الماتىداعى ەڭ ىستىق جەر
الماتىداعى ەڭ ىستىق جەر كينوستۋديانىڭ ماڭى. اۋلاسىنداعى تەرمومەتردىڭ ءتىلى قاشاندا قالانىڭ تىمىرسىق دەمىنەن بەس-التى گرادۋسقا وزادى دا تۇرادى. وسى اۋلانىڭ قاق ورتاسىندا كومىپ تاستاعان سۋ قويماسى، كوك تومپاقتى شىر اينالا سۋ بۇركىپ تۇراتىن ەلىرمە تۇتىكتەر بار، كوركى مەن كولەڭكە تاستايتىن كورى ەمەن دە وسىندا.
شىلدەنىڭ شەكە تەسكەن شىلىڭگىرىندە قاپىرىقتان قاشىپ، تايلى-تۇياعىمىزبەن كوك تومپاقتىڭ ەتەگىنە كوگەندەپ تاستاعانداي ۇيمەلەيمىز دە وتىرامىز، ۇيەلەپ وتىرعاندار دا بار. تىستان كىرگەن شاكەڭ كولەڭكەدەگى قۇيرىق باساردىڭ بىرىنە جاقىنداي قالعاندا كەل-قايت، كەل-قايت بوپ ۇيەلەپ وتىرعان كينوشنەكتەردىڭ ءبىرى وزىنشە ورىن نۇسقاعان بولىپ:
— ءداۋ شال، مۇندا، مۇندا! — دەپ وزەۋرەي قالعانى.
شاكەڭ كوزىنىڭ قيىعىمەن تەسىپ ءبىر قارادى دا قايرىلماستان كەتە باردى. قاسىمىزدا وتىرعان ءماجيت اعامىز الگى جارامساققا:
— بادىكسىڭ! — دەدى.
كينوشنەك ىرجالاقتاي وتىرىپ «ءداۋدى» دە، «شالدى» دا شىعارىپ جۇرگەن مىناۋ عوي دەپ اتتان اۋىپ قالعان سوڭ كىناسىن ماعان ارتا سالعىسى كەلدى.
— مۇنىڭ ەركەلىگى جاراسادى، جاراسقان سوڭ دا اعاسى كوتەرەدى، — دەدى ماجەكەن، — ال ەركەلەيتىندەي سەن كىم ەدىڭ؟! ءجونسىز ەركەلىك تە بادىكتىك! — دەپ ماجەكەن دە تۇرىپ كەتتى.
الدىمىزداعى اعالارىمىزدىڭ ەگۋ جاسىن كوز الدىمىزدان وتكەردىك. بىزگە سولاي كورىندى مە، ول كەزدەگى ەلۋ جاستان ەگدەلىك بايقالاتىن.
مەن اعامىزدى ءداۋشال دەۋشى ەدىم. داۋگە شالدى قوسقانىما نامىستانعان دا، رەنجىگەن دە ەمەس. تەك ساپەكەڭنىڭ ۇيىندەگى شەشەمىز:
— مىنا كەتىك جاپ-جاس قاينىمدى شال دەپ قورلادى-اۋ! — دەپ جورتا ارا تۇسكەن بولۋشى ەدى.
ۇلكەنمەن دە، كىشىمەن دە ءازىلى جاراسىپ وتىراتىن ساپەكەڭ سوندا:
— جۇزگە كەلگەندە دە شاكەنگە ساقال-مۇرت شىعار ما ەكەن، شىعا قالسا دا سوعان دەيىن كۇتىپ جۇرە مە؟! — دەيتۇعىن. — مەنىڭ دارداي ناعاشىمدى دا كەتىك دەپ قورلاپ وتىرسىڭ عوي. وسىمەن ەكەۋىڭ كۆيت بولىڭدار، — دەپ ءبارىمىزدى ريزا قىلىپ، ۇپايىمىزدى ءبولىپ بەرەتىن.
