InfoHub Logo

ەرتە زاماندا قاشاق دەگەن ەل بولىپتى. بۇل ەلدىڭ عايىپ دەگەن حانى بولعان ەكەن. عايىپ حان اسقان بالۋان جانە وعان ساي ايلاعا شەبەر باتىر بولىپتى.

وسىنداي داۋىرلەپ تۇرعان زامانىندا ارتىما اتاعىمدى قالدىراتىن ءىس ىستەۋىم كەرەك — دەپ ويلاپ، وسى ويىن جاۋشىلىققا تياناقتاپ، ماڭايىنداعى حاندارمەي سوعىس اشىپ ەل-جەرىن جاۋلاپ الىپ، اتاعى بارعان سايىن اسا بەرگەن ەكەن.

قالمان دەگەن حاننىڭ ەلىن دە شاۋىپتى. عايىپ حاننىڭ ءوز تۇسىنداعى جاۋگەرشىلىكتىڭ سوڭعىسى دا وسى قالمان سوعىسى بولىپتى.

         عايىپ حاننىڭ جاسى ۇلعايىپ، بۇرىنعى كۇش-قايراتى قايتىپ بوساعانىن ءبىلىپ، وسىدان  كەيىن ەشبىر حاننىڭ ەلىن ىزدەپ بارىپ سوعىس اشپاپتى. ال جەڭىلگەن حاندار تەگىندەگى ءدۇمپۋ ايبارىنان قورقىپ، عايىپ حاندى ىزدەپ كەلىپ سوعىس اشىپ كەك قايتارۋعا كەلمەگەن ەكەن.

قالمان حان عايىپ حاننان جەڭىلىس تاپقان سوڭ قالعان كۇش-قۋاتىن جيىپ قايتكەن كۇندە جازىقسىز ەلىمدى  جاۋلاعان عايىپ حاندى  ويران ەتسەم دەگەن ارماندا بولىپتى.

قالمان حان وسى ويىن ورىنداۋ ءۇشىن ءوز حالقىنا مىنانداي جاريا شىعارىپتى:

— كىمدە قانداي ايلا، كىمدە قانداي ونەر بار، سونداي ونەرلى ادام مەنىڭ ورداما كەلىپ ونەر سايىسىنا ءتۇسسىن. ول ونەر تەك جاۋ الۋعا بەيىمدى بولسىن! وسى سايىستان ونەرى اسىپ جاۋىمدى جەڭۋگە كومەگى تيگەي ادامعا سول ادامنىڭ ومىرىنە جەتەرلىك التىن بەرىپ، باس ءۋازىرىم جانە قولباسشىم بولدىرامىن، – دەپتى.

حاننىڭ بۇل جارياسىن ەستىگەندەر، ازدا بولسا ونەرىن كورسەتىپ ومىرىمىزگە سەپ بولارلىقتاي سىيلىعىن الامىز دەسىپ، جان-جاقتان كەلىپ سىنعا ءتۇسىپتى.

كەلۋشىلەردىردىڭ ىشىندە جاس مولشەرى الپىستى القىمداپ قالعان بۇكىرلەۋ كەلگەن ءبىر كەمپىر دە كەلىپتى. كەمپىر باسقالارداي ەمەس، حاننىڭ قاندايلىق سوعىس اشقالى جاتقاندىعى، سايمان كۇشى، اسكەر سانى، جاۋعا ىستەيتىن امال ايلاسى، سوعىساتىن حاننىڭ كۇش، ءتاسىلىنىڭ قانداي ەكەندىگىن قالمان حان ءوزى بىلەتىن، بىلمەيتىندىگى سياقتىلاردى ارىلتا سۇراپ، قالمان حاننىڭ ويلاپ وتىرعان سوعىس  ءىسى ءوز كوڭىلىنە جاقپايتىندىعىن ايتىپتى:

— تاقسىر، ءسىزدىڭ مىنا ويلاپ وتىرعان ءىسىڭىزدى ويلاسام، جاۋدىڭ اۋزىنا ءوزى بارىپ تۇسەتىن كىسىنىڭ قىلىعىنا ۇقساتامىن.

مەن ويلاعاندا  عايىپ حاننىڭ ايلا ءتاسىلىن، جاۋعا دايىندىق كۇشىن، اسكەر سانىن، وعان بولىساتىن كومەگىن تۇگەل ءبىلىپ الىپ، سول كۇشىنە قاراي كۇش، جاساق جوندەپ، سونان كەيىن، ەندى جەڭەتىن بولدىم دەپ عانا بارۋ كەرەك بولادى عوي. مۇنداي اقىل ايتىپ وتىرعانىم مەندە بەكەر جاس جاسادى دەيسىز بە، وسى جاساعان ءومىرىمنىڭ اۋداندىسىن دەرلىك سىزدەن نەسىن جاسىرايىن: ايارلىق پەن الداۋ-ارباۋ جولىندا وتكىزدىم. سوندىقتان ءسىزدىڭ وسى ويلاپ وتىرعان نيەتتى ساپارىڭىزعا مەنىڭ دە پايدام تيمەس پە ەكەن دەگەن ويدامىن، قالاساڭىز مەن دە اسكەرمەن بىرگە بارسام ەكەن. جەڭۋ ءۇشىن اسكەر سانىن كوبەيتكەننەن گورى ايلا ءتاسىلدى كوبەيتسەك عانا جاۋدى الا الامىز. عايىپ حانعا اسكەردىڭ كوبى دە، ازى دا ءبىر. ونىڭ قايراتى مەن ايلا ءادىسى دۇنيەدە اسقان ادام. ەرتە زاماننان عايىپ حانعا دەگەن وشپەندىلىگىم، ءىشىمدى وتتاي جالايدى. عايىپ حانعا قارسى شىعاتىن ادام بالاسى تابىلماعان سوڭ جالعىزدىڭ ءۇنى شىققان با تاقسىر، قورعالاپ ءجۇرۋشى ەدىم. مىنا ءسىزدىڭ نيەتىڭىزدى ەستىگەننەن بەرى قۇداي تىلەگىمدى بەرگەن ەكەن دەپ قاتتى قۋانىپ ءسىزدىڭ الدىڭىزعا بۇگىن كەلىپ وتىرعان جايىم وسى ەدى، – دەگەندە قالمان حان:

— شەشە، عايىپ حانمەن قالاي وشپەندى بولىپ ەدىڭىز؟ – دەپتى.

— ول زاماندا ءسىزدىن جاس بالا كەزىڭىز عوي. ءسىزدىڭ اكەڭىز وسى عايىپ حانمەن تاعى ءبىر رەت قاقتىعىس بولىپ قالعاندا مەنى كۇيىككە دۋشار ەتكەن عوي. مەنىڭ اكەم دە اسقان ايلاكەر، باتىر بولعان ادام ەدى. سول سوعىستا عايىپ حاننىڭ قولىنا ءتۇسىپ، ادام كورمەگەن قورلىقپەن قازاعا ۇشىراعان ەدى. ول كەزدە مەن جاس بولدىم، اكەمنىڭ ۇلى بولماعاندىقتان جوقتاۋسىز كەتكەن ەدى. وعان مەن وشىكپەي كىم وشىگەدى، – دەپ ورىنسىز وتىرىگىن سوعىپ بەرىپتى ايار كەمپىر.

— جارايدى شەشە، ونداي بولعاندا عايىپ حانعا مەنەن ءسىزدىڭ كەگىڭىز كۇشتى ەكەن. ونداي ادامدى جاۋعا بارما دەپ نەگە ايتايىن. ءسىز دە ونەرىڭىزگە سەنىپ ايتىپ وتىرعان شىعارسىز. ايتقانىم ايتقان عايىپ حاندى ءسىزدىڭ ايلا ءتاسىلىڭىزدىڭ كومەگىمەن الا السام قالاساڭىز ءوزىڭىزدى، قالاماساڭىز بالاڭىز، جاقىندارىڭىزدىڭ كىمىسى بولسا دا ايتىلعان سىيلىقتى مۇلتىكسىز ورىنداپ بەرەيىن، – دەپ سەنىمىن دە بەرىپتى قالمان حان.

