كۇيىك
— اي... جانىم-اي!..
قاتقىلداۋ شىققان داۋىستان شوشىپ ويانىپ، ورنىمنان اتىپ تۇردىم. اتام قۇس توسەكتە سۇلىق جاتىر. كەبەرسiگەن ەرiندەرi جىبىر-جىبىر ەتiپ، دەمiن iشiنە تارتا جۇتىنا بەرەدi. جاعى سۋالىپ، سۇيەكتەرi ىرسيىپ شىعىپ كەتكەن. ءوڭi بوپ-بوز. ءشۇڭiرەك كوزدەرi كولكiگەن كولشiكتەي كولەگەيلەنiپ، بولىمسىز جىلتىرايدى. قابارعان قاباعىنا مۇڭ ۇيالاپ، ءسولمiرەيگەن ءسولسiز ءجۇزiنەن قايعى قۇشىپ قۇسالانىپ جاتقانى سەزiلەدi.
— ءبىر جەرiڭiز اۋىرىپ جاتىر ما؟ — دەدiم جانىنا جاقىنداپ.
ويعا شومىپ ويسىراپ جاتسا كەرەك، العاشىندا ەلەڭ ەتە قويعان جوق، ارتىنشا-اق ەسiنە الدەنە تۇسكەندەي:
— نە... نە؟.. — دەدi موينىن بۇرىپ. — بiردەڭە دەدiڭ بە؟
— بiر جەرiڭiز اۋىرىپ جاتىر ما؟ — دەدiم ءسوزiمدi قايىرا قايتالاپ.
— ە، بالام-اۋ... نەسiن سۇرايسىڭ؟! ولمەگەن سوڭ جاتىرمىز عوي، ايتەۋiر. كەۋدەمiزدە جان بار، تiلiمiز سايراپ جاتىر دەمەسەڭ... «كورەسiڭدi كورمەي كورگە تۇسپەيسiڭ» دەگەن وسى ەكەن-اۋ!.. — دەدi سۇلەسوقتاۋ تiل قاتىپ. — قيناپ جiبەردi-اۋ... قۋ جاندى!.. امەشiمدi الىپ بiر زارلاتقان قۇدايىم، جانىمدى توزاق وتىنا شىجعىرىپ ەكi قيناپ جاتقانىن قاراشى! نە جازدىم ەكەن جاراتقانعا؟! قاي جەردەن جازا باستىم ەكەن؟!
يەگi كەمسەڭ قاعىپ، جاۋتەڭدەگەن جانارى جاسقا شىلاندى. اقجەمدەنگەن ءالسiز ساۋساقتارىمەن ءالسiءن-السiن iشiن باسىپ قويادى.
— ورتەنiپ جاتىر... كۇيiپ-جانىپ بارادى!..
— اتا، بۇگiن جاقسى ءتۇس كوردiم... جازىلاسىز. ەرتەڭ-اق ساقايىپ كەتەسiز.
— ە... بالام-اۋ!.. مەن ەندi بۇل دۇنيەنىڭ ادامى ەمەسپiن. امەشiم انا بiر تۇستان كەلiپ، — سۇق ساۋساعىمەن بۇرىش جاقتى نۇسقادى. قولى قالتىراپ، ساۋساقتارى دiر-دiر ەتەدi. — اعا، ءجۇر!.. اعا، ءجۇر! — دەپ ەكi رەت ايعاي سالىپ، داۋىستاپ شاقىردى... بارامىن قاسىڭا، قۇلىنىم سول! جانىم-اۋ، جاتامىن جانىڭا. — بەتiن جاس جۋىپ كەتتi. ءالسiءن-السiن مۇرنىن تارتا بەرەدi. — قايتەيiن... امالىم نە... كەزەك مەنiكi ەدi عوي!..
كەۋدەسiن كەرە اۋىر كۇرسiندi. دەم الىسى جيiلەي تۇسكەن.
— نۇرمانجان، سەن ەندi جاس ەمەسسiڭ. ۇلدىڭ ۇلكەنiسiڭ... — ەنتiگە سويلەدi. كەۋدەسi سىر-سىر ەتەدi. — ازامات بولدىڭ! ەندiگi بار اۋىرتپالىق شەشەڭ ەكەۋiڭە تۇسەدi. باۋىرلارىڭا باس-كوز بول! سولاردى جەتكiزۋ، ادام قاتارىنا قوسۋ ەندi سەنiڭ موينىڭدا...
وسى كەزدە بولمەگە شەشەم كiردi. اتام بويىن تiكتەمەك بولىپ العا قاراي ۇمسىنىپ ەدi، توسەككە تاڭىلىپ قالعانداي ەڭسەسiن كوتەرە المادى. بويىنان ءال كەتكەنiنە قىستىقتى ما، الدە اۋرۋى مەڭدەتiپ جاتقانىنا كۇيiندi مە، كەلiنiنە مۇڭ شاققانداي:
— امەشiم-اۋ، قۇلىنىم سول!.. — دەدى يەگى كەمسەڭدەپ. مەنiڭ دە كوڭiلiم بوساپ، كوزiمنەن ىستىق جاس ىرشىپ ءتۇستi.
