InfoHub Logo

شايباي ايمانوۆتىڭ «بۇلبۇل داۋىسى» اتتى تۋىندىسى 1925 جىلى، ءساۋىر ايىندا 2-سانىندا ادەبيەت بولىمىندە جاريالانعان. بۇل تۋىندى ءبىر جاعىنان «جازعى كەش» دەپ تە كەلتىرىلەدى. بۇل تۋىندى دا جازدىڭ قوڭىر سالقىن، كەش باتىپ جاتقان كەزدى سيپاتتاپ كورسەتەدى. كەشكى مەزگىلگە جاقىنداپ قالعان ۋاقىتتا ءتوسىلىپ جاتقان كەڭ دالا مەن ەكىنشى جاعىندا بەينەلەنگەن ورماندى كەلتىرگەن. سول ءبىر كەشكى ۋاقىتقا جاقىنداعان ءساتتى ايقىن بەينەمەن، بۇلاقتىڭ سىڭعىرلاعان داۋىسىن، بۇتاقتان بۇتاققا سەكىرىپ جۇرگەن تورعايلاردى دا بەينەلەگەن. كەڭ دالادا تىگىلگەن كيىز ۇيلەر مەن قاتار كوكپار، ات شابىس، دومبىرامەن ءان ايتىپ جاتقان جانە دە كۇرەسىپ جاتقان كۇرەسشىلەردى بەينەلەيدى. سول ءبىر ادەمى سۋرەتتى قوشتاپ تۇرعان بۇلبۇل داۋىسى، بىر-بىرىمەن ۇيلەسىپ تۇر. ال سول بۇلبۇل داۋىسى ورمان جاقتان شىعىپ تۇر. بۇلبۇلعا قاراپ، تامسانىپ تۇرعان اۆتور ارعى جاعىنان جەلبىر-جەلبىر كويلەگىمەن ويناعان قىزدى كورەدى. اعاشقا سۇيەنىپ، بۇلبۇلعا قاراپ، بىرەسە قىپ-قىزىل شيەنى اۋزىنا سالعان ساتتەرىن كورسەتكەن. سولاي اۆتور ەكى كورىنستى كورسەتىپ، ءبىر جاعىنان سايراعان بۇلبۇلدىڭ داۋىسىن سيپاتتاپ، كۇننىڭ ۇياسىنا باتقانىن ايقىنداپ بەرەدى.

مەن، وسى تۋىندىنى وقي وتىرىپ، اۆتوردىڭ بەيبىتشىلىكتى اڭساعانىن، اۋىلدىڭ ەرەكشە كورىنىسىن كورسەتكىسى كەلگەندىگىن ءتۇسىندىم. سونىمەن قاتار، قازاقتىڭ ەرەكشە حالىق ەكەندىگىن، كۇندە دۋمان توي جاسايتىنىن كورە الدىم دەسەم دە بولادى. تابيعاتتىڭ ەرەكشە تىلسىمدى جاراتىلىس دۇنيەسىن اۆتور ادەمىلەپ سۋرەتتەگەن. ياعني ءبىر عانا بۇلبۇلدىڭ داۋىسى ارقىلى كولەمدى، كەرەمەت كورىنىستى بايقاعان.

ج. ءتاتتىباي ۇلىنىڭ «ۇلت اسكەرى – ۇلى ءىس» اتتى تۋىندىسى 1925 جىلى، ءساۋىر ايىندا 2-سانىندا وتانتانۋ بولىمىندە جاريالانعان. بۇل تۋىندى دا سوۆەت وكىمەتى كەزىندەگى قىزىل اسكەر جايىندا ايتىلعان. ياعني ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق اسكەرىمىزدى قۇرماستان بۇرىن، وسى قىزىل اسكەر جايىندا ءسوز قوزعايىق، - دەپ كەلتىرەدى. سول كەزدەگى قىزىل اسكەردىڭ نە سەبەپتى قۇرىلعانىن دا ايتادى. ياعني ول سوۆەت وكىمەتىنىڭ، بايلاردىڭ بايلىعىن قورعاۋ جانە دە شەت ەلدەرمەن قارىم-قاتىناس كەزىندەگى كەلىسپەۋشىلىك بولسىن، سول كەزدە ەل جاعىندا بولاتىنى ءۇشىن دەپ تە ايتقان. اسكەردى كەزىندە اقپان مەن قازان كوتەرىلىس كەزىندە جۇمساپ وتىرعان دەسەدى. ءبىراق تا اسكەر قاتارىنا  بايدىڭ بالالارى ەمەس، ەڭبەكشى تابىنان شىققان كىسىلەردى اسكەر قاتارىنا الىپ وتىرعان. سول زاماندا اسكەر دەگەن مىقتى جەرلەردىڭ ءبىرى بولعان، ول جەردە تەك قانا اسكەرگە بارۋ عانا ەمەس، ءبىلىم، تاربيە قاتارىنان جۇرگەن. ول جاققا تۇسەتىن ادامدار وتە كوپ بولعان. كەزىندە اسكەري شكولا اشىلىپ، سول جەرگە اۋىلدىڭ بارلىق ادامدارى ۇمتىلعان ەكەن. باي دا، كەدەي دە اسكەر قاتارىنا قوسىلام دەپ جارماسقان.

