InfoHub Logo

ول كەزدە سافۋان اعامىز سەكرەتار، امانتاي اعامىز پروزانىڭ ساراپشىسى. بوقشامدى قولتىقتاپ جازۋشىلار وداعىنا كەلدىم.

— بۇل جەردەن سەن تۇگىلى، سەنەن ۇلكەن ءبىر اعاڭ دا بالشىعىن ارقالاپ قۇر اۋىز قايتقان، — دەدى سافەكەڭ، — ءقازىر عابيدەن مۇستافين كەلەدى، كونسە قولقالاپ كورەيىن، باعىڭ دا، سورىڭ دا سول كىسىگە بايلانىستى، جارايدى دەسە جارادىڭ، جارامايدى دەسە...

سافۋان اعامىز مەن سياقتى بويى شارعىلارعا بۇيىرا بەرمەيتىن قىمباتتاۋ تاناۋىن توبەمە تىرەپ تۇرىپ الدى:

— ... ەندى، بولمايدى دەسە بولماعانى دا!..

ءتىرى جازۋشىدان تانيتىنىم ۇشەۋ-اق: سافۋان اعاممەن «مادەنيەت جانە تۇرمىستا» بىرگە ىستەدىم. عابدول اعاممەن دە سوندا تانىسىپ، سوڭىنان قولبالاداي سالاقتاپ ءبىراز ەردىم، زەينوللا اعاما 1952 جىلى الماتىعا تۇسكەن كۇننىڭ ەرتەڭىندە ەمتيحان تاپسىرعانىم بار، سودان كۇنى بۇگىنگە دەيىن ەمتيحان تاپسىرىپ كەلە جاتىرمىن. (ايتپاقشى ءتورت جىل بويى ءدارىس السام دا مۇحتار اۋەزوۆتىڭ بەتىنە تىكتەپ قاراعان ەمەسپىن).

سافەكەڭ مەنى كەلەسى ءبىر كابينەتتە جۇتىنىپ وتىرعان وڭشەڭ ءبىر ىعاي مەن سىعايدىڭ ورتاسىنا تىعىپ جىبەردى. تۋرا ەسىك كوزىنەن گازەتتە ىستەيتىن ءبىر اعامدى تانىپ، اكەمدى كورگەندەي ۇمتىلىپ ەدىم، ونىڭ قاسىنان ورىن تابىلمادى، بايقايمىن، ەكى بۇكتەتىلىپ، باسىنىڭ سالبىراپ كەتكەنىنە قاراعاندا، ونىڭ دا ماعان پانا بولار ءتۇرى جوق سياقتى. تورگە تامان وزىڭقىراپ كەتسەم كەرەك، سونىمدى جاقتىرمادى ما، امانتاي اعام يەگىن كوتەرىپ:

— مىنا دوكەي كىم؟ — دەپ بىلعارى قولعابىن شوشايتتى.

— الگى قابدولوۆتىڭ جەر-كوككە سىيعىزباي ماقتاپ جۇرگەن «قوڭىر كۇزى ەدىنىڭ» اۆتورى دەدى سافەكەڭ.

— ى - ى!.. — امانتاي اعام بىلعارى قولعابىن بەتىمنەن زورعا الىپ كەتتى.

ول كەزدە «قوڭىر كۇز ەدى» ەش جەردە جارىق كورمەگەن. جىلدار وتكەن سوڭ ايتۋعا بولاتىن شىعار: ءبىر اعامىز پوۆەسىمدى تورت جىل قاماپ، مىنا بىرەۋدەن قۇتقارىپ بەرشى دەپ ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆكە وقىتقان ەكەن، ول ءبىر تۇندە قاراپ شىعىپ، زەينوللا قابدولوۆقا تاپسىرىپتى. (ءالى ءبىر پەندە قولىنا ۇستاماعان قولجازبا قاقىندا «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە رەسەنزيانىڭ جاريالانىپ كەتۋ تاريحى وسى).

