اسقار تاۋدىڭ باسىندا ارمان قالعان...
قاس-كىرپىگىنە دەيىن قىراۋ شالسا دا باياعى ءبىر جيىرما بەسىن ۇمىتپاي، كارىلىگىن دە جۇرتقا مىندەت قىپ، جوتەلىن دە جوپشەڭكىگە قيمايتىن تاكاپپار شالداي شارت جۇگىنگەن اقبۇلاقتىڭ كوكشاعىر بيىگى قاق توردە قاقشيىپ وتىر ەدى. تەرىسكەي قولاتتاعى ەسكى جىلدىڭ قۇرتتاپ كەتكەن ءسۇر قارى سامايدىڭ اعىنداي ساعال-ساعال جوسىپ ءتۇسىپ، ەتەكتەگى قارا قورىمنان وتە الماي قالىپتى. قورىم استىنان كۇڭگىرلەگەن سۋ سىلدىرىنا قۇلاعىن سالىپ توقىلداق كوك اياعىن قورعانا باسىپ كەلەدى، جەلىپ كەلە جاتىپ جول جيەگىن جالماپ وتەتىن ادەتى ەدى، مايپالاۋ اعامىز سەكىلدى اۋزى استان بوسامايتىن ءوزى دە ءبىر مەس نەمە ەكەن، قورىم اراسىنداعى ەربەيگەن قورتىق بۇتانىڭ باسىن قۇر جىبەرمەيمىن دەپ قيقالاعىمەن شارشاتتى. بولدىرايىن دەدى مە، تەلماننىڭ قيسىق قۇيرىق بۇيرا جال كۇرەڭ جورعاسى ومىراۋى كوپىرشىپ، قايتا-قايتا سۇرىنە بەردى...
... نارىنقولدان اتتاناردا تەلمان ات ەرتتەپ جاتقان سەيدىن اعامىزدىڭ قۇلاعىنا:
— جورعانى كەتىك ءمىنسىن، — دەپ كۇبىرلەپ جاتتى. — ماعان اناۋ توقىلداق كوك تە جەتەدى.
— نەگە؟
— جورعانىڭ ءجۇرىسى جايلى شىعار، كەتىكتىڭ ەكى قابىرعاسى دا كەتىك، وپەراسيا جاساتقانى دا كەشە عانا.
مەنىڭ ەزۋىمە وت قىستىرماعان كەزىم بار ما، باسپالداق ۇستىندە تەمەكى شەگىپ وتىر ەدىم، سەيدىن اعامىز ادەتىنشە كۇرەك ءتىسىن جالتىراتىپ ماعان قاراپ ەزۋ تارتتى دا تەلمانعا بۇرىلىپ:
— جوق، جورعاعا سەن مىنەسىڭ، — دەدى.
جاقسى اتىن بوتەنگە قيماي، جانتارتىپ تۋعانىنا تىقپالاپ تۇر دەپ ويلادى ما:
— جوق، قاليحان ءمىنسىن، — دەپ تەلمان دا قويمادى.
— سەن بۇل اتتاردىڭ سىرىن بىلمەيسىڭ. اياعىن وراپ باساتىن جورعا تاۋ-تاستا سۇرىنشەك كەلەدى. وقىس بولا ما دەپ قوناققا مىنگىزبەي تۇرمىن، — دەپ اعامىز ماعان تاعى دا ءبىر قاراپ قويدى، — ال ءوزىڭ ات ۇستىندە ساق وتىرعايسىڭ...
«جورعا مىنگەن جولدا قالادى، جۇيرىك مىنگەن قولدى بولادى» دەيتۇعىن قازاقتىڭ ءبىر ساقتىق ءسوزىن سوندا ەسىمە الىپ ەدىم: جورعانىڭ تەز بولدىراتىنىن، ۇرىنىڭ كوزى الدىمەن جۇيرىككە تۇسەتىنىن ءقايسىبىرىمىز ەسكەرە بەردىك دەيسىڭ...
— ءاي، جىگىتتەر، تىم بيىكتەپ كەتتىك، مىنا قورىمنان قايتىپ تۇسە الماي قالامىز! — دەپ مايپالاۋ اعامىز ارت جاقتان ايعاي سالدى.
جاۋىرعا قونعان ساۋىسقانداي شارتىق قاراكەردىڭ بەل ورتاسىندا شوقيىپ وتىرعان جۇدىرىقتاي موسقال قارا اۋىل ءرايىسىنىڭ ءتوراعاسى ەكەن. قىرىپ جاتقان جۇمىسىڭ جوق، مىنا ەكى جىگىتتى جايلاۋعا اپارىپ قىدىرتىپ قايتاسىڭ دەپ جۇمساعان سەيدىن اعامىز ەدى. ەكەۋى قايدا بولسا جىلقىشى قىمىزىمەن قۋالاپ ءجۇرىپ تاباتىن بولسىن دەپ قولىنا ءبىر جاپىراق قاعاز دا ۇستاتقان. «ە، ونى مەن قاتىرامىن عوي! بۇلاردى تاۋعا دا اپارايىن، تاسقا دا شىعارايىن، تاۋتەكە دە اتتىرايىن!» — دەپ تۇكىرىگىن جيناي الماي قالعان. تەلماننىڭ جاماعايىن جۇراعاتى سارتىمبەت اقساقالدىڭ قويلى اۋىلىنا كەلىپ تۇسكەنىمىزگە ءبىر جۇما بولسا دا شوشاڭ ەتىپ تىشقان ورىسىنە ۇزاعان جوق، قوناققا دەگەن كوپىرمە كورپە، قۇس كوپشىكتى قوزىقارنىنا باسىپ الىپ، ەرتەڭگىسىن اكەپ تاستايتىن جىلقىشىنىڭ جالعىز تورسىق قىمىزىن ەسىكتەن اڭديدى دا جاتادى. «مەنىڭ ۇلتابارىما قاتتى تاماق باتپايدى» دەپ اۋەلدە اق ىرىمشىكتى سارى مايعا بولەپ جەپ، ايرانعا قاراماي قايماقتى بولەك ءىشىپ ەدى، ەل ەستىمەگەن «مايپالاۋ» دەگەندى شىعارىپ، كۇندە ءبىر مارقانىڭ باس قۇيقاسىن ۇلتاباردىڭ مايىنا مىلجالاپ، كوز مايىن ميعا وراپ، قاتىققا مالشىلاپ شايناماي جۇتقاندا كورىپ وتىرىپ قۇر قالعان تاباقتاستارىنىڭ سىلەكەيىن دە اياعان جوق. ءازىلى ءالىمساقتى دا تىرىلتەتىن سارتەكەڭنىڭ دۋالى اۋزىنىڭ دەمىنەن اجەپتاۋىر اۋىپ ءرايىسىنىڭ داستەردەي ءتوراعاسى ءبىر ءتۇننىڭ ىشىندە مايپالاۋ اتانىپ شىعا كەلدى.
مايپالاۋ ات ۇستىدە وتىرىپ ءبىر ايىلىن شارتىق قاراكەردىڭ شابىنان تارتتى دا بۇرىلىپ كەتۋگە ىڭعايلاندى.
— اۋ، اعاسى، تاۋتەكە قايدا؟ — دەپ ورتادا كەلە جاتقان تەلمان جاماعاتىنا كۇلە قارادى.