— تاقسىر، عايىپ حاندى الا المايدى ەكەنمىن دەپ ۋايىمداما. بۇل جاۋعا مەن بارعاندا ماعان كۇش كومەگى قاتتى تيەتىن، مەنىڭ ايتقاندارىمدى بۇلجىتپاي ورىندايتىن كالەم دەيتىن جىگىت بار. سول جىگىت تە جاۋعا مەنىمەن بىرگە باراتىن بولسىن. وسى جىگىتتىڭ ارقاسىندا جاۋ الىنباق. سىزدەن مەنىڭ ۋازىرلىك شەن الاتىن قاي كەلىسكەن ءتۇرىم بار. سول جىگىت اتالعان سىيلىكتارىڭىزدى السا بولعانى. سوندا ءبىر ايتارىم: سول جىگىت ءسىزدىڭ بەرەمىن دەگەن سىيلىعىڭىزدان باسقاداي نەنى الامىن دەسە دە تارتا كورمەڭىز. ول دا جان اۋىرتىپ سىيلىق تىلەمەس، – دەپ ەسكەرتىپتى كەمپىر.

— ونداي ازاماتتى ىزدەپ تاپپاي وتىرعامىن جوق پا. حان باسىممەن ءبىر جىگىتتىڭ تىلەگەنىن بەرە الماسام حان تەگىمە قارا كۇيە بولماي ما، قالاعانىن السىن، – دەپ  كەمپىرگە ريزاشىلىعىن ءبىلدىرىپتى قالمان   حان.

وسىنداي ايارلىق امالمەن كالەمنىڭ قولىن جەتكىزبەك بولىپ جۇرگەن كەمپىردىڭ ءوز ىشىندە ءبىر ۇلكەن وي جاتىر ەكەن:

بۇل – كالەم دەگەن جىگىتتىڭ تەگىندە تەڭىز جاعاسىنان تاۋىپ العان سيقىرلى تاياعى بولادى. تاياقتىڭ تىلسىم سىرىن كالەم بىلمەيدى دە، ءبىراق سىرتى ادەمى بولعان سوڭ دالاعا  تاستاماي ۇيىنە قىستىرىپ عانا قويادى ەكەن.

تاياقتى قولىنا ۇستاپ تۇرىپ قولقاسىن سۋىرىپ جاتسا دا تاياق ۇستاعان ادام، باسقا ادامعا كورىنبەيدى ەكەن. باراتىن جەرىنىڭ اتىن ايتىپ   «جەتكىز مەنى!» دەسە قانات ءبىتىپ، ۇشىپ بارىپ، كوزدى اشىپ  جۇمعاندا قالاعان جەرىنە جەتكىزەدى ەكەن. كورىنبەي كەلىپ قاستاندى ادامىنىڭ ءبىر جەرىنە تيگىزسە الگى ادامى بۋىلىپ قالادى ەكەن.

مىنە وسىنداي سيقىردىڭ قولىندا تۇرعانىن بىلمەگەندىكتەن كالەم تاياقتى ۇيىنە تىعىپ قويادى ەكەن.

بۇل تاياقتى العاش تاۋىپ اكەلگەن كەزدە كالەمنىڭ اكەسى:

— بالام وسى تاياعىڭدى كىسىگە بەرۋشى بولما. قىسىلعاندا ءبىر كەرەگىڭە جارار دەگەن ەكەن. ال تاياقتىڭ قاسيەتىن بىلەتىن ايار كەمپىر، نەشە الۋان سىيلىق تارتۋ الىپ كەلىپ قيىلا سۇراسا دا كالەم اكە وسيەتىن ەسىنە الىپ بەرمەگەن ەكەن. ءتىپتى كەمپىر سۇراعاننان كەيىن، تاياعىن بۇرىڭعىسىنان ارمان بەكەم جەرگە تىعىپ تاستايتىن بولعان.

كەمپىر كەلىسىمەن كەرىلىپ كەشىگىپ وتىرا بەرمەي كالەمگە كەڭەسىن بىلاي دەپ باستاپتى:

— بالام، مەن   ساعان  جانىم  اشىعاندىقتان  اقىلىمدى ايتايىن دەپ كەلدىم. ونەر دەگەندى ۇيرەنۋگە قىرىڭ بار، از-كەم بىلەتىنىڭ دە بار شىعار. سول از بىلەتىنىڭە ۇستەمە قوسىپ ونەرگە قۇلاش ۇرساڭ دەگەلى كەلدىم. مەنىڭ دە بىلەتىن ازداعان ايارلىق ونەرىم بار. بۇل  ونەرىمدى ۇيرەتىپ كەتەتىن مەنىڭ قاي الدى ارتىم تولىقسىپ وتىر. كەرەك دەسە ۇرپاق-جۇراعات جوق. ەندى مىنە «تورىمنەن كورىم جۋىق»، قۇلاشتاي عۇمىرىم بولسا، قارىستاي بولىپ قىسقاردىم. قانشا جۇرەر دەيسىڭ، قارا جەردىڭ قوينىنا كىرەتىن ۋاقىت تا تاياپ كەلەدى عوي. سول جەر قوينىنا مەن كىرگەندە ونەرىم وزىممەن بىرگە جەرگە كىرىپ قالا بەرەدى ەمەس پە. سوندىقتان وسى ونەرىمدى ورتاعا سالىپ ولسەم دە وپىق جەمەي كەتسەم ەكەن دەگەن ارمانىم بار ەدى. ال وپىك جەمەس ءۇشىن، تالاپتانىپ تالپىناتىن بىرەۋگە ۇيرەتىپ كەتسەم دەگەن ويىم بار ەدى. مۇنداي ويدى ورىندايتىنعا قاجىمايتىن تالمايتىن ادام كەرەك قوي. وسى ونەرگە سەنى ۇسىنا قالاپ كەلىپ وتىرمىن. مەن ويلاسام سەنىڭ ونەرگە ولقىلىعىڭ جوق، ۇيرەنىپ تە، ۇيرەنگەنىڭدى وزگەگە ونەگە ەتىپ تە شىدايتىن مەنىڭ قالايتىن ادامىم سەن دەپ كەلدىم. سول ءۇشىن مىنا حاننىڭ سوعىس سايىسىنا ءتۇسىپ، سور مەن باقتىڭ ءبىرىن قالاپ ومىردەن ب ا ق ىزدەسەڭ دەپ كەلدىم دەگەندە كالەم باسىن جۇلىپ  الىپ:

— ويباي شەشە-اۋ، ول نە دەگەنىڭىز، ونداي بىلەتىن ونەر، كۇش-قۋاتىم بولسا باسىما ورنايتىن ب ا ق داۋلەتتى جەك كورەدى دەيسىز بە؟ ءتىپتى بىلەرىم جوك،  قولىمنان كەلەرى جوق. قۇر دالباسامەن سىنعا ءتۇسىپ قۇرىعانشا،  ۇيىمدە وتىرا بەرسەم بولماي ما. جاس بولىپ وتىرعامىن جوق، قىرىقتى ارالاپ قىلاڭداپ –دەگەندە كەمپىر:

— قىرىق دەگەن جاس ەركەك ادامعا، قىزدارعا  قىرىن كەلەتىن ۋاقىت – دەپ كوپشىك قويىپ ءبىر قويىپتى ايار كەمپىر. سوندا كالەم:

