قۇستاردىڭ كۇزگى تىرشىلىگى
قۇستاردىڭ كۇزگى تىرشىلىگى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلار تابيعات كوركى قۇستار تۋرالى، ولاردىڭ تۇرلەرى مەن كۇزگى تىرشىلىگى جايلى، قۇستاردىڭ پايداسى تۋرالى وقىپ بىلەدى.
دامىتۋشىلىق: ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ، دۇنيەتانىمىن كەڭەيتۋ، سوزدىك قورىن مولايتۋ، ءوز پىكىرىن دالەلدەي الۋعا قالىپتاستىرۋ.
تاربيەلىك: تابيعاتتى باقىلاۋ، قۇستاردى قورعاۋ، ولارعا قامقورلىق جاساۋعا باۋلۋ.
ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى يگەرتۋ
ءتۇرى: كىرىكتىرىلگەن ويىن ساباق
ءادىسى: وي شابۋىلى، توپپەن جۇمىس، «ۇشتى ۇشتى، جۇلدىزىڭدى جاق، ارتىعىن تاپ، بالاپاندارعا كومەكتەس» ويىنى.
ءپانارالىق بايلانىس: الىپپە، بەينەلەۋ
ساباقتىڭ بارىسى:
I ۇيىمداستىرۋ
سالەمەتسىڭدەر مە بالالار؟
كوڭىل كۇيلەرىن قالاي؟
ءىى قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ
- وقۋشىلار كوزىمىزدى جۇمايىق تا، قۇلاعىمىزبەن تىڭدايىق.
كوز الدارىڭا نەلەر ەلەستەدى؟
قانداي كوڭىل - كۇيدە وتىرسىڭدار؟
ولاي بولسا كوزىمىزدى اشايىق تا ويلارىڭدى اڭگىمەلەپ بەرىڭدەر.
III. ماعىنانى تانۋ.
بالالار، ءبىز بۇگىنگى ساباعىمىزدا قۇستاردىڭ كۇزگى تىرشىلىگىمەن تانىسامىز.
قازاقستاندا قۇستاردىڭ 480 ءتۇرى بار. قۇستار اۋادا ەركىن ۇشا الادى. ولاردىڭ كەۋدەسىندەگى بۇلشىق ەتتەرى وتە كۇشتى بولادى. ال سۇيەكتەرى جىڭىشكە ءارى جەڭىل. ءبىر قىزىعى قۇستاردىڭ قانى ىستىق بولادى. جۇمباق شەشۋ ارقىلى قۇستاردىڭ كەيبىر تۇرلەرىمەن تانىسامىز
«جۇلدىزىڭدى جاق» ويىنىن وينايىق. تاپسىرماسى جۇمباقتار شەشۋ. كىم جۇمباقتى شەشسە، سول وقۋشى ءوزىنىڭ جۇلدىزىن كوتەرەدى.
1. قۇيقىلجىتىپ دالا كۇيىن،
ءۇي ىشىنە سالادى ءۇيىن. جاۋابى: قارلىعاش.
قارلىعاش - ول كەش كەلىپ، ەرتە قايتىپ كەتەدى. سەبەبى، ول شىبىن - شىركەيمەن قورەكتەنەدى. ولاردى ۇشىپ كەلە جاتىپ قاعىپ جەيدى. ال شىبىن - شىركەي قار ەرىسىمەن شىعا قويمايدى. ادامعا ۇيىرسەك، سۇيكىمدى. وزگە قۇستارعا ۇقسامايتىن قۇلاققا جاعىمدى ءۇنى بار. ول ءبىر جازدا 1 ميلليون قۇرت جەيدى ەكەن
2. وزگە ۇياعا ءىز تاستاپ،
ءوز اتىن ءوزى ايتادى.
جاۋابى: كوكەك.
كوكەك — ءوز اتىن ءوزى شاقىراتىن، وتە تاماقساۋ قۇس. ءوزى بالاپان باسىپ شىعارماي، جۇمىرتقاسىن باسقا ءبىر قۇستىڭ ۇياسىنا تۋىپ كەتەدى. ودان شىققان «وگەي» بالاپان قالعاندارىن ۇيادان يتەرىپ قۇلاتىپ جىبەرەدى.