... سويتسەم، ول كەزدىڭ ەلۋى مەن بۇگىننىڭ ەلۋىندە ايىرما بار سياقتى. جيىرماسىندا كوپتىڭ ىسىنە ارالاسىپ، وتىزىندا وتباسىنان وزىپ ازاماتتىڭ اۋىر جۇگىن اتقارعان، قىرقىندا دا قىلىشىن جالاڭاش ۇستاپ، قىرشىننىڭ قيان-سوقپاقتى تاۋەكەلىن ءبولىپ-جارعان، ەلۋىندە ەل قامىن ويلايمىن دەپ ەرتەرەك ەسەيگەن اعا بۋىننىڭ ءوز ۋاقىتىنا قاراي ىزگىلىك، رۋحاني بولەكتىگى بار ەكەن. اعانىڭ ەلۋ جاسىنان ەگدەلىكتىڭ بايقالاتىنى دا وسىدان بولسا كەرەك. ەرتەرەك بايسال تارتقان اعانىڭ ەركەلەگەن ءىنىسىنىڭ «شال» دەپ تاققان ەن-تاڭباسىنا شامىرقانباعانى دا وسىدان شىعار...
سورىمىزعا قاراي، ارقا تۇتار اكەلەردى سيپانتازا سىپىرىپ اكەتكەن سوڭ، تىرشىلىك دەيتۇعىن تەڭىزدە وريەنتيرسىز قالعان سوڭ، دەتدوم مەن پانسيوناتتىڭ «تاربيەسىندە» كۇشىگىنەن تالانىپ، ەركىندىگىنەن، ەركەلىگىنەن ايىرىلىپ، جابى بوپ، جانشىلىپ وسكەن مەنىڭ قۇرداستارىم جيىرماسىندا دا الدىنان قارا ىزدەپ، سۇيەمەل مەن تىرەككە تاڭسىق بولىپتى. باقىتىمىزعا وراي، وزەككە تەپكەندەر سيرەك. باۋىرىنا تارتقاندار قازاقتىڭ بىرەگەيلەرى ەدى. سونىڭ ءبىرى مەنىڭ ءداۋشالىم بولاتىن...
... جوعارعى كۋرستا وقىپ ءجۇرىپ «شىعىس ساقيناسى» دەگەن سەناريي جازىپ ماجەكەننىڭ، جەتەكشىم ۆ.ي.سولوۆيەۆتىڭ قولداپ-قوشتاۋىمەن ماسكەۋدەن بەكىتتىرىپ اكەلدىم.
ەكى ادامعا ۇناعان جوق. ولجاس: «نۋجداەتسيا ۆ دورابوتكە» دەدى. ايمانوۆ: «قازاقشا ەمەس!» دەدى. ءفيلمدى قويماقشى وۆچارەنكو دەگەن ەدى. ول بىردەن جابىسا قالدى. ولجاستى ءتۇسىندىم. سەنارييدىڭ شالاعايلىعى كوپ. ونىڭ ۇستىنە ولجاستىڭ تالعامىنان شىعۋ قيىن. ايمانوۆتىڭ «قازاقشا ەمەس» دەگەنىنە كوڭىلىم جىعىلمادى دا ماجەكەڭگە شاپاعات سالىپ ەدىم:
— اعاڭنىڭ وزىنە بارساڭشى، سوندا مۇنىڭ ورىسشاسى قانداي بولماق دەپ سۇرا، — دەدى.
شاكەڭ مارك بەركوۆيچ ەكەۋى شاحمات ويناپ وتىر ەكەن، مەنى كورگەندە ءمىز باققان جوق، بەس پارتيا بىتكەنشە مەن دە ءمىز باقپاي وتىرىپ الايىن. سونداعى العان جاۋابىم:
— جازعانىڭ تاپ-تۇيناقتاي، ءبىراق جاقسى جازعاننان جاقسى فيلم تۋا بەرمەيدى، — دەدى. — اۋەلى قازاقتىڭ ءتىلى جوق، كەيىپكەرىندە قازاقتىڭ قانى جوق دەدى، — جىلقىشىنىڭ اۋىلىن ايتاسىڭ، وتباسىنان قىمىزدىڭ ءيىسى شىقپايدى، جەلىدەگى قۇلىننىڭ كىسىنەگەنىن ەستىگەم جوق، — دەدى. — وسىنى جاساپ اكەل، ەگەر وۆچارەنكو مىناۋىڭ سەناريي ەمەس دەسە، مەن ءوزىم تۇسىرەمىن، — دەدى.