— «جازمىشتان وزمىش جوق». امالىمىز قايسى؟! قۇدايعا ءتاۋبا، دەڭiز! توعىز نەمەرەڭiز بار. «ورنىندا بار وڭالار» دەگەن، — دەدi شەشەم سىرتتاي سىر الدىرماي. Iشiنەن ەگiلiپ تۇرعانىن جاقسى بiلەمiن، بiراق ونى سەزدiرگiسi جوق. «كوز جاسىڭدى كورسەتپە» دەگەندەي، ماعان الايا بiر قارادى. بويىمدى تەز-اق جيناپ الا قويدىم.
— ءيا، ءتاۋبا! امەشiمنiڭ تiرi كەزiندە وسىلاردى قىزىقتاپ، وعان مۇلدە كوڭiل بولمەپپiن عوي. ەندi قاراپ تۇرسام، توعىزى جابىلىپ بiر امەشiمدەي بولار ەمەس. امەشiمدەي كورiنەر ەمەس... — ازداپ تىنىستاپ الدى دا، ءسوزiن قىستىعا قايتا جالعادى. — امەشiم-اي!.. «اعا... اعا...» دەپ ەلپەك قاعىپ تۇرۋشى ەدi، قۇلىنىم!.. ولمەگەن سياقتى. تۇندە ءتۇسiمە كiرەدi، تاڭەرتەڭ بiرگە ويانادى، كۇندiز قاسىمدا جۇرەدi. بiر ساتكە دە ويىمنان شىقپايدى، كوڭiلiمنەن كەتپەيدi، بەينەسi، ءجۇرiس-تۇرىسى، ءبارiء-بارi... كوز الدىمدا. جۇبانىش تا، الدانىش تا، توقتاۋ دا، توسقاۋىل دا جوق ەكەن بۇعان. مەن تۇگiلi، بۇنداي قايعىنى دۇنيەنiڭ ارتىن كورگەن ۇلى اباي دا جەڭە الماعان عوي!.. بۇل قاسiرەت ەتiمە ارالاسىپ، سۇيەگiمە سiڭiپ كەتتi. ەندi ودان ارىلۋ مۇمكiن ەمەس. بۇل ءوزiممەن بiرگە كومiلەتiن شەر-شەمەن. ءبارiن بiلەمiن... سەزiپ تە جاتىرمىن. بiراق امەشiمنەن كەيiن ءومiر ءسۇرۋدiڭ نە ءمانi بار، قانداي قىزىق قالدى دەيسiڭ؟!
— اعا، شاي iشەسiز بە؟ — دەدi شەشەم ءسوزiن ءبولiپ.
— جوق... مۇزداي سۋ بار ما؟
— سالقىن «سارىاعاش» بار.
— اكەشi... ءىشiم كۇيiپ-جانىپ بارادى.
— شاي ءىشىڭىز، تاماق اكەلەيىن!..
— جو... جوق...
شەشەم اياعىن جىلدامداتا باسىپ اسۇيگە شىعىپ كەتتi.
— اتا، — دەدiم وڭاشالىقتى پايدالانىپ، — كەلiنiڭiزدiڭ جاعدايىن بiلiپ كەلەيiن!..
— بار... بارا عوي... سول iشتەگi نارەستەنiڭ تۋعانىن كورiپ، iڭگالاعانىن ەستiپ كەتسەم دەپ ەدiم... بار، بالام، بارا عوي. امان بولسىنشى!.. ەسەن-ساۋ ءجۇرiڭدەرشi!..
* * *
جۇرەگىم الىپ-ۇشىپ پەرزەنتحاناعا كەلسەم، ايەلىم دالىزدە ەلەگىزىپ ءجۇر ەكەن. ءوڭi سىنىق، قاباعى ءتۇسiڭكi. بەت-اۋزى قابارىپ تۇر، اياق-قولى iسiنiپ كەتكەن.
— اۋىرىپ قالعانسىڭ با؟ — دەدiم سالعان جەردەن.
— جوق... جاي جايسىزدانىپ تۇرعانىم. ءتۇنi بويى دوڭبەكشiپ كوز iلە المادىم.
— نەگە؟
— بiلمەيمiن...
— بالانى نە دەيدi؟
— ءبارi جاقسى. تەك ءوزiڭە تارتقان، تىم تىنىمسىز. تىنىش جاتپايدى. انە... انە... قاراشى ءوزiڭ… — قولىمدى شەرميگەن iشiنە تاقادى. الاقانىممەن جاي باسىپ كورiپ ەدiم، تەۋiپ-تەۋiپ جiبەرگەندەي بولدى. — جارىق دۇنيەگە تەزiرەك شىعار دەپ تەپسiنiپ جاتقان سياقتى.
