باسقالاردى يتەرمەلەمەي، مادەنيەتتى تۇردە كىرۋ كەرەك.
- جول اقىسىن تولەۋدى ۇمىتپا.
- كولىك ىشىندەگى ادامداردى قاعىپ – سوعىپ، يتەرمەلەمە، داۋىس كوتەرىپ ۇرىسپا. ابايسىزدا قاعىپ كەتسەڭ كەشىرىم سۇرا.
- ۇلكەن كىسىلەرگە، مۇگەدەكتەرگە، بالالى انالارعا ورىن بەر.
- بيلەتىڭدى اياق استىنا تاستاي سالماي، كولىكتەن شىققاننان كەيىن ارنايى جاشىككە سال.
ءمۇعالىم: ادەپتى ادامدار – قوعامنىڭ باعا جەتپەس بايلىعى ءارى مارتەبەسى. ادام بولاتىن بالا بارلىق جاقسى قاسيەتتەردى ۇيرەنىپ، جامان مىنەز، ادەتتەردەن، ۇنامسىز قىلىقتاردان اۋلاق بولۋعا تىرىسۋى كەرەك.
«داستارحان باسىنداعى مادەنيەت»
1. تاماقتانۋ مادەنيەتى دەگەندى قالاي تۇسىنەسىز؟
2. داستارحان باسىندا ءوزىڭدى قالاي ۇستاۋ كەرەك؟
3. داستارحان جابدىقتاۋ مادەنيەتى دەگەندى قالاي تۇسىنەسىز؟
1 – وقۋشى: تاماقتانۋ مادەنيەتى دەگەنىمىز – ءبىرقالىپتى تاماقتانۋ، تاعامداردىڭ تۇرلىشە بولۋى، قاي كەزدە جانە قانداي مولشەردە ءىشىپ – جەي ءبىلۋ، داستارحان باسىندا ءوزىڭدى دۇرىس ۇستاي ءبىلۋ.
- ستولعا قولىڭدى تازالاپ جۋىپ، سىرت كيىمىڭدى شەشىپ كەلىپ وتىرۋ كەرەك.
- داستارحان باسىندا جان – جاعىڭا الاقتاماي، تىنىش وتىرىپ تاماقتانۋ كەرەك، ايتپەسە تاماعىڭ دۇرىس سىڭبەيدى.
- اۋزىڭا تاماقتى تولتىرىپ الىپ قاسىڭداعى ادامدارمەن سويلەسپە، اۋزىڭنان تاماعىڭ شاشىرايدى ءارى ءسوزىڭ تۇسىنىكسىز بولىپ شىعادى.
- داستارحان باسىندا وتىرىپ قاتتى سويلەۋدىڭ، قاتتى كۇلۋدىڭ، بالاعات سوزدەر ايتۋدىڭ قاجەتى جوق.
- داستارحان باسىندا اياق – قولىڭدى كەرمەي جيناقى وتىر.
- امانداسۋ ءۇشىن تاعام تۇرعان ستولدىڭ ۇستىنەن قول سوزۋ دۇرىس ەمەس.
- تاماق ءىشىپ بولعاننان كەيىن قولىڭدى، اۋزىڭدى سالفەتكامەن ءسۇرتۋدى ۇمىتپا.
- راحمەت ايتۋدى دا ەستەن شىعارما.
ءمۇعالىم: بالالار، ادام بويىنداعى ۇنامدى، ۇنامسىز قىلىقتاردى اجىراتا وتىرىپ ادەپ الىپپەسىن بويىمىزدان شىعارماۋىمىز كەرەك.
«مادەني – كوپشىلىك ورىندارداعى ادەپتىلىك ەرەجەلەرى»
- كونسەرت باستالىپ كەتتى، سەن ءسال كەشىگىپ كەلدىڭ. ءوزىڭنىڭ بيلەتتە كورسەتىلگەن ورنىڭ الدىڭعى جاقتا. سەن نە ىستەر ەدىڭ؟(وقۋشىلار ءوز ويلارىن ورتاعا سالادى)
ءمۇعالىم: ادەپ – ءدىننىڭ جارشىسى.»ادەپتى كىسىدە ۇيات بار، ۇياتى بار كىسىدە يمان بار» دەلىنۋى بەكەر ەمەس ەكەن.
