InfoHub Logo

ەرتە، ەرتە، ەرتەدە، قالىڭ ورماننىڭ ىشىندەگى ءبىر ۇيدە ءۇش ايۋ ءومىر ءسۇرىپتى. ولار: ەڭ ۇلكەنى — اكە ايۋ، ودان كىشىرەگى — انا ايۋ، ەڭ كىشكەنتايى، قونجىعى — بالا ايۋ. ءۇش ايۋدىڭ ءۇيى شاعىن بولعانىمەن وتە تياناقتى ەدى. ءار زاتتىڭ ءوز ورىندارى بار بولاتىن.

ءۇي ءۇش بولمەدەن تۇراتىن. ءبىرىنشىسى — تاماقتاناتىن اس بولمەسى، ەكىنشىسى — ورتاسىندا اشىق پەشى بار دەمالاتىن بولمە، ءۇشىنشىسى — جاتىن بولمە.

اكە ايۋ — اعاش شەبەرى. ول ورمانداعى اعاشتاردى قۇلاتىپ، ولاردان نەشە ءتۇرلى زاتتار جاسايدى. ۇيىندەگى جيھازداردى دا ول ءوز قولىمەن جاساعان بولاتىن. انا ايۋ، ورماننان جيدەكتەر تەرىپ كەلىپ، تاماق ازىرلەيدى، ءۇي شارۋاسىمەن اينالىسادى. ال بالا ايۋ اكەسىنە دە، اناسىنا دا كومەكتەسەدى.

كەشكە دەيىن تىرشىلىك قامىمەن جۇرگەن ايۋلار، كەش باتا ۇيلەرىنە ورالىپ، اس بولمەدە تاماقتانادى. سودان سوڭ دەمالاتىن بولمەگە كىرىپ، شاي ءىشىپ وتىرىپ، كورگەن-بىلگەندەرىن ايتىپ، اڭگىمە-دۇكەن قۇرادى.

دەمالاتىن بولمەدەگى پەشتىڭ جانىندا ءۇش ورىندىق بار. ءار ايۋ ءوز ورىندىعىنا بارىپ وتىرادى: اكە ايۋ ۇلكەن ورىندىققا، انا ايۋ ودان كىشىرەك ورىندىققا، بالا ايۋ كىشكەنتاي ورىندىققا.

اڭگىمەلەسىپ بولعان ايۋلار جاتاتىن بولمەگە كىرىپ، دەمالادى. ولاردىڭ ءارقايسىسىنىڭ ءوز توسەگى بار. اكە ايۋدىڭ توسەگى وزىنە ساي ۇلكەن. انا ايۋ دىڭ توسەگى ودان كىشىرەك. بالا ايۋدىڭ توسەگى ءوزى سياقتى كىشكەنتاي. تاڭەرتەڭ ايۋلار ەرتە ويانىپ، ەرتەڭگىلىك اسىن ىشەدى. اناسى، ادەتتە، بوتقا ءپى سىرەتىن. سودان سوڭ، ول ىستىق بوتقانى ءارقايسىسىنىڭ تاباعىناسالىپ بەرەدى.

ايۋلاردىڭ ىدىستارى دا وزدەرىنە ساي ءار الۋان ەدى. اكە ايۋدىڭ تاباعى ۇلكەن. انا ايۋدىڭ تاباعى ودان كىشىرەك. بالا ايۋدىڭ تاباعى كىشكەنتاي.
قاسىقتارى دا ءۇش ءتۇرلى. ۇلكەن قاسىق — اكە ايۋدىكى. ورتانشى قاسىق — انا ايۋدىكى. كىشكەنتاي قاسىق — بالا ايۋ — قونجىقتىكى.

ءبىر كۇنى ءۇش ايۋ ورمان ارالاپ، سەرۋەندەپ كەتەدى. وسى كەزدە ورماندا ساڭىراۋقۇلاق، گۇل تەرىپ جۇرگەن ءبىر كىشكەنتاي، التىن شاشتى قىز اداسىپ كەتەدى. قايتار جولدى ىزدەپ ءجۇرىپ، قالىڭ اعاشتار اراسىندا تۇرعان ەسكى ۇيگە كەزىگەدى. «ورماننىڭ ىشىندە تۇرعان بۇل كىمنىڭ ءۇيى بولدى ەكەن؟» دەپ تاڭدانادى قىز.

ۇيگە جاقىن كەلىپ، ەسىگىن قاعادى. ءبىراق ەشكىم جاۋاپ بەرمەيدى. قىز تاعى دا ەسىك قاعادى. ءۇن قاتقان جان جوق. التىن شاشتى قىز ەندى ەسىكتى يتەرىپ كورىپ ەدى، ەسىك ايقارا اشىلىپ كەتەدى. قىز ىشكە كىرەدى. بولمەدە ەشكىم كورىنبەيدى.