— اتتەڭ شەشە-اي، قىزدارعا قىرىن كەلمەك  تۇگىل، قاتىن قايتىس بولعالى مىنە بەس جىلدىڭ ءجۇزى بولىپ قالدى. تولىقسىپ داۋلەتىم تۇرعان جوق توگىپ بەرىپ قاتىن الا سالاتىن. قامپايعان سىرتىم عانا ەمەس پە قانقايعان قارا ۇيدە، قارايىپ ءتۇتىن تۇتەتىپ وتىرۋ قاي كەلىسىپ تۇر دەيسىز. جۋىقتا قايتىس بولعان حارۋاننىڭ قاتىنىنا دا ءسوز سالىپ ەدىم، ماڭىنا دا   جولاتپادى. ءسىز عوي مەنى قىزداردىڭ توپ اراسىنا اپارىپ توعىتىپ جىبەردىڭىز عوي – دەپ كۇلىپ كەمپىردىڭ بەتىنە قاراپتى. كەمپىر:

— جارايدى، قاتىن الۋ دەگەن ەر ازاماتقا قارا باسپاق سۇيرەپ كەلگەننەن دە وڭاي ءىس. اقىلىما كونسەڭ، وسى ءقازىر ەكى ءتۇرلى  ايلا ۇيرەتەيىن، سەن ەندى كوپ مىلجىڭ ءسوزدى قوي، حانعا بارىپ سالەمدەسىپ كورىنىپ قايت. سوندا سەنىڭ ىستەيتىنىڭ: مەن سەنى ءقازىر مىنا شار تارتقان قالپىڭنان وزگەرتپەي، كۇلىمدەگەن گۇلدەي جاس ازامات قالىپقا كەلتىرەمىن، – دەپ كالەمدى ءبىر ۇشكىرىپ قالعان ەكەن، جيىرما بەس وتىزدىڭ اراسىنداعى جاس جىگىت بولىپتى دا شىعىپتى. بۇل عاجاپ ءىستى كورىپ تاڭىرقاسا دا، ىشىنەن قاتتى قۋانىپتى كالەم.

— ال ەكىنشىدە، ساعان ەكى ءتۇرلى ءدارى بەرەمىن. الدىمەن مىنا ءدارىنى «تاقسىر مىنا ءدارى باس اۋىرعاننىڭ ءدارىسى ەدى. سىزگە ءبىر كەرەگى بولار» – دەپ حاننىڭ قولىنا بەر. سوندا وردانىڭ ءىشى تولعان جىلان بولىپ كەتەدى. مۇنان حان ۇرەيلەنىپ قاتتى ساسىپ كوزى شاراسىنان شىعادى. سونان كەيىن مىنا ءدارىنى شاشىپ جىبەرسەڭ الگى قاپتاعان قالىن جىلان زىم-زيا جوق بولىپ شىعا كەلەدى. ۇرەيلەنگەن حان ەسىن جيعان سوڭ، «نە جۇمىسپەن كەلدىن كەدەيىم» دەپ سۇراسا، سەن:«تاقسىر، بولىپ جاتقان سايىسقا تۇسەتىن ونەرىمنىڭ ءبىر ءتۇرىن كوزىڭىزبەن كورسىن دەپ  ەدىم، ارى قاراي شىعارا بەرەتىن ونەرىمدە بولا بەرەدى دە داعى ات ءجونىڭدى ايتىپ، جاۋاپ كۇتپەي-اق قايتىپ كەت، – دەپ اقىلىن دارىسىمەن قوسا بەرىپ كالەمدى تۇرتكىلەپ قايراپ حانعا جىبەرىپتى ايار كەمپىر.

كالەم حانعا كەلىپ كەمپىردىڭ ۇيرەتكەندەرىن تۇگەل ورىنداپ، كەمپىرگە قايتىپ كەلگەن ەكەن، كەمپىر وعان:

— مىنە بۇل ونەردى كورگەن سوڭ حان ەندى سەنەن ايىرىلمايتىن بولعانى. ەندى حاننىڭ باس ءۋازىرىمىن جانە ەڭ بايلىقتىڭ يەسىمىن دەپ ءبىل – دەپ كالەمدى جىگەرلەندىرىپ تاستاپ كەمپىر ءوزى حانعا كەلىپتى.

قالمان حان، كەمپىر كەلگەندە قۇرمەتپەن ورداعا كىرگىزىپ ورىن ۇسىنىپتى. الدىنا داستارقان قويعىزىپ، شاراپ العىزىپ بارلىق ۋازىرلەرىمەن باس قوسىپ ديدارداسىپ وتىرىپ عايىپ حانمەن بولاتىن سوعىس جايىندا كەڭەس باستالىپتى. كەڭەس بەتالىسىن كەمپىر بايقاپ وتىرسا، قانتوگىس ۇلكەن سوعىس بولادى دەپ جورامالداپ وڭ مىڭ قول الىپ نەشە الۋان پالۋان، باتىر، قۇرال-سايمان، ات، تون، ازىق-تۇلىگىمەن دايىن ەتىپ جۇرگىزۋگە توقتاسقان، ەكەن سوندا كەمپىر:

— تاقسىر، مەنىڭ بايقاۋىمشا مۇنداي كوپ كۇش، قۇرال-سايماننىڭ كەرەگى شامالى. ادامداردى قان توگىسكە سالماي-اق امال مەن الدىڭىزعا عايىپ حاندى الىپ كەلىپ، ءمۇريت ەتىپ، حالقىن قولىڭىزعا سالۋ ءۇشىن ساربازداردى ساندالتپاۋ كەرەك. بۇعان تەك ءبىر مىڭ عانا قول اسكەر، بەس مىڭ التىن اقشا بەرسەڭىز بولعانى. ال وسىنداي اسكەردى باستاپ بارۋعا تەك كالەمدى جىبەرسەڭىز ونان كەيىڭگى جۇمىستى ءوز موينىما الايىن. ايتپاقشى سول كالەم الدىڭىزعا كەلدى مە؟ ول مىنا ونەر سايىسىنا تۇسكەن جوق پا؟ – دەپ حاننان مەكەرشىلەپ سۇراپتى ايار كەمپىر.

— ول ونەر سايىسىنان بۇرىن ءبىر عاجاپ ءىستى ماعان كورسەتىپ كەتتى. وسىندا سالەم بەرىپ ءبىر جاس جىگىت كەلىپ ەدى. اماندىققا كەلىپ وتىرا بەرىپ، ءوزىم كورگەن تۇگىل، ەستىمەگەن تاماشا كورسەتتى دە، ءجونىن دە ايتقان جوق، شىعىپ كەتتى. بار ايتقانى: سىزگە كەرەگىم بولىپ جاتسا، مەنىڭ اتىم كالەم دەگەن دەدى داعى كەتە باردى. ول الگى سيقىرلىعىن ىستەسە تاعىمدى ءقازىر الاتىن ءتۇرى بار– دەپتى. كەمپىر:

— ونىڭ قولىنان ءالى تالاي ءىس كەلەدى. مەندە بىلگەنىمدى  ۇيرەتەمىن وعان. ال ەندى، الگى مەن ايتقان ادامداردى باسقارىپ، كالەمگە تاپسىرىپ جۇرگىزىڭىز. اسكەر ءۇش ايدا جەتەتىن  بولار. بەس مىڭ اقشانى مەن الىپ كەتەيىن.  كالەم قولىن باستاپ عايىپ حاننىڭ ەلىنە تاياعاندا ءوزىم الدىنان شىعىپ الارمىن، – دەپتى.

وسىمەن ايار كەمپىرگە ابدەن ۇيىعان حان، قازىناشىنى شاقىرتىپ، بەس مىڭ التىن اقشانى ساۋدىراتىپ ساناپ، كەمپىرگە بەرىپ قويا بەرىپتى قالمان حان. كەمپىر حاننان شىعىپ، كالەمگە كەلىپ، حان الدىندا بولعان وقيعانى تۇگەل بايانداپ:

— ەندى حانعا بار دا، جارلىعىنا قارسىلىق ەتپەي، دەگەنىن ىستەي بەر دەپ، باياعى بەرەتىن سيقىرلى دارىلەرىنەن نەشە ءتۇرلىسىن بەرىپ،  ونىڭ شارتتارىن ۇيرەتىپ مەن ەندى بۇل جەردە تۇرماي، بۇرىن بارا بەرەمىن. بالام، وسى الگى مەن سۇراي بەرەتىن تاياعىڭدى ماعان الىپ بەرشى. ۇزاق ساپار جۇرەمىن عوي ءوزى ءبىر قولعا ۇستاپ جۇرگەنگە ۇناسىمدى تاياق ەدى دەپ ەسكەرۋسىز عانا سۇراپتى.