«كىتاپحاناداعى ادەپ»
- سەن كىتاپحانادا ەرتەڭگى ساباعىڭا بەرىلە دايىندالىپ وتىرسىڭ. كورشى ستولعا ەكى وقۋشى كەلىپ وتىردى دا، قولدارىنداعى كىتابىن رەتسىز پاراقتاپ، كۇبىرلەپ سويلەسە باستادى، سەنىڭ كوڭىلىڭ ءبولىنىپ كەتتى. سەن نە ىستەر ەدىڭ؟(وقۋشىلار ءوز ويلارىن ورتاعا سالادى)
1 – وقۋشى: كىتاپحانامەن دوس بول، وعان ءجيى بارۋدى ادەتكە اينالدىر. كىتاپحانا – قوعامدىق ورىن، سوندىقتان ول دا ۇلكەن مادەنيەتتىلىكتى تالاپ ەتەدى. كىتاپحانادا تىنىشتىق ساقتاۋعا قاتاڭ تالاپ قويىلادى، ەشكىممەن داۋىستاپ سويلەسۋگە، قاعازدارىڭدى رەتسىز سىتىرلاتىپ جانىڭداعىلاردىڭ كوڭىلىن بولۋگە بولمايدى. العان كىتاپتارىڭدى ۇقىپتى پايدالانا ءبىل، بەتىن جىرتۋعا، شيمايلاۋعا بولمايدى. دايىندالىپ بولعاننان كەيىن كىتاپحاناشىعا وتكىزىپ راحمەتىڭدى ءبىلدىرۋدى ۇمىتپا.
ءمۇعالىم: جاۋاپتارىڭا راحمەت، بالالار. ەندى تاربيەلىك شارامىزدىڭ كەلەسى ءبولىمى – «قۇپيا حاتتارمەن» جۇمىس بولىمىنە كوشسەك. مەن مۇنداعى «قۇپيا حاتتاردى» وقىپ، سىزدەردىڭ پىكىرلەرىڭىزدى تىڭداعىم كەلىپ تۇر.
1 – حات: قۇرمەتتى دوستار!
مەنىڭ كورشىمنىڭ ءبىر بالاسى بار. ول وتىرىكشى، كوزبە – كوز وتىرىك ايتا قويادى. ماعان كۇندە كەلىپ ويناعىسى كەلەدى. مەن ونىمەن دوس بولىپ وينايمىن با؟
2 – حات: قۇرمەتتى دوستار!
پارتادا مەنىمەن بىرگە ءبىر بالا وتىرادى. ويناپ – ويناپ، تاپسىرمانى ورىنداماي، جازباي كەلەدى. ساباقتى مەنىڭ داپتەرىمنەن كوشىرىپ الادى. مەن بەرمەسەم، «سەن ساراڭسىڭ» دەيدى. مەن نە ىستەۋىم كەرەك؟
ءمۇعالىم: ادەپتىلىك – بارلىق ادامعا جاراساتىن قاسيەت. ول – ادامنىڭ جاسىنان العان تاربيەسىنە، وسكەن ورتاسىنا، توڭىرەكتەگى ادامداردىڭ قارىم – قاتىناسىنا بايلانىستى قالىپتاساتىن قاسيەت. ال، ەندى، بالالار، ادەپتىلىك، سىپايىلىق تۋرالى ولەڭ، ماقال – ماتەلدەرىڭدى تىڭداعىم كەلىپ تۇر. قانداي ولەڭ جولدارىن، ماقال – ماتەلدەردى بىلەسىڭدەر؟
1 – وقۋشى: ادەپتىلىك، ار، ۇيات – ادامدىقتىڭ بەلگىسى.
2 – وقۋشى: جاسىندا ادەپ ۇيرەنبەگەن كىسىدەن وسكەن سوڭ قايران جوق.
3 – وقۋشى: ادەپسىز وسكەن ادامنان، تارتىپپەن وسكەن تال ارتىق.
ءمۇعالىم: ماقال – ماتەلدەرىڭە راحمەت، بۇگىنگى تاقىرىبىمىزعا بايلانىستى ولەڭدەرىڭدى تىڭداساق.
1 – وقۋشى:“اقىل جاستان، اسىل تاستان
شىعادى” دەپ دارىندى
حالىق ايتسا، حالىق ءسوزى
ءارقاشان دا نانىمدى.
سول ونەردىڭ جولىن قۋعان
وسى سىنىپ اتىنان،
قابىلداڭىز شىن جۇرەكتەن،
سالەم سىزگە جالىندى.