— ولار انا بيىكتىڭ باسىندا جاتىر عوي، — دەپ تاۋدىڭ تاعىسىن شىڭنىڭ شوشاعىنا بايلاپ قويعانداي مايپالاۋ ساڭىرەيىپ اسپانعا قارادى. يىعىنان «ماۋزاپاننىڭ» ستۆولى سەلتيەدى. ول نەمەسى جاۋىن-شاشىندا دا بالشىققا كەپتەلىپ كۇرەسىندە جاتاتىن سارتەكەڭنىڭ سىڭاراۋىز قارا مىلتىعى ەدى، وعىنىڭ تيەر تيمەسىن كىم ءبىلسىن، ايتەۋىر، قۇر دارىلەپ قاسقىر ۇركىتكەندە داۋىسى اسپان-تاۋدى توڭكەرىپ تاستايتىندي بولعان سوڭ «ماۋزاپان» اتاپ كەتكەنبىز. بىزدە ەكەۋارا ءبىر ءشيتى.
شاڭقاي ءتۇس. قىلىشتاي قيىپ تۇسەتىن بيىكتىڭ اششى كۇنى جاناردى جەپ بارادى. قورىمنىڭ استىنداعى سۋعا قول جەتپەي كەنەزە دە كەۋىپ سالەكەي جەلىم تارتىپ تۇر. ءبىزدىڭ قانجىعامىزدان قاشىپ كەتەتىندەي اعامىز جانتورسىقتى ءوزى بايلانىپ ەدى، ناعىپ شابانداپ ارتتا قالدى دەسەك، كۇندىك سىباعالى قىمىزدى جالعىز سارىققان ەكەن دە؛ مايپالاۋدىڭ بوكسەسىندەگى قۇرىسىپ قالعان لاق مەستى كورگەندە ەكەۋمىزدىڭ دە كوڭىلىمىز سۋ سەپكەندەي باسىلدى.
تاۋ دەسە ءىشىپ وتىرعان تاماعىن تاستاي سالاتىن تەلمان كۇرەڭ جورعانىڭ باسىن قينالا بۇردى. اڭشىعا ەرگەنى بار شىعار، بالا كەزىندە قويانعا تۇزاق قۇرعانى، ەلدەن ەستىگەن اڭگىمەسى بولماسا اڭشىلىققا قۇمارلىعى جوق ەدى. ايتپەسە، ۇستىنەن سەكىرىپ وتكەن ءبىر تابىن ەلىكتىڭ بىرەۋىنە وق دارىتا الماعان ادامعا اڭشىلىق ونەرى قوندى دەپ كىم ايتادى...
... ءمۇيىزدى حايۋاننىڭ كۇن قايتا كۇنگەيگە شىعىپ وتتايتىن ادەتى. قويلى اۋىلدان قول سوزىم جەردەگى شۇيگىندى قولاتتىڭ باسىنا جون-ارقاسى قىپ-قىزىل بوپ ءبىر ءۇيىر ەلىك شاشىلىپ جاتىر ەكەن. ال، كەتتىك دەدى. ماۋزاپانىمىز بار، ءشيتىمىز بار، تۇرا جۇگىردىك. تەلمان تومەندە، قولاتتىڭ سايعا تۇسەر تار اۋزىندا قالدى دا مەن پىسىلداپ ءجۇرىپ تەرىستەن اينالىپ شوقىنىڭ قۇزىرىنا شىقتىم دا ماۋزاپاندى اسپانعا بارق ەتكىزدىم. اعاراڭ-اعاراڭ شورشىعان ونشاقتى قۇيرىق ەتەككە ساۋلاپ جونەلىپ ەدى، قىرىپ سالعان شىعار دەپ تاناۋىم دەلديىپ جەتپەيمىن بە! تەلمانىم ءشيتىسىن تايانىپ قاننەن قاپەرسىز وتىر.
— تاپتاپ كەتە جازدادى، — دەپ ىرجيىپ كۇلەدى.
— سوسىن؟..
— وبال ەكەن، — دەدى.
— تفۋ!..
مەن ەڭبەگىمنىڭ ەش كەتكەنىنە وكىنسەم، ول شىركىن:
— وكپە قالاي؟ — دەيدى.
— ورنىندا سياقتى...
— ە، ەندەشە بوپتى!..
... تىڭ دەگەن داقپىرت مەنى دە دەدەكتەتىپ كومانديروۆكامەن اقمولاعا اپارعان. ات قۇلاعى كورىنبەيتىن بوراندا ايدالادا قالىپ، اقىرى «گنوينىي پليەۆريت» دەگەن پالەگە دۋشار بولدىم دا اۋرۋحاناعا ءتۇستىم. ەكى قابىرعامدى سوگىپ وپەراسيا جاساعان. اياعىم اسپاندا، باسىم ەدەندە، اسپالى توسەككە شالقامنان تاڭىپ تاستادى. قالانىڭ ءدىن ورتاسىندا الاسا عانا اعاش باراقتىڭ ءىشى تۇتىگىپ تۇر. دالا دا تىمىرىق. دەمىڭ قۇرساعىڭا جەتپەي كەڭىردەكتىڭ كەمەرىنەن قايتاتىن سياقتى. شىركىن-اي، كەۋدەڭدى كەپتەپ، تويىپ ءبىر تىنىس العانعا نە جەتسىن!.. تەرەزەگە قارايمىن دا جاتامىن... جولداسحان كەلىپ كەتتى، قومشاباي كەلىپ كەتتى، رىسحان كەلىپ كەتتى، احان كەلىپ كەتتى... تەلمان جوق... اياعىم اسپاندا، باسىم ەدەندە، اسپالى توسەكتە التى كۇن جاتتىم. تەرەزەگە قارايمىن دا جاتامىن... جولداسحان كەلىپ
كەتتى، قومشاباي كەلىپ كەتتى، رىسحان كەلىپ كەتتى، احان كەلىپ كەتتى... تەلمان جوق... تەلمان ءسويتتى عوي دەپ جولداسحانعا شاعىم ايتتىم.
— ءاي، ول كۇندە كەلىپ ءجۇر.
— وتىرىك!
— وڭباي كەتەيىن، كۇندە كەلىپ ءجۇر!..
— كورمەدىم!
— تەرەزەدەن قاراسام بولدى، كەتىكتىڭ ءتۇرىن كورىپ، جىلاعىم كەلەدى دە كوزىمنىڭ جاسىن تيا الماي قاشىپ كەتەم دەيدى... قىزىق ەي ءوزى، قاتىن-بالاسى بار ادام دا جىلايدى ەكەن-اۋ!..
اۋرۋحانادان شىعار كۇنى ماشينا الىپ كەلىپتى. سويلەسپەيىن دەپ ەدىم.
— وكپە قالاي؟ — دەيدى.
— ورنىندا سياقتى...
— رەداكتورمەن كەلىستىم، ەكەۋمىزگە دە دەمالىس بەرەتىن بولدى، — دەدى. — جولعا جاراساڭ ەكى-ۇش كۇندە نارىنقولعا جۇرەمىز، قىمىزعا جاتىپ، دەمالىپ قايتايىق، — دەدى.
اپتابوز سوعىپ تاستايدى دەپ مەنى اياپ، بەس ءجۇز سومعا تاكسي جالداپ، سالاقتاتىپ نارىنقولعا اپ كەلگەن. سەيدىن اعامىز تاس-تالقان بولدى:
— قالتالارىڭدى اقشا تەسىپ بارا ما؟! مەندە بولماسا دا كالكوزدا بار، تەلەفون سوعىپ ايتساڭدار عوي، ماشينانىڭ ءبىرىن ەمەس، ەكەۋىن جىبەرەتىن ەدىم! — دەگەن...
