InfoHub Logo

اكەسىن ءسۇيىپ، قاستەر تۇتاتىندار كوپ شىعار. مەن ءوزىمدى سولاردىڭ الدىڭعى قاتارىنا قوسامىن. اۋىل ادامدارى اراسىندا "ۇزىن كەرەي" اتانعان ول كىسى، دۇنيەتانىمى وتە كەڭ، جاسىندا اڭشىلىق قۇرعان، كورگەن-بىلگەنىن قاعازعا تۇسىرۋگە قۇمار ادام ەدى، ولەڭ جازاتىن.

1971-جىلى جوعارى وقۋ ورنىن ءبىتىرىپ، ديپلوم العان سوڭ، جاڭا ۇيلەنگەن ءبىز، شاقىرتۋمەن، كۇيەۋىمنىڭ وتانى ماڭعىستاۋعا كەلدىم. ءقايىنسىڭىلىم تۇرمىسقا شىعىپ كەتكەن سوڭ، اۋىلداعى ۇيدە ءبىر ءوزى قالعان، جاسى كەلگەن، ەنەمدى قولىمىزعا كوشىرىپ العانبىز. توقساننان اسقان ۇلكەن كىسىگە كۇتىم قاتتى كەرەك ەكەنى تۇسىنىكتى، وزدىگىنەن ءجۇرىپ-تۇرا المايدى، سۋعا تۇسىرەمىن، بالاشا كيىندىرىپ شەشىندىرەمىن. كەيدە وزدىگىنەن تۇرىپ كەتۋگە ارەكەتتەنەدى. نەمەسە ءوزى ءجۇرىپ كەتپەكشى بولادى. ءبىراق بۇل وعان تىم قيىنعا تۇسەتىن. سونداي ساتتەردە جانىنان تابىلۋعا تىرىسقان ماعان: "اللادان قايتسىن، قاراعىم" — دەپ، ريزاشىلىعىن ءبىلدىرىپ جاتاتىن.

بىرنەشە جىلدان سوڭ، جاعدايى ءتىپتى اۋىرلاي ءتۇستى. دەنى ساۋ، تاماعى ءتۇزۋ، تەك قانا، كارىلىك جەڭە باستاعانى بىلىنگەن: ايتكەنمەن، ويىمىزدا بوتەن ەشتەڭە جوق.

ءبىر كۇنى شىرت ۇيقىدان شوشىپ وياندىم. ءتۇس كورىپپىن: جايدارى جازدىڭ كۇنى سياقتى. ۇلكەن ءۇي تۇر. ءۇيدىڭ الدىندا ءبىر ءبۇيىردى بويلاي بۇلاق اققان، ونى جاعالاي تال ەگىلگەن. بۇلاقتىڭ باسىندا مەن ەنەمدى سۋعا ءتۇسىرىپپىن دە، ونى جانىما وتىرعىزىپ قويىپ، ءوزىم كىرىن جۋا باستاعان سياقتىمىن.

سول ەكى ورتادا الدەقايدان، اتقا مىنگەن اكەم كەلەدى دە، اتىنان ءتۇسىپ كەلىپ ماعان:

— بالام، اينالاڭدا وي-شۇقىر كوپ، مىنا كىسى سونىڭ بىرىنە ءتۇسىپ كەتىپ جۇرمەسىن. — بايقا! — دەيدى.

— جالت قاراسام، ەنەم الگى وتىرعىزىپ قويعان جەرىمدە كورىنبەيدى....

سودان شوشىپ ويانعان ەكەنمىن. تۇرا سالىپ، ۇلكەن كىسىگە جەتىپ باردىم، دالاعا شىققىسى كەلىپ، ورنىنان تۇرا الماي جاتىر ەكەن.