ۇناپ قالعاندىقتان با، ول كەزدەگى اعالارىم شەتىنەن جىگىتتىڭ كوركەمى ەدى: ءبارى دە سايدىڭ تاسىنداي — قورتىعى دا، مىرتىعى دا، تىرتىعى دا جوق؛ ءقازىر ويلاپ وتىرسام، جازۋشى دەگەن قاۋىمنىڭ سىرت پوشىمىن، سىمبات-سيقىن بۇلدىرگەن مەنىڭ تۇستاستارىم — سۇراپىل سوعىس جىلدارىنىڭ جەتىمەكتەرى سياقتى. كەيىن، ستۋدەنت قاۋىمنىڭ ءبارىمىزدى جيىپ-تەرىپ «بەس تاپال» دەپ قويعان اتى دا بار. (مەنەن ەكى سانتيمەتر الاسا، جيىرما سانتيمەتر جۋان بولسا دا وزدەرىن ۇرعاشى جۇراعاتتىڭ الدىندا ۇزىن بويلى، قىپشا بەل، بيداي ءوندى، اققۇبا، جىگىتتىڭ تورەسىمىن دەپ ەسەپتەيتىن كەيبىر قۇرداستارىمنىڭ قۇلاعىنا التىن سىرعا).

... ءبىر تەڭ قولجازبا قولتىقتاپ ارا كوزىلدىرىكتى زور ادام كىرىپ كەلدى. ماعان سولاي كورىندى. عابيدەن ءمۇستافيندى سىرتىنان تانىدىم. كابينەت تىك تۇرىپ قول بەردى. مەن جەتە الماي قالدىم. اراداعى جارتى قادام مەن ءۇشىن ول كەزدە جەر ءتۇبى ەدى، جارتى قادام جەردەگى عابەكەڭ ول كەزدە ماعان شىڭ باسىندا تۇرعان الىس جول ەدى. كوڭىلىمنىڭ بيىگىندە قوناقتاپ قالعان اعالارىمدى عۇمىر باقي الاسارتقىم كەلمەيدى، ولار الاسارسا، ءوزىم قايدان بارىپ شىقپاقپىن؟..

تاس بىتەۋ قارا كوزىلدىرىكتەن بە، جاپاتارماعاي جۇگىرگەن كوپ قولدى الىپ تۇرىپ تا عابەكەڭ ءبىرىنىڭ جۇزىنە بۇرىلىپ قاراماعانداي، ءبارىنىڭ ءىلتيفاتىنا ءبىر-اق ەمەۋرىنمەن جاۋاپ قاتقان سۋىق جانداي كورىندى. مەن اۋىزعى بولمەدەن ورىندىق سۇيرەپ قايتىپ كەلسەم، عابەكەڭ ءالى تۇرەگەپ تۇر ەكەن. بوساعادا ءبۇرىسىپ وتىرعان اعامىزدىڭ قاسىنا ەگىزدىڭ سىڭارىنداي بولىپ جابىسا بەرگەنىمدە:

— ورنىڭا وتىر، انداعىڭدى بەرى اكەل، — دەپ عابەڭ ورىندىعىمدى تارتىپ العانداي بولدى.

الدەبىرەۋ جوعارى جىلجىر ما ەكەن دەپ قيپاقتاپ تۇرىپ قالدىم.

— وتىر، كابينەتتىڭ ءتورى مەن بوساعاسى جوق، — دەدى عابەكەڭ. ال ادەبيەتتىڭ تورىنە سەن تۇگىلى ءبىز دە جەتكەمىز جوق. قىسىلما.

ادەبيەتتىڭ اۋديتورياسىنا كىرۋ قيامەت-قايىمنان قيىن بولار ما، ال ونىڭ تالقىسىنا ءتۇسۋ تاڭداماق شاردىڭ مۇڭكىر-ناڭكىرىنەن بەتەر ەكەنىن العاش سەزگەنىم سول ەدى. (سىننىڭ ماعان ەشقانداي سەپتىگى تيگەن جوق دەيتۇعىن كەيبىر ارىپتەستەرىم مىقتىلىعىنان ايتاتىن شىعار، وتىرىك بوسسە وزدەرى ءبىلسىن).

— مىناۋ بايلىقتىڭ يەسى كىم؟ — دەدى عابەكەڭ، وتىرار-وتىرماستان ءبىر تەڭ قولجازبانى امانتاي اعامىزدىڭ الدىنا سوعىمنىڭ سىباعاسىنداي قوس قولداپ قويىپ جاتىپ

«مەن ەدىم» دەگەندەي بوساعادا ءبۇرىسىپ وتىرعان جۋرناليست اعامىز ورنىنان يمەنە تۇردى. عابەكەڭ قارا كوزىلدىرىكتىڭ استىنان تەرەزەمەن عانا تىلدەسىپ وتىرعانداي ەدى:

— شىراعىم، كەزىندە گازەت-جۋرنالدىڭ بەتىندە الەۋمەتتىك مىندەتىن اتقارىپ كەتكەن فەلەتون، سىڭايۋى كوركەم ادەبيەتكە سۇيرەپ كەلۋدىڭ قاجەتى جوق! — دەدى سول بۇرىلماعان قالپى.