... تەلمان ءشيتى مىلتىقتىڭ وعىن الىپ تاستايمىن دەپ زاتۆوردىڭ قۇلاعىن تارتا بەرىپ ەدى، اجالى ما، ءبىر قارعا بارقىلداپ توبەمىزدەن اينالىپ كەتپەي قويعانى. تىڭق ەتكىزىپ ەدى، جالپ ەتىپ تۋرا الدىمىزعا ءتۇستى. وق كوزىنەن ءتيىپ باسىنىڭ بىت-شىتىن شىعارىپتى. سول كۇنى...
— ياپىر-اۋ، مىناۋ ءبىزدىڭ تەلمان زور ما؟!
اتقانى اپتا بويى سوقىر قارعا.
سالماعىن سوقىر قارعا كوتەرە الماي،
ساندالىپ زورعا كەپتى-اۋ كۇرەڭ جورعا! — دەگەن سارتىمبەت اقساقالدىڭ ازىلىنە تاپ بولعان...
... تاۋ دەسە ءىشىپ وتىرعان تاماعىن تاستاي سالاتىن تەلمان نامىسقا بولا تەكە اتايىن دەپ شىققان جوق ەدى. ونىڭ نازارى شىڭدا جاتقان تاۋدىڭ تاعىسىندا ەمەس، بيىككە دەگەن قۇمارلىعىندا ەدى... تەلمان رازريادتى الپينيست بولاتىن. ستۋدەنت كەزىندە ءبىر كۇن ساباققا قاتىسسا، ءبىر جۇما تاۋ كەزىپ كەتەتىن ۋنيۆەرسيتەت كومانداسىنىڭ تاڭداۋلى مۇشەسى سپورت شەبەرى دەگەن اتاقتى الۋعا ساناۋلى شىڭ قالعاندا ءالپينيستىڭ ريۋكزاگىن تاستاۋعا ءماجبۇر بولدى. ۇنەمى قار جامىلىپ، مۇز جاستانۋدىڭ زاردابى ما، اياققا ريەۆماتيزم ءتۇسىپ، سونىڭ اسەرى جۇرەككە شاپتى دا سوڭعى ءبىر ەكسپەديسيادا دارىگەرلىك كوميسسيا ونى كومانداعا قوسپاي قويدى. ءبىراز جىل بولسا دا بار شىعار، سول جولى بەلگىلى الپينيست، رەسپۋبليكا قۇراما كومانداسىنىڭ مۇشەسى قۇسايىن باستاعان جىگىتتەر الماتىعا قايتىپ ورىلماي، قار كوشكىسىنىڭ استىندا ماڭگىلىككە قالىپ كەتتى.
قۇز بەن قياندا ءبىر بىرىنە دەمەۋ بولعان جاقسى دوس، سەنىمدى سەرىكتەسى قۇسايىن تۋرالى تەلمان وچەرك تە جازعان، ءبىراق، سونىڭ قاي جىلى، قاي باسىلىمدا جارىق كورگەنى ەسىمدە جوق. «لەنينشىل جاس» گازەتىنىڭ سپورت ءبولىمىن ءابدىساتتار بولدەكبايەۆ تا، سەيداحمەت بەردىقۇلوۆ تا باسقارعان. ءبىراق، سپورت تاقىرىبىن گازەت بەتىندە پروفەسسيونالدىق دارەجەگە كوتەرگەن، قازاق جۋرناليستيكاسىندا رەپورتاج جانرىن، ونىڭ وزىندىك ءستيلىن جاساعان تەلمان جانۇزاقوۆ بولاتىن. ماقسۇت وماروۆ باستاعان بوكستاعى وماروۆتار اۋلەتىن، باسقا دا تالاي-تالاي سپورتتىڭ اتاقتى شەبەرلەرىن گازەتپەن تانىستىرعان، جۋرناليستەردى سپورتپەن تانىستىرعان دا تەلمان ەدى. ماقسۇتتىڭ فۋرمانوۆ پەن شيەۆچەنكو كوشەسىنىڭ بۇرىشىنداعى كاركاس ۇيىندە، ونان سوڭعى «پيۆزاۆود» دەيتۇعىن تاۋ جاقتاعى قۋىقتاي ەكى بولمەلى پاتەرىندە اڭگىمە-دۇكەن، ويىن-ساۋىقپەن اتىرعان تالاي تاڭداردى قالاي ۇمىتايىن، كازىرگى «كينو ءۇيىنىڭ» ورنىنداعى ەكى قاباتتى اعاشتان سوققان بوكسشىلاردىڭ جاتتىعۋ زالىندا تۇنەپ شىعاتىن كەزدەرىمىز دە بولۋشى ەدى. «جەتىمدەر اۋلەتى» دەيتۇعىن ءبىزدىڭ بۋىننان ءتۇڭعىش رەت شەتەلگە شىعىپ، يتاليادا وتكەن دۇنيەجۇزىلىك وليمپياداعا سپورت ءجۋرناليسى رەتىندە تەلمان قاتىسقاندا، قالعانىمىز ريمگە بارىپ قايتقانداي قۋانىسىپ ەدىك.
— ريم دەگەن كەرەمەت قالا عوي، ءبىراق، ءبىزدىڭ الماتىدان قىمبات ەمەس ەكەن! — دەدى.
«بۇقا بۇعا، ازبان دۇعا» دەمەكشى، دوسىما ەرىپ قۇر جەلىككەنىم بولماسا، مەنىڭ سپورتتان حابارىمنىڭ جوقتىعى راس. التايدا تۋىپ الاتاۋدىڭ سۋىن ىشكەن سوڭ كەيدە تەلماندى تىلگە تيەك ەتىپ تاۋ تۋرالى اڭگىمە ايتا قالسام، اكىم مەن سايىن، رامازانى قوسىلىپ مەنى مازاق قىلادى. دەگەنمەن...
«... ۇلى تاۋعا شىقتىڭ با، ۇلار ەتىن جەدىڭ بە؟» — دەگەندى قازاق تەگىن ايتپاعان شىعار. تاۋدىڭ تاكاپپارلىعى پەندەنىڭ پىسىن باسادى. تاۋدىڭ باسىنا تالاي شىقساڭ دا تاۋدان بيىك ەمەسسىڭ. ءبىراق، تەرەڭ تۇڭعيىققا تارتسا، تاۋ بيىككە شاقىرادى. شىعاردا ارتىڭا قارامايسىڭ، تۇسەرىڭدى ءوزىڭ ءبىل. بيىكتە تۇرعاندى كىم جەك كورسىن، ال بيىك تۇرۋ كەز-كەلگەننىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى. سونان سوڭ دا بيىكتە ورنى جوق كەيبىرەۋلەردىڭ تۇسەردە مەرت بولىپ جاتاتىنى انايى تىرلىكتە دە، رۋحاني ومىردە دە ەكىنىڭ ءبىرى...
