الاقانداعى ويىق
— اتا، سiزدiڭ قولىڭىزدى جاۋدىڭ وعى تەسiپ كەتكەن بە؟ — تومپاق بەت، ءتامپiش مۇرىن قارا بالانىڭ ءسوزi دوڭگەلەك جەر ۇستەلدi جاعالاي جايعاسىپ، شاي iشiپ وتىرعان قوناقتاردى ەلەڭ ەتكiزدi.
— جوق، بالام، مەن سوعىستا بولعان ەمەسپiن. — توردە وتىرعان ءشۇڭiرەك كوز، قابا ساقالدى ناۋرىزبەك قاريا قارا بالانىڭ تاڭىرقاعان پiشiنiنە ءسۇيسiنە قاراپ، باسىنان ايالاي سيپادى. — بۇل — مەنiڭ قىسقا عۇمىرىمدا كوزبەن كورگەن بiر تاڭعاجايىپ وقيعادان قالعان بەلگi ەدi. ەسiمە تۇسسە جانىم ءتۇرشiگiپ، قارا قوتىرلانعان ەسكi جارانىڭ اۋزىن تىرناپ اشقانداي كۇي كەشەمiن، — دەپ ەشتەڭە ايتقىسى كەلمەگەن سىڭاي تانىتىپ ەدi، شاي قۇيىپ وتىرعان ءبايبiشەسi: «بالا ەمەس پە، مەسەلiن قايتارماساڭشى» — دەگەن سوڭ عانا، ناۋرىزبەك اقساقال قوزعالاقتاپ قويىپ، قينالا ءسوز باستادى:
— اكە-شەشەدەن ەرتە ايىرىلىپ، قارشادايىمنان جەتiمەك اتانىپ، تاعدىردىڭ تاۋقىمەتiن ەرتە تارتتىم. كۇنi بويى بiر ۋىس تالعاجاۋ ءۇشiن الا دوربامدى موينىما اسىپ الىپ، تiلەمسەكتەنە اۋىل كەزiپ، ءتۇتiن اڭديتىنمىن. ەسەيە كەلە قايىر سۇراۋعا نامىستانىپ، باسقاشا ءومiر كەشۋدiڭ امالىن تابا الماي قينالىپ جۇرگەن كۇندەرiمنiڭ بiرiندە اۋىلعا جالشى iزدەگەن بiر باي كەلە قالدى. جولىعىپ، جاعدايىمدى ايتتىم. «جالشىلىققا مەنi الىڭىزشى. جۇمىس تاڭدامايمىن. ايتقانىڭىزدى ەكi ەتپەيمiن» — دەدiم. باي الا كوزدەرiمەن ونە بويىمدى بiر شولىپ ءوتتi دە، سوزگە كەلمەستەن كەلiسە كەتتi. تەك، تiرi جانمەن قوشتاسۋعا مۇرسات بەرمەي، «بول-بولدىڭ» استىنا الىپ، شاناسىنا وتىرعىزىپ الدى دا، «بۇل جەردەن قارامىزدى تەزiرەك باتىرايىق» دەگەندەي، قوسارلاپ جەككەن اتتارىنا قامشى باستى. جاراۋ اتتار كۇرتiلدەك اق قاردىڭ ءۇستiمەن شانانى بۇيىم قۇرلى كورمەي ۇشىرتىپ كەلەدi. مەزگiل ءتالتۇس. اسپاندى اقشا بۇلتتار قاپتاپ، ءتوڭiرەك كۇڭگiرت تارتا باستاعان. جەر — دۇنيە كەبiنگە ورانعانداي اپپاق. اۋىلدان ۇزاپ شىققاننان كەيiن باي: «جiگiتiم، باراتىن جەرiمiز الىس. ءوزiڭدiء-وزiڭ قيناماي، جاتىپ دەم الا بەر»، — دەپ تۇلا-بويىمدى قاسقىر iشiكپەن تۇمشالاپ وراپ تاستادى. ويىمدا ەشتەڭە جوق، دەنەم جىلىنعان سوڭ، ماۋجىراپ ۇيىقتاپ كەتiپپiن.