سونىمەن سەنارييدىڭ ەكى نۇسقاسى جازىلدى. ءبىرى ورىسشا، ەكىنشىسى قازاقشا. العاشقىسىن وۆچارەنكو وزىنە تارتتى، ەكىنشىسىن قورعاعاندا شاكەڭ جالعىز قالدى. داۋعا تۇسكەن — وزىنەن ەكى جاس ۇلكەن اعاسى وپات بولىپ، اۋىلىنا كەلگەن سىناقشى-ۇشقىشتىڭ تاعدىرى ەدى. اۋەلدە اعادان قالعان جەتىم ءىنىسىن، ارتىندا قالعان وزىنەن ون جاسى كىشى جەڭگەسىن قيا الماي جالتاقتاعان جىگىت كەيىننەن ۇيرەنە كەلە، ۇيلەسە كەلە ۇيلەنىپ تىناتىن ەدى. داۋكەستەر: «بۇل امەڭگەرلىك قوي» دەپ دەس بەرمەدى. ايمانوۆ: «جاناشىرلىق پەن جاراستىقتىڭ امەڭگەرلىككە نە قاتىسى بار؟!» دەپ جەڭە المادى. اقىرى وۆچارەنكو ءتۇسىردى دە، جىلقىم بۇعى بولىپ كەتتى دە، جىگىتىم جەتىم بالا مەن جەسىر جەڭگەسىنە قاراماستان كەرجاقتىڭ جەلىكپە قىزىنا عاشىق بولىپ تايىپ وتىردى.
ايمانوۆ ۇتىلعان جوق، ونەر ۇتىلدى. ايمانوۆ سەنارييدى بەرمەيتىن دە ەدى، جاس رەجيسسەرگە جاناشىرلىق جاساپ، جولىن بوگەمەيىنشى دەپ كەڭپەيىلدىلىك كورسەتتى. كەيىن فيلم جۇرت كوڭىلىنەن، ساراپشىلار كوڭىلدەن شىقپاي قالعاندا دا مەن ايتپاپ پا ەدىم دەپ ەشكىمدى تابالاعان جوق.
اعانىڭ ايقايىن ەستىگەن ەمەسپىن — كەڭدىگى بولار. ايتپەسە ونىڭ سىرتىنان ايىپ تاعاتىندار دا، ايبات قىلاتىندار دا جەتىپ جاتىر ەدى. كەكىشلدى كەكەتۋىمەن، ءازازىلدى ازىلىمەن-اق جىعىپ كەتە بەرەتىن. ءبىراق سودان ۇپاي جيناعانىن تاعى دا كورگەنىم جوق.
... قازاقتىڭ بۇگىندە اتاقتى كۇيشىسى ابىكەن قاسەنوۆ دراما تەاترىندا ماسسوۆكانىڭ ءارتىسى بولىپ ءجۇرىپ، دومبىرانىڭ قوس ىشەگىن كۇڭىرەنتكەن قاسيەتتى قايران قولى تىرلىكتە قارا نانعا زورعا جەتكەن، قان تاپسىرىپ دونورلىقپەن كۇن كەشكەن ەكەن دە ونىسىن ءتىرى پەندەگە سەزدىرمەپتى. سول كىسى قايتىس بولعاندا جەرلەۋگە قاراجات تابىلماي، قاليبەك قۋانىشبايەۆ پەن شاكەن ايمانوۆ بولىپ، ەكى بىردەي ونەردىڭ ساڭلاعى سول كەزدەگى ورتالىق كوميتەتتىڭ ءۇشىنشى حاتشىسى بولىپ وتىرعان شەنەۋنىككە بارسا، قارا جەر حابار بەرمەسىن، ستولعا يەگى زورعا ءىلىنىپ شىرەنىپ جاتقان ءبىر تۇتام شىركىن شىتىناپ جاتىپ:
— ءبىر ءارتىستى جەرلەۋ ءۇشىن ەكى ءجۇز سوم جەتەتىن شىعار، — دەپتى.