ءمۇعالىم: مىنە، بالالار، بۇگىن وزدەرىڭ بۇرىننان بىلەتىن ادەپتىلىك جايلى بىلىمدەرىڭدى وسى تاربيەلىك شارامىز ارقىلى تولىقتىرا تۇستىڭدەر دەپ ويلايمىن. ەندى وسى ۇيرەنگەندەرىڭدى كۇندەلىكتى ومىردە قولدانا بىلىڭدەر جانە وزدەرىڭنەن كىشى ءىنى – قارىنداستارىڭا ۇنەمى ۇيرەتە جۇرىڭدەر. مەنىڭ سەندەرگە ايتارىم: ادام ءارقاشان دا بەت سۇلۋلىعىمەن ەمەس، ىشكى جان دۇنيەسىمەن، ادەپتىلىگىمەن، مادەنيەتتىلىگىمەن ادەمى.
ماقساتى: ادەپتىلىك تۋرالى ۇعىم قالىپتاستىرۋ، ادەپتىلىك، يناباتتىلىق جايىندا وقۋشىلاردىڭ ويىن دامىتۋ، قوعامدىق ورتادا ءوزىن - ءوزى ۇستاي بىلۋگە، وقۋشىلاردى ادامگەرشىلىككە، ادەپتىلىككە، قاراپايىمدىلىققا جانە كىشىپەيىلدىلىككە، ادەپتىككە، ىزگىلىك پەن مادەنيەتتىلىككە، ۇلكەندى سىيلاۋعا، كىشىگە ۇلگى بولا بىلۋگە تاربيەلەۋ جانە جامان ادەتتەردەن اۋلاق بولۋعا، ءوز حالقىنىڭ سالت – ءداستۇرىن ۇيرەنە وتىرىپ، ادەت الىپپەسىن دارىتۋ.
ءادىس – تاسىلدەرى: سۇراق – جاۋاپ، كورىنىس كورسەتۋ، بايانداۋ، وي تولعاۋ.
كورنەكىلىگى: سىنىپتى بەزەندىرۋ، ادەپتىلىك تۋرالى جازىلعان قاناتتى سوزدەر، وسيەت سوزدەر مەن ماقالدار، ادامگەرشىلىككە بايلانىستى سۋرەتتەر، قۇپيا حات.
بارىسى:
1. «ادەپتىلىك - ادەمىلىك» (ويتالقى)
2. «قۇپيا حاتتار»(حاتتارمەن جۇمىس)
3. «ادەپتىلىك الىپپەسى»
4. قورىتىندى.
ءمۇعالىم: قايىرلى كۇن، قۇرمەتتى وقۋشىلار! بۇگىنگى ءبىزدىڭ «ادەپتىلىك – ادەمىلىك بەلگىسى» اتتى تاربيەلىك شارامىزعا قوش كەلدىڭىزدەر! بالالار، بۇگىنگى تاربيە ساعاتىمىز تاقىرىبىنان كورىپ وتىرعانىمىزداي ادەپتىلىك، مادەنيەتتىلىك، ىزگىلىك جايىندا بولماق. ادەپتى بولۋ دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسى وتە كەڭ. ولاي دەيتىنىمىز: ادامنىڭ جاساعان ءاربىر ءىس – قيمىلى، ءجۇرىس – تۇرىسى، سويلەۋ مانەرى، ءوزىن - ءوزى ۇستاي ءبىلۋى ونىڭ ادەپتىلىگى، مادەنيەتتىلىگى جايلى سىر شەرتىپ تۇرادى. ءقازىر مەن سىزدەرگە وسى ادەپتىلىك جايلى بىرنەشە سۇراقتار قويامىن، سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋلەرىڭىز ارقىلى سىزدەردىڭ ادەپتىلىك جايلى ويلارىڭىزدى تىڭداعىم كەلىپ تۇر. ەندەشە بۇگىنگى وسى تاربيەلىك شارامىزدا ءبىز كوپتەگەن ماعلۇماتتار الىپ، ويلارىمىزدى كەڭەيتىپ، سىزدەرگە كىشكەنە دە بولسا بولاشاققا جول كورسەتەرمىز دەپ ويلايمىن. سونىمەن، ءبىز بۇگىن مىنا تاقىرىپتارعا كەڭىنەن توقتالاتىن بولامىز.