— ءيا، الدەن تەبiسi قاتتى ەكەن. كاراتيست بولاتىن شىعار.
— ايتەۋiر امان بولسا ەكەن. اناعان قاراشى، — دەدi اناداي جەردە كۇيەۋiنiڭ كەۋدەسiنە باسىن سۇيەپ جىلاپ تۇرعان جاس كەلiنشەككە كوزiن قاداي، — كەشە ارەڭ بوسانىپ ەدi. بۇگiن تاڭعا جۋىق نارەستەسi شەتiنەپ كەتتi.
— اااا… ءيا... ەڭ باستىسى اماندىق قوي!..
— ءيا... اماندىققا نە جەتسiن؟! — اۋىر كۇرسىندى. — اتام قالاي؟
— بۇگiن... بiلمەيمiن... تومەندەپ قالعان سياقتى. بiراق ءسوزi شيراق.
— مەنىڭشە جازىلاتىن سياقتى. بۇگiن ءتۇسiمدە كوردiم. كوستيۋم-شالبارىن، اق كويلەگiن كيiپ، شىتتاي بوپ الىپتى. باسىندا قارا قالپاعى. ءجۇزi نارتتاي بوپ ەرەكشە نۇرلانىپ تۇر...
— قۇدايدىڭ قۇدiرەتi-اي! — دەدiم تاڭ-تاماشا قالىپ. — مەن دە بۇگiن اتامدى ءتۇسiمدە ءدال سول كەسكىن-كەيiپتە كوردiم. كوستيۋم-شالبارى... اق كويلەگi... قارا قالپاعى... تiپتi ءجۇزiنiڭ نۇرلانىپ تۇرعانىنا شەيiن... بۇنى قالاي جورۋعا بولادى؟ بiرەۋ ايتسا سەنبەس ەم...
— مەن جاقسىلىققا جورىدىم!
— مەنiڭشە بۇل مىنا جارىق جالعانعا شىعۋعا تالپىنىپ جاتقان نارەستەنiڭ تاعدىرىنا بايلانىستى سياقتى.
— سەن فيلوسوفسىڭ عوي. كەز كەلگەن نارسەدەن ءپالساپا iزدەيسiڭ. مەن بۇنى اتام دەرتiنەن قۇلانتازا ايىعىپ كەتەتiن شىعار دەپ جورىدىم.
— قالاي دەسەڭ دە ەكەۋمiزدiڭ بiردەي ءتۇس كورۋiمiز تەگiن ەمەس. بiر ادامنىڭ جانى ەكiنشi ادامعا كوشەدi دەگەن ءسوز بار عوي. ءتۇسiمiزگە قاراعاندا ءسابيiمiزدiڭ باقىتى زور، بولاشاعى نۇرلى بولاتىن سياقتى.
— لايىم سولاي بولعاي!.. شىنىندا دا، نە نارسەنi بولسىن جاقسىلىققا جورۋ كەرەك قوي. اتاما تارتسا جامان بولماس.
— اتامنىڭ تاعدىرى تىم كۇردەلi عوي. قيىنشىلىقتى كوپ كورسە دە مۇقالماعان. تەك اكەمنىڭ ءولىمى قارا نارداي شوكتiرiپ كەتتى. ايتپەسە، ءوزiڭ بiلەسiڭ، تiپ-تiك، تىپ-تىڭ ەدi عوي!
— اتامدى وي جەپ قويدى، بiلەم. كەيiنگi كەزدەرi ەشكiممەن شەشىلىپ سويلەسپەي، ءوزiمەن-وزi مۇڭايىپ وتىراتىن ەدi عوي. Iشiنە كۇيiك ءتۇسiپ كەتتi-اۋ!..
— كiم بiلەدi، اجەم دە ءتۇسiمە جيi كiرiپ ءجۇر... نەگiزi اجەم اتامنىڭ قوساي دەگەن اعاسىنىڭ ايەلi بولىپتى. كەلiن بولىپ تۇسكەندە اتام ەڭبەكتەپ جۇرگەن بالا ەكەن. سودان قوساي اتامىز ەرتە قايتىس بولىپ، اجەم دوماش، دامەش، جاڭىلتاي ەسiمدi ءۇش قىزىمەن جاستاي جەسiر قالىپتى. سودان اعاسىنىڭ ايەلi جەسiر، قىزدارى جەتiم قالماسىن دەپ اتا ءداستۇر بويىنشا اعايىن-تۋىستار اتام ەكەۋiن قوسقان ەكەن. ايتپەسە، اتامنىڭ اتاستىرىپ، قالىڭ مالىن تولەپ قويعان سۇلۋ قىزى دا بولىپتى. اجەم اتامنان جيىرما بەس جاستاي ۇلكەن بولاتىن. سودان كەيiن ەكi ۇل سۇيگەن. بiرi مەنiڭ اكەم دە، ەكiنشi قىتايداعى ءامiر اعام. انا ەمەس پە، اجەم مارقۇم سول شەت جۇرتتا قالعان ۇلكەن ۇلىن اڭساپ «تۋعانىڭدى كوردiم، قىزىعىڭدى كورە المادىم-اۋ!» دەپ ەتەگi جاسقا تولىپ، بورداي ەزiلiپ وتىرۋشى ەدi..