قياعا قۇلاعان كۇن بەتكەي-بەتكەيدى جالاپ ۇرىپ تۇر. اقبۇلاق باياعىسىنان دا بيىكتەپ كەتىپتى: سۇپ-سۋىق ەكەن؛ كۇنگەيى قان-جوسا، كولەڭكەسى كوكپەڭبەك ۇرەي، ۇشار باسىندا توعىسقان قىزىل-كوك ساعىمنان كەمپىرقوساق كيىپ الىپتى، ۇشار بيىكتە قۇيىن جەلپىدى، كوك-شاعىر قۇزدى كۇڭىرەنتىپ، قۇيىن لەبى ەتەككە كۇركىرەپ ەستىلدى. تاس قورىمدى سىرعىتىپ، اقبۇلاق جىلجىپ كەلە جاتقان سياقتى ەدى... (تاۋ تۇسكە دەيىن قىزىق، تۇستەن كەيىن بۇزىق. تۇسكە دەيىن قۇس بوپ ۇشىپ اق شاققان مۇزىنان جالاعىڭ كەلەدى، تۇستەن كەيىن ىزعارىنان جانىڭ تۇرشىگىپ جىلاعىڭ كەلەدى. بيىككە شىعۋ ءۇشىن ەپ كەرەك، بيىكتە تۇنەۋ ءۇشىن جۇرەك كەرەك. ءوز باسىم الپينيستەن جۇرەكتى ادام جوق دەر ەدىم... جۇرەكتى ادام سەرتكە دە بەرىك، پرينسيپكە دە بەرىك). جىلجىعان تاۋ ەمەس، قورىمنان ات سىرعاناپ كەلەدى ەكەن؛ الدىڭعى ەكى اياعىمەن ادىمداپ، ارتقى اياعىمەن شاڭعى تەپكەن شارتىق قاراكەر تاۋ-تاسقا مىسىقتاي بولسا كەرەك، ءىشى باسىنان اسىپ، ىڭىرانىپ قويىپ ءجۇزىپ بارادى، قوزى قارىنىن ەردىڭ الدىڭعى قاسىنا ارتىپ العان مايپالاۋ اعامىز بىزگە قارايتىن دا ەمەس. توقىلداق كوك ورگە دە، ەڭكۋگە دە بىردەي، جارىقتىقتىڭ جالعىز كەمشىلىگى-شوقپىتى جوق، تاقتايداي ارقاسىنا ەر-تۇرمان تايعاناقتاپ تۇرساشى. كۇرەڭ جورعانىڭ شىعۋىنان ءتۇسۋى قيىن بولدى، پاياسىنان تاسىرقاپ، مايماق بايقۇس ەڭبەكتەگەندەي كيرەلەڭدەپ كەلەدى، «ءيتتى دە يەسىمەن قينا» دەگەن وسى-ay، اركىم جەرىنە قاراي جورعا عوي؛ تەلمان اندا-ساندا تاۋ باسىنا كوز تاستاپ، بالا كەزىنەن باۋىرىندا وسكەن اقبۇلاقتىڭ ءداپ بۇگىن جاتىرقاي قالعانىنا ىشتەي وكپەلەگەنى بولماسا قينالعانىن اتقا دا، جۇرتقا دا بىلدىرگەن جوق؛ كۇرەڭ جورعا مەن يەسى — ءبىرى جازىعىن، ءبىرى باياعىسىن كوكسەگەندەي ەدى... اقبۇلاق ءبىزدى ەتەگىمەن يتەرىپ تاستاپ ەدىرەيىپ قالا بەردى.
قويلى اۋىلعا جەتكەنىمىز سول ەدى، ءبىز اتتان تۇسپەي جاتىپ سارتىمبەت اقساقال تايىنشاداي تارعىل سەركەنى الىپ سوعىپ باۋىزداپ جىبەردى. كەشە عانا سويىلعان مارقانىڭ ەتى تاڭدايىمىزدان كەتە قويعان جوق ەدى.
— اڭشى دەگەن اعايىن جاس سورپاسىز وتىرا ما، — جەپ قانجىعامىزدىڭ بوس ەكەنىن سارتەكەڭ كەكەسىنمەن ءبىر ءىلىپ كەتتى دە، مايپالاۋ جەمەسە قالجاسى جاقپاي قالاتىندار دا بار عوي، — جەپ ءرايىس ءتوراعاسىنا جىميا قارادى. — اۋىلدا ءۇش بىردەي اڭشىنىڭ قورجىنىن كۇتىپ وتىرعاندار دا بار شىعار، كەپتىرىپ الساڭدار، ەت كورمەگەن جۇرتقا تاۋدىڭ تەكەسى نە، ويدىڭ سەركەسى نە!..
ءۇش اۋىز سوزبەن سارتەكەڭ ۇشەۋىمىزدى دە توركىنىمىزگە اپارىپ تاستادى دا قولدى-اياقتى بالاسىن شاقىرىپ الىپ، تارعىل سەركەنىڭ باسىن قاراعايداي مۇيىزىنەن ۇستاتىپ، مىناعان داق تۇسىرمەي كەپەشتىگىمەن شاۋىپ ال دەپ تاپسىردى.
سارتەكەڭنىڭ جاس شاماسى بەلگىسىز: شوقشا ساقالدى، ءاجىمسىز قىزىل كۇرەڭ جۇزىندە توزعاندىقتىڭ تانامداي بەلگىسى جوق، جازىق ماڭداي، بيىك قاباق، بەت سۇيەگى بولەك-بولەك ءشۇيلى جەلكە-قاسقا ماڭدايىنان قاراساڭ دا، تۋ سىرتىنان باقساڭ دا جاسقا جاتقىزا المايسىڭ، جاسامىستىڭ ساناتىنا قوسا المايسىڭ؛ قاقپاق جاۋىرىن، قاپساعاي دەنەسى ۇستاعانىن تۇيە بولسا دا كوتەرمەي قويمايتىن قايسارلىقتى، تاستاعانىنا قايتىپ قايرىلمايتىن ىرىلىكتى تانىتقانداي؛ جارىلىپ اشۋلانعانىن، جارق ەتىپ قۋانعانىن كورگەنىم جوق، ازىلىندە كۇلكىدەن كەكەسىنى باسىم، قايىرىمعا كەڭ، تارىلسا كوندەي تارىلاتىن كىسى بولسا كەرەك. كورنەكتە وتىرسا دا، كومەسكىدە وتىرسا دا كوز تارتپاي قويمايتىن، قوڭىر داۋىسپەن ءۇن قاتسا ۇلكەندى دە، كىشىنى دە قاسىنان قارىس جىبەرمەيتىن ءبىر سيقىرى بار. ۇرعاشىنىڭ سۇلۋى، ەركەكتىڭ كوركەمى دەۋشى ەدى قازاق، شالدىڭ دا سالتاناتقا لايىق سابازى بولادى ەكەن-اۋ دەگەن ويعا قالدىم. (اتامىز ءدال وسىنداي ەمەس ەدى عوي دەپ ارتىنداعى ۇرىق-شارقى داۋ ايتار بولسا تالاسىم جوق، ءبىراق، وسىدان وتىز جەتى جىل بۇرىنعى سارتەكەم مەنىڭ كوز الدىمنان كەتكەن جوق).
— ياپىراي، كۇن بۇزىلايىن دەپتى، الگى ءبىزدىڭ كەمپىر جوعالدى-اۋ... مىناۋ ۇلتاباردى مايپالاۋدىڭ ءوزى اۋدارىپ الار ما ەكەن؟ — دەپ سارتەكەڭ تەگەنەگە سىيماي تەڭكيىپ جاتقان ىشەك-قارىندى تازالاۋدى جەيتىن اۋىزدىڭ وزىنە تاپسىرعانداي سەركەنىڭ تەرىسىمەن جابا سالدى.
جەل تۇردى. جەل قاراعايدىڭ شايىرى مەن جاڭبىردىڭ ءيىسىن قۋالاپ كەلدى. اقبۇلاق بەكەرگە سۇس كورسەتپەگەن ەكەن، الگىندە عانا قىرقادان جونى قىلتيعان قارا بۇلت كۇدىرەيىپ، تاۋدى جۇتىپ، ەتەكتى تىپ-تيپىل قىمتاپ كەلەدى...
