الەمدى كورۋ ونەرى
كەسكىندەمە قاراۋ مەن كورۋگە ۇيرەتەدى (بۇلار ءار ءتۇرلى جانە وتە سيرەك سايكەس كەلەتىن زاتتار). سونىڭ ارقاسىندا كەسكىندەمە بالالاردا عانا بولاتىن سەزىمدى، جاندى كۇيىندە مۇنتازداي ەتىپ ساقتايدى.
الەكساندر بلوك
ادام ءوزىنىڭ عۇمىرىندا ەشقانداي ءرول اتقارمايتىن نارسەلەردىڭ الدىندا تاڭعالىپ تۇرا قالادى: ۇستاۋعا كەلمەيتىن ساۋلەنىڭ شاعىلۋى الدىندا، تۇقىم سەبۋگە بولمايتىن تىك جارتاستار الدىندا، اسپاننىڭ عاجايىپ ءتۇر-تۇسى الدىندا.
دجون رەسكين
ءبىزدىڭ جالقاۋلىعىمىز بەن ناداندىعىمىزدان، ادامداردىڭ ءىس-قيمىلىنا ءۇن قوسپاي، ءجيى-جيى ەسكەرۋسىز قالا بەرەتىن داۋسىز اقيقاتتار بار.
سونداي داۋسىز اقيقاتتاردىڭ ءبىرى — جازۋشىنىڭ شەبەرلىگىنە، اسىرەسە پروزاشىلاردىڭ جۇمىسىنا كاتىستى. ول مىناداي: ونەردىڭ بىر-بىرىمەن بايلانىستى بارلىق سالاسىن — پوەزيانى، كەسكىندەمەنى، ساۋلەتتى، مۇسىندەۋ مەن مۋزىكانى ءبىلۋ پروزاشىنىڭ ىشكى دۇنيەسىن توتەنشە بايىتادى دا ونىڭ پروزاسىنا ايرىقشا ايقىن اجار-كورىك بەرەدى. ول كەسكىندەمەنىڭ نۇرىمەن، بوياۋىمەن، پوەزياعا ءتان ءسوزدىڭ سونىلىعى جانە سىيىمدىلىعىمەن، ساۋلەتتىڭ — ولشەم-مولشەرلىگىمەن، ءمۇسىن-سىزىقتارىنىڭ دوڭەستىگى جانە انىقتىعىمەن، مۋزىكانىڭ ىرعاعىمەن، اۋەزدىلىگىمەن تولىسىپ، مولايا تۇسەدى.
بۇنىڭ ءبارى دە پروزانىڭ قوسىمشا بايلىقتارى، ونىڭ قوسالقى تۇر-تۇستەرى ءتارىزدى.
مەن پوەزيا مەن كەسكىندەمەنى جاقسى كورمەيتىن جازۋشىلارعا سەنبەيمىن. ءجون-جوسىعىنا كەلسەك، ولار اقىل-ويى ەرىنشەك تە پاڭ ادامدار، سۇمىرەيتىپ ايتساق — ناداندار.
ەگەر جازۋشى شالا قولونەرشى ەمەس، شىن شەبەر بولسا، امەريكان ساعىزىن شاينايتىڭدار سەكىلدى، ءوز داۋلەتىن ومىردەن وجەتتىكپەن سورىپ الاتىن توعىشار ەمەس، ناعىز قۇندىلىقتى جاساۋشى بولسا، ارينە وندا ول ءوزىنىڭ الەمدى كورۋ مۇمكىندىگىن كەڭەيتەتىن نارسەنىڭ ەشقايسىسىنان باس تارتا المايدى.
اڭگىمەنى، حيكاياتتى نە ءتىپتى ۇزاق روماندى وقىپ شىققاننان كەيىن، كوبىنەسە، جادىڭدا ءبىر سولعىن ادامداردىڭ ابىگەر-ماشاقاتىنان باسقا، ەشتەڭە دە قالمايدى. سولاردى كورگىڭ كەلىپ، قينالاسىڭ، ءبىراق كورە المايسىڭ، ويتكەنى اۆتور ولارعا تىرشىلىكتىڭ بىردە-بىر جاندى بەلگىسىن بەرمەگەن.
سو ءبىر اڭگىمەلەردىڭ، حيكاياتتار مەن رومانداردىڭ ىس-ارەكەتتەرى قايداعى ءبىر بوياۋلارى مەن جارىعى جوق ىزعارلى كۇندە، اۆتور ونى ايتقانىمەن، ءوزى كوزىمەن كورمەگەن، سول سەبەپتى دە بىزگە، وقىرمانعا كورسەتىلمەگەن جەردە وتەدى.
تاقىرىبىنىڭ بۇگىنگى زامانعا ارنالعانىنا قاراماستان، كوبىنەسە جالعان سەرگەكتىكپەن جازىلعان سول دۇنيەلەردەن دارمەنسىزدىكتىڭ لەبى ەسىپ تۇرادى. قۋانىشتى، اسىرەسە، سول جالعان قۋانىشتى، ەڭبەك قۋانىشىمەن ايىرباستاۋعا تىرىسادى.
وسىنداي تورىعۋدىڭ سەبەبى اۆتوردىڭ ەموسيالىق ساڭىراۋلىعى مەن ساۋاتسىزدىعىندا عانا ەمەس، بۇل ونىڭ بۇلدىر بالىق كوزىنە دە قاتىستى.
مۇنداي حيكاياتتار مەن رومانداردى، شاڭلى دا قاپىرىق بولمەنىڭ ابدەن جەلىمدەلىپ، بىتەلىپ تاستالعان تەرەزەسى سياقتى، بىت-شىت ەتىپ، سىندىرعىڭ كەلەدى، سوسىن سىرتتان ىشكە سامال جەل، جاڭبىردىڭ شۋىلى، بالالاردىڭ ايقايى، پاروۆوزداردىڭ گۋدوكتارى، ىلعال كوشەلەردىڭ دەم-تىنىسى — قىسقاسى، سىرتتاي قاراعاندا، رەتسىزدەۋ بولىپ كورىنەتىن كۇللى ءومىر، بارلىق قىزىعىمەن-جارىعىمەن، بوياۋلارىمەن، ۋ-شۋىمەن لاپ قويىپ كىرىپ جاتسا ەكەن دەيسىڭ.
بىزدە ءقازىر بەينە ءبىر، سوقىرلار جازعان سياقتى، كىتاپتار دا از ەمەس. ال سو كىتاپتار ءبىراق كورەتىندەر ءۇشىن جازىلعان، ونداي كىتاپتاردى شىعارۋدىڭ بۇكىل جوسىقسىزدىعى دا، مىنە، وسىندا.
