ادەپتىلىك – تاربيە باستاۋى
ماڭعىستاۋ وبلىسى، بەينەۋ اۋدانى،
"اباي اتىنداعى ورتا مەكتەبى" مم
گەوگرافيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى سپانوۆا مارجان
ادەپتىلىك – تاربيە باستاۋى
ماقساتى: ادەپتىلىك تۋرالى ۇعىم قالىپتاستىرۋ، ادەپتىلىك، يناباتتىلىق جايىندا وقۋشىلاردىڭ ويىن دامىتۋ، قوعامدىق ورتادا ءوزىن - ءوزى ۇستاي بىلۋگە، ىزگىلىككە، مادەنيەتتىلىككە، ۇلكەندى سىيلاۋعا، كىشىگە ۇلگى بولا بىلۋگە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: سىنىپتى بەزەندىرۋ، ادەپتىلىك تۋرالى جازىلعان قاناتتى سوزدەر، ينتەربەلسەندى تاقتا.
1. اتا - بابا ءداستۇرى - ادەپتىلىك نەگىزى؛
2. ادەپتى ەلدىڭ بالاسى - الىستان سالەم بەرەدى؛
3. ادەپسىز وسكەن بالادان،
تارتىپپەن وسكەن تال جاقسى.
4. تاربيەسىز بالا ءبىلىم ۇعار ما،
ولاي بولسا ۋىسىڭنان شىعارما
قاتتى ءتارتىپ كورسە بالا تۇبىندە،
ونەرىمەن قۋانتادى تۇبىندە.
5. ادەپتىلىك ار - ۇيات
تۇرپايى مىنەز، تاعى جات.
6. تاتۋلىق تابىلماس بايلىق.
7. ادەپتى بالا - ارلى بالا
ادەپسىز بالا - سورلى بالا.
8. جامانعا ايتقان اقىلىڭ
دالاعا اتقان وقپەن تەڭ.
ءانۇران ايتۋ.
1 - جۇرگىزۋشى: قايىرلى كۇن، قۇرمەتتى ۇستازدار! بۇگىنگى ءبىزدىڭ "ادەپتىلىك - تاربيە باستاۋى" اتتى تاربيەلىك شارامىزعا قوش كەلدىڭىزدەر!
2 - جۇرگىزۋشى: بالالار بۇگىنگى ءبىزدىڭ تاربيە ساعاتىمىز تاقىرىبىنان كورىپ وتىرعانىمىزداي ادەپتىلىك، مادەنيەتتىلىك، ىزگىلىك جايىندا بولماق. ادەپتى بولۋ دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسى وتە كەڭ. ولاي دەيتىنىمىز: ادامنىڭ جاساعان ءاربىر ءىس - قيمىلى، ءجۇرىس - تۇرىسى، سويلەۋ مانەرى، ءوزىن - ءوزى ۇستاي ءبىلۋى، مادەنيەتتىلىگى جايلى سىر سىر شەرتىپ تۇرادى.
1 - جۇرگىزۋشى: دوستارىم، ادام بويىندا جاقسى - جامان قاسيەتتەر بولادى ەكەن. بىزگە اقىلدىلىقتى، ادالدىقتى، قاراپايىمدىلىقتى، كىشىپەيىلدىلىكتى، يناباتتىلىقتى، شىنشىلدىقتى ۇلكەندەر ۇيرەتەدى. ءبىزدىڭ اتا - انامىز اق ءسۇتىن بەرە وتىرىپ، انا تىلىمەن ۇيرەتەدى. ءبىز وسىنى ءتۇسىنىپ، اتا - بابا سالت - ءداستۇرىن ۇيرەنەمىز.
2 - جۇرگىزۋشى: ادام بولاتىن بالا بارلىق جاقسى قاسيەتتەردى ۇيرەنىپ، جامان مىنەز، ادەتتەردەن، ۇنامسىز قىلىقتاردان اۋلاق بولۋىمىز كەرەك.
