InfoHub Logo

كاسىپورىن باستىعىنا بەرىلگەن سىرتتاي مىنەزدەمە

وسى مىنەزدەمە بەرىلدى، وسىنى ۇسىنۋشى ەلەمەس توقايەۆقا. سارىسۋ اۋداندىق تۇرمىس كومبيناتىنىڭ ديرەكتورى. مالشىلاردىڭ جاعدايىن بىلمەگەنىمەن مال ونىمدەرىن جانىنداي جاقسى كورەتىن ادام. اسىرەسە، مالدىڭ ەتىن، ءسۇتىن قاتتى قادىرلەيدى. قىمىز ءىشىپ قىزارا ءبورتىپ، ەت جەپ ەكى يىعىنان دەم الىپ ءجۇرۋدى جەك كورمەيدى. جالاقىسىن دا جارتى اي سايىن ۋاقتىسىمەن الىپ تۇرادى. ساعات كۇندىزگى ونداردا كەڭسەگە سوعىپ كەتپەيدى دەگەن كىسىنىڭ كوزى شىقسىن. ءبىراق قاراۋىنداعىلاردىڭ ىستەپ جاتقان جۇمىسىن اشىق كوزىمەن كورىپ قابىلدادى دەپ ايتقان كىسى بولسا، جاعىنا جىلان جۇمىرتقالاسىن. ءوزى ءۇشىن باسقاعا قاعازعا قول قويدىرمايدى. اق قاعازدىڭ بەتىنە قانشا يرەك سالسا دا ءبارى وزىنىكى. وتىرىك ايتىپ نە كەرەك، ءىسىنىڭ ءبىر جاقسى جەرى وسى. بىرەۋدىڭ ءۇيىن ۇپتەپ، اقشاسىن سۇتتەپ كورگەن جەرى جوق.

ءبىراق سوندا دا جۇرت، اسىرەسە، مالشىلار ونى قاتتى قارعايدى. سارىسۋلىقتار ونى ەلەكە دەگەنىمەن باسقا جەرلەردەگى مالشىلار ونى كەلەكە ەتەدى. «ىشكەنىڭ ءىرىڭ، جەگەنىڭ جەلىم بولسىن!».«وزىڭدىكى وزىنە بۇيىرماسىن!»، «العانىڭ اس بولماسىن!» دەسەدى ولار. ەستىگەن قۇلاققا جامان ەكەن. مۇنداي تۇرپىدەي سوزدەر ەستىگەندە كىرپىدەي جيىرىلعانىنمەن امال نە، جارعاق قۇلاعىڭدى كوپ سوزىنەن قالاي جاسىرارسىڭ. قارعىس اتىپ، نەمەسە قارعىستان قاعىنىپ ولگەن ادامنىڭ مولاسىن ءالى ەشكىم كورگەن ەمەس. ال ەگەر ونداي ادام ولەر بولسا، ەلەمەس توقايەۆ ءبىر-اق كۇندە ءىشى باسىنان اسىپ، شىتىر جەگەن وگىزدەي اۋناپ، دومالاپ الدەقاشان ءجونىن تابار ەدى. كەرىسىنشە قارعىستار ەلەكەڭنىڭ قاعاناعىن قارق ەتەدى: سارىسۋلىقتاردىڭ ساناعىنان دا، ساناتىنان دا قالىپ كورگەن ەمەس مال سويىلعان جەردەن.

جالپى ەلەكەڭنىڭ ەرەكشە قاسيەتى، وعان ءسوز دارىپ كورگەن جوق. ونىڭ ءبىر قۇلاعىنان ايتقان ءسوز ەكىنشى قۇلاعىنان اعىپ كەتەدى. قارعىس تۇگىل، تالاي ۇلكەن جيىندارداعى ەسكەرتپەلەر دە ونى ەلەڭ ەتكىزگەن ەمەس. سوندىقتان ىشكەنى ءىرىڭ ەمەس، قىمىز، جەگەنى جەلىم ەمەس، جامباس، ونىڭ ءبارى ەلەكەڭە اردا زاماننىڭ ەڭ جۇمساق ىشكە جاعىمدى تاعامدارىنىڭ ءبىرى — ايتۋلى كونديتەردىڭ قولىنان شىققان تورتتاي ءسىڭىپ، بالداي باتادى. قالا بەرسە ىرسيىپ پىسكەن باس تا، مايلى جامباس تا، قايقى باس قازىلار دا، قىستان قالعان ءسۇر ونىڭ سىباعالى ۇلەسى. ودان ول تۇسكەن ەمەس، قۇسقان ەمەس. ءالى ءبىر قاقالعان جەرى جوق. تەك بەرە بەر، بەرە بەر.