التىن شاشتى قىز الدىمەن ءبىرىنشى — اس بولمەسىنە كىرەدى. بولمە ورتاسىندا ۇلكەن اعاش ۇستەل تۇر. ۇستەل ۇستىندە اس قۇيىلعان ءۇش ىدىس قويىلعان. ولاردىڭ ءبىرىنشىسى — ۇلكەن تاباق، ەكىنشىسى — ورتاشا تاباق، ءۇشىنشى — كىشكەنە تاباق. ءار ىدىستىڭ قاسىندا قاسىقتارى جاتىر: ۇلكەن قاسىق، ورتاشا قاسىق، كىشكەنە قاسىق.

التىن شاشتى قىزعا بۇنىڭ ءبارى قىزىق بولىپ كورىنەدى. «تاباقتار مەن قاسىقتاردىڭ كولەمى نەگە اركەلكى؟» دەپ ويلايدى ول. التىن شاشتى قىز الدىمەن ۇستەلدەگى ەڭ ۇلكەن قاسىقتى قولىنا الادى. ۇلكەن قاسىق ۇستاعانعا ىڭعايسىز ەكەن. قىز ۇلكەن قاسىقپەن ۇلكەن ىدىستاعى تاعامنىڭ ءدامىن تاتادى. استىڭ ءدامى ۇنامايدى.

سودان كەيىن، قولىنا ورتاشا قاسىقتى الادى. بۇل دا ۇلكەن قاسىقتان كىشىرەك بولعانىمەن، ۇستاۋعا ىڭعايسىز كورىنەدى. ول ەندى ورتاشا قاسىقپەن ەكىنشى ورتاشا ىدىستاعى تاعامدى ءىشىپ كورەدى. ونىڭ دا ءدامى جامان سياقتى.

التىن شاشتى قىز ەندى قولىنا كىشكەنە قاسىقتى الادى. كىشكەنە قاسىق ۇستاعانعا ىڭعايلى ەكەن. قىز كىشكەنە قاسىقپەن كىشكەنتاي تاباقتاعى تاعامنىڭ ءدامىن تاتىپ كورەدى. «قانداي ءدامدى!» دەپ ويلايدى. قىزدىڭ قارنى اش ەدى. ول كىشكەنتاي تاباقتاعى استى تۇگىن قالدىرماي ءىشىپ الادى.

ەندى ول ەكىنشى ورتاسىندا اشىق پەشى بار دەمالاتىن بولمەگە كىرەدى. ورىندىققا وتىرىپ، تىنىعۋ ءۇشىن وزىنە ورىندىق تاڭدايدى. ەڭ ۇلكەن ورىندىق — اكە ايۋدىكى، ودان كىشىرەگى — انا ايۋدىكى، ال ءۇشىنشىسى — بالا ايۋ — قونجىقتىكى.

كىشكەنتاي قىز ەڭ ۇلكەن ورىندىققا شىعىپ، ودان قۇلاپ تۇسەدى. ورتانشىسىنا ءمىنىپ ەدى، ىڭعايسىز كورىنەدى. كوڭىلىنەن شىققان تەك ءۇشىنشى قونجىقتىڭ ورىندىعى بولادى.

التىن شاشتى قىز قونجىقتىڭ ورىندىعىنا جايعاسادى. «ءۇي يەلەرى قايدا ءجۇر ەكەن؟ مۇمكىن ءقازىر كەلىپ قالار. ماعان ءۇيىمدى تاۋىپ بارۋىما كومەكتەسەر» دەپ ويلايدى ول. وسىلاي كىشكەنتاي ورىندىقتا ءبىرتالاي وتىرعان قىزدىڭ وتىرا، وتىرا ءىشى پىسادى. سودان سوڭ ول ورىندىقتى ارى-بەرى شايقاپ وينايدى. اقىرىندا كىشكەنتاي ورىندىقتى سىندىرىپ، ءوزى جەرگە قۇلاپ تۇسەدى.

قىز ورنىنان تۇرىپ، كەلەى جاتىن بولمەگە كىرەدى. بۇل جەردە ءۇش توسەك بار ەكەن. ەڭ ۇلكەنى — اكە ايۋدىكى، ورتانشىسى — انا ايۋدىكى، ال ءۇشىنشىسى — قونجىقتىكى.

قىز الدىمەن ەڭ ۇلكەن توسەككە شىعادى. بۇل توسەك وعان تىم ۇلكەندىك جاسايدى. ودان ءتۇسىپ، ەكىنشى — ورتانشى توسەككە جاتىپ كورەدى.
ءبىراق ورتانشى توسەك بيىك كورىنەدى. قىز جايلاپ ءۇشىنشى — كىشكەنە توسەككە وتىرادى. كىشكەنە توسەگى وعان ەڭ ىڭعايلىسى بولىپ كورىنەدى. قاتتى شارشاعان قىز وسى قونجىقتىڭ ورنىنا جاتىپ، ءتاتتى ۇيقىعا باتادى.