1 - جۇرگىزۋشى: اتام مەنىڭ ءاماندا
"ادەپتى جان بول" دەگەن
اتا ءسوزى سانامدا
جاسى ۇلكەنگە جول بەرەم
الدىن وراپ كىسىنىڭ
كەسىپ وتپەي كولدەنەڭ
ىزەتىمەن كىشىنىڭ
سالەمدەسىپ قول بەرەم.
2 - جۇرگىزۋشى: بالالار، سەندەر سالەمدەسۋ تۇرلەرىن بىلەسىڭدەر مە؟
اقجول: قازاق تاربيەنى امانداسۋدان، ەسەن - ساۋ سۇراۋدان باستاعان. كەيبىر ەگدە ادامدار "اسسالاۋماعالەيكۋم" دەگەننەن - اق كىم ەكەنىڭدى ءبىلدىم دەپ جاتادى.
بەكزات: بىرىنشىدەن، سالەم بەرگەن كىسىنىڭ داۋسىنىڭ شىعۋىن، سالەم بەرۋ ىرعاعىن بايقايدى. ەكىنشىدەن، سالەم بەرگەندە ءوزىڭدى قالاي ۇستايسىڭ، قالاي تۇراسىڭ؟ ۇلكەندەر وسىنىڭ بارىنە دە نازار اۋدارادى، سىنايدى.
دانيار: ۇلكەننىڭ الدىنداعى سالەمىڭ، باسشىمەن امانداسۋ، قول قىسىسىڭ دا ءبىرتالاي نارسەنى اڭعارتادى: ەگدە كىسىنىڭ نە جاس بالانىڭ قولىن قاتتىراق قىسىپ جىبەرسەڭ، دورەكىلىگىڭ بىردەن كورىنەدى.
مايرا: ءسىز امانداسىپ بولعانشا، سالەم الۋشى ءۇستى باسىڭىزعا قاراپ تا ۇلگەرەدى، كيىمىڭىزدىڭ ءوزىڭىزدىڭ جاس مولشەرىڭىزگە جاراسىمدى، جاراسىمسىز ەكەنىندە بايقايدى. ولاردىڭ بارلىعىندا وي ەلەگىنەن وتكىزىپ، سەن تۋرالى وي تۇيەدى.
قاراقات: جالپى سالەمدەسۋ مادەنيەتتىڭ سىرت كورىنىسى بولىپ كورىنگەنىمەن، ادامنىڭ ىشكى مادەنيەتىن دە ءبىراز وزگەرتىپ تاستايدى. "سالەمىڭنەن جاڭىلما"، " سالەمىڭ دۇرىس بولسىن" دەگەن تالاپتىڭ ءوزى - اق سالەمدەسۋ مادەنيەتتىڭ ادامگەرشىلىكتىڭ بەلگىسى ەكەندىگىن انىقتاپ تۇرعانداي.
2 - جۇرگىزۋشى: قازاقتا ادەپتى ەلدىڭ بالاسى الىستان سالەم بەرەدى، دەگەن اتالى ءسوز بار، ويتكەنى سالەمدەسۋ - كىسىلىكتىڭ بەلگىسى. سالەمدەسۋ، امانداسۋ ادامنىڭ ءبىر - بىرىنەن ىزەت، سىي - قۇرمەتىن كورسەتەدى.
1 - جۇرگىزۋشى: ادام بالاسىنىڭ رۋحاني تاريحىندا قولى جەتكەن زور يگىلىگى - سالەمدەسۋ.