بiر كەزدە ءوزiمنەن-وزiم شوشىپ ويانىپ، كوزiمدi اشىپ العاندا، قالىڭ توعايدىڭ iشiمەن ءجۇرiپ كەلە جاتقانىمىزدى اڭعاردىم. ىمىرت ءۇيiرiلiپ، قاس قارايىپتى. شانانىڭ الدىڭعى جاعىندا وتىرعان باي ۇزاق ءجۇرiستەن بولدىرا باستاعان اتتاردى سيپاي قامشىلاپ كەلەدi. توعاي iشi جىم-جىرت. «ەسiڭدi جي» دەگەندەي، قوڭىر كەشتiڭ سالقىن سامالى ءجۇزىمدى ايمالايدى. جولدىڭ جيەگiندەگi جاپىراعىنان ايرىلعان تال-تەرەكتەر كوزگە وعاش كورiنiپ، اربيعان بۇتاقتارى ەرتەگiدەگi جەزتىرناقتىڭ ساۋساعىنا ۇقساپ كەتەدi. مەن قورقا باستادىم. بايدان قايدا بارا جاتقانىمىزدى سۇراۋعا باتا الماي، سۇرىقسىزداۋ كورiنگەن تابيعاتقا تەلمiرە قاراپ وتىرا بەردiم.
سار جەلiسپەن ءجۇرiپ وتىرىپ، بiر مەزگiلدە تاۋ iشiندەگi الاڭقايدا جاپادان جالعىز ورنالاسقان اعاش ۇيگە ات باسىن تiرەدiك. اتتى دوعارىپ، شوپكە قويدىق تا، iشكە ەندiك. ءۇيدiڭ بولمەلەرi وتە كوپ ەكەن. ءارقايسىسىنىڭ ەسiگiنە جەكە-جەكە مىسىقتىڭ باسىنداي قۇلىپ سالىنعان. باي بiر ەسiكتi اشىپ قالعاندا بولمەنi ورتاسىنان قاق ءبولiپ تۇرعان تەمiر توردىڭ ار جاعىندا ساقال-شاشتارى جالبىراپ، ءۇستi-باستارى البا-جۇلبا بولعان پەندەلەردى كورiپ، جۇرەگiم ءدۇرسiلدەپ قويا بەردi. باي كوزىن الايتىپ:
— سەنiڭ مiندەتiڭ مىنالارعا كۇنiنە ءۇش مارتە تاماق بەرiپ تۇرۋ. اس الدارىنان قايتسىن. ءازىق-تۇلiك تاۋىپ بەرۋ مەنiڭ موينىمدا... قوجايىنىڭا ادال قىزمەت ەتپەسەڭ، سەن دە وسىلاردىڭ كەبiن كيەسiڭ، — دەدi. قول-اياعىم قالتىراپ، سويلەۋگە شامام كەلمەي، ءۇن-تۇنسiز باسىمدى يزەي بەردiم. ەكiنشi بولمەنiڭ ەسiگiن اشقاندا ىجداھاتتىلىقپەن جيناۋلى تۇرعان توسەك-ورىندى كورiپ، قورقىنىشىم ءسال سەيiلگەندەي بولدى. باي جىمىسقىلانا جىميىپ:
— بۇدان بىلاي سەن وسىندا تۇراسىڭ، — دەدi دە، شiرەنە باسىپ، ءوز بولمەسiنە كەتتi.
نە كەرەك، ۋاقىت زىمىراپ ءوتiپ جاتتى. جاپانداعى جالعىز ۇيدەگi ءتۇسiنiكسiز تiرشiلiككە دە كوندiگە باستادىم. بiراق، كۇن وتكەن سايىن باسىمدى شىرماۋىقتاي شىرماعان اۋىر ويلارمەن ارپالىسىپ، سارى ۋايىمعا سالىناتىندى شىعاردىم.
بiردە قوجايىنىمنىڭ كوزiن الا بەرە تورداعى ادامدارمەن تiلدەستiم. ولار دا مەن سەكiلدi «جالدانامىز» دەپ كەلگەندەر ەكەن:
— بiزدi نەگە وسىنشا كۇتiپ-باپتايتىنىن بiلمەيمiز. تەك، اندا-ساندا ارامىزدان بiر ادامدى الىپ كەتەدi. قايدا اكەتەدi، نە iستەيدi، ول جاعى بiزگە بەيمالiم، — دەيدi.
مiنە، تاعى دا بiر جۇمباق. بۇنىسى نەسi؟ ادامدى بورداقىلاپ قايدا اپارادى؟ ساتاتىن مال ەمەس. ەندi، وسىنى ويلاپ، باسىم قاتاتىن بولدى.