— ياپىراي، ءبىر ءارتىستى كومۋ ءۇشىن تاعى دا ەكى ءارتىس ءولۋىمىز كەرەك ەكەن-اۋ، — دەپ اعاسىن جەتەلەپ شىعىپ جۇرە بەرىپتى.
ءۇشىنشى حاتشى جارىلىپ كەتە جازداپتى. شاكەن ءومىرباقي ونى «مىناۋ دا ادام ەكەن-اۋ، مۇنىڭ دا لاۋازىمى بار ەدى-اۋ» دەپ قاپەرىنە الماي كەتتى.
جاسىراتىنى جوق، اعانى ءبىزدىڭ دە وكپەلەتكەن كەزىمىز بولعان. «تاقيالى پەرىشتە» ءفيلمىن تۇسىرەردە سەنارييدى اسقارشا ايتقاندا (ا.سۇلەيمەنوۆ) كورسوۆەتتە قابىلداماي تاستادىق. شاكەن رەجيسسەر-يمپروۆيزاتور ەدى. ءفيلمنىڭ مەتراجى مەن سمەتاسىن ەسەپتەۋگە عانا بولماسا، ناقپا-ناق رەجيسسەرلىك نۇسقا جاسامايتىن.
— بۇل مۋزىكالى كومەديا. ماعان كەرەگى وسىنىڭ نوبايى عانا، — دەدى اعامىز. — ءفيلمدى باسقاشا تۇسىرەمىن. جاقسى دۇنيە جاساپ بەرسەم، مەنەن سودان ارتىق نە تىلەيسىڭدەر، — دەپ وتىرىپ الدى.
«نە قىلساڭ و قىل، بىزگە ۇنامايدى» دەگەندەي ءبىز دە قاسارىسا قالدىق. ال «تاقيالى پەرىشتەنىڭ» كەزىندە كورەرمەندى قاتتى قىزىقتىرعانى جۇرتقا بەلگىلى. اڭگىمە مۇندا دا ەمەس.
... كۇندە جينالىپ، كۇندە كەشكىسىن ات شالدىراتىن جەرىمىز ءداۋشالدىڭ پاتەرى ەدى. سول كۇنى كەشىگىپ باردىق. قاشاندا كۇرەڭ شايدى ءوزى باپتاپ، ءوزى دەمدەيتىن اعامىز ءبىزدىڭ كىلەگەي اكەلۋىمىزدى كۇتىپ وتىراتىن. بويداقتىعىنان ەمەس، بوتەننىڭ قولىنا سەنبەيتىن، شايىنىڭ دامىنە قانبايتىن.
— ءاي، قاڭعىرىپ قايدا جۇرسىڭدەر، شاي ىشە الماي وتىرمىز عوي، — دەپ دۇرسە قويا بەردى.
كۇندىزگى داۋدان سوڭ باسقا كىسى جاۋ بولىپ تاراسار ەدى. ءداۋ شال ونى ەسىنە العان جوق. تۇك بولماعانداي، تۇك كورمەگەندەي جايساڭ قالپىندا قاۋقۇلداسىپ كەلىپ «مىڭ ءبىر» ويناۋعا وتىردىق. كىم اكەلگەنى ەسىمدە جوق، وسى ۇيگە سول كۇنى ءبىراز قازى كەلگەن. داستارحان جاياتىن ۋاقىت بولعاندا قازاننىڭ قاقپاعىن اشىپ قالسا، ءىشى تولعان ىشەك. شاكەندى تاپپايتىن «اعايىن» جوق، باياناۋىلدانمىن دەپ نەمەرە قارىنداسى كەلىپ كەتىپ ءجۇرۋشى ەدى. سونىڭ سالعان تاماعى، قازى بايلايتىن شەكتى قازانعا توعىتا بەرگەن عوي.
— وتكۋدا يا زنايۋ، ۆى جە ليۋبيتە كيشكي، — دەپ قاراپ وتىر.
رەنجۋدىڭ ورنىنا شاكەڭ جاتىپ كەپ كۇلدى دە بىزگە قاراپ:
— ساۋاپ بولدى، ساۋاپ! سەندەردىڭ بۇگىنگى سىباعالارىڭ وسى ەدى! — دەپ وكپەسىنىڭ ەسەسىن قايىرعانداي قارق بوپ قالدى...