— قاراپ تۇرساڭ، ادام بالا ءۇشiن ءومiر سۇرەدi ەكەن عوي!..
— ءيا، ونىڭ راس. بالا دەمەكشi، اتام الپىسىندا توقال الام دەپ... — ەزۋiمە كۇلكi ءۇيiرiلدi. — ەس بiلiپ، ەتەگiمدi جاۋىپ قالعان كەزiم. بiر كۇنi ۇيدە ابىر-سابىر بولدى دا قالدى. ءبارi ءالi كوز الدىمدا... اجەم سەكسەننەن اسىپ كەتكەن، اتام الپىستى القىمداپ قالعان. اكەم، شەشەم ءبارi اسۇيگە جينالدى. مەن پەشتiڭ ءتۇبiندە ءبۇرiسiپ وتىرمىن. اڭگiمەنi اتام باستاپ: «مەن كەتەمiن. بiراق كەلiپ-كەتiپ تۇرامىن. ەندi ماعان رۇقسات بەرiڭدەر»، — دەدi ماسەلەنi توتەسiنەن قويىپ. سويتسەك، بۇرىننان سويلەسiپ جۇرگەن، بارىپ تۇراتىن تانىس كەلiنشەگi بار ەكەن... ەندi قايتسiن، اتامدى ءتۇسiنۋگە بولادى. اجەم ابدەن قارتايعان. ونىڭ ءۇستiنە جالعىز تاستاپ بارا جاتقان جوق، بالالارىنىڭ ورتاسىندا. سوندا دا اجەم قىزعانادى، جiبەرگiسi جوق. بۇرقىلداپ سويلەپ ءجۇر... اكەم كوپ سويلەمەيتiن، بiراق كەسiپ ايتاتىن شەشiمدi ادام ەدi.
— اعا! — دەدى، اكەمنىڭ داۋىسى زiلدi شىقتى. اتامدى اكەم «اعا» دەيتىن، سودان بولار ءبىز دە اكەمىزدى سولاي اتايتىنبىز. — ەگەر كەتسەڭiز، جولىڭىزدى بوگەمەيمiن، بارا بەرiڭiز. بiراق بۇدان بىلاي مەنi بالام بار دەمەيسiز، مەن اكەم بار دەمەيمiن. بۇل ءۇيدiڭ ەسiگiن قايىرا اشپاي-اق قويىڭىز! — دەدi دە، شىعىپ كەتتi.
اڭگiمە وسىمەن بiتتi. اتام قاباق-باسى سالبىراپ، ءۇن-تۇنسiز وتىرىپ قالدى. مiنە، وسىدان كەيiن اتامنىڭ ونداي اڭگiمەسiن ەستiگەن ەمەسپiن. اجەمدi و دۇنيەلiك ساپارعا ءوز قولىمەن شىعارىپ سالدى.
— اتامنىڭ بالاعا دەگەن ماحابباتى ءبارiنەن كۇشتi بولعانى عوي. بiلە-بiلسەڭ، بiردەن ءتۇسiپ كەتكەنi دە سودان. پاپاڭ جاقسى ادام عوي. جاقسى ادامعا جاماندىق بولعاندا جانىڭ اۋىرىپ قالادى عوي. سوندىقتان اتامدى ءتۇسiنەمiن...
— ءيا... ەكەۋi سونداي تاتۋ ەدi. قاتتى سىيلاستى. كەيدە اتام اكەمە بالا سياقتى ۇرسىپ جاتاتىن. سوندا دەيمiن-اۋ، بiر اۋىز قارسى ءسوز ايتپاۋشى ەدi، اكەم مارقۇم. مiنە، اكەم وسىنداي قاتال بولاتىن جەردە قاتال بولاتىن، ال جۇمساق بولاتىن جەردە جۇمسارىپ سالا بەرەتiن. ءبارiن ءوز ورنىمەن، ءوز رەتiمەن iستەيتiن...
— مەن پاپاڭدى كورگەن جوقپىن عوي، بiراق كورگiم كەلەدi دە تۇرادى. فوتوداعى كەسكىن-كەلبەتىنەن-اق سونداي مەيiرiمدi جان ەكەنi بiردەن اڭعارىلادى. شىن ايتام...
— ءيا، ءومiر كورگەن ءتۇس سياقتى زىمىراپ وتە شىعادى ەكەن عوي. كەشە عانا ءتورت قۇبىلامىز تۇگەل، ەكi اكەنiڭ ارقاسىندا الاڭسىز اسىر سالىپ ءجۇرۋشi ەدiك... ەندi... — دەي بەرiپ، شەشەمنiڭ «ەركەك زاتىسىڭ، ەشۋاقىتتا ەڭسەڭدi ءتۇسiرمە!» دەگەن قايراۋ ءسوزi ءتۇسiپ، تiلiمدi تiستەي الدىم. — قوي، مەن قايتايىن. بۇگiن اكەمنiڭ وتكەن كۇنi عوي، باسىنا بارىپ قۇران وقيىن!