— ءبارىمىز دە كوزىمىزدى گازەتپەن اشقانبىز، ءبىراق سونىڭ ءبارىن جيناي بەرسەك، جەر-كوككە سيا ما، سۋدىڭ دا سۇراۋى بار، قاعازدى دا اياۋ كەرەك.

«الىپ كەتۋىڭە بولادى» دەگەندەي عابەكەڭ ءبىر شىنتاعىمەن باسىپ وتىرعان ءبىر تەڭ قولجازبادان قولىن كوتەرىپ الدى:

— جاسىڭا دا، جازعانىڭا دا قاراسام، ادەبيەتتەن كەش قالعان جىگىت سياقتىسىڭ.

جۋرناليست اعامىز يمەنىپ كەلىپ، قولجازباسىن كوتەرىپ ءبىر ىزبەن ءلام-ميم دەمەستەن شىعىپ كەتتى. ماعان ونىڭ مويىنى قىلدىرىقتاي، بوكسەسى قارا قازانداي بوپ كورىنىپ ەدى. ۇستىندەگى قىتايى شىمقاي قارا كاستومنەن بە، ادەبيەت ۇيىنەن قارا جامىلىپ، ماڭگى-باقيعا قوشتاسىپ بارا جاتقانداي بولدى.

— الگى بىردەمەنى ءتۇسىنىپ كەتتى مە، تۇسىنبەي كەتتى مە دەپ امانتاي اعامىز اڭ-تاڭ قالدى.

— تۇسىنسە — قايتا كەلمەس، تۇسىنبەسە ءالى تالاي شارشاتار، — دەپ عابەكەڭ سافۋان اعامىزعا بۇرىلدى. — وسى سەندەر ءبىزدى ۋاقىتىن ولتىرە الماي بوس قاراپ جاتىر دەپ ويلايسىڭدار ما؟ كوز بولسا كورۋدەن قالىپ بارادى، كەمپىرىمدى قازان-وشاقتان جىرىپ جالداپ وقىتتىم. كوڭىل تۇششىسا ءبىر ءجون، ءىلىپ الارى جوق بەس ءجۇز بەتتىك شاندى سىلكىپ شىققانشا ءومىرىم وكسىپ، قاجىپ كەتتىم عوي! وبال دەگەن قايدا؟! ونەر قونباعان وكپەشىلدىڭ شاتپاعى شالداردىڭ شاڭىراعىندا تۇنەپ شىعۋى مىندەت پە؟ بىرەۋىڭ وقي سالىپ، وسى بوساعادان-اق قايتاراتىن نارسە ەدى عوي!..

سوگىستى سافۋان اعامىز ەستىگەنمەن، قۇيرىعىن ىستىق تابا قارىپ بارا جاتقانداي امانتاي اعامىز قيپاقتاپ وتىرا المادى.

— اپتاريحانىڭ الدىنان قايتپاسا، باسقامىزعا جۇگىنە بەرمەيتىن بەتپاقتاۋ جىگىت ەدى، — دەپ جايىن تۇسىندىرگەندەي بولدى.

— اپتاريحا دەگەن مىناۋ وداق ەمەس پە؟! تۇيسىگى بار ادامعا وسىدان ارتىق اۋزى دۋالى قانداي اپتاريحا كەرەك؟! — دەپ شاڭىراقتى الدىنا سالا، جاۋابىن قىسقا قايىرىپ، ورىنان تۇردى.

— عابەكە، ءبىراز ۋاقىتىڭىزدى جەپ قويدىق، وعان كىنالى مەن ەدىم، سونىڭ وتەۋى بولسىن، مىنا ءبىر بالانىڭ قولجازباسىن وقىپ كورسەڭىز قايتەدى — دەپ سافۋان اعامىز قىمبات تاناۋىمەن مەنى توبەمنەن تۇرتكەندەي بولدى. — بەس ءجۇز بەت ەمەس، بار بولعانى بەس-اق باسپا تاباق.