3. سۇلۋلىقتىڭ نە ەكەنىن،
ولارعا قاراپ انىقتار.
وزگە قۇس وعان جەتپەيدى
قۇس پاتشاسى سانالار، جاۋابى: اققۋ
اققۋ – موينى ۇزىن، قاردان اپپاق قۇس. ول 30 - 40 جىل جاسايدى. اققۋ 3 - 4 جاسقا دەيىن سۇر بوپ وسەدى، كەيىن تۇلەپ ناعىز اققۋعا اينالادى. ول 3 - 4 جۇمىرتقا باسادى، 38 - 40 كۇندە ورگىزەدى. ولار وتە تاتۋ. ادامدار اققۋدى ەشقاشان اتپاعان. ءبىر ەرەكشەلىگى جۇپتارىن ولگەنشە جازبايدى. مەملەكەتتىك قورعاۋعا الىنعان.
4. بيىككە سالعان اعاش ءۇي،
سول عوي ونىڭ مەكەنى.
جازداي سايران سالىپ اپ،
قىستا الىس كەتەدى. جاۋابى: قاراتورعاي
قاراتورعاي — وتە كىشكەنتاي، وتە پايدالى قۇس. ورمان قورعاۋشىسى. ناۋرىزبەن بىرگە قاراتورعاي كەلەدى. ولار كەلىسىمەن كۇن اشىلىپ، جىلىنادى. جاز بويى 4 ميلليون قۇرت جەيدى.
5. قۇس كوردىم تىرنا سياقتى،
سيديعان ۇزىن سيراقتى.
شالشىقتان باقا ۇستاۋعا،
قيمىلى ەرەن شيراقتى. جاۋابى: لايلەك
لايلەك – اق لايلەكتىڭ ادامعا قاشاننان بەرى باۋىر باسقانىن ەشكىم انىق ايتا المايدى. ادامدار ولاردىڭ كەلۋىن وزدەرىنە جاقسىلىق اكەلەدى دەپ ەسەپتەيتىن بولعان.
الايدا ادامدارعا جاقىن ءۇيدىڭ شاتىرىنا ۇيا سالاتىن بۇل قۇس قازىرگى ۋاقىتتا وتە سيرەپ كەتكەن. ولار مەملەكەتتىك قورعاۋعا الىنعان.
ال وسى اتالعان قۇستاردان باسقا قۇستاردىڭ ىشىندە ەڭ كىشكەنتاي قۇستاردى بىلەسىڭدەر مە؟ الەمدەگى ەڭ كىشكەنتاي قۇس كاليبري دەپ اتالادى. ونىڭ دەنە تۇرقى بەس سانتيمەتر عانا، سالماعى ءبىر جارىم گرامم عانا ەكەن.
جۇمباقتار شەشۋىن تاپقان سايىن سول قۇستاردىڭ سۋرەتتەرىن ىلىنەدى. سول قۇستار جايلى ماعلۇمات بەرىپ وتىرامىن.
كۇزدە قۇستاردىڭ جەمىسى ازايادى. كوپتەگەن قۇستار جىلى جاققا ۇشىپ
كەتەدى. ۇشار الدىندا ولار توپتالىپ، ازىق ىزدەپ قورەكتەنىپ، كۇش جينايدى. ولاردى ۇركىتىپ، ەگىستىكتەن قۋالاما. ولار ۇزاق جولعا شىداۋ ءۇشىن كۇش جيناپ ءجۇر.
جىل قۇستارى – كۇن سۋىتا باستاعاندا جىلى جاققا ۇشىپ كەتەتىن قۇستار.
ولاردىڭ جىلى جاققا كەتۋىنىڭ سەبەبى – جەمىنىڭ ازايۋى. كۇن سالقىنداپ، قۇرت - قۇمىرسقا تىعىلىپ قالادى. سول كەزدە قۇستار توپتالا ۇشىپ، لەك - لەگىمەن جىلى جاققا كەتە باستايدى. ال كوكتەمدە قايتا كەلۋ سەبەبى، ول جاق ىستىق بولعاندىقتان جۇمىرتقالارى ءشىرىپ، ۇرپاق وربىتە المايدى.