— ءيا... جارايدى. سودان سوڭ تەزiرەك ۇيگە بار. اتامنىڭ قاسىندا ءوزiڭ بول! اپام قانشا ايتقانمەن كەلiنi عوي، جانىندا كوپ وتىرا الماس.
— جاقسى، جانىم!
* * *
وي تەڭiزiنە ءجۇزiپ وتىرىپ اكە قابiرiنiڭ باسىنا كەلدiم. ارۋاقتارعا باعىشتاپ قۇران وقىدىم. قۇلپىتاستاعى سۋرەتiنە تەلمiرiپ ۇزاق قارادىم. ساعىنىشتىڭ سارتاپ ءدامiن جۇتا تۇرىپ، ساۋساقتارىمنىڭ ۇشىمەن جايلاپ سيپالادىم. قايراتتى قارا شاشىن وڭ جاق شەكەسىنە جىعا قايىرعان قالپى كۇلiمسiرەپ تۇر.
— جان اكە، — دەيمiن جانسىز بەينەدەن كوز ايىرماي. — قايران اكەشiم!.. بالالارىڭىز دەگەندە جانىڭىز بولەك ەدi-اۋ! قايتەيiن... — كۇرسىنىسىم كۇشەيە ءتۇستى. — سول ءوزiڭiز مەيiرiم شۋاعىنا شومىلتىپ ءوسiرگەن بالاپاندارىڭىزدىڭ قىزىعىن كورە الماي ەرتە كەتكەنiڭiز وزەگiمiزدi ورتەيدi. جۇرەگiمiزدi سىزداتادى... ەندi بار قولدان كەلەتiنi — باسىڭىزعا قۇران وقىپ تۇرۋ مەن اتىڭىزعا كiر كەلتiرمەي ابىرويىڭىزدى اسقاق ۇستاۋ. «امەشتiڭ بالالارى-اي!» دەگiزەتiندەي ازامات بولۋ! وسىنداي ماقساتپەن عۇمىر كەشiپ، سوعان ساي تiرلiك جاساۋ! ەندiگi سiزگە جاسار جاقسىلىعىمىز وسى عانا، جان اكە!..
ارت جاعىمنان سىرتىلداعان دىبىس ەستiلدi. جالت قاراسام، ءجۇنiس اقساقال ەكەن. قولىندا ۇزىن قۇرىعى بار، بۇكشەڭ قاعىپ بەرi قاراي بەتتەپ كەلەدi. باسىندا ءجامپiرەيگەن كونەتوز قالپاق. ءۇستiندە تۇتە-تۇتەسi شىققان ەسكi كۇپايكە. ءوزiنەن تەردiڭ يiسi بۇرقىراپ بۇرىن جەتتi.
— ە، شىراعىم، سەن ەكەنسiڭ عوي. امان-ەسەن ءجۇرسiڭدەر مە، قاراعىم؟ — دەدi قارلىعىڭقى داۋىسپەن. كۇرك-كۇرك جوتەلiپ قويادى. ەرنi جارىلىپ، ءتۇرi قاتقان قايىستاي تارامىستالىپ، قارايىپ كەتكەن. قاس-قاباعىنا شەيiن شاڭ قاۋىپ، توزاڭ قونعان.
— شۇكiر! — ويىمدى ءبولiپ جiبەرگەنiنە قيتىعىپ، ءسوزدi كەلتە قايىردىم. شال ونى قاپەرiنە iلەر ەمەس.
— اتاڭ قالاي، ءتاۋiر مە، شىراعىم؟ — دەپ بايەك بولىپ-اق جاتىر.
— جاقسى! — دەيمiن تەزiرەك كەتكەنiن قالاپ وزگەشە تiل قاتپاي.
— سەنiڭ اتاڭ مىقتى ادام عوي، شىراعىم! تەگi دە، سۇيەگi دە اسىل. ۇلىنىڭ ءولiمi عوي، ەسەڭگiرەتiپ كەتكەن. ايتپەسە، جوپشەڭگiگە جونىن بەرە قويماس ەدi! بيىل جاز بويى مالىن تەك وسى ماڭعا جايدى عوي. قاشان كورسەڭ وسى امەشتiڭ بەيiتiن اينالسوقتاپ جۇرگەنi. قايتسiن ەندi، بالانىڭ ءولiمi قيىن بولادى عوي، ەشكىمنىڭ باسىنا بەرمەسiن! جار دەگەندە جالعىزىمدى جالماپ تىنعان قۇدايعا نە دەيiن!؟ اتاڭ ەكەۋمiزدiڭ قايعىمىز بiر عوي، شىراعىم. بiراق ماعان قاراعاندا باقىتتىراق. ۇلىنىڭ ارتىندا ءومiرiن جالعار ۇرپاعى — سەندەر بارسىڭدار، شىراعىم. ال مەنiڭ كiمiم بار؟! بۇل ءومiردەن تۇياقسىز ءوتiپ بارامىن! ە، شىراعىم-اي...