تاۋدىڭ تۇمانى — بۇلت، تاۋدىڭ جاڭبىرى دا بۇلت. سابالاپ تۇرعان ەشتەڭە جوق بولسا دا سۋ تابان استىندا سۇيەگىڭنەن وتەدى. جارقىلى مەن تارسىلى قاتار سوققاندا تاكاپپار شىڭدار قاق ايرىلىپ، اسپان جەرگە تۇسكەندە، تىرشىلىك اتاۋلىنى قاڭعىتىپ، جەر جەتى قاتىنان تىتىركەنگەندە جانىڭ تاناۋىڭنىڭ ۇشىنا، ميىڭ باقايىڭا تۇسپەسە مۇرىنىمدى كەسىپ بەرەيىن.
تاستاي قاراڭعىدا دا مالىن تاناۋىنان ساناپ الاتىن شوپان تاس قاراڭعىدا ءجۇرىپ بالا-شاعانىڭ باشپاعىنان ءيتتىڭ يتاياعىنا دەيىن تۇگەندەپ، وسىنداعى ءتىرى جاندى تۇگەلدەي كيىز ۇيگە قۋىپ تىقتى. ەرتەڭگىسىن قوتاندا قالعان بەس-التى اقساقتى ىزدەپ كەتكەن بايبىشەسى ءالى جوق.
— ادامنىڭ اقساعى مەن مالدىڭ اقساعىنان وڭباعان حايۋان جوق! — دەدى سارتەكەڭ وشاقتىڭ شالاسىن وتتىڭ ورتاسىنا سىرىپ.
— اقساقتىڭ جازىعى نە؟ — دەپ كۇڭك ەتتى جۇككە سۇيەنە، كەرەسىن شامدى كوزىمەن ءسۇزىپ وتىرعان مايپالاۋ اعامىز.
— اقساق ادام بىرەۋگە كۇنى تۇسپەسە جۇمساعانعا جۇرمەيتىن، جۇرىستىگە ەرمەيتىن ونە-بويى تولعان قىرسىق، — دەدى سارتەكەڭ، — مالدىڭ اقساعى ەرتەڭگىسىن ورىسكە باسپاي، تۇستەن كەيىن ماڭىراپ، تۇستەن كەيىن وتتاپ، جەتكەن جەرىنە تۇنەي سالاتىن كەزەپ ماقۇلىق!..
اياعىنىڭ ءبۇتىن ەكەنىن كورسەتكىسى كەلگەندەي مايپالاۋ حروم ەتىگىن شەشىپ ەسىك كوزىنە لاقتىرىپ جىبەردى. مۇنىسى ەندى ەشقايدا شىقپايتىنىن سەزدىرگەن ەدى.
— كارى جەڭگەم اداستى دەپ جاردان ۇشىپ ولەر جايىم جوق! — دەدى دە جۇكتەن ەكى-ۇش كورپە-جاستىقتى قۇلاتىپ الدى.
— سونى ايتام-اۋ...
يەسى كەلمەي وتتاعى قازاننىڭ تۇسپەيتىنىن ءبىلىپ، ونىڭ ۇستىنە مايپالاۋدان كۇدەر ۇزگەن ءرايىستىڭ ءتوراعاسى قيقيىپ جاتۋعا ىڭعايلاندى. وسى ءۇيدىڭ قويىن ءوزى جايىپ كەلگەندەي شىرەنگەن جاماعاتىنا ىشتەي شامىرقانعان تەلمان سۋلىعىن كيە باستاعان، مەن دە قوزعالا بەرىپ ەدىم:
— ساعان نە جوق؟ — دەدى.
— مەن دە ءتىرى جانمىن عوي...
— مەن بولسام بۇل ءوڭىردى ەپتەپ بىلەمىن!
— ە، سەن بىلسەڭ مەن دە ولمەيتىن شىعارمىن...
— ءاي، بالالار، مالدىڭ اقساعىن تابا الماي جۇرگەندە اياعى ءبۇتىن ادامدى قايدان ىزدەمەكسىڭدەر؟ — دەپ سارتىمبەت اقساقال ەكەۋمىزدى جىبەرگىسى كەلمەدى.
ءبىر نارسەگە بەت قويسا تەلماندى توقتاتۋ قيىن ەدى. جىگىتتەر ونى «ۆەليكيي سپورششيك» دەيتۇعىن، وزىنىكى دۇرىس بولماسا دا سوعان قيسىندى دالەل تاۋىپ مويىنداماي كەتەتىن. اقىرى كونبەگەن سوڭ سارتەكەڭ:
— ەگەر كەمپىر سەندەردەن بۇرىن كەپ قالسا، مىنا ماۋزاپانمەن بەلگى بەرەمىن، — دەپ قالا بەردى.
كوزىڭە ءتۇرتىپ السا تۇك كورمەيسىڭ. سوقىر ادامداي جازىق جەردە دە اياقتى كوتەرىپ تاستاپ كەلەمىز. ەكەۋىمىزدە دە ءۇن جوق. ۇندەگەنمەن قاتار ادامنىڭ دىبىسى ەستىلەتىن ءتۇرى جوق. تۇنشىعىپ كەلەمىز. تۇنشىقتىرعان جەل. جەل دە ەمەس-اۋ، بىردە وڭنان، بىردە سولدان ۇيىتقىعان سىناپتاي سۋىق بۋ تىنىستى بىتەپ تاستاعان. ەت پىسپەيتىن بيىكتىڭ اۋاسى دا كەۋجىردەن وتپەيدى ەكەن، اعاش كەڭىردەگىمىزگە ارپانىڭ شاڭىت تالقانى كەپتەلگەندەي قاقالىپ، جەر شىر اينالعان سياقتى. ينتەرناتتا باسىمنان كەشكەم. كىمنىڭ ۇرتىنا قانشا تالقان سيار ەكەن دەپ باستەسەتىن ەدىك. كىم بۇرىن تولعاپ تاۋىسسا، تۇسكى كوجەنى سول ىشەدى. ولشەم ءبىر كەسە. ءبىر كەسەنى سيعىزا الماساڭ كۇنى بۇرىن ۇتىلعانىڭ. ءبىر كەسە تالقاندى اۋىزعا تولتىرىپ الىپ، ساعات بويى قىلعىنىپ كوكپەڭبەك بوپ سىلەيىپ جاتقانىڭ. تەك شاشالا كورمە. شاشالساڭ تۇنشىعىپ ولگەنىڭ...
الدىمىز ور ما، سور ما، بەلگىسىز. ايتەۋىر، ءبىرىمىزدى ءبىرىمىز جەتەلەپ كەلەمىز. ايقايلاعان بولامىز. ايقايىڭ اۋىزدان وزبايدى. ءبىر كەزدە «ماۋزاپان» دۇڭك ەتتى.
— وتىرىك، — دەدى تەلمان مىلتىق داۋىسىنا سەنبەي. — ءبىز قايتسىن دەپ سارتەكەڭنىڭ جورتا جاساعان امالى.
جىلبىسقى بۋ قيىرشىققا اينالدى. مىڭ شىركەي جابىلىپ بەتىڭدى تالاپ جاتقانداي. ءشوپ بەتى دە جىلپىلداي باستادى.
— وكپە قالاي؟
— ورنىندا سياقتى...
اۋانىڭ سىزى، جەلدىڭ ىزعارى ماعان جاقپايتىنىن جاقسى بىلەدى. اداسقان اعايىننان دوستىڭ اماندىعى قىمباتتاۋ بولدى-اۋ دەيمىن، تەلمان كەرى بۇرىلدى.