قىستاپ قالاتىن قۇستار ولار جىلى جاققا ۇشپايدى. ول قۇستار مىنالار: تورعايلار، الا قارعالار، شىمشىقتار، سۋىق تورعايلار، ساڭىراۋ قۇرلار ت. ب.
سەرگىتۋ ءساتى.
قۇستارعا ءبىز ۇقسايىق،
قانە، قانات جازايىق.
ۇشىپ - ۇشىپ الايىق.
ورنىمىزعا قونايىق.
بالالار، سەندەر قۇستار تۋرالى قانداي ولەڭدەر، تاقپاقتار بىلەسىڭدەر؟ قاي توپتىڭ وقۋشىلارى دايىن ەكەن؟
قارلىعاش:
جاۋاتىنىن جاڭبىردىڭ،
تومەن ۇشساڭ بىلەمىن.
سۋارسا بۇل وي قىردى
ويناپ، كۇلىپ جۇرەمىن.
تورعاي:
الاقانىم سياقتى،
جىلى ۇياسىن قيماپتى.
جىلى جاققا ۇشپايدى،
باسقا قۇستار سياقتى.
بۇركىت:
بيىك شىڭدا تۇرادى،
قالىقتايدى توبەڭدە.
كوز تاستايدى قىراعى،
قونبايدى ول تومەنگە.
ساۋىسقان:
مەن جايلى كوپ قيلى ۇعىم،
ميلاۋ ەمەس، ميلىمىن.
قارا الا قاۋىرسىن،
ءسال ۇزىنداۋ قۇيرىعىم.
اققۋ:
قازاق ەلى اققۋلاردى اتپايدى،
كولدى قورىپ، ۇيالارىن ساقتايدى.
بالالار دا سۇلۋلىققا ءماز بولىپ،
ودان ارتىق جازدا قىزىق تاپپايدى.
ۇشتى - ۇشتى ويىنىن ۇيىمداستىرۋ.
ۇشتى - ۇشتى قارعا ۇشتى،
ۇشتى - ۇشتى بالعا ۇشتى.
ۇشتى - ۇشتى كوكەك ۇشتى،
ۇشتى - ۇشتى وتەك ۇشتى.
ۇشتى - ۇشتى تىرنا ۇشتى،
ۇشتى - ۇشتى تىرما ۇشتى.
ۇشتى - ۇشتى جاپالاق ۇشتى،
ۇشتى - ۇشتى شاپالاق ۇشتى
داپتەرمەن جۇمىس جۇرگىزۋ ءۇشىن «ارتىعىن تاپ» ويىنىن ۇيىمداستىرۋ.
ءارتۇرلى سۋرەتتەر ارقىلى بەرىلگەن تاپسىرما.
ەكىنشى توپتان قۇستار تۋرالى بىلەتىن ماقال ماتەلدەرى مەن جۇمباقتارىن سۇراۋ
ءىV. بەكىتۋ «بالاپاندارعا كومەكتەس» ويىنى
قاسيەتتى قۇس
تۋىمىزدا بەينەلەنگەن قۇس؟
ءوز اتىن ءوزى شاقىراتىن قۇس
ۇيگە ۇيا سالاتىن قۇس
V. وي تولعانىس
جاڭا ساباقتى پىسىقتاۋ:
بۇگىنگى ساباقتا نە ۇيرەندىك؟
نە بىلدىك؟
قانداي جىل قۇستارىن بىلەمىز؟
قۇستار نەمەن قورەكتەنەدى؟
ءبىزدىڭ اۋىلدا وسى قۇستار كەزدەسەدى مە؟
كۇزدە قۇستار نەگە جىلى جاققا ۇشىپ كەتەدى دەپ ويلايسىڭدار؟
كوكتەمدە جىل قۇستارى قايتىپ ورالادى؟ سەبەبىن ايت.
قۇستار تابيعاتقا قانداي پايدا كەلتىرەدى؟
VI. ۇيگە تاپسىرما:
وزدەرىڭە ۇناعان قۇستىڭ سۋرەتىن سالىپ كەلۋ
VII. باعالاۋ
وقۋشىلاردى ەكى توپقا بولگەندىكتەن، سمايليكتەر تاراتا وتىرىپ باعالاۋ.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلار تابيعات كوركى قۇستار تۋرالى، ولاردىڭ تۇرلەرى مەن كۇزگى تىرشىلىگى جايلى، قۇستاردىڭ پايداسى تۋرالى وقىپ بىلەدى.