كوزىمىزدىڭ اشىلا ءتۇسۋى ءۇشىن، تەك جان-جاققا قاراي بەرۋ از. كورە ءبىلۋدى ۇيرەنۋىمىز كەرەك. جەر مەن ادامداردى، ولاردى شىن سۇيگەن كىسى عانا، انىق كورە الادى. پروزانىڭ وڭسىزدىگى، اجار-كوركىنەن ايىرىلۋى كوبىنە-كوپ جازۋشىنىڭ سالقىن قاندىلىعىنان، بۇل ونىڭ ءولىپ-وشۋىنىڭ قاتەرلى بەلگىسى بولىپ تابىلادى. ءبىراق باعزى ءبىر كەزدەرى مۇنى مادەنيەتتىڭ جەتىسپەۋىن بىلدىرەتىن جاي عانا شالاعايلىق دەۋگە دە بولادى. وندا بۇل، جۇرت ايتاتىن، جوندەۋگە بولاتىن ءىس قوي.
جارىق پەن بوياۋلاردى قالاي كورىپ، قالاي قابىلداۋدى بىزگە سۋرەتشىلەر ۇيرەتە الادى. ولار بىزدەن گورى تاۋىرىرەك كورەدى. جانە ولار كورگەندەرىن جادىندا جاقسى ساقتاي بىلەدى.
مەنىڭ ءالى جاس ءوسپىرىم جازۋشى شاعىمدا، تانىس ءبىر سۋرەتشى ماعان بىلاي دەگەن ەدى:
— سۇيىكتىم مەنىڭ، ءسىز، ءالى دۇنيەنى ونشا انىق كورە المايدى ەكەنسىز. ءبىراز بۇلدىرلاۋ كورەسىز. حيكايالارىڭىزعا قاراعاندا، ءسىز تەك قانا نەگىزگى تۇر-تۇستەر مەن ءار نارسەنىڭ قويۋ بويالعان ۇستىڭگى جاعىن عانا بايقايدى ەكەنسىز، ال ولاردىڭ ەكىنشى ءبىر تۇسكە اينالۋى مەن ءار الۋان رەڭكىلەرى، سىزدە ءبارى ءبىر ءتۇستى بىردەڭەگە اينالىپ كەتەدى ەكەن.
— مەن وعان نە ىستەي الامىن. كوزىم سولاي بولعاسىن، — دەپ جاۋاپ بەرگەن ەدىم.
— بوس ءسوز! ءجىتى كوز — بىرتە-بىرتە بولادى. ەرىنبەي-جالىقپاي جانارىڭىزدى جاتتىقتىرىڭىز. وعان بىردەڭەنى كۇزەتتىرىپ قويىڭىز. ءبىر اي، ەكى اي بويى دۇنيەنىڭ بارىنە تۇگەلدەي، ءسىز ولاردى مىندەتتى تۇردە، بوياۋمەن سالامىن عوي دەگەن ويمەن قاراڭىز. ترامۆايدا، اۆتوبۋستا جۇرتتىڭ بارىنە تەك وسىلايشا قاراڭىز. سوسىن ءبىر ەكى-ۇش كۇننەن كەيىن، ادامداردىڭ بەت-جۇزىنەن بۇرىن، قازىرگى كورگەنىڭىزدىڭ وننان ءبىرىن دە بايقاي الماي كەلگەنىڭىزگە كوزىڭىز جەتەدى. ال ەكى ايدان كەيىن ءسىز انىق كورۋدى ۇيرەنەسىز، ەندى ءوزىڭىزدى سولاي ەتۋگە كۇشتەپ كوندىرىپ جاتپايسىز.
مەن سۋرەتشىنىڭ ايتقانىنا قۇلاق استىم، شىنىمەن-اق ادامدار دا، زاتتار دا مەنىڭ بۇرىن اسىعىپ ءجۇرىپ، ءۇستىرت قاراعانىمنان الدە قايدا قىزىعىراق ەكەن.
جانە مەن ەندى قايتا كەلمەيتىن، اقىماقتىقپەن قۇر بەكەر وتكىزگەن كۇندەرىمە وكىندىم. سول وتكەن زاماندا مەن قانشا عاجايىپ دۇنيەلەردى كورەر ەدىم-اۋ! قانشاما قىزىق نارسەلەر ءوتتى دە كەتتى، ەندى ولار قايتىپ ورالار ما!
بۇل مەنىڭ سۋرەتشىدەن العان ءبىرىنشى ساباعىم ەدى. ەكىنشى ساباعىم بۇدان دا كورنەكتىرەك ەدى.
بىردە كۇز كەزىندە مەن ماسكەۋدەن لەنينگرادقا كەتىپ بارا جاتتىم، ءبىراق كالينين مەن بولوگوە ارقىلى ەمەس، ساۆەلوۆ ۆوكزالىنان — كاليازين مەن حۆوينايا ارقىلى ءجۇردىم.
كوپتەگەن ماسكەۋلىكتەر مەن لەنينگرادتىقتار بۇل جولدىڭ بار ەكەنىنەن دە بەيحابار. بۇل بولوگوەگە باراتىن ۇيرەنشىكتى جولدان ارىگەرەك بولسا دا قىزىعىراق. بۇنىڭ قىزىق بولاتىنى — ول قۇلازىعان ورمان-توعايلى ولكەلەر ارقىلى وتەدى.
مەنىڭ جول سەرىگىم ۇستىندەگى كيىمى وزىنە كەڭدەۋ، ويناقى قىسىق كەزدى باكەنە عانا كىسى بولىپ شىقتى. ول ۇلكەن ءبىر جاشىك مايلى بوياۋ مەن ءبىر بۋما سىلانعان كەنەپتى اكەلە جاتىر ەكەن. ونىڭ سۋرەتشى ەكەنىن ءبىلۋ قيىن ەمەس ەدى.
ءبىز اڭگىمەلەسە كەتتىك. سەرىگىم ماعان تيحۆين قالاسىنىڭ تۇبىندە ورمانشى بولىپ ىستەيتىن كوڭىلدەسى بار ەكەنىن، سونىڭ ۇيىندە تۇرىپ، كۇزدىڭ سۋرەتىن سالاتىنىن ايتتى.
— ءسىز نەگە سونشا الىسقا، ءتيحۆيننىڭ تۇبىنە بارا جاتىرسىز؟ — دەپ سۇرادىم.
— سول جاقتا مەن ءبىر ءمۇيىستى قاتتى ۇناتتىم، — دەدى ول سىرىن اشىپ. — جەر بولعاندا قانداي! ونداي ەكىنشى جەردى تابا المايسىز. تازا كوكتەرەك ورمانى! كەيبىر جەرلەرىنەن عانا شىرشالار كەزدەسەدى. كوكتەرەك توعايىنىڭ كۇزدى كۇنگى اجار-كوركىن ايتپاڭىز، ەشبىر اعاش تاپ سولاي بولىپ كيىنبەيدى. ونىڭ جاپىراعىنىڭ بوياۋى تاپ-تازا. قىرمىزى، ساپ-سارى، اقشىل كوك، التىن داقتى قارا بارقىن بولىپ كەلەدى. ۇستىنە كۇن شۋاعى تۇسكەندە ورتتەي بولىپ جالىنداپ تۇرادى. ول ارادا قىس تۇسكەنشە جۇمىس ىستەيمىن دە، قىستا لەنينگرادتىڭ ار جاعىنا، فين شىعاناعىنىڭ جاعالاۋىنا قاراي تارتامىن. و جاقتا رەسەيدەگى ەڭ سۇلۋ بوزقىراۋ تۇرادى. ونداي بوزقىراۋدى مەن باسقا ەش جەردەن دە كورگەن ەمەسپىن.