ايتقانىنداي-اق جوقتىعىمىز كەلمەپتى.
— مال جوعالسا جوعالار، تەك ءبىزدىڭ كەمپىر تىرىسىندە مەنەن ايرىلا قويار ما ەكەن؟! — دەپ سارتەكەڭ بۇلك ەتپەي بەيعام وتىر. — وسى ءداپ كازىر كىرىپ كەلمەسە مەنىڭ اتىمدى تەرىس قويىندار!
ايتقانىنداي-اق كىرىپ كەلگەنى.
— ويپىرماي، قالىڭىڭا قىرىق قوشقار، سەكسەن سەركە تولەگەنىمدى قايتەيىن، ەڭبەگىم ەش كەتتى-اۋ دەپ وتىر ەدىم. قالاي، توركىنىڭ امان-ەسەن بە ەكەن؟!
— تۋمايتىن قوشقار، قاشپايتىن سەركەڭنىڭ قۇنىن التى اقساقپەن قايتارامىن با دەپ ەدىم، ول دا بولمادى. ارامقاتقىرلار، اسپانعا ۇشىپ كەتكەن بە، جوق — دەپ بايبىشەسى جاۋاپتان ۇتىلعىسى كەلمەدى.
— ماعان اقىل ايتقاندا عوي، ىستىق ماي جۇتقىزعانداي قىلاسىڭ. ءوز اقىلىڭ وزىڭە جەتپەگەنىنە تاڭ قالامىن، — دەپ سارتەكەڭ مالمانداي بايبىشەسىنىڭ يىعىنان كەپتەلىپ قالعان سىرت كيىمىن سىپىرا باستادى. — قوي بالاسى كۇن قايتقان سوڭ وتتامايدى، جەتكەن جەرىندە كۇيىس قايتارىپ جاتادى. ەرتەڭ ورىستەن قايتاردا قوسىپ ايداپ كەلەتىن ەدىم عوي...
— قاسقىر جەپ كەتە مە دەپ...
— جەسە جەيت — داعى، ونىڭ اۋزىنان ايىرىپ الاتىن سەن بە؟ — دەپ سارتەكەڭ اق مالىن بايبىشەسىنىڭ قۇرباندىعىنا قيا سالدى. — جامان شالىڭنىڭ ىستىق قۇشاعىندا جىرعاپ جاتاتىن ءبىر تۇنىڭە تاتىمايتىن التى تۋلاقتى وسىنشاما ىزدەپ!..
ويدا جوقتا وت باسىنا كۇلكى كەلدى. بالا-شاعا دا كوڭىلدەنىپ سالا بەردى. ءتىپتى سەرەيىپ قالعان مايپالاۋ دا ءتىرىلىپ، باسىن كوتەرىپ الدى دا قازانداعى سىرباز، سورەدەگى سەركە از بولعانداي:
— جەڭەشە-اۋ، امان-ەسەن كەلگەنىڭە اقسارباس شالدىر! — دەپ «اداسىپ كەتكەن كارى جەڭگەسىن» قاعىتقان بولىپ جاتىر.
تەكتىنىڭ ءازىلى دە تەككە ايتىلمايدى، تەكسىزدىڭ ادەمى ءسوزى دە انايى ەستىلەدى. جىگىت بويىنداعى جاقسى قاسيەت جاراتقاننان ءبىر قونسا، جاقىنىڭنان جانە جۇعاتىن بولسا كەرەك. «جاقسى ءسوز دە جارىم ىرىس» دەيدى، جاپان تۇزدە جالعىز ءۇي قوي باعىپ وتىرعان جاماعايىنى ازىلىمەن يەن تاۋعا ەل قوندىرعانداي كوڭىلىڭنىڭ بازارىن شالقىتسا، تەلمان بويىنداعى ەل ماقتار مىنەزدىڭ توركىنى ەتەنە تۋىستارىنان ساباقتالماسىنا كىم كەپىل. سارتەكەڭ مەن بايبىشەسى ءبىر ءبىرىن جاراستىعىمەن اسىراعان جاندار. ءسويتىپ وتىرىپ اداسقانعا قارا، كولدەنەڭ وتكەن كوك اتتىعا پانا... الماتىعا كەلە قالعاندا الدىمەن تەلماندى تاپسا، ەكىنشى مەنى ىزدەيتىن سەيدىن اعا، سىباعامىزدى ءبولىپ-جارماي ءبىر ىدىستان اس بەرەتىن اناسى، يششاي دەسىپ كورمەگەن اعالارى مەن ىنىلەرى... تەلماننىڭ تەگىن، تەكتىنىڭ توركىنىن مەن وسى جولى تانىعانداي بولدىم...
كۇن سايىن قوي كۇزەتىنە بايبىشەسى شىعاتىن ەدى، ءتۇن تاستاي قاراڭعى ءارى جاڭبىرلى بولعان سوڭ سارتەكەڭنىڭ ءوزى كەتتى. ۇلى تاۋدى كۇڭىرەنتىپ ۇلان اسىر جەل سەل جاڭبىردى وراپ سوعىپ تۇر. جاڭبىر مەن جەل سارىنى ما، تاسىعان وزەن سارىلى ما، جوق تاۋ سارناپ، ورمان ازىناپ تۇر ما، ايتەۋىر، اعىل-تەگىل اساۋ تاسقىننىڭ ءۇنى كورپەڭدى تۇيىقتاپ الساڭ دا قۇلاعىڭنان كەتپەيدى. تىستاعى كۇزەتشىنى ويلاعاندا تۇلا بويىڭ تىتىركەنىپ، جىلى كورپەنىڭ استىندا جاتىپ تا قورىققاندايسىڭ. ءبىر جەردە تۇنەي قالساق قاشاندا تەلمان ەكەۋمىزدىڭ توسەگىمىز ءبىر بولۋشى ەدى. ەكەۋمىز ءبىر كورپەنىڭ استىندا كوپ جاتتىق...
... پارك تۇبىندەگى باياعى قاراكول كوشەسىندە تەلقوجانىڭ ون شارشى مەتر توپ-توقال جەتىم بولمەسى بار ەدى. ەسىگىن اشساڭ تۋرا كوشەگە تىپ ەتە قالاسىڭ. سول بولمەدە تەلمان، اناسى، فاريدا، مايرا، بەسىكتەگى ءلايلا، ونىڭ ۇستىنە مەن كەلىپ قىستىرىلعان سوڭ تەلقوجا جاتاق ىزدەپ قاڭعىپ كەتتى. تاماقتى باسپالداق ۇستىندە ىشەمىز. الاقانداي جوزىنىڭ استىندا اياعىمىز دا سىيمايدى. شاي قۇيۋعا جۇگىنە بەرىپ، شەشەمىز: «مىناۋ قايسىڭنىڭ سيراعىڭ، تارتا تۇرىڭدارشى» — دەپ جالىناتىن ەدى. اشىق كۇندەرى تەلمان ەكەۋمىز باسپالداقتا تۇنەيمىز. راحات! جاۋىن-شاشىندا بولمەگە تىعىلامىز. مونشا! ەكەۋارا ءبىر بوستەك، جالعىز جاستىق، سىڭار كورپە. ايتەۋىر، ەدەننەن ەشقايدا قۇلامايسىڭ.