سول كۇننەن باستاپ تۇندە الدەنەشە رەت ويانىپ، قاراپ قويۋ ادەتكە اينالعان. ءبىر كۇنى تاعى دا سەلك ەتىپ ويانىپ، جانىنا بارىپ ەدىم، سۋ سۇرادى. اس ۇيدەن قايناعان سۋ اكەلىپ، ەنەمە بەرىپ ەدىم، وقساتىپ بىرەر جۇتقان سوڭ، شاشالىپ قالدى. "بولدىم"، دەگەندەي ىمداعان سوڭ، سۋدى اپارىپ تاستاپ، قايتا كەلسەم، دەمالىسى وزگەرىپ جاتىر ەكەن. الدەنە ايتقىسى كەلەتىن سياقتى، ءبىراق كۇيى كەلمەدى. قورقىپ كەتىپ، كۇيەۋىمدى وياتتىم. تۇنگى ساعات ءۇشتىڭ كەزى. ول دا، قورىقتى ما، تومەنگى قاباتتا تۇراتىن ۇلكەن اعايدى ەرتىپ كەلدى. سول كۇنى تاڭ اتا ەنەم ءجۇرىپ كەتكەن...

ءالى كۇنگە دەيىن اكەمنىڭ ارۋاعىنا قۇرمەتپەن ەسكە الىپ، ونىڭ مەنى وكىنىشتەن، كوپ وسەك سوزدەن قۇتقارىپ قالعانىنا ريزا بولىپ، ارۋاعىنا سىيىنىپ جۇرەمىن.

جانىڭ ماڭگى ءجانناتا بولسىن، اكەشىم!

ءبىز ماڭعىستاۋعا كەلگەن سوڭ 2-3 جىلدان كەيىن وبلىسپەن بىرگە ونىڭ گازەتى اشىلدى دا، مەن سول گازەتتىڭ رەداكسياسىنا قىزمەتكە اۋىستىم.

"قىرىق رۋدان قۇرالعان" دەگەندەي، قىزمەتكەرلەردىڭ اربىرەۋى ءار جاقتان جينالدى. سول جىلدار ومىردەن ەڭ ءبىر كوپ ساباق العان كەزدەر ەكەن. ەڭ قىزىعى، الگى ادامداردىڭ اربىرەۋى جاڭا اشىلىپ جاتقان رەداكسيا تورىنەن جۇگىرىپ بارىپ،تەزىرەك ورىن الىپ قالعىسى كەلگەندەي ءبىر كۇيدە ەدى. ومىردە اركىمنىڭ وزىنە عانا لايىقتى عانا ورنى بار ەكەنىن، ونىڭ قايدا ەكەنىن ءومىردىڭ ءوزى عانا شەشىپ، پىشەتىنىن ول كەزدە ەشكىم ويلاماعانداي.

كومپارتيا سوزىنە سۇتتەي ۇيىعان زامان ەدى. مەن كوپ ۇزاماي پارتيا قاتارىنا ءوتىپ، باستاۋىش پارتيا ۇيىمىنىڭ جەتەكشىسى ەتىپ سايلاعان. الگىندە ايتىلعانداي، اركىمدى قابىلەتىنە، جاڭا ورتادا قالىپتاسقان بەدەلىنە قاراي جىكتەي باستاعان كەزدە ءوز ورنىنا ريزا ەمەستەر دە پايدا بولىپ، "قىرىق رۋلى" ورتادا جىك تە بىلىنە باستادى. ۇنامسىز ىس-ارەكەتتەر بوي كورسەتتى. ىرىتكى تۇسكەن جەردە جۇمىستان دا بەرەكە قاشپاي ما. پارتيا ۇيىمىنىڭ جەتەكشىسى رەتىندە، مەنىڭ دە بەيتاراپ قالا المايتىنىم دا تۇسىنىكتى.