جۇرەگىم زىرق ەتە قالدى. مىقتى دەپ جۇرگەن ءبىر اعامىزدىڭ الگىندە عانا مەشكە وتىرعان مىسىقتاي بولىپ، جەردىڭ ۇستىمەن كەلىپ، استىمەن كەتكەنىن كورىپ وتىرىپ كوڭىل قايدان داۋاسىن.

— بولمايدى. ۋاقىتىم جوق! — دەگەندە قۋانىپ كەتىپ ەدىم — اناۋ كوزى ءبۇتىن عابيتكە بەرسەڭدەرشى، تۇنىمەن بيللياردتىڭ تاسىن قۋعاننان باسقا تۇك بىتىرمەي بوسقا ءجۇر! — دەگەندە زارەم تاعى دا ءزار تۇبىنە كەتتى.

اعالارىم مەنى ەكى عابەڭنىڭ قاقپاسىنا فۋتبولدىڭ دوبىنداي كەزەك تەپكىلەپ، مىلجالاپ العىسى كەلگەندەي كورىنگەن. جازباي كەتسەم دە جازۋشىلار وداعىنا نەگە كەلدىم دەپ وكىنىپ وتىرعانىمدا ەسىككە بارىپ قالعان عابەكەڭ قايىرىلىپ ماعان قارادى دا:

— ەرتەڭ ساعات ون بىردە ۇيگە كەل، ءوزىڭ وقىپ بەرەسىڭ، — دەدى دە شىعىپ كەتتى.

بارۋعا جۇرەكسىندىم. بارماۋعا تاعى قورىقتىم. عابەكەڭنىڭ قىسقى قونىسى ول كەزدە اباي مەن مير كوشەسىنىڭ توعىسىندا ەدى. عابەكەڭ قۇن جاق بولمەدەگى جازۋ ستولىن نۇسقادى. ارۋاقتى ادامنىڭ ورىندىعىنا جاقىنداۋعا اياعىم باسپاي قويدى. كىم ءبىلسىن، ىرىم قىلدى ما، عابەكەڭ تەرەزەگە قاسقايعان كۇيى ءمىز باققان جوق. امال قانشا، بۇركىتتىڭ ۇياسىنا قونعان تورعايداي بولىپ ءبۇرىسىپ كەلىپ وتىردىم.

... ۇيىقتاپ وتىرعان سياقتى ەدى. قارسى وتىرىپ قادالعاندا قارا كوزىلدىرىكتىڭ دە ادامنىڭ پىسىن باساتىنى بار: ءسۇيسىنىپ وتىر ما، سۇيكىمسىز بولىپ وتىرمىن با، اڭعارۋ قيىن؛ ءوزىڭ بولجىراساڭ تاناۋ شىركىننىڭ دە جالبىراپ، قايداعى جوق جوتەلدىڭ قىساتىنىن، قايداعى جوق جەرىڭنىڭ قىشىناتىنىن قايتەرسىڭ؛ داۋسىم دىرىلدەپ، ءتىلىم بىدىق ادامداي بىلجىراپ كەتسەم كەرەك.

— وقي بەر، — دەدى عابەكەڭ. — كوزىم سوقىر بولعانمەن قۇلاقتان قالعانىم جوق، ءبىر ءسوزدى ءبولىپ وقىساڭ دا، ءبوستىرىپ وقىساڭ دا قازاقشا ەپتەپ تۇسىنەم...

ايتەۋىر، جازعانىم قازاقشا ەكەن-اۋ دەگەن كوڭىلدە مەدەت بار، ويتپەسە ءحالىم مۇشكىل ەدى. عابەكەڭ بوسقا شاشىلمايتىن، نە ايتسا دا ءسوزى التى باتپان اۋىر، تىڭداۋشىنىڭ قۇلاعىنا ەمەس، كوكەيىنە دىق ەتە قالاتىن.

— بولدى! — دەدى عابەكەڭ. — بۇگىنشە وسىنى ءسىڭىرىپ الساق تا جەتەر.

دالىزدە باتەڭكەمنىڭ باۋىن اعىتپاي تەپكىلەپ كيىپ جاتىر ەدىم، اس پىسىرەتىن بولمەدەن جەڭگەمىز شىقتى.

— بۇل بالا ءدام تاتپاي كەتەتىن بە ەدى؟ — دەدى.

— ە، كەتسە تاعى كەلەدى دە، — دەدى اعامىز، — قازان كوتەرىپ جاتساڭ سوندا كورەمىز عوي.