1. «سالەمدەسۋ - ادەپتىلىكتىڭ بەلگىسى»
2. «قوعامدىق كولىكتەگى ادەپتىلىك»
3. «داستارحان باسىنداعى مادەنيەت»
4. «مادەني – كوپشىلىك ورىندارداعى ادەپتىلىك ەرەجەلەرى»
تاقىرىبى: «سالەمدەسۋ - ادەپتىلىكتىڭ بەلگىسى»
سۇراقتار:
1. ادامگەرشىلىك قاسيەتىنىڭ قاينارى سالەم بەرۋدىڭ ءمانىن ءتۇسىندىرىپ وتىڭىزدەر؟
2. «ادەپتى ەلدىڭ بالاسى الىستان سالەم بەرەدى»دەگەن اتالى سوزگە تۇسىنىك بەرىپ وتىڭىزدەر؟
3. «اسسالاۋماعالەيكۋم» ءسوزىنىڭ ماعىناسىن اشىپ بەرىڭىزدەر؟
4. بالالار، سىزدەر سالەمدەسۋ تۇرلەرىن بىلەسىزدەر مە؟
1 – وقۋشى: قازاق تاربيەنى امانداسۋدان، ەسەن – ساۋ سۇراسۋدان باستاعان. كەيبىر ەگدە ادامدار «اسسالاۋماعالەيكۋم» دەگەننەن – اق كىم ەكەنىن ءبىلدىم» دەپ جاتادى. بۇل كەزدەيسوق ايتىلا سالعان ءسوز ەمەس، ولاي بولسا مانىسىنە ءۇڭىلىپ كورەيىك.
2 – وقۋشى: بىرىنشىدەن، سالەم بەرگەن كىسىنىڭ داۋىسىنىڭ شىعۋىن، سالەم بەرۋ ىرعاعىن بايقايدى. ەكىنشىدەن، سالەم بەرگەندە ءوزىڭدى قالاي ۇستايسىڭ، قالاي تۇراسىڭ؟ ۇلكەندەر وسىنىڭ بارىنە دە نازار اۋدارادى، سىنايدى.
3 – وقۋشى: ۇلكەننىڭ الدىنداعى سالەمىڭ، باسشىمەن امانداسۋ، قول قىسىسىڭ دا ءبىرتالاي نارسەنى اڭعارتادى: ەگدە كىسىنىڭ نە جاس بالانىڭ قولىن قاتتىراق قىسىپ جىبەرسەڭ، دورەكىلىگىڭىز بىردەن كورىنەدى.
ءمۇعالىم: ادەپ، ادامشىلىق امانداسۋدان باستالادى. اق ساقالدى اتانى، اق جاۋلىقتى اجەنى قۇرمەتتەۋ، جالپى وزىنەن ۇلكەنگە سالەم بەرۋ، الدىنان كەسىپ وتپەۋ جاس ۇرپاقتىڭ قاستەرلى پارىزى ەكەنىن ەستە ساقتاۋىمىز كەرەك.
«قوعامدىق كولىكتەگى ادەپتىلىك»
- سەن ءوزىن كۇندەلىكتى مىنەتىن اۆتوبۋستى ايالدامادا كوپ توسىپ تۇردىڭ، شارشادىڭ. كولىگىڭ كەلىپ توقتادى دا، سەن ىشكە ەنىپ بوس ورىنعا كەلىپ جايعاستىڭ. كەلەسى ايالدامادا ۇلكەن قاريا كىسى ءمىندى، بوس ورىن جوق. سەن نە ىستەر ەدىڭ؟(وقۋشىلار ءوز ويلارىن ورتاعا سالادى).
1 – وقۋشى: - قوعامدىق كولىككە باسقالاردى يتەرمەلەمەي، مادەنيەتتى تۇردە كىرۋ كەرەك.
- جول اقىسىن تولەۋدى ۇمىتپا.
- كولىك ىشىندەگى ادامداردى قاعىپ – سوعىپ، يتەرمەلەمە، داۋىس كوتەرىپ ۇرىسپا. ابايسىزدا قاعىپ كەتسەڭ كەشىرىم سۇرا.
- ۇلكەن كىسىلەرگە، مۇگەدەكتەرگە، بالالى انالارعا ورىن بەر.
- بيلەتىڭدى اياق استىنا تاستاي سالماي، كولىكتەن شىققاننان كەيىن ارنايى جاشىككە سال.