ەرتە وياناتىن ادەتىم، كورپە استىنان قۇلاعىمدى تۇرسەم، تەلمان مەن فاريدا ءبىراز جەرگە بارىسىپ قالىپتى: «رانو ۋحوديش، پوزدنو پريحوديش. تى ۆسەگدا نا پوۆودۋ ۋ كاليحانا! تى جە نە حولوستياك. يلي بەز كاليحانا جيت نەموجەش؟!» — دەپ فاريدا كومپىلدەپ جاتىر. «دا، نەموگۋ! پونيماەش نەموگۋ!» — دەپ تەلمان جاتىر. — داۆاي رازۆەدەمسيا! تولكو س ۋسلوۆيەم: مايرا وستانەتسيا سو منوي، ليايليۋ زابەرەش تى. سەگودنيا جە پودام زاياۆلەنيە و رازۆودە!». سونىمەن ەكەۋى اجىراساتىن بولدى.
كورىنگەن قۇستىڭ ۇياسىنا كوز سالعان كوكەك سياقتى بويداق كەزىم. قىزمەتتەن سوڭ ءبىرىنشى الماتىدا تۇراتىن بايبوسىنعا ەرىپ قاشتىم. ەرتەڭگىسىن تەلمان:
— ءاي، سەن قايدا ءجۇرسىڭ؟ — دەپ كادىمگىدەي ەجىرەيىپ ۇرىستى.
— مامام ىزدەپ جاتىر عوي! — دەپ قورقىتتى.
— مىناۋ بايبوسىنعا ەرىپ... سوندا بارىپ...
— نەمەنە، جاتقان جەرىڭنەن سۋ شىقتى ما؟!
بايبوسىننىڭ ايەلى نارىنقولدىڭ قىزى ەدى، تەلماننىڭ ءسال ءىشى جىلىعانىمەن مۇنان سوڭ كۇندە كەشكە جۇمىس اياعىن ەسىك كوزىندە اڭدىپ تۇراتىن بولدى. قۇتىلۋدىڭ جالعىز امالى — ۇيلەنۋ. اقىرى ۇيلەنىپ تىندىم. «ويپىراي، وسى قاتىن دەگەن پالەنى كىم ويلاپ تاپتى ەكەن؟!» — دەپ العاشقى كۇنى-اق تەلماننىڭ وكىنگەنى بار. وت باسىندا بولىپ تۇراتىن بوران-شاشىنعا بايلانىستى وكىنەتىن دە ءجونى بار ەدى...
سەگىز جىل بويى كورىنگەن ماتۇشكەنىڭ بوساعاسىندا تەنتىرەپ جۇردىك. «كىسى كيىمى كىرشەڭ»، كەلگەن-كەتكەن قوناعىڭنىڭ كەبىسىنە دەيىن اندىپ وتىرادى. سونى دا تىڭداماستان بىردە ول ۇيدە، بىردە بۇل ۇيدە سەميامىزبەن كوشىپ جۇردىك. «ۆرەميانكادا» دا تۇردىق، جەرتولەدە دە تۇردىق، پودۆالدا دا تۇردىق. ەسىك پەن تەرەزەنىڭ كاسەگىنەن اققان سۋ قىستىڭ كۇندەرى سۇڭگى بوپ قاتىپ قالعاندا بالتالاپ اشقان كەزدەرىمىز دە بولدى. وسى مايرا سۋرەت كىتاپشاسىن قۇشاقتاپ ورتامىزدا جاتىپ الىپ، تاڭ اتپاي ءتۇرتىپ وياتىپ: مىناۋ ايۋ، مىناۋ قاسقىر، مىناۋ تۇلكى، مىناۋ قويان دەپ مازامىزدى الاتىن ەدى.
ۋنيۆەرسيتەتتىڭ بەس جىلى، وبلىستىق گازەتتەگى جىل سايىنعى پراكتيكا دا ءدام-تۇزىمىزدى ايىرعان جوق. ءتورتىنشى كۋرستى بىتىرە سالىپ قىزمەتكە ورنالاستىق. «لەنينشىل جاسقا» ول مەنەن ەكى-ۇش اي بۇرىن كەلىپ ەدى. ەكى وچەركىمدى الىپ كەتىپ، ەدەل-جەدەل قاتار باستى. كالينين كوشەسىندەگى جاتاقحانانىڭ ءبىر بولمەسىندە سەگىز ستۋدەنت جاتاتىن ەدىك، ءبىر كۇنى تەلمان تاڭ اتپاي سيراعىمنان سۋىرىپ الىپ:
— سەنى رەداكتور شاقىرىپ جاتىر، — دەدى.
جەتەكتەپ كەلىپ كابينەتكە كىرگىزىپ جىبەردى.
— بالا، قىزمەت ىستەۋگە قالايسىڭ؟ — دەدى اباي بەيسەمبايەۆ اعامىز.
— ىستەر ەدىم... ءبىراق مەن ءالى وقىپ ءجۇرمىن عوي...
— ەندەشە بولدى، — دەدى ابەكەڭ. — تاۋمانعا ءوزىم ايتامىن. بۇيرىقتى بەرىپ قويعانمىن، اناۋ تەلمان دوسىڭا بارساڭ ورنىڭدى تاۋىپ بەرەدى.
مەنى «لەنينشىل جاسقا» جەتەكتەپ كەلگەن دە تەلمان ەدى...
ءبىر-بىرىمىزدىڭ جازعانىمىزدى ۇندەمەي وقىدىق. مىناۋىڭ ناشار، مىناۋىڭ جاقسى دەسكەنىمىز جوق. مەن ودان، ول مەنەن جاسقانعان جوق. كىم قالاي جازادى، ەرىكتى نارسە. قالام ەركىندىگى. سىرتتاي بولماسا، كوزىمىزشە ءبىر-بىرىمىزدى ماقتاسقان، نە عايبات ايتقان ەمەسپىز. ايتسا — تەلمان ايتقانىنان قايتقان ەمەس. گازەتتە رەداكتوردىڭ ورىنباسارى بولىپ جۇرگەن كەزىندە كەيىنگى جاس بۋىنعا تەلمانداي جاناشىرلىق جاساعان ەشكىم جوق. كۋبا مەن كاسترونىڭ دۇرىلدەپ تۇرعان كەزى. ءبىزدىڭ ەلدە «ابستراكسيونيزم مەن فورماليزمگە قارسى كۇرەستىڭ» ورتەنىپ تۇرعان شاعى. ءبىز «لەنينشىل جاس» گازەتىن «وستروۆ سۆوبودى» دەپ اتايتىنبىز. ويتكەنى، جاس بۋىن تەك «لەنينشىل جاستان» پانا ىزدەدى. پارتيالىق باسپا ءسوز ولاردى شەتىنەن تاياقتاپ جاتقاندا «لەنينشىل جاس» قاساقانا سولاردى قورعاپ، ءتىپتى ماقتاپ ماقالا جاريالاپ جاتتى. سىنعا ىلىگىپ، تىلگە تيەك بولعان، ابستراكسيا مەن ءفورماليزمنىڭ ۇلگىسى اتانعان شاعىن جانرداعى تۋىندىلاردىڭ ءبارى دە وسى گازەتتە باسىلعان. سونىڭ بارىنە قول قوياتىن تەلمان جانۇزاقوۆ بولاتىن. رەداكتور كەلىسپەگەن كۇندە ونىڭ كومانديروۆكاعا نە دەمالىسقا كەتكەنىن اڭدىپ وتىرىپ باسىپ جىبەرەتىن ەدى. ارينە، سول ءۇشىن ورتالىق كوميتەتتەن تاياقتى ءوزى جەيتىن. كەيىن رەداكتورلىققا بەكىتپەي قويعاندا باستى سەبەپ بولعان دا تەلماننىڭ اقيقات دەسە، پرينسيپ دەسە تاستاي قاتىپ قالاتىن وسى بىربەتكەيلىگى ەدى. ارينە، بۇل بولەك اڭگىمە، سونان سوڭ دا مەن ادەبيەت ماڭىنا باسقىم كەلمەي وتىر. كەزىندە: «اۋرۋ ادام پەنسياسىنا نەگە كەتپەيدى؟!» — دەپ ورنىنا تالاسقاندار دا بولعان. تەلمان جۇرەگىنىڭ اۋىراتىنىن سىرت كوزگە سەزدىرمەي، ساۋ ادامشا تىك تۇرىپ، تىك ءجۇرىپ، تىك سويلەپ، قىزمەتىن تىك اتقاردى. جۇرەگىن ابدەن شارشاتىپ بارىپ...