وسى كەتكەنىڭمەن تاسبيدەنيە دەيتىن شىعار دەپ ەدىم. «كەتسە تاعى كەلەدى دە»ء-نىڭ ار جاعىندا ءۇمىت بارى كوڭىلگە تاعى دا مەدەت بولدى...

... بەس باسپا تاباق سالعان بوقشامدى سۇيرەتىل عابەكەڭنىڭ ۇيىنە بەس كۇن باردىم. بەس كۇندە ءتىس جارىپ بەس ءسوز ايتقان جوق ەدى، تەك سوڭعى كۇنى عانا:

— كوركەم شىعارماعا پۋبليسيستيكا كولىك بولا بەرمەيدى، — دەدى قارا كوزىلدىرىكتىڭ استىنان تەرەزەمەن عانا تىلدەسىپ وتىرىپ، — جەتكىزە الماي جاتقان جەرىڭدى پۋبليسيستيكامەن جاماما، ونىڭ توركىنى قىزىل ءسوز، ونان دا جەتپەي جاتقانىنىڭ ءوزى جاقسى. ايتپەسە، تەگىس جەرمەن جورتىپ كەلە جاتىپ، سەلكىلدەك باتپاققا ءتۇسىپ كەتكەندەي اياعىنىڭ استى بىلق ەتە قالسا، وقۋشىڭ سەكىرىپ سەنەن كەيىن قاشادى.

التىنشى كۇنى عابەكەڭ مەنىڭ بەس باسپا تاباعىما بولا جازۋشىلار وداعىنا بەس مينۋتقا كىرىپ شىقتى.

— بۇل بالانى ماعان نەسىنە جىبەردىڭدەر؟! — دەدى عابەكەڭ.

«قۇرىعان جەرىم وسى شىعار» دەدىم ىشىمنەن. «قۇرتتىڭ-اۋ، جۇگەرمەك!» دەگەندەي امانتاي مەن سافۋان اعامىز بەتىمە باجىرايا قارادى.

— ءسوز توركىنىن بىلەتىن بالا ەكەن، كىتاپ بولۋعا ابدەن جارايدى، — دەدى عابەكەڭ. — ارى-بەرى ساندالتپاي مۇنداي دايار دۇنيەنى جولداماسىن بەرىپ، باسپاعا جونەلتە سالمايسىڭدار ما!..

بەس باسپا تاباق جەتىم كىتاپشاما ادەبيەتىمىزدىڭ ءبىر اقساقالىنىڭ بەرگەن باتاسى وسى ەدى. بەس باسپا تاباق جەتىم كىتاپشامەن-اق 1963 جىلى قوس عابەڭ مەنى جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەلىگىنە قابىلداعان.

— مۇشە بولۋعا جارايدى، — دەدى عابەكەڭ.

— اۆانسپەن! — دەدى عابەڭ.

... اعالارىم ارقالاتىپ جىبەرگەن اۆانسپەن تىرپىلداپ ءجۇرىپ جاتىرمىن...

مەن ءوز تۇستارىممەن كەيىن تابىستىم. اتادان جالقى بولسام دا اعادان كەمدىك كورگەم جوق. تاعدىردىڭ ماعان قيعان باقىتى شىعار، مەن اعالار قولتىعىندا كوپ ءجۇردىم. ءبىرى كەتىك دەيتۇعىن، ءبىرى كەرجاق دەيتۇعىن، ءبىرى كولحاۋىن دەۋشى ەدى، ءبىرى التەك-تالتەك اڭگىمەمىزدى قىزىق كورەتىن، ءبىرى ۇلكەن ءۇمىت كۇتەتىن، ءبىراق، ءبىر دە ءبىرى نە قورلاپ، نە قورقىتىپ كورگەن جوق، وزىنەن كىشىنى وزىمەن تەرەزەسىن تەڭ قويىپ سىرلاساتىن ادەت بويىنشا جالعاندىعى جوق جاناشىرلىق جاسايتىن. ءبىر بىرىمىزگە بارىنشا، اركىمنىڭ قولىنان كەلگەنىنشە اتموسفەرا جاساۋعا تىرىساتىنبىز. سولاردىڭ ىشىندە اتىمدى تولىق اتايتىن قوس عابەڭ ەدى. سولاردىڭ ىشىندە ءار ءسوزى التى باتپان، ءادىل دە قاتال ۇستاز بولىپ عابەكەڭ كوڭىلىمدە ءجۇر.

---