2 - جۇرگىزۋشى: ادەپ، ادامشىلىق امانداسۋدان باستالادى. اق ساقالدى اتانى، اق جاۋلىقتى اجەنى قۇرمەتتەۋ، جالپى وزىڭنەن ۇلكەنگە سالەم بەرۋ، الدىنان كەسىپ وتپەۋ جاس ۇرپاقتىڭ قاستەرلى پارىزى ەكەنىن ەستە ساقتاۋىمىز كەرەك.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
"اباي اتىنداعى ورتا مەكتەبى" مم
گەوگرافيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى سپانوۆا مارجان
ادەپتىلىك – تاربيە باستاۋى
ماقساتى: ادەپتىلىك تۋرالى ۇعىم قالىپتاستىرۋ، ادەپتىلىك، يناباتتىلىق جايىندا وقۋشىلاردىڭ ويىن دامىتۋ، قوعامدىق ورتادا ءوزىن - ءوزى ۇستاي بىلۋگە، ىزگىلىككە، مادەنيەتتىلىككە، ۇلكەندى سىيلاۋعا، كىشىگە ۇلگى بولا بىلۋگە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: سىنىپتى بەزەندىرۋ، ادەپتىلىك تۋرالى جازىلعان قاناتتى سوزدەر، ينتەربەلسەندى تاقتا.
1. اتا - بابا ءداستۇرى - ادەپتىلىك نەگىزى؛
2. ادەپتى ەلدىڭ بالاسى - الىستان سالەم بەرەدى؛
3. ادەپسىز وسكەن بالادان،
تارتىپپەن وسكەن تال جاقسى.
4. تاربيەسىز بالا ءبىلىم ۇعار ما،
ولاي بولسا ۋىسىڭنان شىعارما
قاتتى ءتارتىپ كورسە بالا تۇبىندە،
ونەرىمەن قۋانتادى تۇبىندە.
5. ادەپتىلىك ار - ۇيات
تۇرپايى مىنەز، تاعى جات.
6. تاتۋلىق تابىلماس بايلىق.
7. ادەپتى بالا - ارلى بالا
ادەپسىز بالا - سورلى بالا.
8. جامانعا ايتقان اقىلىڭ
دالاعا اتقان وقپەن تەڭ.
ءانۇران ايتۋ.
1 - جۇرگىزۋشى: قايىرلى كۇن، قۇرمەتتى ۇستازدار! بۇگىنگى ءبىزدىڭ "ادەپتىلىك - تاربيە باستاۋى" اتتى تاربيەلىك شارامىزعا قوش كەلدىڭىزدەر!
2 - جۇرگىزۋشى: بالالار بۇگىنگى ءبىزدىڭ تاربيە ساعاتىمىز تاقىرىبىنان كورىپ وتىرعانىمىزداي ادەپتىلىك، مادەنيەتتىلىك، ىزگىلىك جايىندا بولماق. ادەپتى بولۋ دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسى وتە كەڭ. ولاي دەيتىنىمىز: ادامنىڭ جاساعان ءاربىر ءىس - قيمىلى، ءجۇرىس - تۇرىسى، سويلەۋ مانەرى، ءوزىن - ءوزى ۇستاي ءبىلۋى، مادەنيەتتىلىگى جايلى سىر سىر شەرتىپ تۇرادى.
1 - جۇرگىزۋشى: دوستارىم، ادام بويىندا جاقسى - جامان قاسيەتتەر بولادى ەكەن. بىزگە اقىلدىلىقتى، ادالدىقتى، قاراپايىمدىلىقتى، كىشىپەيىلدىلىكتى، يناباتتىلىقتى، شىنشىلدىقتى ۇلكەندەر ۇيرەتەدى. ءبىزدىڭ اتا - انامىز اق ءسۇتىن بەرە وتىرىپ، انا تىلىمەن ۇيرەتەدى. ءبىز وسىنى ءتۇسىنىپ، اتا - بابا سالت - ءداستۇرىن ۇيرەنەمىز.
2 - جۇرگىزۋشى: ادام بولاتىن بالا بارلىق جاقسى قاسيەتتەردى ۇيرەنىپ، جامان مىنەز، ادەتتەردەن، ۇنامسىز قىلىقتاردان اۋلاق بولۋىمىز كەرەك.