كەمپىردىڭ حيكمەتىن ويلاعاندا تاياق تۇگىل قارا باسى دەسە دە تارتقالى تۇرعان كالەم جوق، ساندىعىنان تاياقتى الىپتى دا بەرىپتى. تاياق قولىنا تيگەن سوڭ:

— ەندى ىسىڭە بەكەم بول، – دەپ كەمپىر عايىپ بولىپتى.

كەمپىردىڭ ايتقاندارىن مۇلتىكسىز ورىنداپ بۇرىنعى باس ءۋازىرىن ورنىنان الىپ كولەمدى باس ءۋازىر جانە قولباسشى ەتىپ عايىپ حاننىڭ ەلىن شاۋىپ كەلۋگە قالمان حان جارلىعىن بەرىپ اسكەرىن اتتاندىرىپتى.

قالمان حان اسكەرىن اتتاندىرىپ اۋرە بولىپ جاتقاندا كەمپىر سيقىرلى تاياعىمەن ۇشىپ عايىپ حاننىڭ  ەلىنە   كەلىپ ارەكەتتەنىپ  جاتقان ەكەن. ول ارەكەتى مىنانداي ەكەن: بۇل شاھاردىڭ ءبىر شۇرايلى، ادامدار كوپ جۇرەتىن   جەرىنەن التىن اقشانى توگىپ وتىرىپ بەرىپ ءساندى ساراي ساتىپ الىپ وسى سارايعا شاراپحانا اشىپتى.    شاراپحانادان  ىشكەندەر شالقىعان شاتتىققا بولەنىپ، تۇگەل ماس ەسسىز دەرلىك بولعان. شاراپ سۋداي تەگىن، الام دەگەن ادامداردىڭ ىدىستارىن تولتىرىپ بەرىپ جىبەرەتىن جومارتتىعىن دا كورسەتىپتى.

وسىلاي ءۇش اي بويى ءبىر شاھاردىڭ ادامدارىن اراقشى ەتىپ دەنى دۇرىس جۇرەتىن ءبىر دە ادام بولماعان ەكەن. حالقىنىڭ مۇنداي كەيپىن كورگەن عايىپ حان قاھار شاقىرىپ، ءىسىم ناسىرعا شابار دەگەن ويدا بولعان كەمپىر، عايىپ حاننىڭ تاماق سارايىنا كىرىپ، حان ىشەتىن تاماعىنا قوسىپ، ۋلاندىراتىن ءدارى ىشكىزىپ، حان سونان كەيىن سوزىلعان اۋرۋ بولىپتى دا، حالقىنىڭ قامىن ويلاۋ بىلاي تۇرسىن قارا باسىنىڭ قاسىرەتىمەن الىسىپ ءقاۋىپ ۇستىندە قالىپتى. مىنە وسىلاي، عايىپ حاننىڭ قاراۋىنداعى حالقى باسى مەن اياعى تۇگەل دەرلىك كوكتەمنىڭ مۇزىنداي ىدىراپ قۇلاۋعا جەتىپ تۇرعاندا، كالەم باستاعان ءبىر مىڭ قول تاياپ كەلىپ جەتكەن ەكەن. بۇلاردى كەمپىر الدىنان شىعىپ قارسى الىپ، كالەمگە  بىلاي دەپتى:

— قۇداي بەرەيىن دەگەندە قۇلاپ الدىڭا ءوزى دومالاماي ما، عايىپ حاندى دەرتتى ەتتىم. اسكەرلەرىن باستىعىمەن تۇگەل اراقشى ەتتىم. ەندى يەن جاتقان مال دۇنيە جيھازدى ايدا دا الدىڭا سال.  ساعان ايتار اقىلىم وسى جەردە قولىڭدى باسقارىپ ءۇش كۇن جات. ءۇش كۇننىڭ ىشىندە، مەن بارلىعىن بۇرىنعىسىنان بەتەر ەسەر ەتەيىن، سونان كەيىن ءىستى قالاي باستاۋدى ءوزىم حابارلايمىن-دەپتى.

كەمپىر عايىپ حاننىڭ شاھارىنا قايتىپ كەلىسىمەن شاراپ ىشەتىندەرگە باياعى اششى بۇلاعىن اعىزىپ ىشكەندەرىن سەڭدەي سوعىستىرىپ، ەندى مەن ەلىمە كايتامىن. ءۇش كۇننىڭ ىشىندە ارمانسىز شاراپتارىڭدى ءىشىپ، سايراندارىڭدى سالىپ كوڭىل كوتەرىپ قالىڭدار! – دەپ كەلگەندەرىنە ايتا بەرىپتى.

وسى حابار بىرىنەن بىرىنە جالعاسىپ، اسىعىس قاربالاسپەن كەلىپ كەمپىردىڭ شاراپحاناسىنان شاراپتارىن ءىشىپ، اسقاندارىن ىدىستارىنا قۇيىپ الىپ جاتىپتى. وسىنداي قاربالاس ارەكەت سىرتىندا، جاۋگەرشىلىككە ەڭ مىقتى قولباسشى، باتىر، پالۋان دەگەن ادامداردىڭ قايدا ەكەندىگى، ولاردىڭ بوساڭ جەرلەرى، ايار كەمپىرگە ءمالىم بولىپتى. ايتىلعان مەرزىمدى ءۇش كۇن دە ءبىتىپ كالەم باستاعان قول كەلىپ جالعىز ءتۇننىڭ ىشىندە شاھارگا لاپ قويىپتى. قارسى كەلەر قايرات جوق، ادام بىتكەندى بايلاپ ماتاپ، شىنجىرلاپ الىپتى.

ءبىر ءتۇن ىشىندە ءبىر شاھاردى بارلىق ادامىمەن قولعا ءتۇسىرىپ ءمۇريت ەتىپتى. كەمپىردەن ۇيرەنگەن ايارلىقپەن كالەم دە ەرلىكتەن كەنجە قالماپتى. «قاشقان جاۋعا قاتىن بي» دەگەن ەمەس پە، وزىنە قارسى كەلەر دەگەندەردى ءوزى شاۋىپ ءولتىرىپ تە جىبەرىپتى.

حالقىنىڭ مۇنداي كۇيزەلىسكە تۇسكەنىن كورگەن عايىپ حان قانشا اۋرۋ دەگەنمەن اقىرعى قايراتىن جۇمساماق بولىپ اتتانعالى جاتقاندا ايار كەمپىر عايىپ حاننىڭ قاسىنا كورىنبەي كەلىپ سيقىرلى تاياعىمەن ءبىر ءتۇرتىپ قالعان ەكەن، حان تۇرعان ورنىنان قوزعالا الماي سىرەسىپ قالىپتى. توعىز قابات شىنجىرمەن قول-اياعىن بايلاپ، قالمان حاننىڭ ەلىنە قاراي، عايىپتى ەل جۇرتىمەن ماتاپ، بايلاپ، ايداپ تارتىپ وتىرىپتى. عايىپتىڭ مەكەنىنە كەرەك دەسە ىلاققان يتتە تاستاماي بودام ەتىپ كەتە بارىپتى.