مەن ازىلدەپ، وعان مۇنداي بىلىم-بىلىكپەن سۋرەتشىلەر ءۇشىن قاي جەردەن نەنى جازۋعا بولاتىنىن ايتىپ، اسا باعالى جول كورسەتكىش جاساي الادى ەكەنسىز، — دەدىم.
— ويىڭىز دۇرىس-اق! — دەپ بايسالدى جاۋاپ بەردى سۋرەتشى. — قۇراستىرۋ قيىن ەمەس. ءبىراق ودان ەشبىر ءمانپاعات شىقپايدى. ءبارى توپىرلاپ ءبىر جەرگە جينالادى، ال ءقازىر ولاردىڭ ءارقايسىسى سۇلۋلىقتى ءوزى ءۇشىن، جەكە-جەكە ىزدەپ ءجۇر عوي. بۇل ارينە، قانشا ايتقانمەن، جاقسىراق.
— نەگە؟
— ەلىمىزدىڭ كوركى ءار تۇرعىدان اشىلادى دا. ورىس جەرىندە كەرەمەتتەي اسەم جەرلەردىڭ كوپتىگى سونداي، سۋرەتشىلەردىڭ بارىنە بىردەي ەندى ءبىر پالەن مىڭ جىلعا جەتەدى. ءبىراق بىلەسىز بە، — دەدى ول كەنەت بەيمازا كەيىپپەن، — ادامدار جەردى جاعالاي تاپتاپ، تالان-تاراجعا سالىپ جاتىر. ال جەردىڭ سۇلۋلىعى كيەلى زات، الەۋمەتتىك ءومىرىمىزدىڭ ۇلى مۇلكى. بۇل ءبىزدىڭ ەڭ سوڭعى دىتتەگەن ماقساتىمىزدىڭ ءبىرى. ءسىزدىڭ قالاي ويلايتىنىڭىزدى بىلمەيمىن، ءبىراق مەنىڭ بۇعان كوزىم انىق جەتەدى. مۇنى تۇسىنبەگەن كىسى قالاي عانا الدىڭعى قاتارداعى ادام بولا الادى!
كۇندىز مەن ۇيقتاپ كەتىپپىن، ءبىراق ءبىرازدان كەيىن كورشىم مەنى وياتىپ جىبەردى.
— ءسىز ماعان رەنجي كورمەڭىز، — دەدى ول ۇيالعاننان قىسىلىپ، — تۇرعانىڭىز جاقسى. الدىمىزدا تاڭعالارلىق سۋرەتتەر اشىلعالى تۇر — قىركۇيەكتەگى كۇننىڭ كۇركىرەۋى. قاراڭىزشى!
مەن تەرەزەگە ءۇڭىلدىم. وڭتۇستىك جاقتان اسپاننىڭ جارتىسىن تۇتاس قامتىپ، اۋىر قارا بۇلت بيىكتەپ بارادى. ونى نايزاعايلار جالتىلداپ، تىتىرەتىپ قويادى.
— انا عاج-جايىپقا قاراڭىز! — دەدى داۋىستاپ سۋرەتشى. — بوياۋلارىنىڭ كوبى-اق! جارىقتىڭ ءداپ وسىلاي ءتۇسۋىن، سەن ءتىپتى ليەۆيتاننىڭ ءوزى بولىپ كەتسەڭ دە، جازا المايسىڭ.
— قانداي جارىقتىڭ ءتۇسۋى؟ — دەدىم مەن ابدىراپ.
— قۇداي-اۋ! — دەدى سۋرەتشى كۇيگەلەكتەپ. — ءسىز قايدا قاراپ وتىرسىز؟ انە، كوردىڭىز بە — انا جەردەگى ورمان قاپ-قارا، مەڭىرەۋ... وعان قارا بۇلتتىڭ كولەڭكەسى تۇسكەن. ال ونىڭ ار جاعىندا سارعىش سۇيىق جاسىل داقتار: ول الابۇلتتان كومەسكىلەنگەن كۇن ساۋلەسى. اناۋ الىستاعى ورمان كۇن نۇرىنا مالىنىپ تۇر. كوردىڭىز بە؟ تۇتاس قىزىل التىننان قۇيىلعان ءتارىزدى. جانە شۇعىلا ونى جايناتىپ جىبەرگەن. التىن جالاتىلعان كەستەلى دۋالدان اينىمايدى. نەمەسە ءبىزدىڭ تيحۆيندەگى التىنمەن اپتايتىن شەبەرحانالاردىڭ ىسمەر ايەلدەرى كەستەلەگەن الىپ ماتا شىمىلدىقتى كوكجيەككە تۇتىپ قويعان سياقتى. ەندى بەرىرەكتەگى شىرشالار جولاعىنا قاراڭىزشى. قىلقاندار بەتىندەگى قالايى جالتىلىن كوردىڭىز بە؟ ول ورماننىڭ التىن دۋالىنان تۇسكەن نۇر. ول ءوز جارىعىمەن شىرشالاردى نۇرلاندىرىپ تۇر. شاعىلعان جارىق. ونى جازۋ — وتە قيىن، بۇزىپ جىبەرۋ وڭاي. ال انا ءبىر ءالسىز ساۋلەنى كوردىڭىز بە، مەن: — ونىڭ جارىعىنىڭ نازىكتىگى سونداي، ونى سالۋ ءۇشىن وتە بايسالدى، سالماقتى قول كەرەك، — دەر ەدىم.
سۋرەتشى ماعان قاراپ، كۇلىپ جىبەردى.
— كۇزگى ورماننان شاعىلعان جارىقتىڭ كۇشى قانداي دەسەڭىزشى؟ كۇپە ءىشى سامالاداي. اسىرەسە ءسىزدىڭ بەت-جۇزىڭىز. ءسىزدى ءداپ وسى قالپىڭىزدا جازار ما ەدى. ءبىراق وكىنىشتىسى سول -مۇنىڭ ءبارى قاس قاعىمدىق.
— قاس قاعىمدىق جايتتاردى، جۇزدەگەن جىلدارعا توقتاتىپ تاستاۋ سۋرەتشىلەردىڭ ءىسى عوي، — دەدىم مەن.
— جۇمىلىپ جاتىرمىز، — دەدى سۋرەتشى. — ەگەر سو قاس قاعىمدىق نارسە، تاپ قازىرگىدەي ءوزىمىزدى قاپىدا قالدىرماسا. اقيقاتىن ايتساق، سۋرەتشى ەشقاشان دا بوياۋدان، كەنەپتەن اجىراماۋعا ءتيىس.
سىزدەردىڭ، جازۋشىلاردىڭ جاعدايى جاقسىراق. سىزدەر مىنا بوياۋلاردى جادىڭىزدا ساقتايسىز. قاراڭىزشى، وسىنىڭ ءبارى تەز وزگەرىپ جاتىر ەمەس پە. ورماننىڭ دا بىردە جارىق بولىپ، بىردە كۇڭگىرتتەنۋىن ايتساڭىزشى!