سول كەزدەگى رەداكتورىمىز، مارقۇم، ءبىر اقكوڭىل ادام بولدى، ول جامەك وسپانوۆ ەدى. سونى پايدالانعان جىكشىل توپ، ول كىسىگە ءتۇرلى تالاپتار قويدى. ادىلەتتىڭ تۋىن ۇستاعان رەداكتوردى، دەگەندەرىنە كوندىرە الماعان توپ، ەندى ونىڭ ءوزىنىڭ سوڭىنا ءتۇسىپ، ۇستىنەن قويماي ارىز جازا باستادى. سوزدەرىنىڭ سالماعىن ارتتىرا ءتۇسۋ ءۇشىن، باستاۋىش پارتيا ۇيىمىنىڭ حاتشىسى مەنى دە قاتارلارىنا الۋعا نيەتتەنىپ، ەندى مەنىڭ دە قىر سوڭىمنان قالمادى. اسىرەسە ارالارىنداعى س دەگەن كەلىنشەك ازعىرىپ، جۇمىستان كەيىن ۇيىمە دەيىن، تالاي رەت ەرىپ كەلەتىن. "مەن ەشقانداي ارىزعا قولىمدى قويا المايمىن. ويتكەنى، پىكىرلەرىڭنىڭ بارىنە كەلىسپەيمىن. جازا بەرىڭدەر، سۇراعان ۋاقىتتا ءوز پىكىرىمدى ايتا جاتارمىن"، — دەگەننەن تايمادىم.

قادالعان جەرىنەن قان الاتىن الگى ايەل، ەندى دۇشپانىما اينالدى. قايداعى جوقتى ايتىپ، باستىعىما جاماندادى، وسەك تاراتتى. مەنىڭ ايتقاندارىما كونبەيتىنىنە كوزدەرى ابدەن جەتكەن سوڭ، رەداكسياداعى احۋال ءتىپتى شەكتەن شىعىپ، ۋشىعا ءتۇستى.

جۇمىسقا كەلىپ-كەتۋ ازاپقا اينالىپ، مازا بەرۋدى قويعان سوڭ، مەن ءبىر ارەكەتكە بارۋعا بەل بايلادىم. الگى ايەلدىڭ قىزمەتكەرلەر اراسىنا وت سالۋشى ەكەنىن اشكەرەلەيتىن جايلاردىڭ ءبارىن جىپكە ءتىزىپ، رەداكسياعا، وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنە جازىپ بەرمەك بولدىم. ءبىر كۇنى تۇنىمەن وتىرىپ نە جازاتىنىمدى ەكشەپ ەدىم، ەكى بەتتەن اسىپ كەتتى. ەندى تەك سولاردى تارقاتىپ بەرۋ كەرەك...

ونى ەرتەڭنىڭ ۇلەسىنە قالدىرىپ، جاتىپ قالعانمىن... تۇسىمە اكەم كىردى:

...ءبىر قاباتتى اۋىلداعى ءۇيدىڭ الدىندا ستول تۇرعان سياقتى. مامام ءشاي جاساپ ءجۇر. ستول باسىندا وتىرمىن. ءبىر كەزدە ماعان قارسى ورىندىقتا اكەم نۇرساپا پايدا بولدى دا، ماماما:

— اۋان (مامامدى ايتادى)، سەن بارا تۇرشى. مەنىڭ مىنا بالاما ايتاتىن ءسوزىم بار، — دەدى سالماقپەن.

مامام كەتكەن سوڭ ستولدىڭ استىنا قاراتا ءوزىمدى الدە ءبىر كۇشتىڭ تارتىپ بارا جاتقانىن سەزدىم دە، لەزدە اكەم ەكەۋمىز قاپ-قاراڭعى ۇزىن كوريدورعا تۇستىك تە كەتتىك. اكەم مەنى قولىمنان تاس قىپ ۇستاپ، ءبىر تاپ-تار قاپ-قاراڭعى بولمەگە الىپ كىردى دە:

— مەن ءقازىر وسىندا تۇرامىن! ەگەر مىناۋىڭدى دەرەۋ توقتاتپاساڭ، سەن دە وسىندا تۇراتىن بولاسىڭ! — دەدى.

شوشىپ، جىلاپ جالىنىپ:

— كەشىر، اكە! كەشىرشى! ەندى ەشقاشان دا ونداي ىستەمەيمىن! — دەپ، زار ەڭىرەپ ءجۇرمىن.

— جاقسى، وندا! — دەدى دە، قويا بەردى.