بۇلاردى جولعا سالىپ جىبەرىپ قالمان حاندى قۋانتۋ ءۇشىن سيقىرلى تاياعىنا ءمىنىپ ۇشىپ سول كۇنى قالمان حانعا جەتىپتى ايار كەمپىر. قالمان حانعا كەلىپ قۋانىشتى حابارىن ايتىپ، كۇنى-تۇنى دۋمان توي بولىپ عايىپ حاننىڭ ەندى ءوز الدىندا ءمۇريت بولىپ تۇرۋىن قالمان حاندا اسىعا كۇتىپ وتىرىپتى. قالمان حان كەمپىرگە بولەك كۇمبەز ءۇي تىكتىرىپ كۇتۋشىسىنە قىرىق قىز، وتىنشىسىنا ون ازامات، ەرىكپەي ەركىن سويلەسىپ وتىرۋىنا ەل ىشىندەگى اتاقتى، ەڭسەرە جاسى كەلگەن، بىرنەشە قارت ورداعا كەلىپ قايتىپ تۇرۋىنا قوس كۇيمە، وتاۋ تولعان جيھاز بولدىرىپ كەمپىردى ۇلدە مەن بۇلدەگە وراپتى. كەمپىر جولدا كەلە جاتقان جاۋلاپ العان جاۋ ەلى، جاۋدى العان جاۋىنگەرلەردىڭ قانداي كۇيدە، نە قالدە كەلە جاتقاندىعىن، سيقىر تاياعىمەن ۇشىپ كەلىپ نەشە رەت قالمان حانعا جەتكىزىپ وتىرىپتى.

      اسىعا كۇتكەن قالمان جولاۋشىلارى تاياپ قالدى دەگەندى ەستىپ الدارىنان شىعىپ، ولاردىڭ قال-جايىن بىلگەننەن كەيىن، قول-اياعى شىنجىرلى ەسى باردى-جوقتى كەلە جاتكان عايىپ حاندى كورىپ:

— قاراپايىم جاتقان ەلىمدى شاۋىپ، قاستاندىق ەتكەن ءوز باسىن عانا كەسسەڭ بولاتىن ەدى. بەيۋاز حالقىڭا دا كەسىرىڭ ءتيىپ، قاتتى توزعىن سالدىردىڭ. بۇل كىنا مەنەن ەمەس، وزىڭنەن ەكەنىن بىلەتىن شىعارسىڭ. ەندىگى كەڭەستى ورداما بارعان سوڭ ىستەرمىن، – دەپ ورداسىنا قايتىپ كەتىپتى قالمان حان.

قالمان حان ورداسىنا قايتقاندا قولباسشى كالەم دە بىرگە قايتقان ەكەن. كەلگەن بويىندا ايار كەمپىردىڭ ۇيىنە كەلىپ ءتۇسىپ، ەندى بولاشاققى بولجالسىز ءىسى جايىندا كەمپىردىڭ اقىل-كەڭەسىن الىپتى. سوندا كەمپىردىڭ بەرگەن اقىلى:      

— قالمان حان ەندى دەگەنىنەن قايتا المايدى. قايتۋدان قورقادى دا، ايتۋى بويىنشا سەنى باس ءۋازىر جانە قولباسشى ەتىپ قويعانىن حان الدە بولسا ساعان ريزا بولعاندىقتان تاعى ءبىر ۇلكەن سىيلىق ۇسىنسا كەرەك. سوندا ول بەرەتىن سىيلىعىن سەنىڭ قالاۋىڭ بويىنشا بەرسەم دەگەن ويى بار بولۋ كەرەك. ءبىراق سەن اسىقپا. سەن الاتىن جاردى مەن ايتايىن. ءبىز عايىپ حاندى ەسىنەن تاندىرىپ ەلىن شاۋىپ، مۇندا الىپ كەلدىك. عايىپتىڭ جۇرتىندا ەكى بالاسى قالدى. ءبىرى-ۇل، ءبىرى-قىز. وسى ەكى بالا دۇنيە بەتىندەگى ادامداردىڭ ەڭ اسىلى، ەڭ سۇلۋى، ەڭ قاسيەتتىسى، ەڭ ءبىلىمدى، اسقاق ايلاكەر ادامدار بولىپ شىقپاق. وسى ەكەۋىن قولىڭا ءتۇسىرىپ، ۇلىن ءولتىرىپ، قىزىن نەكەلەپ جار ەتىپ ال. قىز ءقازىر جاس دەگەنمەن زاتى قىز ەمەس پە، تەز ەرجەتىپ كەتەدى. مۇنان باسقا الامىن دەپ اۋرە بولما. ەندى سەن قالمان حاننىڭ الدىنا بارعاندا نە تىلەيتىن تىلەگىڭ بار دەگەندە وسى ەكى بالانى تاۋىپ الىپ، قىزىن ءوزىم جار ەتىپ الايىن دەپ تىلە. بۇل تىلەگىڭدى بەردىم دەسە قۇدايدىڭ بەرگەنى. كەيىگىسىن ماعان قويابەر. ال عايىپ حاندى جانە ونىڭ قاتىنى ەكەۋىن دۇرىس ەسىمەن قويساق، عايىپتى بايلاپ ماتاپ، توقتاتا المايمىز. سوندىقتان ەكەۋىن دە ەسسىز ەسالاڭ ەتىپ جىبەرۋ كەرەك. بۇل قىلىقتى قالمان حان سەزبەگەن بولسىن. ءوڭ تۇستەرىن باسقا ادامداردىڭ كەيپىنە ايلاندىرىپ جىبەرىپ، جاۋاپ الىپ، سۇراق قىلىپ وتىرعاندا، اشۋىم كەلىپ جىبەردىم دەرسىڭ. تۇبىندە قالمان حاننىڭ ورنىنا ءوزىڭ حان بولاسىڭ. ءبىراق قازىرشە اسىعىس ءىس ىستەپ المايىق. ونىڭ ءمانىسى بىلاي: انا جۇرتتا قالعان عايىپ حاننىڭ ەكى بالاسىنىڭ ۇلى ءتىرى جۇرسە دۇنيە ءجۇزىن بيلەگەن حان سۇلتان بولماق. ونى سول سۇلتاندىعىنا جەتكىزبەي جويىپ جىبەرە الساق سول حان سۇلتان دا ءوزىڭ بولۋىڭ ىقتيمال.

ال قىزدى ءوزىڭ جار ەتىپ ال – دەپ وتىرعانىم، ۇلىن ءولتىرۋ تەك سول قىزدىڭ عانا قولىنان كەلەدى. باسقا ادام ونىڭ جانىنا قاس ەتۋ وڭايلىققا تۇسپەيدى. ونىڭ جانى دەنەسىندە ەمەس. جانى قايدا ەكەنىن ءوزى عانا بىلەدى سونان سوڭ قارىنداسى عانا بىلەدى. قىزدى وزىڭە قاراتىپ العان سوڭ ۇلدىڭ ءولىمى، كەۋەكتىڭ ۇستىنە ويناقتاعان بوتادان دا وڭاي قولىمىزعا كەلەدى. ال قايتا ايتايىن، تەك وسى قىزدى تاۋىپ الىپ جار ەتۋدى ارمان ەت. ارمانىڭ ورىندالسا دۇنيە بەتىنە حان سۇلتان بولدىم دە داعى قوي. ەندى حانعا سويلەسىپ كورگەن بىلگەنىڭدى ايتىپ، كوڭىلىن تاۋىپ قايت تا عايىپ حاندى ءوزىڭ تەرگەۋگە الۋدى ويلا. وسى ىستەردىڭ بىرەۋىن ءمۇلت كەتىرەدى ەكەنسىڭ دەگەنىڭە جەتە الماي، بۇرىڭعى كۇنىڭە زار بولاسىڭ. ونان سوڭ، مىنا جاۋدى كەمپىردىڭ ايلا ءادىسىنىڭ ارقاسىندا الدىم دەي بەرمەي، وزەكتى ءادىس وزىڭدىكى بولىپ ايتىلسىن. حاننىڭ مەنەن كورى ساعان رازى بولعانى وزىمىزگە پايدالى، – دەپ كالەمدى اقىلىمەن سۋارىپ، شىعارىپ سالىپتى ايار كەمپىر.