جاۋىن بۇلتىنىڭ الدىندا بىزگە قاراي جىرىم-جىرىم الا بۇلتتار زۋلاپ كەلەدى، ءوزىنىڭ پارمەندى قيمىل-قوزعالىسىمەن ولار جەردەگى بوياۋلاردى ارالاستىرىپ جىبەردى. الىستاعى ورمان-توعايلاردا توققىزىلدىڭ، القىزىل مەن اق التىننىڭ، مالاحيتتىڭ (جاسىل)، قانقىزىل مەن قارا كوكتىڭ الاساپىران توعىسى باستالىپ كەتتى.
كۇن شۇعىلاسى وقتا-تەكتە قارا بۇلتتى جارىپ ءوتىپ، جەكە ءبىر قايىڭدارعا تۇسەدى دە، ولار دەرەۋ بىرىنەن سوڭ ءبىرى، التىن مازداقتاي لاپ ەتىپ جانىپ، زاماتىڭدا ءوشىپ جاتىر. داۋىل الدىنداعى وكپەك جەل بوياۋلاردىڭ بۇل ساپىرىلىسىن كۇشەيتە ءتۇستى.
— ال اسپان، اسپان قالاي-قالاي بولىپ كەتتى! قاراڭىزشى! ونىڭ قىرىق قۇبىلىپ، قۇلپىرۋىن! — دەپ قىشقىرىپ جىبەردى سۋرەتشى.
داۋىل بۇلتى كۇل ءتۇستى ءتۇتىن بولىپ، لەزدە جەر باۋىرلاپ تا ۇلگىردى. ول بۇكىل اۋماعىمەن ءبىرجولاتا قاراۋىتىپ كەتكەن. ءبىراق نايزاعاي جالت ەتكەن سايىن، ونىڭ جارىعى بۇلت ىشىندە تۇماندى قىزعىلت وتى مازداپ، سارعىلت قايىڭدار ۇيتقىپ، كوگىس ۇڭگىرلەرى ۇڭىرەيىپ، ءيىر-يىر جارىلىستارى قاقىراي سوگىلىپ جاتقانى اشىلىپ-ايقىندالىپ جاتتى.
قارا بۇلتتىڭ تۇڭعيىق تەرەڭىندەگى نايزاعايدىڭ شاتىرلاپ جالت ەتكەنى قىزعىلت جالىننىڭ لاپ ەتۋىمەن اۋىستى.
ال جەرگە جاقىنداعان تۇستا، بۇلت پەن ورمان-توعايلار اراسىنان سەلدەتە قۇيىپ كەتكەن جاڭبىر ۇزىن بەلدەۋ بولىپ، كورىنىپ تۇردى.
— قالاي-ا! مۇنداي سايتاننىڭ ساپالاعىن كىسى سيرەك كورەتتاعى! — دەپ داۋىستاپ قالدى سۋرەتشى.
ءبىز، ول ەكەۋمىز، كۋپە تەرەزەسىنەن ءدالىزدىڭ تەرەزەسىنە كەلدىك پەردەلەر جەلدەن جەلبىرەپ، جارىقتىڭ ەپەلەكتەۋىن كۇشەيتىپ جىبەردى.
جاۋىن ساتىرلاپ، قۇيىپ كەتتى. جولسەرىك كەلىپ، اسىعىس تەرەزەلەردى كوتەرە باستادى. جاڭبىر قيعاش جاۋىپ، تەرەزە بەتىن ايعىزداپ اعا جونەلدى. جارىق ءسوندى، تەك كوكجيەكتىڭ شالعاي ءبىر قيىرىنان جاڭبىر پەردەسىن جارىپ، ورماننىڭ التىن جالاتقان ءبىر شەتى كورىنىپ تۇردى.
— ەسىڭىزدە بىردەڭە قالدى ما؟ — دەدى سۋرەتشى.
— از-ماز بىردەڭە.
— مەندە دە سولاي، — دەدى ول قومسىنعان ۇنمەن. — ءقازىر جاۋىن وتكەسىن، بوياۋلار جارقىراي تۇسەدى. بىلەسىز بە، كۇن شۇعىلاسى ىلعال جاپىراقتار مەن دىڭدەردە قۇلپىرىپ وينايدى ەندى. رەتى كەلگەسىن ايتايىن، بۇلتتى كۇنى، جاۋىن الدىندا جارىققا كوز تىگىپ قاراڭىزشى. جاۋىنعا دەيىن ءبىر ءتۇرلى، جاۋىن كەزىندە — باسقاشا، ال جاۋىننان كەيىن — مۇلدە ايرىقشا. ويتكەنى دىمقىل جاپىراقتار اۋاعا ءالسىز ءبىر جارىق قوسادى. ول سۇرعىلت، جۇمساق جانە جىلى. جالپى — بوياۋ مەن جارىقتى تەكسەرىپ، زەرتتەۋ ءىسى، سۇيىكتىم مەنىڭ — عانيبەت نارسە. مەن ءوزىمنىڭ سۋرەتشىلىك تالانتىمدى ەشتەڭەگە دە ايىرباستامايمىن.
سۋرەتشى تۇندە كىشكەنتاي ءبىر ستانسيادا ءتۇسىپ قالدى. مەن ونىمەن قوشتاسۋ ءۇشىن پلاتفورماعا شىقتىم. كەروسين شام جارىق بەرىپ تۇر. الدا پاروۆوز اۋىر تىنىس الادى.
مەن سۋرەتشىگە ءبىر ءتۇرلى قىزعانىشپەن قارادىم، كەنەت ءارى قاراي جۇرۋگە ءتيىس ەكەنىمە، وسىناۋ سولتۇستىك جاعىندا بىرنەشە كۇنگە قالا المايتىنىم ءۇشىن، ءار ءتۇرلى جۇمىستارىما قاتتى اشۋلاندىم. مۇندا ءاربىر ارشا گۇلدىڭ ءار بۇتاعى كىسىنى سونشاما ويعا شومدىراتىنى سونداي، ولاردان پروزامەن بىرنەشە پوەما جازۋعا بولار ەدى.
ءقازىر مەنى ايرىقشا رەنجىتكەن ءبىر نارسە، عۇمىر بويى مەن تەك شەگەرۋگە استە بولمايتىن، مىندەتتى ىستەرمەن عانا اينالىسىپپىن دا، وزىمە، جۇرەگىمنىڭ قالاۋى، ءامىرى بويىنشا، جۇمىس ىستەۋگە تىيىم سالىپ كەلىپپىن.
تابيعاتتىڭ بوياۋلارى مەن جارىقتى تەك باقىلاپ قانا قويماي، ولاردى ومىر-تىرشىلىككە وزەك ەتىپ تۇرۋ قاجەت. ونەرگە جۇرەگىڭنەن بەرىك ورىن العان ماتەريال عانا جارامدى.