1 - جۇرگىزۋشى: اتام مەنىڭ ءاماندا
"ادەپتى جان بول" دەگەن
اتا ءسوزى سانامدا
جاسى ۇلكەنگە جول بەرەم
الدىن وراپ كىسىنىڭ
كەسىپ وتپەي كولدەنەڭ
ىزەتىمەن كىشىنىڭ
سالەمدەسىپ قول بەرەم.
2 - جۇرگىزۋشى: بالالار، سەندەر سالەمدەسۋ تۇرلەرىن بىلەسىڭدەر مە؟
اقجول: قازاق تاربيەنى امانداسۋدان، ەسەن - ساۋ سۇراۋدان باستاعان. كەيبىر ەگدە ادامدار "اسسالاۋماعالەيكۋم" دەگەننەن - اق كىم ەكەنىڭدى ءبىلدىم دەپ جاتادى.
بەكزات: بىرىنشىدەن، سالەم بەرگەن كىسىنىڭ داۋسىنىڭ شىعۋىن، سالەم بەرۋ ىرعاعىن بايقايدى. ەكىنشىدەن، سالەم بەرگەندە ءوزىڭدى قالاي ۇستايسىڭ، قالاي تۇراسىڭ؟ ۇلكەندەر وسىنىڭ بارىنە دە نازار اۋدارادى، سىنايدى.
دانيار: ۇلكەننىڭ الدىنداعى سالەمىڭ، باسشىمەن امانداسۋ، قول قىسىسىڭ دا ءبىرتالاي نارسەنى اڭعارتادى: ەگدە كىسىنىڭ نە جاس بالانىڭ قولىن قاتتىراق قىسىپ جىبەرسەڭ، دورەكىلىگىڭ بىردەن كورىنەدى.
مايرا: ءسىز امانداسىپ بولعانشا، سالەم الۋشى ءۇستى باسىڭىزعا قاراپ تا ۇلگەرەدى، كيىمىڭىزدىڭ ءوزىڭىزدىڭ جاس مولشەرىڭىزگە جاراسىمدى، جاراسىمسىز ەكەنىندە بايقايدى. ولاردىڭ بارلىعىندا وي ەلەگىنەن وتكىزىپ، سەن تۋرالى وي تۇيەدى.
قاراقات: جالپى سالەمدەسۋ مادەنيەتتىڭ سىرت كورىنىسى بولىپ كورىنگەنىمەن، ادامنىڭ ىشكى مادەنيەتىن دە ءبىراز وزگەرتىپ تاستايدى. "سالەمىڭنەن جاڭىلما"، " سالەمىڭ دۇرىس بولسىن" دەگەن تالاپتىڭ ءوزى - اق سالەمدەسۋ مادەنيەتتىڭ ادامگەرشىلىكتىڭ بەلگىسى ەكەندىگىن انىقتاپ تۇرعانداي.
2 - جۇرگىزۋشى: قازاقتا ادەپتى ەلدىڭ بالاسى الىستان سالەم بەرەدى، دەگەن اتالى ءسوز بار، ويتكەنى سالەمدەسۋ - كىسىلىكتىڭ بەلگىسى. سالەمدەسۋ، امانداسۋ ادامنىڭ ءبىر - بىرىنەن ىزەت، سىي - قۇرمەتىن كورسەتەدى.
1 - جۇرگىزۋشى: ادام بالاسىنىڭ رۋحاني تاريحىندا قولى جەتكەن زور يگىلىگى - سالەمدەسۋ.
2 - جۇرگىزۋشى: ادەپ، ادامشىلىق امانداسۋدان باستالادى. اق ساقالدى اتانى، اق جاۋلىقتى اجەنى قۇرمەتتەۋ، جالپى وزىڭنەن ۇلكەنگە سالەم بەرۋ، الدىنان كەسىپ وتپەۋ جاس ۇرپاقتىڭ قاستەرلى پارىزى ەكەنىن ەستە ساقتاۋىمىز كەرەك.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