عايىپ حاننىڭ ەكى بالاسى بارى راس ەكەن. ۇلىنىڭ اتى قۇرمەرگەن ەكەن دە، قىزىنىڭ اتى التىناسىق ەكەن. ەلىن جاۋ شاپقاندا قۇرمەرگەن -توعىز، التىناسىق - سەگىز جاستا ەكەن.

ءبىر كۇنى قويان اتامىز دەپ ويناپ كەتكەن ەكى بالا ويىن قىزىعىمەن ۇزاي-ۇزاي كۇن باتىپ ءتۇن بولعانىن بىلمەي قالىپ قاراڭعىدا جول ءجونىن بىلە الماي، اداسىپ ءجۇرىپ ءبىر تاستىڭ ۇڭگىرىنە كىرىپ پانالاپ وتىرىپ، ۇيىقتاپ قالىپتى. زاماتتا ويانىپ ەستەرىن جيىپ قاراسا، كۇن اي جايىلىپ ءتۇس بولىپ قالعان ەكەن. جارىقتا ەسىن جيعان بالالار ۇيلەرىنە كەلسە جۇرتى جاتىر، اۋىل تۇگىل ءۇي دە، ءتىپتى ءتىرى جان جوق. شاھارعا كەلسە، قيراعان دۇنيە، قانىراپ بوس قالعان تام، ەكى بالا قايدا بارارعا ءجون تاپپاي جىلاۋمەن عانا بولادى. ەكى بالا قايتىپ جۇرتقا كەلىپ، جىلاپ- جىلاپ دىعدىرلارى قۇرىپ، قايدا بارارىن بىلە الماي تارىعىپ الگى اۋىلى كەتكەن جۇرتتا وتىرا بەرەدى.

وسىلاي وتىرعاندا التىناسىققا ءبىر وي كەلىپ، اعاسىنا:

— اعا، نە ويلاپ وتىرسىڭ؟ مەنىڭ ويىمشا، ەل كوشكەندە ءبىزدى ىزدەپ تابا الماي كەتكەن بولۋ كەرەك. ولار ءبىزدى وسى قالپىمىزدا تاستاپ كەتپەيدى، قاشاندا بولسا اتام ءبىزدى ىزدەپ وسى جۇرتقا ءبىر كەلەدى. اتام كەلگەنشە ولمەۋ ءۇشىن وت جاعىپ جىلىنىپ وتىرا بەرەيىك. شومشەك تەرىپ، وت جاعايىق! – دەپ، وشاقتا قالعان شوقتى ۇرلەپ-ۇرلەپ وتتى تامىزىپ، زور بولدىرىپ جاعىپ، از ۋاقىت وتىرعان ەكەن، ەكى كۇن ۇدايى تاماق ىشپەگەن بالالار جاۋراپ قارىندارى اشقانىن ءبىلىپتى، ءبىراق امال نە، تاماق تابار امالدارى بولماپتى. تارىعىپ وتىرعاندا، قۇرمەرگەننىڭ ەسىنە قويان اتاتىن ساداعى ءتۇسىپ، ساداق تىققان جەرىنە كەلىپ ەكى تال وعىمەن ساداعىن الىپ قايتىپ كەلە جاتىپ ءبىر كوكشە قويان اتىپ الىپتى. قوياندى الگى جاققان وتتارىنىڭ جانىنا الىپ كەلىپ التىناسىق تەرىسىن جىرتپاي سويىپ، ەتىن بارشالاپ وتقا قاقتاپ جەپ الدەنىپتى.

وسىلايشا جۇرتتى ءبىر كۇن، ءبىر ءتۇن كۇزەتىپ، اقىرى وزدەرىن ىزدەگەن ادام كەلمەگەن سوڭ، التىناسىق اعاسىنا:

— ءبىزدى ىزدەۋدەن قالعان ەكەن. ولاردى داۋدە بولسا، جاۋ كەلىپ ايداپ كەتكەن شىعار. جاۋ ايداعان ەلدە، جان ساۋعادان باسقا نە بولماق. جۇرتتا وتىرا بەرسەك سول جاۋدىڭ قولىنا ءتۇسىپ، تەكتەن-تەك ولەمىز. بارار بەتتى تاپپاي تەك باس قانعىرتىپ ولگەنشە بۇلدىر تاۋعا بارىپ، بۇلدىرىق اتىپ جەسەك تە ولمەس ءۇشىن جان باعايىق. كۇندەردىڭ كۇنىندە، اتام ءتىرى بولسا سول بۇلدىر تاۋدان ءبىر ىزدەپ تابار، – دەپتى.

قارىنداسىنىڭ بۇل اقىلىنا، كوپ ويلانىپ جاتپاي-اق:

— جارايدى، – وپىق جەسەك بىرگە كورەرمىز! –دەپتى دە ەكەۋى قول ۇستاسىپ قولدارىنا الگى وتتارىنان ءبىر شوقتى شالا ۇستاپ شاھاردىڭ شىعىس بەتىندەگى بۇلدىر تاۋعا بەت تۇزەپ ءجۇرىپ كەتىپتى.

قايعى مەن قاڭعىرۋدىڭ ازابى باتسا دا ولمەگەن سوڭ ومىرلەرى وكسىپ ءولدىم-تالدىم دەگەندە كوكەيىن كەسكەن بۇلدىر تاۋعا جەتىپتى.  

بۇل تاۋدا اڭنان باسقا ادام بالاسى مەكەندەپ كورمەگەن، الىستان بۇلدىراپ اداسقانعا جول سىلتەگەندەي، ايرىقشا بيىك جوتاسى اڭساعان ەكى بالانى ايالاعانداي وزىنە شاقىرىپ الىپتى.

ەندى بارار جەرى جوق، ىزدەپ تابار ەلى جوق، ەسىركەيتىن كىمى بار، ەلسىز تاۋدى ەركىنشە ارالاپ، جالعىز ۇڭگىر تاۋىپ مەكەن ەتىپتى. اداسقان بالالاردان اڭداردا قاشپاي اتىپ جەۋلەرىنە قولايلى بولىپتى. قۇرمەرگەن اڭداردى اتىپ كەلسە التىناسىك ەتتەرىن رەتتەپ، تەرىلەرىن يلەپ اعاسى ەكەۋىنە ءتۇرلى كيىم، ەتىك ىستەيتىن بولىپتى. كۇن ارتىنان كۇن جىلجىپ، ەكى بالانىڭ دەنەلەرى تولىپ اقىلدارى جەتىلە بەرىپتى. اڭ قىزىعىنا ءتۇسىپ العاۋ ەتىپ، ارىستان، جولبارىستى قولىمەن ۇستاپ ەرمەك ەتىپ، اداسقانىن ۇمىتىپ، اڭمەن ويناپ اياكوزدەر وسىلايشا بۇلدىر تاۋدا ون جىل ومىرلەرىن وتكىزىپتى.

ءبىر كۇنى ازىقتارى ازايعان سوڭ، قۇرمەرگەن قارىنداسىنا:

— سەن كيىمدەرىڭدى تىگىپ ەرمەك ەتىپ وتىرا بەر. مەن تاۋعا ساياحاتتاپ كەلەيىن، – دەپ، اڭ اۋلاۋعا كەتىپتى.

اڭ كەزىكپەي جۇرە-جۇرە ءبىر بيىك شىڭعا شىعىپ جان-جاعىنا قاراپ وتىرسا تاۋدىڭ تەرىسكەي بەتىندە جاداۋ كيىمدى جالعىز جاياۋ ءبىر ادام كورىنىپتى. بۇل ەلسىز يەن تاۋدا ون جىلدان بەرى كورىنبەگەن ادامدى كورگەندە، كوزىنە شوق باسىلعانداي ىستىق كورىنىپ، ادام بالاسىن ساعىنعاندىعى سونداي مولتىلدەتىپ ەكى كوزىنە جاس كەلتىرىپتى.