دامىتۋشىلىق: ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ، دۇنيەتانىمىن كەڭەيتۋ، سوزدىك قورىن مولايتۋ، ءوز پىكىرىن دالەلدەي الۋعا قالىپتاستىرۋ.
تاربيەلىك: تابيعاتتى باقىلاۋ، قۇستاردى قورعاۋ، ولارعا قامقورلىق جاساۋعا باۋلۋ.
ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى يگەرتۋ
ءتۇرى: كىرىكتىرىلگەن ويىن ساباق
ءادىسى: وي شابۋىلى، توپپەن جۇمىس، «ۇشتى ۇشتى، جۇلدىزىڭدى جاق، ارتىعىن تاپ، بالاپاندارعا كومەكتەس» ويىنى.
ءپانارالىق بايلانىس: الىپپە، بەينەلەۋ
ساباقتىڭ بارىسى:
I ۇيىمداستىرۋ
سالەمەتسىڭدەر مە بالالار؟
كوڭىل كۇيلەرىن قالاي؟
ءىى قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ
- وقۋشىلار كوزىمىزدى جۇمايىق تا، قۇلاعىمىزبەن تىڭدايىق.
كوز الدارىڭا نەلەر ەلەستەدى؟
قانداي كوڭىل - كۇيدە وتىرسىڭدار؟
ولاي بولسا كوزىمىزدى اشايىق تا ويلارىڭدى اڭگىمەلەپ بەرىڭدەر.
III. ماعىنانى تانۋ.
بالالار، ءبىز بۇگىنگى ساباعىمىزدا قۇستاردىڭ كۇزگى تىرشىلىگىمەن تانىسامىز.
قازاقستاندا قۇستاردىڭ 480 ءتۇرى بار. قۇستار اۋادا ەركىن ۇشا الادى. ولاردىڭ كەۋدەسىندەگى بۇلشىق ەتتەرى وتە كۇشتى بولادى. ال سۇيەكتەرى جىڭىشكە ءارى جەڭىل. ءبىر قىزىعى قۇستاردىڭ قانى ىستىق بولادى. جۇمباق شەشۋ ارقىلى قۇستاردىڭ كەيبىر تۇرلەرىمەن تانىسامىز
«جۇلدىزىڭدى جاق» ويىنىن وينايىق. تاپسىرماسى جۇمباقتار شەشۋ. كىم جۇمباقتى شەشسە، سول وقۋشى ءوزىنىڭ جۇلدىزىن كوتەرەدى.
1. قۇيقىلجىتىپ دالا كۇيىن،
ءۇي ىشىنە سالادى ءۇيىن. جاۋابى: قارلىعاش.
قارلىعاش - ول كەش كەلىپ، ەرتە قايتىپ كەتەدى. سەبەبى، ول شىبىن - شىركەيمەن قورەكتەنەدى. ولاردى ۇشىپ كەلە جاتىپ قاعىپ جەيدى. ال شىبىن - شىركەي قار ەرىسىمەن شىعا قويمايدى. ادامعا ۇيىرسەك، سۇيكىمدى. وزگە قۇستارعا ۇقسامايتىن قۇلاققا جاعىمدى ءۇنى بار. ول ءبىر جازدا 1 ميلليون قۇرت جەيدى ەكەن
2. وزگە ۇياعا ءىز تاستاپ،
ءوز اتىن ءوزى ايتادى.
جاۋابى: كوكەك.
كوكەك — ءوز اتىن ءوزى شاقىراتىن، وتە تاماقساۋ قۇس. ءوزى بالاپان باسىپ شىعارماي، جۇمىرتقاسىن باسقا ءبىر قۇستىڭ ۇياسىنا تۋىپ كەتەدى. ودان شىققان «وگەي» بالاپان قالعاندارىن ۇيادان يتەرىپ قۇلاتىپ جىبەرەدى.