ءمۇعالىم: ادەپتى ادامدار – قوعامنىڭ باعا جەتپەس بايلىعى ءارى مارتەبەسى. ادام بولاتىن بالا بارلىق جاقسى قاسيەتتەردى ۇيرەنىپ، جامان مىنەز، ادەتتەردەن، ۇنامسىز قىلىقتاردان اۋلاق بولۋعا تىرىسۋى كەرەك.
«داستارحان باسىنداعى مادەنيەت»
1. تاماقتانۋ مادەنيەتى دەگەندى قالاي تۇسىنەسىز؟
2. داستارحان باسىندا ءوزىڭدى قالاي ۇستاۋ كەرەك؟
3. داستارحان جابدىقتاۋ مادەنيەتى دەگەندى قالاي تۇسىنەسىز؟
1 – وقۋشى: تاماقتانۋ مادەنيەتى دەگەنىمىز – ءبىرقالىپتى تاماقتانۋ، تاعامداردىڭ تۇرلىشە بولۋى، قاي كەزدە جانە قانداي مولشەردە ءىشىپ – جەي ءبىلۋ، داستارحان باسىندا ءوزىڭدى دۇرىس ۇستاي ءبىلۋ.
- ستولعا قولىڭدى تازالاپ جۋىپ، سىرت كيىمىڭدى شەشىپ كەلىپ وتىرۋ كەرەك.
- داستارحان باسىندا جان – جاعىڭا الاقتاماي، تىنىش وتىرىپ تاماقتانۋ كەرەك، ايتپەسە تاماعىڭ دۇرىس سىڭبەيدى.
- اۋزىڭا تاماقتى تولتىرىپ الىپ قاسىڭداعى ادامدارمەن سويلەسپە، اۋزىڭنان تاماعىڭ شاشىرايدى ءارى ءسوزىڭ تۇسىنىكسىز بولىپ شىعادى.
- داستارحان باسىندا وتىرىپ قاتتى سويلەۋدىڭ، قاتتى كۇلۋدىڭ، بالاعات سوزدەر ايتۋدىڭ قاجەتى جوق.
- داستارحان باسىندا اياق – قولىڭدى كەرمەي جيناقى وتىر.
- امانداسۋ ءۇشىن تاعام تۇرعان ستولدىڭ ۇستىنەن قول سوزۋ دۇرىس ەمەس.
- تاماق ءىشىپ بولعاننان كەيىن قولىڭدى، اۋزىڭدى سالفەتكامەن ءسۇرتۋدى ۇمىتپا.
- راحمەت ايتۋدى دا ەستەن شىعارما.
ءمۇعالىم: بالالار، ادام بويىنداعى ۇنامدى، ۇنامسىز قىلىقتاردى اجىراتا وتىرىپ ادەپ الىپپەسىن بويىمىزدان شىعارماۋىمىز كەرەك.
«مادەني – كوپشىلىك ورىندارداعى ادەپتىلىك ەرەجەلەرى»
- كونسەرت باستالىپ كەتتى، سەن ءسال كەشىگىپ كەلدىڭ. ءوزىڭنىڭ بيلەتتە كورسەتىلگەن ورنىڭ الدىڭعى جاقتا. سەن نە ىستەر ەدىڭ؟(وقۋشىلار ءوز ويلارىن ورتاعا سالادى)
ءمۇعالىم: ادەپ – ءدىننىڭ جارشىسى.»ادەپتى كىسىدە ۇيات بار، ۇياتى بار كىسىدە يمان بار» دەلىنۋى بەكەر ەمەس ەكەن.
«كىتاپحاناداعى ادەپ»
- سەن كىتاپحانادا ەرتەڭگى ساباعىڭا بەرىلە دايىندالىپ وتىرسىڭ. كورشى ستولعا ەكى وقۋشى كەلىپ وتىردى دا، قولدارىنداعى كىتابىن رەتسىز پاراقتاپ، كۇبىرلەپ سويلەسە باستادى، سەنىڭ كوڭىلىڭ ءبولىنىپ كەتتى. سەن نە ىستەر ەدىڭ؟(وقۋشىلار ءوز ويلارىن ورتاعا سالادى)
1 – وقۋشى: كىتاپحانامەن دوس بول، وعان ءجيى بارۋدى ادەتكە اينالدىر. كىتاپحانا – قوعامدىق ورىن، سوندىقتان ول دا ۇلكەن مادەنيەتتىلىكتى تالاپ ەتەدى. كىتاپحانادا تىنىشتىق ساقتاۋعا قاتاڭ تالاپ قويىلادى، ەشكىممەن داۋىستاپ سويلەسۋگە، قاعازدارىڭدى رەتسىز سىتىرلاتىپ جانىڭداعىلاردىڭ كوڭىلىن بولۋگە بولمايدى. العان كىتاپتارىڭدى ۇقىپتى پايدالانا ءبىل، بەتىن جىرتۋعا، شيمايلاۋعا بولمايدى. دايىندالىپ بولعاننان كەيىن كىتاپحاناشىعا وتكىزىپ راحمەتىڭدى ءبىلدىرۋدى ۇمىتپا.