مىنەزدەمە بولعان سوڭ ءبىر جاقتى كەتپەي، ەلەكەڭنىڭ بار «قادىر-قاسيەتىن» تۇگەل ايتقان دۇرىس. تالاس بويىنداعى قالىڭ مالشى العانىن ادالداپ الىپ ۇيرەنگەن جاندار، بۇل ولاردىڭ ادەتى. ەگەر قويى قوڭدى، تۇيەسى قومدى، سيىرى اۋكەلى، جىلقىسى جالدى بولماسا، ولار ونداي ارىق مالدى مەملەكەتكە تاپسىرىپ كورگەن ەمەس. ال ەلەكەڭدەر مالشىنىن كيىن دا، قاستەرلى دە ەنبەگىن كورىپ وتىرىپ ونى قادىرلەمەيدى. ەلەكەڭدەر كوز جۇمبايعا سالاتىن ءبىر جامان ادەتى بار.

مۇنداي مىنەزدەمەدە ونى دالەلدەمەسە بولا ما؟ مىسالى ول باسقاراتىن تۇرمىس كومبيناتى مالشىلارعا ارناپ كيىز ءۇي جاسايدى. شىنىن ايتۋ كەرەك، ونىڭ دا ۋىعى، كەرەگەسى، شاڭىراعى بار. ارينە، «ۇرىنىڭ قاتىنى وزىنە لايىقتى» دەگەندى ەستىگەندەرىڭىز بار بولار. بۇلار جاساعان ءۇيدىڭ دە تازدىڭ باسىنا لايىقتى كوبى بولاتىنىنداي باۋ-شۋى بار. باياعىدا تۇندە قورقىپ كەلە جاتقان بىرەۋ الدىنان قارايىپ كورىنگەن ءۇي سىقىلدى جوق بىردەمەنى كورىپ «مىناۋ ءۇي مە، شوشالا ما، قۇدايدان بۇرىن وسى الا ما؟!» دەگەن ەكەن. نەسىن ايتاسىز. ەلەكەڭدەردىڭ جاسايتىنى وسى شوشالانىڭ اعايىنى. ەگەر بۇل مىنەزدەمەگە سەنبەي كوزىمەن كورگىسى كەلگەندەر جامبىل وبلىسىنىڭ «قاراكەمەر» سوۆحوزىنىڭ № 3 فەرماسىنا بارسىن. بىلتىرعى الىنعان ۇيلەردى ايتپاعاندا بيىلدىڭ وزىندە بۇلار ەلەكەڭدەردەن ون شاقتى ءۇي ساتىپ العان. ونى ەلەكەڭ ءبالسىنىپ زورعا بوساتقان. ءتورت قانات، بەس قانات دەگەن اتى بولماسا قۇرقىلتايدىڭ ۇياسىنداي. ەگەر سەنبەگەندەر بولسا. سول جەردى ءبىر شولىپ ءوتسىن. وندا ول ۇيلەر تۋرالى تۇرپىدەي سوزدەن باسقاسىن دا ەستيدى.

ەلەمەس-اۋ، ەلەمەس،
قىلمىسىڭ سەنىڭ ەلەنبەس،
كەلەر-كەتەر باستىقتار،
ماڭگى قالار ەل ەمەس.
وتىرىك قىلمان شىن ءسوزدى،
تىڭداساڭشى ءبىر كەڭەس...—

دەگەن ولەڭدى دە قۇلاعى شالادى. ەلەكەڭ وسىنداي اڭىز بولعان مەكەمەنىڭ باسشىسى.