3. سۇلۋلىقتىڭ نە ەكەنىن،
ولارعا قاراپ انىقتار.
وزگە قۇس وعان جەتپەيدى
قۇس پاتشاسى سانالار، جاۋابى: اققۋ
اققۋ – موينى ۇزىن، قاردان اپپاق قۇس. ول 30 - 40 جىل جاسايدى. اققۋ 3 - 4 جاسقا دەيىن سۇر بوپ وسەدى، كەيىن تۇلەپ ناعىز اققۋعا اينالادى. ول 3 - 4 جۇمىرتقا باسادى، 38 - 40 كۇندە ورگىزەدى. ولار وتە تاتۋ. ادامدار اققۋدى ەشقاشان اتپاعان. ءبىر ەرەكشەلىگى جۇپتارىن ولگەنشە جازبايدى. مەملەكەتتىك قورعاۋعا الىنعان.
4. بيىككە سالعان اعاش ءۇي،
سول عوي ونىڭ مەكەنى.
جازداي سايران سالىپ اپ،
قىستا الىس كەتەدى. جاۋابى: قاراتورعاي
قاراتورعاي — وتە كىشكەنتاي، وتە پايدالى قۇس. ورمان قورعاۋشىسى. ناۋرىزبەن بىرگە قاراتورعاي كەلەدى. ولار كەلىسىمەن كۇن اشىلىپ، جىلىنادى. جاز بويى 4 ميلليون قۇرت جەيدى.
5. قۇس كوردىم تىرنا سياقتى،
سيديعان ۇزىن سيراقتى.
شالشىقتان باقا ۇستاۋعا،
قيمىلى ەرەن شيراقتى. جاۋابى: لايلەك
لايلەك – اق لايلەكتىڭ ادامعا قاشاننان بەرى باۋىر باسقانىن ەشكىم انىق ايتا المايدى. ادامدار ولاردىڭ كەلۋىن وزدەرىنە جاقسىلىق اكەلەدى دەپ ەسەپتەيتىن بولعان.
الايدا ادامدارعا جاقىن ءۇيدىڭ شاتىرىنا ۇيا سالاتىن بۇل قۇس قازىرگى ۋاقىتتا وتە سيرەپ كەتكەن. ولار مەملەكەتتىك قورعاۋعا الىنعان.
ال وسى اتالعان قۇستاردان باسقا قۇستاردىڭ ىشىندە ەڭ كىشكەنتاي قۇستاردى بىلەسىڭدەر مە؟ الەمدەگى ەڭ كىشكەنتاي قۇس كاليبري دەپ اتالادى. ونىڭ دەنە تۇرقى بەس سانتيمەتر عانا، سالماعى ءبىر جارىم گرامم عانا ەكەن.
جۇمباقتار شەشۋىن تاپقان سايىن سول قۇستاردىڭ سۋرەتتەرىن ىلىنەدى. سول قۇستار جايلى ماعلۇمات بەرىپ وتىرامىن.
كۇزدە قۇستاردىڭ جەمىسى ازايادى. كوپتەگەن قۇستار جىلى جاققا ۇشىپ
كەتەدى. ۇشار الدىندا ولار توپتالىپ، ازىق ىزدەپ قورەكتەنىپ، كۇش جينايدى. ولاردى ۇركىتىپ، ەگىستىكتەن قۋالاما. ولار ۇزاق جولعا شىداۋ ءۇشىن كۇش جيناپ ءجۇر.
جىل قۇستارى – كۇن سۋىتا باستاعاندا جىلى جاققا ۇشىپ كەتەتىن قۇستار.
ولاردىڭ جىلى جاققا كەتۋىنىڭ سەبەبى – جەمىنىڭ ازايۋى. كۇن سالقىنداپ، قۇرت - قۇمىرسقا تىعىلىپ قالادى. سول كەزدە قۇستار توپتالا ۇشىپ، لەك - لەگىمەن جىلى جاققا كەتە باستايدى. ال كوكتەمدە قايتا كەلۋ سەبەبى، ول جاق ىستىق بولعاندىقتان جۇمىرتقالارى ءشىرىپ، ۇرپاق وربىتە المايدى.