... ءبارىمىزدى جاقىن تارتىپ، جاناشىرلىقپەن جاقسى كورگەنىمەن ءبارىمىزدىڭ بىردەي بولعانىمىزدى، ءبىرىمىزدى ءبىرىمىز كوشىرىپ، بىرەۋدىڭ بىرەۋگە ۇقساعىسى كەلگەنىن جاراتپايتىن، ءوزى ساحنا مەن ەكراندا ارتيست بولا ءجۇرىپ ومىردە ءارتىس بولعاندى جەك كورەتىن اعامىز ءبىر باسقا، ومىردە ءبىر باسقا ءومىر كەشتى، ءبىراق ەكەۋىندە دە ءداۋ شال ءوزىنىڭ داۋلىگىن، بيىكتىگىن، وزىندىگىن تانىتىپ كەتتى. تىرلىكتىڭ كىشكەنتاي قاقتىعىسىندا، ۇساق-تۇيەگىندە دە كىشىرەيمەي، جاعىمسىنباي، جامپوزدانباي تىك ءجۇرىپ، تىك تۇرعان، ويىنى ويعا بەرگىسىز، ءازىلى اڭگىمەدەن جۇمساق اعا بەينەسى كوز الدىمدا تۇرادى دا قويادى.
ءبىر كۇنى ماسكەۋدە:
— كولحاۋن، ەكى بىردەي سەنارييىڭ وندىرىسكە كەتتى، مىنا ءماجيت اعاڭ ەكەۋمىزگە بىر-بىردەن كاستوم كيگىزەتىن ۋاقىتىڭ بولعان سياقتى، — دەپ ءداۋ شال ويدا جوقتا قولقالاپ قويمادى. سويتسەم، اەروپورت مەتروسىنىڭ قاسىندا ليتفوندىنىڭ ءسان اتەلەسى بار ەكەن، وعان كيىم تىكتىرۋ ءۇشىن جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەلىك بيلەتى كەرەك كورىنەدى. اقىرى ءوز اقشالارىنا ەكەۋى ەكى كاستوم تىكتىرىپ كيىستى. ماتالارى دا بولەك، فاسوندارى دا بولەك.
كينوستۋديانىڭ مي قايناتقان قاپىرىق اۋلاسىندا وتىرعانبىز. شاكەڭنىڭ جاقىن تارتىپ جۇرەتىن ءىنىسى قۋات ابۋسەيىتوۆ جاڭا كاستوم كيىپ كەلىپ، الدىنان ويقاستاپ ارى ءبىر ءوتىپ، بەرى ءبىر ءوتتى دە:
— شاكە، قاراڭىزشى، ءماجيتتىڭ كاستومىنەن كەم بە؟ — دەپ تۇرا قالدى.
ءداۋ شال كوزىنىڭ قيىعىمەن كەكەتىپ جىميىپ ءبىراز وتىردى دا:
— كەرەمەت! — دەدى. — ەندى بارىپ ءبىر قولىڭدى شاپتىرىپ تاستا، سوندا ماجيتتەن اۋماي قالاسىڭ، — دەپ ورنىنان تۇردى دا جۇرە بەردى.
ماجكەننىڭ ۇستىنەن ءتاۋىر كيىم كورگەن سوڭ قۋات اعامىز ماسكەۋگە ادەيىلەپ بارىپ، سول اتەلەگە، سول ماتادان، سول فاسونمەن كاستوم تىكتىرىپ قايتقان ەكەن...
... جۇسەكەڭ (ج.ەلەبەكوۆ) مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ باسەكەسىنە ءتۇستى. جيۋري مۇشەسى شاكەندى سول ۇيدە كۇتىپ وتىرعانبىز. لاۋرەات اتاندىڭىز، جالعىز-اق داۋىس قارسى بولدى دەپ جاقسى حابار اكەلگەن شاكەڭ كوڭىلى كوك تىرەپ، بىردەن تورگە وزدى.