پروزاشىعا كەسكىندەمەنىڭ ماڭىزدى بولاتىن سەبەبى، ول وعان بوياۋلار مەن جارىقتى انىق تانىپ، ولاردى جاقسى كورۋىنە كومەكتەسىپ قانا قويمايدى. كەسكىندەمەنىڭ تاعى دا ماڭىزدى بولاتىنى، سۋرەتشى، ءبىز ءتىپتى بايقامايتىن نارسەلەردى جيىرەك كورەدى. ءبىز ونىڭ سۋرەتتەرىن كورگەننەن كەيىن بارىپ، سولارعا بۇرىن مۇلدە نازار اۋدارماعانىمىزعا تاڭداناتىنىمىز بار.
فرانسۋز سۋرەتشىسى مونە لوندونعا بارادى دا ۆەستمينسترلىك ابباتتىعىن جازادى. مونە لوندوننىڭ ۇيرەنشىكتى تۇماندى كۇنىندە جۇمىس ىستەيدى. مونەنىڭ كارتيناسىندا ابباتتىقتىڭ گوتيكالىك بەلگىلەرى تۇماننان بۇلدىراپ، ارەڭ كورىنەدى. سۋرەت اسقان شەبەرلىكپەن جازىلعان.
كارتينا كورمەگە قويىلعان كەزدەرى ول لوندوندىقتار اراسىندا ابىرجۋشىلىق تۋدىرادى. ولار مونەدە تۇماننىڭ قىزىل كۇرەڭ تۇرمەن بويالعانىن كورىپ قايران قالىسادى، ال ونىڭ ءتۇرى سۇرعىلت ەكەنى جۇرتتىڭ بارىنە بەلگىلى عوي.
مونەنىڭ وجەتتىگىنە اۋەلى ەلدىڭ ءبارى قاتتى اشۋلانادى. ءبىراق سول ىزالانعاندار لوندوننىڭ كوشەلەرىنە شىعىسىمەن تۇمانعا بايىپتاپ قاراسا، ونىڭ شىنىندا دا قىزعىلت ءتۇستى ەكەنىن بايقايدى.
تاباندا بۇنىڭ تۇسىنىگىن ىزدەپ تابۋعا تىرىسادى. ءبارى تۇرىپ، تۇماننىڭ قىزعىلت رەڭكى ءتۇتىننىڭ مولدىعىنا بايلانىستى ەكەنىمەن كەلىسەدى. بۇعان قوسا تۇماننىڭ بۇل ءتۇر-تۇسى لوندوننىڭ قىزىل كىرپىشتەن سالىنعان ۇيلەرىمەن دە ۇلاسىپ جاتقانىن اڭعارادى.
ءبىراق ماسەلە قالاي بولساداعى، ايتەۋىر مونە جەڭىسكە جەتەدى. ونىڭ كارتيناسىنان كەيىن جۇرتتىڭ ءبارى لوندوننىڭ تۇمانىن سۋرەتشى قالاي كورسە، ءداپ سولاي كورە باستايدى.
ەگەر ءوز عۇمىرىمنان الىنعان مىسالعا كەلەتىن بولساق، ورىستىڭ بۇلىڭعىر بوياۋلارىنىڭ الۋان ءتۇستى ەكەنىن مەن ءبىرىنشى رەت ليەۆيتاننىڭ "ماڭگى تىنىشتىق قۇشاعىندا" سۋرەتىنەن كەيىن عانا كورىپ ءبىلدىم.
سوعان دەيىن جاۋىن-شاشىندى كۇن مەنىڭ كوزىمە سەنسەك، تەك سۇرعىلت تۇر-تۇسپەن بويالعانداي كورىنەتىن. بۇلىڭعىر كۇننىڭ كىسىنى تورىقتىراتىن سەبەبى — ول بوياۋ اتاۋلىنى جۇتىپ جىبەرەدى دە دۇنيەنىڭ ءبارىن مايلى سۇر تۇمانمەن كۇرگەيلەپ تاستايدى دەپ ويلايتىنمىن.
ءبىراق ليەۆيتان سول كىسى جابىقتىراتىن سۇرعىلت بوياۋدىڭ وزىنەن بەيمالىم ۇلىلىقتى، ءتىپتى سالتاناتتىلىقتى دا كورگەن جانە ودان كوپتەگەن تازا بوياۋلاردى دا تاپقان ەدى. سودان بەرى قاراي بۇلىڭعىر كۇن مەنى ونشا قينامايتىن بولدى. بۇعان كەرىسىنشە، سودان بەرى قاراي مەن ونى اۋاسىنىڭ تازالىعى، ءجۇزىڭدى قاريتىن سۋىعى ءۇشىن، قالايى تۇستەس وزەن بەتىنىڭ جىبىرلاپ جاتاتىنىن، قارا بۇلتتاردىڭ اۋىر قوزعالىسىن جاقسى كورىپ كەتتىم. ەڭ سوڭىندا ايتارىم، جاۋىن-شاشىندى كۇندەر كەزىندە جەر بەتىندەگى ەڭ قاراپايىم يگىلىكتىڭ ءوزىن - جىلى ءۇيدى، ورىس پەشىنىڭ وتىن، ساماۋرىننىڭ پىسىلىن، قونالقىعا ەدەنگە سالاتىن توسەنىش رەتىندە جاسالعان قۇرعاق ساباندى، جاڭبىردىڭ كىسىنى ۇيقىعا شاقىرتاتىن شاتىرعا تيگەن شۋىلىن، ادامنىڭ راقاتتانىپ قالعىپ-شۇلعۋى سياقتى قاراپايىم نارسەلەردى بۇرىنعىدان بەتەر باعالاي باستايسىڭ.
ءاربىر سۋرەتشى، ول قاي زاماننىڭ، قانداي مەكتەپتىڭ وكىلى بولىپ سانالسا دا، اقيقات بولمىستىڭ جاڭا ءبىر قىر-سىرىن، بەلگىلەرىن اشادى.
ءساتى تۇسكەندە، مەن بىرنەشە رەت درەزدەن گالەرەياسىندا بولدىم.
وندا رافاەلدىڭ "سيكستين مادونناسىنان" باسقا، باياعى شەبەرلەردىڭ دە كوپتەگەن كارتينالارى بار، ولاردىڭ الدىنا بارىپ ايالداۋ ءقاۋىپتى. ولار سەنى جىبەرمەي قويادى. ولارعا ساعاتتار بويى، ءتىپتى بالكىم، تاۋلىكتەر بويى قاراۋعا بولاتىن شىعار، ءبىراق ۇزاق ۋاقىت تۇرىپ قاراعان سايىن، مۇلدە تۇسىنىكسىز ءبىر جان تەبىرەنىسى پايدا بولادى. ول بىرتە-بىرتە كۇشەيىپ، ادام كوز جاسىنا ازەر يە بولاتىن كۇيگە جەتەدى.
وسىناۋ ەلجىرەگەن كوز جاسىنىڭ سىرى نەدە؟ ونىڭ سىرى — بۇل پولوتنولاردا (سۋرەتتەردە) رۋحتىڭ تولىسىپ جەتىلۋى مەن دانىشپاننىڭ بيلىگى بار، سول سەبەپتى دە ول ءبىزدى تازالىققا، جەكە ءوزىڭنىڭ وي-نيەتىڭنىڭ جىگەرلى دە دەگدار بولۋىنا ۇمتىلدىرادى.