قىستاپ قالاتىن قۇستار ولار جىلى جاققا ۇشپايدى. ول قۇستار مىنالار: تورعايلار، الا قارعالار، شىمشىقتار، سۋىق تورعايلار، ساڭىراۋ قۇرلار ت. ب.
سەرگىتۋ ءساتى.
قۇستارعا ءبىز ۇقسايىق،
قانە، قانات جازايىق.
ۇشىپ - ۇشىپ الايىق.
ورنىمىزعا قونايىق.
بالالار، سەندەر قۇستار تۋرالى قانداي ولەڭدەر، تاقپاقتار بىلەسىڭدەر؟ قاي توپتىڭ وقۋشىلارى دايىن ەكەن؟
قارلىعاش:
جاۋاتىنىن جاڭبىردىڭ،
تومەن ۇشساڭ بىلەمىن.
سۋارسا بۇل وي قىردى
ويناپ، كۇلىپ جۇرەمىن.
تورعاي:
الاقانىم سياقتى،
جىلى ۇياسىن قيماپتى.
جىلى جاققا ۇشپايدى،
باسقا قۇستار سياقتى.
بۇركىت:
بيىك شىڭدا تۇرادى،
قالىقتايدى توبەڭدە.
كوز تاستايدى قىراعى،
قونبايدى ول تومەنگە.
ساۋىسقان:
مەن جايلى كوپ قيلى ۇعىم،
ميلاۋ ەمەس، ميلىمىن.
قارا الا قاۋىرسىن،
ءسال ۇزىنداۋ قۇيرىعىم.
اققۋ:
قازاق ەلى اققۋلاردى اتپايدى،
كولدى قورىپ، ۇيالارىن ساقتايدى.
بالالار دا سۇلۋلىققا ءماز بولىپ،
ودان ارتىق جازدا قىزىق تاپپايدى.
ۇشتى - ۇشتى ويىنىن ۇيىمداستىرۋ.
ۇشتى - ۇشتى قارعا ۇشتى،
ۇشتى - ۇشتى بالعا ۇشتى.
ۇشتى - ۇشتى كوكەك ۇشتى،
ۇشتى - ۇشتى وتەك ۇشتى.
ۇشتى - ۇشتى تىرنا ۇشتى،
ۇشتى - ۇشتى تىرما ۇشتى.
ۇشتى - ۇشتى جاپالاق ۇشتى،
ۇشتى - ۇشتى شاپالاق ۇشتى
داپتەرمەن جۇمىس جۇرگىزۋ ءۇشىن «ارتىعىن تاپ» ويىنىن ۇيىمداستىرۋ.
ءارتۇرلى سۋرەتتەر ارقىلى بەرىلگەن تاپسىرما.
ەكىنشى توپتان قۇستار تۋرالى بىلەتىن ماقال ماتەلدەرى مەن جۇمباقتارىن سۇراۋ
ءىV. بەكىتۋ «بالاپاندارعا كومەكتەس» ويىنى
قاسيەتتى قۇس
تۋىمىزدا بەينەلەنگەن قۇس؟
ءوز اتىن ءوزى شاقىراتىن قۇس
ۇيگە ۇيا سالاتىن قۇس
V. وي تولعانىس
جاڭا ساباقتى پىسىقتاۋ:
بۇگىنگى ساباقتا نە ۇيرەندىك؟
نە بىلدىك؟
قانداي جىل قۇستارىن بىلەمىز؟
قۇستار نەمەن قورەكتەنەدى؟
ءبىزدىڭ اۋىلدا وسى قۇستار كەزدەسەدى مە؟
كۇزدە قۇستار نەگە جىلى جاققا ۇشىپ كەتەدى دەپ ويلايسىڭدار؟
كوكتەمدە جىل قۇستارى قايتىپ ورالادى؟ سەبەبىن ايت.
قۇستار تابيعاتقا قانداي پايدا كەلتىرەدى؟
VI. ۇيگە تاپسىرما:
وزدەرىڭە ۇناعان قۇستىڭ سۋرەتىن سالىپ كەلۋ
VII. باعالاۋ
وقۋشىلاردى ەكى توپقا بولگەندىكتەن، سمايليكتەر تاراتا وتىرىپ باعالاۋ.
You Might Also Like