اۋىر كۇرسiندi. يەگi كەمسەڭدەپ، تiل قاتا الماي از-كەم تۇرىپ قالدى. قالتاسىنان ۋماجدالعان كiر-كiر ورامالىن الىپ، كوزiنە iركiلگەن جاستى ءسۇرتتi دە، مۇرنىنا تاقاپ سiڭبiرiپ قالدى. — نە ءۇشiن ءومiر سۇرگەنiمدi ءوزiم دە بiلمەيمiن... وي قاراڭ قالعىر. قايدا كەتiپ بارادى-ەي!.. — باسىن تومەن سالعان كۇيi جايىلعانسىپ ۇزاپ بارا جاتقان سەمiز قارا قوشقاردىڭ سوڭىنان قالباڭ قاعىپ جۇگiرە جونەلدi. — وي، ەي... قايت... ايت...
«قۋ تiرشiلiك-اي! سەكسەنگە كەلسە دە قوي سوڭىندا سەلكiلدەپ جۇرگەنiن قاراشى. ناعىز ءمۇساپiر جان وسى عوي، — دەيمiن ءمۇسiركەي. — «نە ءۇشiن ءومiر سۇرگەنiمدi ءوزiم دە بiلمەيمiن» دەي مە؟! عۇمىر بويى تاۋقىمەت پەن تاقسiرەتتiڭ ازابىن ارقالاپ، قايعى- قاسiرەتتiڭ ۋىن iشiپ كەلە جاتسا، قايتسiن ەندi... بiراق ءوزiنiڭ جانى سiرi ەكەن، سونىڭ ءبارiنە شىداپ كەلە جاتقان...»
قايتادان قۇلپىتاستاعى سۋرەتكە كوز تiگەمiن. قاراعان سايىن جانسىز بەينەگە جان بiتكەندەي بiرگە جۇرگەن كۇندەردiڭ شۋاقتى ساتتەرi كوز الدىما ەلەستەپ، وتكەن شاققا ساياحات جاسايمىن. اكەم تiرiلiپ كەتكەندەي سىر اشامىن، سىرلاسامىن:
— جان اكە، سiز ورتامىزدا جۇرگەندە بiز باقىتتى ەدiك. ءيا، شىنىمەن باقىتتى ەدiك. قايعى-مۇڭ مەن قيىندىقتىڭ نە ەكەنiن بiلمەي ءوستiك. سiز ءومiردەن وزعاندا سول باقىتىمىز وپىرىلىپ ورتاسىنا تۇسكەندەي بولدى. ەندi ونىڭ ورنىن تولتىرۋ قيىن، ارينە... اتام دا توسەك تارتىپ جاتىپ قالدى... قارا جامىلىپ، قايعى قۇشاقتاپ قالعان شەشەمiزدiڭ دە ىڭقىل-سىڭقىلى كوبەيiپ بارادى.
جۇرەك تۇسىم شىم ەتiپ شانشىپ-شانشىپ ءوتتi. «باسىڭىزعا قۇران وقىپ، ءارۋاعىڭىزعا تاعزىم ەتiپ تۇرۋ — ماڭگiلiك ماقساتتارىمنىڭ بiرi بولماق!» دەپ iشتەي تاعى بiر قايتالادىم دا، سارىالا جاپىراقتار جاپقان جالعىز اياق سۇرلەۋگە ءتۇسiپ ۇيگە قاراي بەت الدىم.
كۇن سۇرعىلت تارتىپ، سۇرلانىپ تۇر. كوك اسپاندا تۇيدەك-تۇيدەك بوپ الاشابىر بۇلتتار جوڭكiلە كوشiپ بارادى. سۋسىلداعان سۋىق جەل ىزعار شاشىپ، ىشقىنا ۋiلدەيدi.
زيرات پەن اۋىلدىڭ اراسىن قاق ءبولiپ جاتقان وزەنگە جاقىنداي بەرە جاعاداعى سىن تاستىڭ جانىندا يiرiلiپ جاتقان جالپاق باس سۇر جىلاندى بايقاپ قالدىم. دەنەم دiر ەتiپ، ونە بويىم شىمىرلاپ قويا بەردi. بۇنداي ۇلكەن جىلاندى بۇرىن-سوڭدى كورگەن ەمەسپiن. ىس-ىس ەتiپ جالپاق باسىن قاقشيتىپ العانى. زارە-قۇتىم قالماي ارتىما جالتاق-جۇلتاق قاراي جۇگiرە جونەلدiم.