... نوۆوسيبيرسكدەگى اكادەمگورودوكتا وپەراسيا جاساتاتىن بولدى. سايىنعا جول قاراجاتىمدى كوتەرتىپ، اكىمنىڭ قىس كيىمىن سىپىرىپ كيىپ، ارتىنان مەن دە بارايىن. اكادەميك مەشالكين لەنيندىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى بولا تۇرسا دا مۇجىقتاۋ كىسى ەكەن، قۇلاپ سەنگەنىم جوق. وپەراسيا الدىندا تەلمانعا:
— وسىنى قويساڭ قايتەدى؟ — دەدىم.
— وپەراسيا جاساتقان سەن دە ولگەن جوقسىڭ عوي! — دەدى.
— مەنىكى، انشەيىن وكپە عوي.
— نەمەنە، جۇرەك كەرەك ادامعا وكپە كەرەك جوق پا ەكەن؟!
تەلماندى كوندىرىپ كور...
وپەراسيا وتكەن سوڭ ءۇش كۇننەن كەيىن باردىم.
— جۇرەك قالاي؟
— ورنىندا سياقتى...
جەتى كۇننەن كەيىن باردىم.
— جۇرەك قالاي؟
— ورنىندا سياقتى...
— سوسىن؟..
— سوسىن نە بولۋشى ەدى؟
— قۇلاعىڭا بىردەمە ايتايىن با؟
— ايت.
مەن ونىڭ قۇلاعىنا سىبىرلادىم. ول ىرجيىپ كۇلدى دە:
— ونى قايدان بىلەسىڭ؟ — دەدى.
— باسىمنان وتكەن.
ون ءتورت كۇن وتكەن سوڭ باردىم.
— جۇرەك قالاي؟
— ورنىندا سياقتى.
— اناۋ شە؟
— ءاي، قىلتىلدايدى ءاي! — دەپ ىرجيىپ كۇلدى. — بۇگىن دارىگەر كەلىنشەك كەلىپ قولتىعىمنان شپريسپەن قان سورعىزىپ ەدى، ۇستىندە حالاتتان باسقا ىلپاسى جوق، دەنەسى ارشىعان جۇمىرتقاداي اپپاق، ءارى تۋلاپ تۇر ەكەن!..
— ەندى ولمەيسىڭ! ەرتەڭ مەن قايتامىن، — دەدىم.
ءۇش، جەتى، ون ءتورت. بۇل سانداردى دارىگەرلىك تاجىريبەدە سىرقاتتىڭ «كريزيسنىە دني» دەپ ەسەپكە الادى... ادام عۇمىرىندا مۇنداي ساتتەر كوپ قوي. ءۇش پەن جەتى، ون تورت سياقتى كۇندەر اياق باسقان سايىن. ارمانشىل تىرلىك سونىڭ ءبارىن ەسكەرە بەرمەيدى. تەلمان 43 جاسىندا اكىم ءتارازيدىڭ كابينەتىندە وتىرىپ: «شىركىن-اي، سەندەردىڭ قاتارلارىندا تاعى ءبىر ون جىل ءومىر سۇرسەم عوي!» — دەپ ارمانداپ ەدى. بۇل كەشكى التى بولاتىن. تاعدىر ون ساعاتقا دا سوزعان جوق... ءبىز ونى ەڭ قۇرىعاندا تاعى دا ءبىر ون جىل قاتارىمىزعا ەرتە المادىق...
... اۋزىن شىمشىپ بۇعان ءبىر ەتتى كۇرەڭ جورعاعا ارتىپ ەدى، تارعىل سەركەنىڭ اتان جىلىكتەرى بۇيىرىنە باتتى ما، جاتىپ كەپ موڭكىسىن. مىناۋ توقىلداق كوككە ايۋ وڭگەرسەڭ دە مىڭق ەتپەيدى، ماعان بەر دەپ ەدىم، تەلماندى كوندىرىپ كور. ونىڭ ۇستىنە سارتىمبەت اقساقال دا: «ءبىر كەلگەن قوناققا قاپ ارقالاتقانداي ۇياتتان وزعامىز جوق!» دەپ ءىنىسىنىڭ قولتىعىنا سۋ بۇركىپ قويدى. مايپالاۋ اعامىز جىلقىلى اۋىلدا جۇمىسىم بار دەپ ەرتەڭگىسىن تارتىپ وتىرعان. شالدىڭ توقالى جاس ەكەن، قوزى قارىنىن كوتەرە الماي ءجۇرىپ اعامىز جىگىتشىلىك قۇرۋدان دا قۇر الاقان ەمەس سياقتى. ونسىز دا نە بارى، نە جوعى بەلگىسىز، جارتى اي جاتىپ ارتىنا پالەنشەكەڭ ايتىپ ەدى-اۋ دەيتۇعىن ءبىر جىلى ءسوز، پالەنشەدە بولىپ ەدى-اۋ دەيتۇعىن نەبىر سۋىرتپاقتى ءىز قالدىرماي كەتتى.
سارتىمبەت اقساقال بايبىشەسىنەن باستاپ بۇكىل بالا-شاعاسىن ساپقا تۇرعىزىپ قويىپ قوشتاستى. قازاق بايقۇستىڭ قاشاندا ايتاتىنى: كەلىپ تۇرىڭدار عوي. كەلىپ تۇرامىز دەپ ەدىك...
اقبۇلاق شالقايىپ وتىر ەكەن. اقبۇلاق شاڭقايىپ وتىر ەكەن. نوسەردى ەتەككە قيىپ، قاردى ءوزى جامىلىپتى. كەلگەنىڭە دە، كەتكەنىڭە دە قىڭق ەتپەيتىن باياعى سول تاكاپپار قالپى. الپينيستەردى ەرەگەستىرەتىن دە وسى تاكاپپارلىعى بولسا كەرەك...
... الماتى دەگەن كەرەمەت قالا عوي، ءبىراق تەلماننىڭ نارىنقولىنان قىمبات ەمەس سياقتى...
You Might Also Like
-
3،5 مىڭعا جۋىق تالاپكەر قازاقستاندىق جوعارى وقۋ ورىندارىندا وقۋ ءۇشىن ارنالعان گرانتتاردىڭ يەگەرى اتاندى.
-
كۇنى بويى گازەتتىڭ كۇيبەڭىمەن، اراسىندا دوس-جاراننىڭ جىرتاڭىمەن ءجۇرىپ ۋاقىتتىڭ قالاي زىرلاپ كەتكەنىن دە بىلمەي قالامىن. ساعات كەشكى التى بولدى-اۋ دەگەندە باياعى سول «جەتىمدەر اۋلەتىنىڭ» ...