اسەمدىككە قاراپ تۇرعان كەزدە، ءبىزدىڭ ىشتەي تازارۋىمىزدان بۇرىن، جان-جۇرەگىمىزدە ءبىر بەيمالىم الاڭداۋشىلىق سەزىمى پايدا بولادى. جاڭبىر مەن جەلدىڭ سامالى، گۇلدەگەن جەردىڭ تىنىسى، ءتۇن جارىمداعى اسپان مەن ماحابباتتىڭ كوز جاسى — ءبارى تۇگەل جينالىپ كەلىپ، ءبىزدىڭ عازيز جۇرەگىمىزگە ۇيالاپ، ونى ماڭگىلىك بيلەپ العانداي ءبىر كۇيگە تۇسەمىز.
يمپرەسسيونيستەر وزدەرىنىڭ پولوتنولارىن كۇن شۋاعىنا شومىلدىرعان ءتارىزدى بولىپ كورىنەدى. ولار سۋرەتتەرىن اشىق اسپان استىڭدا جازعان، مۇمكىن كەيدە بوياۋلارىن ادەيى كۇشەيتىپ وتىرعان دا بولۋعا ءتيىس. اقىرىندا، ولاردىڭ سۋرەتتەرىندە، جەر، كىسى كوزىنە قايداعى ءبىر شات-شادىمان جارىققا مالىنىپ، ماسايراپ تۇرعانداي بولىپ ەلەستەيتىن دارەجەگە جەتەدى.
جەر مەيرامداعىداي بولىپ كەتەدى. ءبىراق مۇندا تۇرعان ەشبىر كۇنا جوق، ويتكەنى ادامعا ازعانتاي دا بولسا قۋانىش قوسقاننىڭ دا ەشبىر كۇناسى جوق قوي.
وتكەن زاماننىڭ كۇللى باي مۇراسى قالاي ءبىزدىڭ مەنشىگىمىزدە بولىپ كەلسە، يمپرەسسيونيزم دە تاپ سولاي ءبىزدىڭ مەنشىگىمىزدە. ودان باس تارتاتىن بولساق — وندا ءوزىڭدى-وزىڭ سانالى تۇردە شەكتەۋشىلىككە يتەرمەلەۋ بولىپ شىعادى. ءبىز، رافاەلدىڭ دانىشپاندىق كارتيناسى ءدىني تاقىرىپقا جازىلعان بولسا دا، "سيكستين مادونناسىنان" باس تارتقان ەمەسپىز. ەندەشە، جاڭاشىل پيكاسسو، يمپرەسسيونيستەر ماتيسس، ۆان گوگ نەمەسە گوگەن بىزدەرگە نەسىمەن ءقاۋىپتى. رەتى كەلگەسىن ايتايىن، بۇلاردىڭ سوڭعىسى تايتيانداردىڭ تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن، فرانسۋز بيلەۋشىلەرىنە قارسى كۇرەسكەن عوي.
بۇل سۋرەتشىلەر شىعارماشىلىعىنىڭ قانداي ءقاۋىپتى نەمەسە جامان جاقتارى بار؟ عاجايىپ سۋرەتشىلەردىڭ ۇركەردەي ءبىر توبىن ادامزات مادەنيەتىنەن، ونىڭ ىشىندە ورىس مادەنيەتىنەن سىزىپ تاستاۋ جونىندەگى وي قانداي كۇنشىل نە بەيىمدەلگىش ادامنىڭ باسىندا قالاي پايدا بولا قويدى ەكەن؟
پويىزدا سۋرەتشىمەن كەزدەسكەننەن كەيىن، مەن لەنينگرادكا باردىم. مەنىڭ الدىمنان ونىڭ الاڭدارى مەن پروپورسيونالدى ۇيلەرىنىڭ سالتاناتتى انسامبلدەرى قايتادان اشىلا بەردى.
مەن ولاردىڭ ارحيتەكتۋراسىنىڭ (ساۋلەت) قۇپيا جۇمباعىن شەشۋ ءۇشىن، ولارعا ۇزاق ۋاقىت بايىپتاپ قارايتىن بولدىم. ونىڭ سىرى — سول عيماراتتار كىسىگە ۇلى ۇيلەر سياقتى اسەر ەتسە دە، وزدەرى شىن مانىندە ۇلى ەمەس ەكەن. ەڭ تاماشا عيماراتتاردىڭ ءبىرى، قىسقى سارايدىڭ قارسى الدىندا دوعا سياقتانىپ سوزىلىپ جاتقان
باس شتابتىڭ ءۇيى، ءوزىنىڭ بيىكتىگى جاعىنان ءتورت قابات ۇيدەن بيىك ەمەس. ال، ءبىراق ماسكەۋدىڭ كەز كەلگەن بيىك ۇيىنەن الدەقايدا ايبىندى — ۇلى بولىپ كورىنەدى.
ونىڭ شەشىمى وڭاي ەكەن. عيماراتتاردىڭ ۇلىلىعى ولاردىڭ ولشەم-مولشەرىنىڭ تەپە-تەڭدىگىندە، ۇيلەسىمدى-جاراسىمدى پروپورسيالارىندا، اشەكەيلەرىنىڭ — تەرەزە جاقتاۋى مەن ماڭدايشاسىنىڭ، كەرتۋشتەر مەن بارەلەف ساندارىنىڭ ازدىعىندا بولىپ شىقتى.
سول ۇيلەرگە مۇقياتتاپ قاراعاننان كەيىن، جاقسى تالعام — ەڭ الدىمەن، ولشەم-مولشەر سەزىمى ەكەنىن انىق تۇسىنەسىڭ.
ۇيلەر بولشەكتەرى ولشەمدەرىنىڭ ءوزارا بىردەيلىك زاڭى، قاراپايىمدىلىقتىڭ زاڭى تۇرعىسىنان قاراعاندا، ساۋلەتتىڭ ءاربىر سىزىعى انىق كورىنەدى جانە ول كىسىنى شىن مانىندەگى راقات-قىزىققا بولەيتىنىنە — وسىنىڭ ءبارىنىڭ پروزاعا دا ءبىر شاما قاتىسى بار ەكەنىنە ەز باسىم كامىل سەنەمىن.
كلاسسيكالىق ارحيتەكتۋرالىق فورمالاردى جاقسى كورەتىن جازۋشى، ءوزىنىڭ پروزاسىندا اۋىر سالماقتى جانە قولاپايسىز كومپوزيسياعا جول بەرمەيدى. ول بولىمدەرىنىڭ ءوزارا بىردەي بولۋىنا، سوزدىك سۋرەتىنىڭ دايەكتىلىگىنە قاتتى كوڭىل بولەدى. ول پروزانى سۇيىلتىپ جىبەرەتىن اشەكەيدىڭ مولدىعىنا — كەستەلى ستيل دەيتىنگە ءبىرجولاتا تىيىم سالادى.