— اپتىقپاي تۇرا تۇر، — دەپ جۇسەكەڭ توقتاتىپ قويدى. — Tءوp قاليحاندىكى، ويتكەنى جول سونىكى، سەن اناۋ جاققا، كاۋكەننەن تومەنىرەك بارىپ وتىر، — دەدى.
— مەيلى، جول كولحاۋندىكى-اق بولا قويسىن، ال كاۋكەننەن نەگە تومەن سىرعۋىم كەرەك، — دەپ شاكەڭ قارسىلىق ءبىلدىرىپ كونبەدى.
— كاۋكەن قاراشاڭىراقتىڭ يەسى، سەن بولساڭ ءالى كۇنگى ساندالىپ بويداق ءجۇرسىڭ، — دەپ جۇسەكەڭ كۇلكىسىن جاسىرىپ ءجون ايتىپ جاتىر. — سەن تۇگىلى ءبىرجاندى دا بايلاپ تاستاعان باياعى زامان بولسا سەن دە ەندىگى بوساعادا تاڭۋلى جاتاتىن ەدىڭ! سوۆەت وكىمەتىنىڭ ارقاسىندا ادام بولىپ ءجۇرسىڭ عوي!
ازىلگە توقتايتىن شاكەڭ اعاسىنىڭ قالجىڭىن جەرگە تاستاماي ادەيى بارىپ نۇسقاعان ورىنعا وتىردى دا اڭگىمەسىن ايتا باستادى.
... جاتسىڭ دەپ جاسقاماي، بوتەنسىڭ دە بوساعاعا يتەرمەي، ەسىكتەگى باسىندى تورگە سۇيرەگەن اسىل اعالار ەسكە تۇسكەندە كوكىرەكتى مۇڭ كەرنەپ، كوڭىلگە ساعىنىش كىرەتىنى بار. قاسىندا اعاسى بولماي قالسا كىشىنىڭ جەتىمسىرەپ، جانىندا ءىنىسى بولماي قالسا ۇلكەننىڭ قوڭىلتاقسىپ وتىراتىن قايران كۇندەر-اي! جۇزگە كەلەدى دەگەن شاكەڭ ەلۋ التى جاسىندا دۇنيەدەن كەتتى، وعان تەتەلەس ماجەكەڭ مەن ابدوللا دا ەلۋ التى جاسىندا جارىق دۇنيەمەن قوشتاستى. شاكەننىڭ قازاسىنا قاتتى قايعىرعان ولجاس اعاسىنىڭ ارۋاعىنا باعىشتاپ «كومسومولسكايا پراۆداعا» ولەڭ جاريالادى دا كۇن وتكەن سوڭ بىزدەرگە:
— رەبياتا، پو دومام، — دەدى. — الەم تاڭداناتىن سەناريي جازساڭ دا رەجيسسەرسىز ەندىگى اڭگىمە تۇككە تۇرمايدى، — دەدى. — پوەزيا مەن پروزانىڭ اۋىلى يەن قالماسىن، — دەدى.
ءوزى باس بولىپ، اكىم، سايىن، اسقار، ءبارىمىز اۋىلىمىزعا قايتتىق. ءبىراق اعالارىمىزدىڭ ءىزى قالعان، ونەرى مەن ونەگەسىن تاستاپ كەتكەن بۇگىنگى كونسەرت زالى، كەشەگى «قازاقفيلم» ءبىزدىڭ كوزىمىزگە ءالى ىستىق... الماتىداعى ەڭ ىستىق جەر سوندا قالعان سياقتى كورىنەدى دە تۇرادى.
You Might Also Like
-
ول كەزدە سافۋان اعامىز سەكرەتار، امانتاي اعامىز پروزانىڭ ساراپشىسى. بوقشامدى قولتىقتاپ جازۋشىلار وداعىنا كەلدىم.
-
ازاماتتى تانۋ ءۇشىن كەيدە اسسالاۋماعالەيكۇمنىڭ ءوزى دە جەتكىلىكتى سياقتى. سونان سوڭ دا ونىڭ ءىشى-باۋىرىنا كىرۋ ءۇشىن ءبىر پۇت تۇز جەۋدىڭ قاجەتى جوق پا دەپ قالدىم. ءجۇنىس ۇلى احمەت اعامدى العاش كورگەندە ءسا...