بۇل كەزدە ورماندى ارالاپ شارشاعان ءارى قارىندارى اشقان ايۋلار ۇيلەرىنە ورالعان ەدى. ولار الدىمەن تاماقتانباقشى بولىپ اس ۇيگە كىرەدى.

ۇلكەن ايۋ ۇلكەن قاسىعىن ۇستاپ:

— مەنىڭ قاسىعىما تيىسكەن كىم؟ — دەپ، اقىرادى جۋان داۋىسىمەن. — مەنىڭ قاسىعىمدى ورنىنان قوزعالتقان كىم؟ — دەيدى ناستاسيا پەتروۆنا.

قونجىق جىڭىشكە داۋىسىمەن:

— ال مەنىڭ قاسىعىممەن بىرەۋ تاماق جەپ ءتى، — دەيدى جان-جاعىنا قاراپ. اكە ايۋ ۇستەلدىڭ ۇستىندەگى ەندى ءوز تا باعىنا قاراپ، جۋان داۋىسىمەن:

— مەنىڭ ىدىسىما تيىسكەن كىم؟ — دەپ اقىرادى. انا ايۋ دا ىدىسىنا قاراپ:

— مەنىڭ تاباعىمدى ورنىنان قوزعالتقان كىم؟ — دەيدى اشۋلانىپ.

كىشكەنە قونجىق جىڭىشكە داۋىسىمەن:

— مەنىڭ تاماعىمدى مۇلدەم ءىشىپ قويىپتى، — دەيدى بوس تاباقتى قولىنا الىپ.
— مەن ەندى نەمەن تاماقتانامىن؟ بالا ايۋدىڭ رەنجىگەنى سونشا، جىلاپ جىبەرەدى. اكە ايۋ مەن انا ايۋ قونجىقتى ارەڭ دەگەندە جۇباتادى. ولار ءوز تاباقتارىنداعى استى ءبولىپ بەرىپ، ۇشەۋى تاماقتانادى.

كەشكى استارىن ىشكەن ايۋلار ەندى دەمالاتىن بولمەگە كىرەدى. اكە ايۋ ءوزىنىڭ ۇلكەن ورىندىعىنا قاراپ:

— كىم مەنىڭ ورىندىعىمدى قوزعالتقان؟ — دەيدى زور داۋىسىمەن.

انا ايۋ بولسا:

— ال مەنىڭ ورىندىعىما وتىرعان كىم؟ — دەيدى نالىپ. ونىڭ داۋسى ۇلكەن ايۋعا قاراعاندا جايىراق شىعادى.

— مەنىڭ ورىندىعىمدى بىرەۋ، ءتىپتى، سىندىرىپ تاستاپتى، — دەيدى قونجىق تاعى دا جىلامسىراپ.

— ءاي-اي-اي، — دەپ باسىن شايقايدى انا ايۋ.

— ەشتەڭە ەتپەيدى، بالام. قۇداي قالاسا، ساعان باسقا، بۇدان دا ادەمى ورىندىق جاساپ بەرەمىن، — دەيدى اكە ايۋ قونجىعىن جۇباتىپ.

ءۇش ايۋ ەندى جاتىن بولمەگە كىرەدى. اكە ايۋ ءوزىنىڭ ۇلكەن توسەگىنە قاراپ:

— مەنىڭ توسەگىمە جاتقان كىم؟ — دەيدى اقىرىپ. انا ايۋ:

— ال مەنىڭ توسەگىمە شىققان كىم؟ — دەپ، باسىن شايقايدى.

قونجىق بولسا:

— وي، مەنىڭ توسەگىمدە بىرەۋ جاتىر، — دەيدى تاڭ قالىپ. ايۋلار قونجىقتىڭ توسەگىنە جاقىندايدى. ماۋجىراپ ۇيىقتاپ جاتقان كىشكەنتاي قىزدى كورەدى دە، ۇشەۋى جامىراپ:

— قارا مۇنى! — ۇستاڭدار! ۇستاڭدار!

— ۇستا ونى! — دەپ ايقايعا باسادى.

ۋ-شۋدان ويانىپ كەتكەن قىز جانىندا تۇرعان ءۇش ايۋدى كورەدى. قاتتى قورىققان ول اشىق تۇرعان تەرەزەدەن جەرگە سەكىرىپ تۇسەدى. الدى-ارتىنا قاراماي قاشا جونەلەدى. قىزدى ۇستاي الماعان اكە ايۋ، ان ايۋ مەن بالا ايۋ — قونجىق ۇشەۋى ارتتا قالادى. التىن شاشتى قىزدىڭ ارتىنان ۇلكەن تاباق ۇشادى.

---