بiر كۇنi تاڭەرتەڭ ەرتە تورداعىلارعا تاماق اكەلسەم، ءوزiمە ەتەنە تانىس قياق مۇرتتى جiگiت اعاسى جوق. قالعاندارىنان سۇراپ ەدiم، ۋادەلەسiپ قويعانداي ەشكiم تiل قاتپادى. قايدا جiبەرگەنiن بiلمەككە قوجايىنىمنىڭ بولمەسiنە كەلسەم، پىرىلداپ ۇيىقتاپ جاتىر ەكەن. وياتۋعا باتا الماي داعدارىپ تۇرعانىمدا، وشاقتاعى ۇلكەن قارا قازانعا كوزiم ءتۇستi. بۋمەن قوسا شىققان جاس ەتتiڭ يسi سiلەكەي شۇبىرتادى. جاقىنداپ كەلiپ قاقپاعىن اشىپ قالعاندا، قازاندا كوكشiل سۋدىڭ قايناپ جاتقانىن كورiپ، تاڭ-تاماشا قالدىم.
«نە نارسە ەكەن؟» دەگەن ويمەن قابىرعاعا سۇيەۋلi تۇرعان وجاۋدى الا سالىپ ارالاستىرىپ كورiپ ەدiم، سۋدىڭ بەتiنە ادامنىڭ باس سۇيەگi قالقىپ شىعا كەلدi. وجاۋدى جۇلىپ الىپ، كوكشiل سۋدان الاقانىما تامىزىپ ەدiم، تىز ەتكiزiپ ويىپ ءتۇستi. جانىما قانشا باتقانمەن، «قىڭق» ەتۋگە مۇرشا جوق. «ويانىپ كەتپەدi مە، ەكەن؟» دەپ جالت قاراسام، قوجايىنىم قاننەن-قاپەرسiز ۇيقى قۇشاعىندا جاتىر ەكەن. ەندiگi جەردە كوپ ويلانۋدىڭ قاۋiپتi ەكەنiن سەزiپ، وجاۋداعى سۋدى قوجايىنىمنىڭ بەتiنە قۇيىپ جiبەردiم. جان بەرمەك وڭاي ما، ول قاتتى قينالىپ، ءارلi-بەرلi الاسۇرا دوڭبەكشiپ جاتتى...
وجاۋدى لاقتىرا سالىپ، بۇرىلا بەرگەنiمدە، جاقتاۋدا iلۋلi تۇرعان بiر بۋدا كiلتكە كوزiم ءتۇستi. جالما-جان جۇلىپ الىپ، بايدىڭ كەلگەن بەتتە-اق «ماڭىنا جولاما» دەپ كورسەتكەن ءۇش قۇپيا ەسiگiنە بەت الدىم. بiرiنشi بولمەنi اشىپ قالعاندا، قاز-قاتار تiزiلگەن شولمەكتەردi كوردiم. ءبارi جاڭاعىداي كوكشiل سۋمەن تولتىرىلعان. ەكiنشiسiن اشقاندا، ءوز كوزiمە ءوزiم سەنبەدiم. بولمە تەكشەلەپ قالانعان اقشاعا سىقيىپ تۇر. قويىنى-قونشىما سيعانشا تولتىرىپ الىپ، ءۇشiنشi ەسiككە كەلدiم. اشىپ قالعاندا، بولمەنiڭ ناق ءتورiندە، ىسىلداعان وردالى جىلاننىڭ ورتاسىندا كوكپەڭبەك بوپ تەڭكيiپ جاتقان قياق مۇرتتى جiگiت اعاسىنىڭ دەنەسiن كورiپ، قورىققانىمنان ەسiكتi جابۋعا دا مۇرشام كەلمەي، ءسۇرiنە-قابىنا ۇيدەن اتىپ شىقتىم. اۋلادا اتتار بايلاۋلى تۇر ەكەن. بiرەۋiن شەشiپ الىپ، ءۇستiنە قارعىپ مiندiم دە، اۋىلدى بەتكە الىپ شابا جونەلدiم...— دەپ ناۋرىزبەك قاريا اڭگiمەسiن اياقتادى.
وتىرعان جۇرت: «بۇنداي دا جاۋىزدىق بولادى ەكەن-اۋ!» دەگەندەي، جاعالارىن ۇستادى.
You Might Also Like