ۇيگە كەلسەم، شەشەم اۋىزعى بولمەدە شەلپەك پiسiرiپ جاتىر ەكەن.
— اتام قالاي؟ — دەدiم كiرگەن بويدا ەنتiگiمدi دە باسا الماي.
— باعانادان بەرi سەنi iزدەپ مازاسىزدانا بەردi. حالi ناشارلاپ قالعان سياقتى... جاڭا عانا كوزi iلiنiپ كەتتi... شارشاعان شىعارسىڭ، شاي iشiپ دەم الىپ ال. بۇگiن اكەڭنiڭ قايتقان كۇنi عوي. قوڭىرسىتىپ جاتقانىم...
— باسىنا باردىم...
— كەيiنگi كەزدەرi ءتۇسiمە جيi كiرiپ ءجۇر. كەتiپ قالامىز با، كiم بiلسiن؟!
— قويىڭىزشى، ءتۇس تۇلكiنiڭ بوعى ەمەس پە؟!
— بiزدi قويشى، سەندەر امان بولىڭدارشى... ودان باسقا تiلەۋiم دە جوق. ءومiردەگi بار كورگەن قىزىق-قۋانىشىم سەندەرسىڭدەر. الدارىڭدا ولسەم ارمانىم جوق. اكە-شەشەمنەن ەرتە ايىرىلدىم... تiپتi تۇرلەرi دە ەسىمدە جوق. بار بiلەرiم، اكەم رايباي مىقتى ادام بولعان دەيدi... بiراق كوزi كەتكەن سوڭ... جەتiمدiكتiڭ ازابىن تارتۋداي-اق تارتتىق قوي... جەتiمنiڭ كورگەن كۇنi قۇرىسىن!
جاتىن بولمەدەن اتامنىڭ ىشقىنعان داۋىسى شىقتى. جۇگiرiپ كiردiم. بiر ۋىس بوپ ءبۇرiسiپ جاتىر، قوس قولىمەن iشiن باسىپ العان. مەنi كورە سالا:
— ماي... را... بوس...سان... ما؟.. — دەدi تiلi كۇرمەلiڭكiرەپ.
— جوق... ءالi...
ءسوزiمنiڭ اياعىن كۇتپەستەن كوزiن اۋدارىپ اكەتتi. ءتۇرi تۇنجىراپ، قاباعى سالبىراپ، ءوڭi اپپاق قۋداي قۋارىپ كەتكەن.
— اتا، داۋىسىڭىز قاتتىراق شىعىپ كەتتi عوي؟ — دەدiم ساۋساقتارىن سالالاي ۇستاپ. قولىمدى جايمەن سيپالاپ، اقىرىن قىستى.
— جىلان... سۇر جىل...ان... شاق... قال...ءتون..iپ... — قينالىڭقىراپ سويلەي المادى. جالىنىشتى كەيiپپەن جاۋتەڭدەي قارايدى. «سۇر جىلان...» دەيدi... كوز الدىما وزەن جاعاسىنداعى سۇر جىلان ەلەستەپ، تۇلا بويىم تiتiركەنiپ كەتتi.
اتام بiر ءسات كوزiن جۇمىپ، قالعىپ كەتكەندەي بولدى. تاناۋى پىس-پىس ەتەدi. سالدەن سوڭ كوزiن اشىپ:
— انە... انە... كەل...دi... انە... وت...ىر، — دەدi جوعارى جاققا كوزiن قاداي. — انە... جان...ىم...دى ال...عالى...كەل...دi... قا...زii...i...
اڭ-تاڭمىن. جان-جاعىما جالتاقتاپ قانشا قاراسام دا، كوزiمە ەشتەڭە كورiنە قويمادى. اتام ساندىراقتاپ بiراز جاتتى دا، بiر ۋاقىتتا «ۋھ...» دەپ جاي عانا دەم شىعارعانداي بولدى. باسى بىلق ەتiپ قۇبىلاعا قاراي قيسايىپ كەتتi. جۇرەگiم زۋ ەتە ءتۇستi. جاماندىققا قيعىم كەلمەي، جۇرەلەي وتىرا قالىپ ءجۇزiنە ءۇڭiلدiم. تiرشiلiك نىشانى بايقالار ەمەس. اۋزى اشىلعان كۇيi كiرپiك قاقپاستان قيمىلسىز جاتىر. كوزi دە تولىق جۇمىلا قويماعان. كارi جۇرەكتiڭ سوعۋىن توقتاتقانىن سەزدiم.
— اتا... اتاشىم... اتاجان... — جانۇشىرا ايعاي سالىپ، ءولi دەنەنi تiرiلتiپ الاتىنداي سiلكiلەي بەرگەنiمدi بiلەمiن...
كوزiمنiڭ الدى قاراۋىتىپ، دۇنيە استاڭ-كەستەڭi شىعا توڭكەرiلiپ بارا جاتقانداي بولدى. ابىر-سابىر دىبىستار كوبەيiپ كەتتi. ايعاي-ۇيعاي اراسىنان:
— اعا... اعا... — دەگەن اكەم مارقۇمنىڭ اششى داۋىسى قۇلاعىما شالىنعانداي بولدى. — اعا... اعا!..