ال ەندى ۇلتتىق اسكەرگە كەلەتىن بولساق، ءوزىمىزدىڭ اسكەر قاتارىن قۇرىپ، پايدامىز ءتيسىن، ۇلتىمىزدى قورعاي بىلەيىك دەگەن ۇمىتپەن اسكەر جيناعىسى كەلگەن. كەدەيلەر جارامسىز دەگەن، قيسىن ويلار تۋعان. ال ۇلتتىق اسكەردى قۇرعان كەزدە، ەلدىڭ مۇددەسىن قورعاۋ ءۇشىن، ەڭبەك ەتۋ ءۇشىن قۇرامىز دەپ كەلتىرگەن. ءبىراق تا، بۇل وڭاي جۇمىس ەمەس ەكەندىگىن كورە الامىز، دەپ ءوز ويلارىن دا قاتار كەلتىرگەن. قازاقتى تەك قانا مال باعىپ، شارۋاشىلىقپەن قانا اينالىساتىن دەپ ويلاماسىن، ءبىزدىڭ قولىمىزدان مۇنداي جۇمىس تا كەلەتىنىن ايتىپ قالعان.  سوعان وراي 24 جىلدىڭ ورتاسىندا قازاق ۇلتتىق اسكەر قاتارىن قۇرۋعا بەت بۇرادى. ونى باسقارۋعا سوۆەت وكىمەتىن باسقارعان ەڭبەكشىلەر سەكىلدى، ۇلتتىق اسكەردى دە سولاي باسقاراتىنىن ايتتى. ياعني ەڭ ۇلكەن ماقسات، ۇلتتىق اسكەر قۇرۋ ول – قازاقتىڭ كوزىن اشىپ، بولاشاققا كوز جىبەرتىپ، ويلاناتىن كەز ەكەندىگىن ۇعىندىرعىسى كەلدى.

وسى تۋىندى ارقىلى، قازاقتىڭ بارلىق سالاعا قىزىققانىن، سول مۇجىقتار سەكىلدى، اسكەر قاتارىندا بولىپ، ەل ءۇشىن قىزمەت ەتكىسى كەلگەنىن بايقايمىز. ەڭ نەگىزگى وي ول – ۇلتتىق دەگەن ءسوز ارقىلى، تاۋەلسىز ەل بولىپ، ءوزىمىزدىڭ ەلدى قۇرىپ، ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن تالپىنعان تۇلعالاردى كورەمىز.

قورىتا ايتقاندا، «تاڭ» جۋرنالىندا جاريالانعان ماقالا، اڭگىمە، ولەڭدەر مەن كوپتەگەن جاريالانباي قالعان شىعارمالار جيناعىن وسى جۋرنالدا جاريالاپ وتىرعان. اۆتورلار وزدەرىنىڭ تۋىندىلارىن جاريالاۋ ارقىلى، قوعامدا بولىپ جاتقان وزەكتى ماسەلەلەردى كوتەرگەن. وزدەرىنىڭ شىعارماشىلىعىن جۋرنالدار مەن گازەتتەرگە جاريالاۋ ارقىلى ءباسپاسوزدىڭ دەڭگەيىن كوتەرىپ، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى دارىپتەپ وتىرعان. كوزى اشىق، سانالى قوعامدى قالىپتاستىرعىسى كەلدى، سول كەزدەن باستاپ ءار تۇلعا بولاشاققا كوز جۇگىرتۋ ارقىلى، بولاشاعىن ويلاعان، سوعان يكەمدەلگىسى كەلگەن. تاۋەلسىزدىككە قول سوزعان، ەلدى بەيبىتشىلىك پەن اۋىزبىرشىلىككە شاقىرعان.

ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ

جۋرناليستيكا فاكۋلتەتى 1 كۋرس ستۋدەنتى

ۇلدانا نۋرادين

---