پروزالىق تۋىندىنىڭ كومپوزيسياسى، حيكاياتتىڭ ءمان-ماڭىزى مەن وقيعالاردىڭ زاڭدى اعىسىن بۇزبايتىنداي، ەشتەڭەنى قوسۋعا نە الىپ تاستاۋعا بولمايتىنداي، جاعدايعا جەتكىزىلۋگە ءتيىس.
ءار كەزدەگى ادەتىم بويىنشا، مەن ۋاقىتىمنىڭ كوبىن ورىس مۋزەيى مەن ەرميتاجدا وتكىزدىم.
ەرميتاج زالدارىنىڭ كۇڭگىرت التىنمەن اپتالعان الاكوبەڭ زالدارى ماعان كيەلى بولىپ ەلەستەيتىن. مەن ەرميتاجعا ادامزات دانىشپاندىعىن ساقتايتىن قويما رەتىندە كىرەتىنمىن. مەن ءتىپتى ءجاسوسپىرىم شاعىمدا، ەرميتاجعا ەنگەنىمدە، ءوزىمنىڭ ادام بولعانىم ءۇشىن عانا، باقىتتى سەزىنگەن ەدىم. جانە ادامنىڭ قالاي ۋدى دا شاپاعاتتى بولاتىنىن تۇسىنگەن ەدىم.
اۋەلگى كەزدەرى مەن سۋرەتشىلەردىڭ سامساپ الدىمنان شىققانىنان ابىرجىپ، ساسىپ قالىپ ءجۇردىم. مەن بوياۋلار مەن ولاردىڭ قانىقتىعىنان باسىم اينالعاسىن، ءبىراز دەمالۋ ءۇشىن، مۇسىندەر قويىلعان زالعا كەتىپ قالاتىنمىن.
مەن وندا ۇزاق ۋاقىت وتىراتىنمىن. بەيمالىم ەلليندىك مۇسىنشىلەردىڭ مۇسىندەرىنە نە كانوۆانىڭ جاي عانا كۇلىمسىرەگەن ايەلدەرىنە قاراعان سايىن، مەن، وسىناۋ ءمۇسىننىڭ ءبارى ادامزاتتىڭ ءموپ-مولدىر ارايلى تاڭىنىڭ حابارشىسى ەكەنىن انىق تۇسىنە باستادىم. سول كەزدە جۇرەكتەردى پوەزيا بيلەيتىن بولادى، ال الەۋمەتتىك قۇرىلىم — ءبارىمىز سان جىلدار بويى ەڭبەكپەن، قام-قارەكەتپەن جانە جان-جۇرەگىمىزدى قيناپ جەتەتىن سول ءبىر قۇرىلىس — ادامداردىڭ قارىم-قاتىناسى مەن ادام دەنەسىنىڭ ادىلەتتى سۇلۋلىعىنا، اقىلى مەن جۇرەگىنىڭ سۇلۋلىعىنا نەگىزدەلەتىن بولادى.
ءبىزدىڭ جولىمىز — التىن عاسىردا. ول كەلەدى. ارينە، وعان دەيىن ءبىزدىڭ ءومىر سۇرە الماۋىمىز قىنجىلتادى. ءبىراق ءبىز سول عاسىر جەلىنىڭ ءقازىردىڭ وزىندە اينالامىزدا سوعىپ، شۋلاپ جاتقانىن جانە ءبىزدىڭ جۇرەگىمىزدى كۇشتىرەك سوعۋعا ۇمتىلدىراتىنىنا باقىتتى بولۋعا ءتيىسپىز.
گەينە لۋۆرعا بارىپ، ميلوس شولپانىنىڭ جانىنا ساعاتتار بويى وتىرىپ الىپ، تەكتەن-تەك جىلاماسا كەرەك.
نەگە؟ ادامنىڭ جەتىلىپ، كەمەلدەنۋى دە قور بولىپ، تاپتالعانىنا ما؟ كەمەلدەنۋ جولىنىڭ اۋىر دا الىس ەكەنىن، ەل-جۇرتقا اقىل-ويىنىڭ ۋى مەن شاراپاتىن بىرگە ۇسىنعان گەينەنىڭ بەيمازا جۇرەگى لۇپىلدەپ ۇمتىلعان اياۋلى ارمان جەرىنە، ارينە، ول ەندى جەتە المايتىنىن انىق بىلەدى دە جىلايدى عوي باياعى.
ءمۇسىننىڭ كۇشى — مىنە، وسىندا، وسىناۋ كۇشتىڭ ىشكى وت-جالىنى جانباسا، الدىڭعى قاتارداعى وزىق ونەر، اسىرەسە ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ونەرى تۋمايدى، ەندەشە تولىسىپ پىسكەن پروزا دا تۋمايدى.
پوەزيانىڭ پروزاعا تيگىزەتىن اسەرىن ايتۋدان بۇرىن، مەن مۋزىكا تۋرالى بىرەر ءسوز قوزعاماقپىن، جانە مۋزىكا مەن پوەزيانى كەيدە ءتىپتى بولۋگە دە بولمايدى.
مۋزىكا تۋرالى وسى ءبىر قىسقا ءسوزدى، ءوزىمىز پروزانىڭ ىرعاعى مەن سازدىلىعى دەپ اتايتىن نارسەمەن شەكتەۋگە تۋرا كەلەدى.
ناعىز پروزانىڭ ءاماندا ءوز ىرعاعى بولادى.
وقىرمان سويلەمدى قينالماي، بىردەن تۇتاس قابىلداۋى ءۇشىن، پروزانىڭ ىرعاعى اۋەل-باستان ءسوز تىركەسىن جاتىق قۇرۋدى تالاپ ەتەدى. چەحوۆ گوركييگە جازعان حاتىندا بۇل تۋرالى وقىرماننىڭ وي-ساناسىنا "كوركەم ءسوز بىردەن، زاماتىڭدا ۇيالاۋى كەرەك" — دەيدى.
پروزانىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگىنىڭ مىنەز-كۇلقىنا ءسوز تىركەسىنىڭ سايكەس كەلۋىنىڭ دۇرىستىعىن تەكسەرىپ، بايقاۋ ءۇشىن، وقىرمان كىتاپتى اشىپ قويىپ، ايالداپ قالماۋى كەرەك.
جالپى، جازۋشى وقىرماندى ۇدايى ەلىكتىرىپ، ىنتىقتىرىپ، جەتەلەپ وتىرۋعا ءتيىس، وقىرمان ءسۇرىنىپ كەتپەس ءۇشىن، ول ءوز ماتىنىندە ءشۇبالى دە ىرعاقسىز جەرلەردى قالدىرماي، سول ارقىلى ونى ۋىسىنان شىعارماۋى قاجەت.
وقىرماندى ەلىكتىرىپ، ۋىسىنان شىعارماۋدىڭ ءبىر سەبەبى، ونى اۆتورمەن بىردەي ويلاپ، سەزىنىپ-تۇيسىنۋگە جەتەلەۋ — جازۋشىنىڭ ماقسات-مۇددەسى دە جانە پروزانىڭ ىقپال-ارەكەتى دە، مىنە، وسىندا.