— اعا... اتا... اعا... اتا!..
اڭىراعان زارلى داۋىستار جامىراي شىقتى...
* * *
اتامدى جىلاي-جىلاي سوڭعى ساپارعا ارۋلاپ شىعارىپ سالدىق...
كوپ ۇزاماي ايەلiم بوسانىپ، دۇنيەگە ماڭدايى تورسىقتاي ۇل كەلدi. ەسiمiن اتاسى سياقتى ناردىڭ جۇگiن كوتەرەر ەر بولسىن دەپ ىرىمداپ ەرنار قويدىق.
ونى وسە كەلە ەلدiڭ ءبارi ەكiنشi ۇلكەن اتاسى دەيتiن بولدى. ءتۇر-تۇلعاسى، ءجۇرىس-تۇرىسى، سويلەگەن ءسوزi، مiنەز-قۇلقى، تiپتi كۇلكiسiنە دەيiن ۇلكەن اتاسىنا ۇقسايدى. تاپ بiر اۋزىنان ءتۇسiپ قالعانداي.
بەس جاسقا تولار-تولماستا ءوزiممەن بiرگە اتالارى جاتقان زيراتقا ەرتiپ اپاردىم. قۇلپىتاستاعى سۋرەتتەرگە قاراپ:
— مىناۋ ۇلكەن اتام، مىناۋ كiشi اتام! — دەپ تاق-تاق ەتiپ تاقىلداي جونەلدi.
— ءيا، بۇل اتالارىڭنىڭ ءۇيi. اتالارىڭ وسىندا تۇرادى! — دەدiم الداۋسىراتىپ.
— قازiر قايدا؟ — دەدi ول سۇراۋلى جۇزبەن موليە قاراپ.
— تاۋدا قوي باعىپ ءجۇر.
— مۇندا قاشان كەلەدi؟
— كەشكە تامان... — دەي سالدىم ويىما ەشتەڭە الماستان.
جۇرەلەي وتىرا قالىپ قۇران وقىدىم، تومپيعان قابiرلەرiنەن توپىراق الىپ تاستادىم، ەسكi ادەتiممەن iشتەي كۇبiرلەپ سىرلاسىپ تا الدىم. سويتكەنشە ءسۇت پiسiرiمدەي ۋاقىت وتە شىقتى. قايتۋعا بەت الىپ:
— ەرنار، ءجۇر كەتتiك! — دەۋiم مۇڭ ەكەن، ول جۇلىپ العانداي:
— مەن قايتپايمىن! — دەدi جۇلقىنا اۋزىن بۇرتيتىپ.
— نە بوپ قالدى-ەي؟
— اتالارىمدى كورگiم كەلەدi. كەشكە تامان ۇيگە ەرتiپ قايتام. بالالاردىڭ اتالارى ۇيلەرiندە بiرگە تۇرادى عوي! — دەپ قاراپ تۇر.
قاپەلiمدە نە ايتارىمدى بiلمەي از-كەم ويلانىپ تۇرىپ قالدىم دا، «ساسقان ۇيرەك ارتىمەن جۇزەدi» دەگەندەي شىندىقتىڭ شىرايىن كiرگiزiپ:
— اتالارىڭ ءولiپ قالعان. بۇل بەيiتi، سوڭعى تۇراعى، — دەپ جايلاپ ءتۇسiندiرە باستاپ ەم.
— ءوتiرiك ايتپاڭىز. اپام ماعان ىلعي دا «اتالارىڭ تاۋدا الما تەرiپ ءجۇر» دەيدi عوي، — دەدi جىلامسىراپ.
...وتكەن كۇندەر ەسiمە ءتۇسiپ، ءوزiم دە قامىعىپ تۇر ەدiم، كوڭiلiم سەڭدەي بۇزىلىپ، كوزiمە جاس iركiلدi...
...وسىلاي ءومiر ءوتiپ، عۇمىر جالعاسىپ جاتىر.
You Might Also Like
-
— اتا، سiزدiڭ قولىڭىزدى جاۋدىڭ وعى تەسiپ كەتكەن بە؟ — تومپاق بەت، ءتامپiش مۇرىن قارا بالانىڭ ءسوزi دوڭگەلەك جەر ۇستەلدi جاعالاي جايعاسىپ، شاي iشiپ وتىرعان قوناقتاردى ەلەڭ ەتكiزدi.
-
— نۇرمانجان!... اۋ، نۇرمانجان!.. — اجەمنىڭ اۋەزدى داۋىسىنان ويانىپ كەتتىم. — ەرتە كۇندى كەش قىلماي، تۇرا عوي ەندى. اتاڭ باعانا شىعىپ كەتكەن. كۇتىپ قالاتىن بولدى. مىنەزىن بىلەسىڭ عو...