— نە بولسا دا بارىپ سويلەسىپ ءجونىن بىلەيىن. جولىعىپ ءجونىن سۇراپ جاۋ بولسا جازاسىن بەرەيىن، دوس بولسا، ديدارلاسىپ ءجونىن بىلەيىن دەپ الگى ادامنىڭ قاسىنا كەلسە، جاھان كەزىپ جالعىزدىقتان جاپا شەككەن، جاداۋ تۇرمىستى جيىرماعا ىلىنەر-ىلىنبەس جاس مولشەرى بار جىگىت، قۇرمەرگەنگە قۇلدىق ۇرا سالەم بەرىپ، امانداسىپتى.

بالا جىگىتتىڭ باس سيپاتىن كوزبەن شولىپ، كومەسكىسىن بىلگەندەي قۇرمەرگەن:

— ايدالانىڭ ازابىن شەگىپ، يەن تاۋعا كەلىپ، نەنى كۇتىپ جۇرگەن پاقىرسىڭ؟ – دەگەندە الگى جىگىت:

— ەي، اعاتاي-اي، مەنىڭ كورگەنىمدى ادام بالاسى كورمەسىن، – دەپ كۇرسىنىپ الىپ، باسىنان كەشكەن وقيعاسىن قۇرمەرگەن مەن التىناسىقتىن ومىرىنە ساي، ءبىر جەلىلەس، ءبىر ارنامەن، باعىتتارى ءبىر ادام بولىپ بار ءومىرىن بۇلاقتاي سارقىراتىپتى. ول بىلاي دەپتى:

— مەنىڭ تۋعان ەلىم قاشاق دەگەن ەل ەكەن. قاشاقتىڭ عايىپ دەگەن حانى بولعان ەكەن. عايىپ ءوز تۇسىندا مىقتى حان بولىپ، تالاي حاندارمەن سوعىسىپ، جەڭىپ، ولجاعا باتىپ ءجۇرىپتى. سول جەڭىلگەن حانداردىڭ ءبىرى قالمان دەگەن حان ەكەن. قالمان حان، عايىپ حاننان ءبىر جولى جەڭىلىس تاپقان سوڭ قيساپسىز قول جيىپ، عايىپ حاننىڭ ەلىنە جالعىز تۇندە لاپ قويىپ، بەيبىت جاتقان ەلدىڭ بەرەكەسىن كەتىرىپ، شاھارىن تالقانداپ، ادامداردىڭ ولگەنىن ءولتىرىپ، ولمەگەنىن ايداپ، مال-مۇلكىن ولجالاپ، قولامتاسىنان باسقا قۇرىم تۋىردىعىن دا قالدىرماي، قۇلازىتىپ مەكەنىن تاستاپ، قاشاق حالقىن قاسىرەت قايعىعا باتىرىپ قالاي ايداپ كەتكەنى دە بەلگىسىز، قان جۇتقان ەل قاپاسقا ءتۇسىپ، ولجا بولىپتى دا كەتىپتى. وراسان كۇشپەن ويران سالىپ جۇرگەندە مەنىڭ اكەم دە سول سوعىستا عايىپ حانمەن بىرگە قولعا ءتۇسىپ، جاۋ قولىندا ءتىرى ولجا بولىپ كەتكەن. سوندا مەنىڭ شەشەم مەنى جەتەلەپ بارىپ ءبىر تاستىڭ قۋىسىنا كىرىپ جاسىرىنىپ، جاۋ كەتكەنشە كورىنبەي قالىپ قويعان ەكەنبىز. جان ساۋعالاپ قالىپ قويعانىمىزبەن  جاۋدان قالعان جاندى دا اسىراۋ وڭايعا سوققان جوق. كيىم جوق جالاڭاش، تاماق جوق اش قايدا بارساق تا ءولىم كۇتىپ، كايعىنىڭ قارا تۇمانىنا باتىپ، قيراعان شاھاردى ارالاپ، ون كۇن عانا ءومىر وتكىزدىك.

جاۋ شاپقان جۇرتتا نە قالسىن، جارتىمدى تاماق،  كيىم تاپپادىق. ارى ويلاپ، بەرى ويلاپ، تۇمان تاۋعا   شىعىپ جەمىس تەرىپ جەپ، جان باعايىق دەپ  كەلسەك، «ولمەگەنگە ءولى بالىق جولىعادى» دەمەي مە، ءۇش  لاق ەرتكەن ەكى  ەشكى تاۋىپ الدىق. ەشكىلەردىڭ ءبىرى ەگىز لاقتى ەكەن دە، ەكىنشىسى، جالقى لاقتى ەكەن. ەشكىلەردىڭ ءسۇتىن ساۋىپ ءىشىپ قورەك بولدىرعانىمىزدىڭ سىرتىندا لاقتارمەن مەن ويناپ جالعىزدىعىم بىلىنبەي، ەرمەگىم ەشكى مەن لاق بولىپ، ەل قايدا، جۇرت قايدا، ويىما دا كىرىپ شىقپاي، ەلسىز بولسام دا ەرمەكتى بولعانىما قۋانىپ جۇرە بەردىم. ال   شەشەم  سورلى سولقىلداپ جىلاپ، سوراسى شىعىپ، سوزاڭداپ كورىس ايتىپ سوزا كۇرسىنىپ جىلاۋمەن ءومىرى ءوتتى. كۇن ارتىنان كۇن  جىلجىپ وتە بەردى. ەكى لاقتى ەشكىمىز وسە-وسە ەكى ءجۇز باستان اسىپ ەلسىزدىگىمىز بولماسا كيىم، تاماق، ەرمەكتەن كەندە بولمايتىن بولدىق. وسىلاي ءومىر وتكىزىپ جۇرگەنىمىزدە ءبىر  كۇنى شەشەم قاتتى اۋىرىپ پانيدەن باقيعا كوشتى. امالىم قانششا، قاسىندا جىلاپ جاتا بەردىم. قاسىنان كەتكىم دە كەلمەدى. كوپ جىلاپ ەسىم كەتىپ باسىم قاتىپ، ءار نارسەنى  ويلاپ   وتىرىپ، باياعى قىزعىش دۇنيە ەمەس پە، الگى ەشكىلەرى نە بولدى، ول قايدا كەتتى، بولماسا سول ەشكىلەرىمدى قايىرىپ ەرمەك ەتىپ كۇنىمدى وتكىزەيىن – دەپ ەشكىلەرىمدى ىزدەسەم ءتىرى تىك باسقان لاق تاستاماي،   قاسقىر تيپىل بولدىرىپ، ءبىراق قىرىپ كەتىپتى. مىنە، كەلىستىرمەيىن   دەگەندە، كەدەيدى كەيكەتتەن توسىپ، ويپاتتان توناپ الادى  دەگەن ءسوز بەكەر ايتىلماعان عوي، وپىق جەپ، اۋزىمدى ۇستاپ، سانىمدى ءبىر-اق سوعىپ ءدات دەپ وتىردىم دا قالدىم. قانشا   قايعىرىپ زار شەككەنمەن كىم مەنىڭ قايعىما ورتاق بولىپ ۋاتادى، ءوزىمدى-وزىم   جۇباتىپ،   كوڭىلىمدى   تىيدىم دا ءولىپ كەتپەس ءۇشىن تاماق قاراستىرىپ، قويان اۋلاۋعا كىرىستىم.