مەنىڭشە، پروزانىڭ ىرعاقتىلىعى ەشقاشان دا جاساندى جولمەن كەلمەيدى. پروزانىڭ ىرعاعى ونىڭ تالانتىنا، ءتىلدى سەزىنۋىنە، "جازۋشىنىڭ ەسىتۋ قابىلەتىنە" تاۋەلدى. قۇلاقتىڭ وسىلاي تۇرىك بولۋى بەلگىلى مولشەردە مۋزىكالىق ەسىتۋ قابىلەتىمەن ۇندەسىپ جاتادى.
الايدا بارىنەن بۇرىن پروزاشىنىڭ ءتىلىن ونىڭ پوەزيانى ءبىلۋى كوبىرەك بايىتادى.
پوەزيا ءبىر تاڭعالارلىق عاجايىپ قاسيەتكە يە، ول ءار سوزگە ونىڭ اۋەلگى-تۇپتەگى مۇنتازداي سونىلىعىن قايتارىپ بەرەدى. ەڭ ءبىر ابدەن قاجالىپ، "ايتا-ايتا توزعان"، ءبىز ءۇشىن ءوزىنىڭ بەينەلەۋشىلىك ساپاسىن ءبىرجولاتا جوعالتىپ، ءسوزدىڭ قۋىس قابىرشاعى رەتىندە عانا قالعان سوزدەر پوەزيادا جارقىراپ، اۋەزدەنىپ، حوش ءيىسىن اڭقىتىپ شىعا كەلەدى!
مۇنى نەمەن تۇسىندىرەرىمدى ءوزىم دە بىلمەيمىن. مەنىڭ بولجاۋىمشا، ءسوز ەكى جايتتا قايتا تىرىلەدى.
بىرىنشىدەن، ونىڭ فونەتيكالىق (دىبىستىق) كۇشىن قايتارىپ بەرگەن جاعدايدا. ال، مۇنى پروزادان گورى اندەتىپ تۇرعان پوەزيادا جاساۋ الدەقايدا جەڭىلىرەك. سول سەبەپتى دە اندە دە، نە رومانستا دا سوزدەر بىزگە، ۇيرەنشىكتى سويلەۋدەن گورى، كۇشتىرەك اسەر ەتەدى.
ەكىنشىدەن، ءتىپتى ءوڭى قاشقان ءسوزدىڭ ءوزى اۋەزدى، سازدى قاتارعا قويعان كەزدە، ولەڭنىڭ جالپى اۋەنىن بويىنا ءسىڭىرىپ، قالعان سوزدەردىڭ بارىمەن ۇيلەسىپ، اۋەزدەتە جونەلگەندەي بولادى.
اقىرىندا ايتارىم، پوەزيا الليتەراسياعا باي. بۇل ونىڭ اسا قىمباتتى قاسيەتىنىڭ ءبىرى. الليتەراڭيانى قولدانۋعا پروزانىڭ دا قاقىسى بار.
ءبىراق ەڭ باستى نارسە مۇندا ەمەس.
ەڭ باستى ماسەلە، پروزا كەمەلىنە كەلىپ، جەتىلگەن كەزدە، شىن مانىندە ونىڭ ءوزى ناعىز پوەزيا بولىپ كەتەدى.
چەحوۆ، لەرمونتوۆتىڭ "تامان" مەي پۋشكيننىڭ "كاپيتان قىزى" پروزانىڭ قۇنارلى ورىس ولەڭىمەن تۋىستىعىن دالەلدەپ دايەكتەيدى — دەپ ەسەپتەگەن.
"پروزا مەن پوەزيانىڭ اراسىنداعى شەكارا قايدا — مەن ونى ەشقاشاندا تۇسىنبەسپىن" — دەپ جازدى ليەۆ تولستوي وزىندە اسا سيرەك كەزدەسەتىن قىزۋلىقپەن. "جاستىق شاقتىڭ كۇندەلىگىندە" ول وسىنداي ءبىر-اق ساۋال قويادى.
"پوەزيا مەن پروزا، باقىت پەن باقىتسىزدىق نەلىكتەن ءوزارا تىعىز بايلانىستى. قالاي ءومىر ءسۇرۋ كەرەك. كەنەتتەن پوەزيا مەن پروزانى قوسۋعا تىرىسۋ قاجەت پە، الدە سونىڭ بىرەۋىنەن عانا راقات تاۋىپ، سودان كەيىن بارىپ، ەكىنشىسىمەن زورلاپ تىرشىلىك ەتۋ كەرەك پە؟
ارماننىڭ اقيقات بولمىستان جاقسىراق جاعى بار؛ ال اقيقات بولمىستىڭ دا ارماننان ارتىق جاعى بولادى. تولىق باقىت وسىنىڭ ەكەۋىنىڭ باسىن بىرىكتىرۋدەن تۋار ەدى".
اسىعىس ايتىلعان بۇل سوزدەردە دۇرىس وي بار؛ ادەبيەتتەگى ەڭ بيىك، كىسىنى تابىندىراتىن قۇبىلىس، ناعىز باقىت بولىپ سانالاتىن نارسە، پوەزيا مەن پروزانىڭ تابيعي ۇلاسۋى ياعني دالىرەك ايتساق، پوەزيانىڭ مان-ماڭىزىمەن، ونىڭ قۇنارلى نار-سولدەرىمەن، اسا ءمولدىر اۋاسىمەن، ونىڭ تۇتقىن ەتەر بيلىگىمەن تولىسقان پروزا بولىپ تابىلار ەدى.
بۇل جايتتا مەن "تۇتقىندايتىن" (وزگە سوزبەن ايتساق — "تۇتقىنعا الاتىن") دەگەن سوزدەن سەسكەنبەيمىن. ويتكەنى پوەزيا كىسىنى تۇتقىنعا تۇسىرەدى، جانە ەلەۋسىز جولمەن، ءبىراق ول يگەرۋگە بولمايتىن كۇشپەن ادامدى شىرقاۋ بيىككە كوتەرەدى نەمەسە ونى شىن مانىندە جەردىڭ كوركى دەرلىك جاعدايعا، ياكي ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز قان-جانىمەن، ءبىراق اق-ادال پەيىلىمەن "جاراتىلعاننىڭ ءتاجى" دەپ اتالاتىن دەڭگەيگە جاقىنداتادى.
ۆلاديمير ودويەۆسكيي "پوەزيا دەگەنىمىز ادامزاتتىڭ بىردەڭەگە جەتۋدى قويىپ، سو جەتكەن تابىستارىن پايدالانا باستايتىن جاعدايدىڭ ىلكى حابارشىسى" دەپ ايتقاندا، ول ءىشىنارا دۇرىس ايتقان.
اۋدارعان ءابىلمىجىن جۇمابايەۆ
You Might Also Like
-
مەن پريپيات وزەنىن بويلاي پاروحودپەن چەرنوبىل دەگەن جەردەن كييەۆكە قايتىپ كەلە جاتتىم. جازدا مەن چەرنوبىل تۇبىندە، وتستاۆكاداعى گەنەرال ليەۆكوۆيچتىڭ قاراۋسىز قالعان مەكەن-جايىندا تۇردىم. مەنىڭ سىنى...