ءمۇعالىم: جاۋاپتارىڭا راحمەت، بالالار. ەندى تاربيەلىك شارامىزدىڭ كەلەسى ءبولىمى – «قۇپيا حاتتارمەن» جۇمىس بولىمىنە كوشسەك. مەن مۇنداعى «قۇپيا حاتتاردى» وقىپ، سىزدەردىڭ پىكىرلەرىڭىزدى تىڭداعىم كەلىپ تۇر.
1 – حات: قۇرمەتتى دوستار!
مەنىڭ كورشىمنىڭ ءبىر بالاسى بار. ول وتىرىكشى، كوزبە – كوز وتىرىك ايتا قويادى. ماعان كۇندە كەلىپ ويناعىسى كەلەدى. مەن ونىمەن دوس بولىپ وينايمىن با؟
2 – حات: قۇرمەتتى دوستار!
پارتادا مەنىمەن بىرگە ءبىر بالا وتىرادى. ويناپ – ويناپ، تاپسىرمانى ورىنداماي، جازباي كەلەدى. ساباقتى مەنىڭ داپتەرىمنەن كوشىرىپ الادى. مەن بەرمەسەم، «سەن ساراڭسىڭ» دەيدى. مەن نە ىستەۋىم كەرەك؟
ءمۇعالىم: ادەپتىلىك – بارلىق ادامعا جاراساتىن قاسيەت. ول – ادامنىڭ جاسىنان العان تاربيەسىنە، وسكەن ورتاسىنا، توڭىرەكتەگى ادامداردىڭ قارىم – قاتىناسىنا بايلانىستى قالىپتاساتىن قاسيەت. ال، ەندى، بالالار، ادەپتىلىك، سىپايىلىق تۋرالى ولەڭ، ماقال – ماتەلدەرىڭدى تىڭداعىم كەلىپ تۇر. قانداي ولەڭ جولدارىن، ماقال – ماتەلدەردى بىلەسىڭدەر؟
1 – وقۋشى: ادەپتىلىك، ار، ۇيات – ادامدىقتىڭ بەلگىسى.
2 – وقۋشى: جاسىندا ادەپ ۇيرەنبەگەن كىسىدەن وسكەن سوڭ قايران جوق.
3 – وقۋشى: ادەپسىز وسكەن ادامنان، تارتىپپەن وسكەن تال ارتىق.
ءمۇعالىم: ماقال – ماتەلدەرىڭە راحمەت، بۇگىنگى تاقىرىبىمىزعا بايلانىستى ولەڭدەرىڭدى تىڭداساق.
1 – وقۋشى:“اقىل جاستان، اسىل تاستان
شىعادى” دەپ دارىندى
حالىق ايتسا، حالىق ءسوزى
ءارقاشان دا نانىمدى.
سول ونەردىڭ جولىن قۋعان
وسى سىنىپ اتىنان،
قابىلداڭىز شىن جۇرەكتەن،
سالەم سىزگە جالىندى.
ءمۇعالىم: مىنە، بالالار، بۇگىن وزدەرىڭ بۇرىننان بىلەتىن ادەپتىلىك جايلى بىلىمدەرىڭدى وسى تاربيەلىك شارامىز ارقىلى تولىقتىرا تۇستىڭدەر دەپ ويلايمىن. ەندى وسى ۇيرەنگەندەرىڭدى كۇندەلىكتى ومىردە قولدانا بىلىڭدەر جانە وزدەرىڭنەن كىشى ءىنى – قارىنداستارىڭا ۇنەمى ۇيرەتە جۇرىڭدەر. مەنىڭ سەندەرگە ايتارىم: ادام ءارقاشان دا بەت سۇلۋلىعىمەن ەمەس، ىشكى جان دۇنيەسىمەن، ادەپتىلىگىمەن، مادەنيەتتىلىگىمەن ادەمى.
You Might Also Like