سول بويدا، جوعارى قاراتا زۋ ەتىپ، جەردىڭ بەتىنە شىعىپپىن. جەردىڭ بەتى جايناپ تۇر ەكەن. الماتى قالاسىندا "تيۋز" كينوتەاترىنىڭ ماڭىندا سەكىلدىمىن. الۋان ءتۇرلى اسەم گۇلدەر، كوكپەن كوك اعاشتار...

...ويانا سالا تۇنىمەن جازعان "تەزيستەرىمدى" كۇل-تالقان ەتىپ جىرتىپ، شەلەككە تاستادىم. سوندا بارىپ، ويىما اكەمنىڭ سان قايتارا ايتقان ءبىر سوزدەرى ەسىمە تۇسكەن: "ەسىندە بولسىن، وزىڭە قانداي قيانات جاساسا دا، ەشكىمگە ەشۋاقىتتا قارسى ارەكەت جاساۋشى بولما! ونىڭ جازاسىن قۇدايدىڭ ءوزى بەرەدى. قياناتقا قارسى قيانات بىزگە جاقپايدى"، — دەيتىن...

"نەگە" دەپ، سۇراماپپىن. ول كەزدە بالامىن عوي، ايتپاۋى دا مۇمكىن. ءبىراق ونىڭ ءسوزىنىڭ دۇرىستىعىن ءومىردىڭ ءوزى دالەلدەدى. نە بولعانىن ايتىپ، ماقتانعانداي بولمايىن. مۇمكىن ول دا دۇرىس بولماس.

اكەتايىم، و دۇنيەدە دە سەن مەنى كوزىڭنىڭ قاراشىعىنداي قورعاپ، ءالى كۇنگە دەيىن جاعدايىمدى كورىپ كەتىپ جۇرەتىنىڭدى بىلەمىن. ءار ۋاقىتتا الاڭسىز ۇيىقتايتىنىم دا، ەشتەڭەدەن قورىقپايتىنىم دا، ناعاشى اجەم قازىكەي ەكەۋلەرىڭنىڭ، قانشا الىس جۇرسەم دە جەلەپ-جەبەپ جۇرەتىندەرىڭە سەنگەندىكتەن شىعار دەپ ويلايمىن. مەن ءۇشىن سەندەر ماڭگىلىك تىرىسىڭدەر، ماڭگىلىك مەنىڭ جۇرەگىمدەسىڭدەر...

رەداكسيا قىزمەتكەرلەرى اراسىندا ىرىتكى تۋىپ، دۇشپاندارىم كوبەيگەن سول كۇندەردىڭ بىرىندە جانە ءبىر ءتۇس كوردىم.

ءبىز وندا اقتاۋ قالاسىنىڭ 5 شاعىن اۋدانىنداعى 9-ۇيدە تۇراتىنبىز. تۇسىمدە سول ءۇيدىڭ بالكونىندا الدەبىر شارۋامەن جۇرگەن سەكىلدىمىن، اس قامى بولۋ كەرەك. ءبىر كەزدە، ءدال قارسى ءۇيدىڭ تەرەزەسىنەن، قارسى توپتىڭ ءبىر باس كەيىپكەرىن كورىپ قالامىن. قولىندا مىلتىق، مەنى اتقىسى كەلەتىندەي، كوزدەپ تۇر. ءبىر قىزىعى، مەن ودان قورىقپايمىن، الدىندا قالاي جۇرسەم، سولاي جۇرە بەرەدى ەكەنمىن دەيمىن. اناۋ قويماي، ۇستى-ۇستىنە اتا بەرەدى. سول ەكى ارادا مەنىڭ وزگە دە ءبىر تۋىستار شىعا باستادى. مەن ولارعا:

— بايقاڭدار، اناۋ ادام مەنى اتامىن دەپ اۋرەلەنىپ جۇرگەندە، وعى سەندەرگە ءتيىپ كەتپەسىن، — دەپ قويامىن.

اقىرى قانشا اتسا دا، ءبىر دە ءبىر وقتى تيگىزە المادى.

مىنە، ءتۇس ادامدى قالايشا تاربيەلەي الادى. وسىدان كەيىن ءوز جولىمنىڭ دۇرىستىعىنا بۇرىنعىدان دا كوزىم جەتە تۇسكەن...

---