مىنەزدەمەنىڭ باسىندا ەگەر ەلەكەڭ ءۇي جاساۋشىلاردىڭ ءىسىن ءوزى قابىلدادى دەگەننىڭ جاعىنا جىلان جۇمىرتقالاسىن دەلىندى. ولاي دەيتىنىمىز بۇل ءۇيدىڭ باعاسى ونشا قىمبات بولسا، كەرەگەسىنە پايدالانعانى جاس بالانىڭ شىناشاعىنداي شىبىق. ەلەكەڭ ونى كورگەن جوق. كورە تۇرىپ جىبەرسە وندا ەلەكەڭنىڭ كوزىن اقشەل قاپتاعان. ال ۋىقتاردى تەزگە سالىپ قورداعا كومىپ ەشكىم اۋرە بولماعان. قاراعايدان تىلىنگەن رەيكالاردىڭ ەكى جاعىن جونىپ ۋىق رەتىندە ۇسىنا سالعان. ەلەكەڭنىڭ ماقۇلداعان، ونىڭ باس ينجەنەرى قالىمبەتوۆ ۇناتقان ۋىقتى كەرەگەنىڭ باسىنا تات'اندا ول ورتاداعى شاڭىراقتى ەمەس، ايدالانى، اسپاندى كوزدەيدى. ءار تاقتاي-ۋىق ءار جاققا تارتادى. ال بۇل شوشالانى تۇرعىزعاندا ول اتەش بولار تاۋىق جۇمىرتقاسىنداي سۇيىرلەنىپ شىعا بەرەدى. ال ايتىڭىزشى! ەلەكەڭ سىقىلدى كوزى بار كىسى وسىنى كوردى دەپ ايتۋعا اۋىز بارا ما؟

ەلەكەڭدەر ءۇيدى ىقتاسىن جەرلەرگە ارناپ جاسايدى. جەل بولماسىن دەڭىز. جەل بولسا... ءوي، ايتا كورمەڭىز. «تۇيەنى جەل شايقاسا، ەشكىنى اسپاندا كورەرسىڭ» دەگەندەي، بايىرعى كيىز ءۇيدى جەل قوزعاسا، دالانى جالعىز كەزەتىن جاساندى قاڭباعىڭىز وسى بولادى. بۇل تىمىق

تالاس بويىندا ايتەۋىر ءىلىنىپ تۇر، ال جامبىلدىقتاردىڭ سارىارقاعا جىبەرگەندەرى قايتەر دەسەڭىزشى. ءىشىن تارتىپ ۇلىعان سارىارقانىڭ اساۋ جەلىنىڭ وتىنە قالاي شىعار ەكەن!؟ وسىنى ويلاپ سالۋعا ساعاناعى، شانشۋعا قالامدانباعان تاقتاي-ۋىعى كەلمەي جاتقاندا مالشىلار ەلەكەڭدى قاراماعاندا، اينالادى دەيمىسىز. توقايەۆ پەن قالىمبەتوۆتىڭ وندىرىستىك تالعامى وسىنداي جىلىمشى ەكەن. ال سارىسۋ تۇرمىس كومبيناتىن باسقاراتىن جامبىل تۇرمىستىق قىزمەت كورسەتۋ باسقارماسىنداعىلار ازىرگە كيىز ءۇي جاسالىنعانى تۋرالى مالىمەتتى جيناپ وتىرعان كورىنەدى. مۇنىن ءوزى ەلەكەڭدەردىڭ اق دەگەنى العىس، قارا دەگەنى قارعىس بولادى دەگەن ءسوز.

ولار جاساعان ۇيلەردىڭ كيىزى دە جەتپەي، ەلىك اۋىزدانىپ كەتەدى. «تەرىسىن سىپىرعان تۇلكى قابىرعاسىنداي ىرسيىپ تۇرعانىن شىركىننىڭ» دەپ تراكتوريست نۇرجاۋوۆتىڭ ايتقانىن اتتەڭ توقايەۆ پەن قالىمبەتوۆتەر ەستىسە-اۋ، شىركىن. ءبىراق تالاي ايتىلعاندىقتان، تالاي ەستىگەندىكتەن ولاردىڭ قۇلاعى وسى كەزدە كوڭگە اينالىپ كەتكەن. سونىمەن شي كەرەگە، قاراعايدان جونىلماي، تىلىنگەن تاقتاي ۋىقتى ءۇي ۋىققاپتاي شوقيا قالعاندا، شوشىماي تۇرا المايسىڭ. «ەت دەگەندە بەت بار ما؟» دەيتىن ەلەكەڭنىڭ ەت، ماي جاساۋشىلارعا جاساعان ءۇيى وسىنداي.

مىنەزدەمە توقايەۆقا جانە ونىڭ قىزمەتتەستەرىنە وبلىستىق، پارتيا، سوۆەت ورىندارىنا ۇسىنۋى ءۇشىن بەرىلدى. مالشىلاردىڭ اراسىندا بولىپ، ءۇيدى كوزىمەن كورگەن مىنەزدەمەنى قۇراستىرعان توقايەۆتى قاتتى قۇرمەتتەۋشى بالباقتىڭ ءوزى.

1967

---