تۇمان تاۋ دەپ قالاي اتىن قويعانىن كىم ءبىلسىن، باسىنان تۇمان ارىلمايتىن سورلى تاۋ ەكەن، ماڭايىنا مەكەن ەتكەن، ادام بالاسىنىڭ دا باسىنا سول تۇمانداي، قاسىرەت قايعى شوگىپ ماڭايىنان راقىم شىقپاعان سوڭ بەزدىم سەنەن دەدىم دە وسى بۇلدىر تاۋعا بەت الدىم. بۇل تاۋدان دا نە جاقسىلىق، نە جاماندىق وزگەرىس تاپقانىم جوق بۇقپانتايلاپ جان باعىپ جۇرگەن ءجايىم وسى.

دۇنيەدەگى جەتى سورلىنىڭ ءبىرىمىن عوي دەپ ومىردەن كۇدەرىمدى ءۇزىپ، ءولىم كۇتىپ عانا ءجۇرۋشى ەدىم. الدە دە كورەتىن قىزىعىم بار ەكەن. اداستىم، الدىمنان كۇتەر جاقسىلىق جوق دەپ جۇرگەندە ارىستان ايباتتى اعاتاي ءوزىڭ كەز بولدىڭ. ەندى ولمەۋىمە ءبىر قۇدايدىڭ ءوزى كۋا. ولسەم ءوز قولىڭىزدان  ولەيىن. ءتىرى بولسام قاسىڭىزدا بىرگە بولايىن، – دەپ جالىنىشتى جانە باعىنىشتى ادام بولىپ ءمۇلايىمسىپ جىلاپتى الگى جىگىت.

جىگىتتىڭ كەڭەسىن تىڭداپ بولعان سوڭ اقكوڭىل، اڭعال باتىر ءوزىنىڭ باسىنان كەشكەن ۋاقيعاسىن ايتىپ بەرگەندە، الگى جىگىت ەكەۋىنىڭ اكەلەرى دوس، وزدەرى ءبىر ەلدىڭ ىشىندەگى اعايىن جانە تۋىس ادامدار بولىپ شىعا كەلىپتى.

قۇرمەرگەن  قۋانىپ امبە دوس، امبە ءىنى تاپقانىنا شۇكىرشىلىك ەتىپ، جىگىتتى قاسىنا ەرتىپ وزدەرىنىڭ مەكەن  ۇڭگىرىنە الىپ   كەلىپتى.

بارلىق بولعان ءىس، ەستىگەن وقيعاسىن، قارىنداسىنا بايان ەتىپ:

— ءبىزدى قۇداي سورلى جاراتقان جوق ەكەن. مەن اڭ قۋىپ اڭنىڭ قىزىعىمەن دۇزدە ءجۇرىپ كوپ نارسە   ويلامايمىن. ال سەن عوي، جالعىز وتىرىپ الىپ سارى ۋايىمدى سارقىراتا اعىزىپ، ساباڭا تۇسپەي سارعايىپ، سارىلاسىڭدا وتىراسىڭ. وسى قىلىعىڭدى ويلاعاندا، جانىم جامان قىسىلۋشى ەدى. ەندى مەن اڭعا كەتكەندە ەكەۋىڭ بىرىڭە ء-بىرىن سەرىك، ويىن-كۇلكىمەن قاسىرەت قاپاسىنان قۇتىلىپ قايعىسىز وتىرا بەرەسىڭدەر، –  دەپ اقىلىن ايتىپتى قۇرمەرگەن.

سوندا اعاسىن اۋلاققا شىعارىپ قارىنداسى:

— وسى جىگىتتى قۇداي وڭعا بەرگەن جوق. تۇبىندە، سورلاپ قالىپ جۇرمەيىك. مەن وسىنىكى مەكەرلىك پە دەپ سەنبەي تۇرمىن. ساق بولايىق– دەگەندە اعاسى:

— قوي، ءبىز ادام كورمەي، تاۋدىڭ تاعىسى بولىپ كەتكەندىگىمىز بولۋ كەرەك. ومىرىمىزدە ءبىرىنشى رەت كورگەن ادامدى دۇشپان كورسەك قۇداي دا قوش كورمەيدى– دەپ قارىنداسىنىڭ كۇدىگىن ەلەمەپتى قۇرمەرگەن.

سونىمەن بۇلار تۋىس بولىپ قۇرمەرگەن اتقان اڭداردى التىناسىق پەن بالا جىگىت ەتىن رەتتەپ، تەرىسىن يلەپ، كيىم تىگىپ جۇرە بەرىپتى. قالمان حان تىلەگەن تىلەگىن ورىنداپ، جانىن جەگەن جاۋىن اياعىنا جىعىپ بەرگەپ جان دوسى كالەمگە:

— ويىمدى ۋلى قۇرتتاي جايلاعان، قاس دۇشپانىمدى الديار دەگىزىپ اياعىما جىعىپ، ارمانىما جەتكىزگەن اياۋلى دوسىم كالەم سەنى ءوز ويىممەن سىيلىق بەرىپ، رازى ەتە الماسپىن. قالاعانىڭدى ال. قاباعىڭدى جىقپاسپىن، – دەپ قالمان حان كالەمگە رازدىعىن ءبىلدىرىپتى. سوندا   كالەم:

— تاقسىر، پيعىلىڭىزعا   قۇلدىق. ءسىزدىن داۋىرلەپ تۇرعان زامانىڭىزدا، سىزدەي  پاتشانىڭ قول استىندا قىزمەت ەتكەن مەندەي ءۋازىرىنىڭ ۇلى ءىسى ۇرپاقتان ۇرپاققا تاريحتا قالاتىنداي، سىيلىق السام ەكەن دەگەن ويىم بار ەدى. ايتپەسە قىزعىش دۇنيەنى كىم تاۋىسار دەيسىز؟ سول ويىما ءالى تياناقتاعامىن جوق. ويلانىپ كەلىپ ءسىزدىڭ وزىڭىزگە اقىلداسىپ ايتا جاتارمىن. ازىرشە ويلانۋىما راقىم ەتۋىڭىزدى سۇرايمىن دەپتى.

— جارايدى، – دەدى قالمان حان، كەڭىنەن ويلان، كەڭشىلىگىمدى بەردىم.

عايىپ حاننىڭ كوزىن جويۋ ءۇشىن كالەم ەندى قالمان حاندى بىلاي الداپتى:

— تاقسىر، تىلەگەن تىلەگىڭىز تۇگەل ورىندالدى. ەندى ميىڭىزدى شارشاتپاي دەمالىڭىز. انا قولعا تۇسكەن ادامداردان جاۋاپ الۋ، ولاردىڭ ءتيىستى جازاسىن بەرۋدى وزىمە جۇكتەتەرسىز، – دەپتى.

— جارايدى مەن قىرىق كۇن ساياحاتتا ءجۇرىپ كەلەيىن. ءىستىڭ ءبارىن ءوزىڭ رەتتەرسىڭ، – دەپتى دە حان ساياحاتىنا ءجۇرىپ تە كەتىپتى.

قالمان حان ساياحاتقا كەتىسىمەن كالەم عايىپ حاندى الدىنا كەلتىرىپ جاۋاپ الايىن دەسە عايىپ حان وعان جاۋاپ بەرمەپتى. تەك  ايتقانى:

— حان ادامنان حان ادام ءوزى عانا سۇراق قىلىپ، جاۋاپ الاتىن جول بار. مەن ءبىر ەلدىڭ حانى بولعان سوڭ، ەندى ءبىر ەلدىڭ حانىمەن ساناسۋعا حاقىم بار. ءومىر تاعىمنان كەتكەنىممەن حان اتانعان قاسيەتىمدى جويىپ، قاراپايىم ساعان  حان باسىمدى يمەيمىن. ولىمنەن قورقىپ، ءومىر ءۇشىن ارىمدى ساتپايمىن. ولسەم دە ارىممەن ولەمىن. جانە ارمانىم بار، ساعان ايتپايمىن، سەن قۇلقىنىڭا ساتىلعان ساتقىنسىڭ!

سوندا كالەم:

— مەنى سەن الىمسىنباۋىڭ ءۇشىن ولىمگە باسىڭدى جەتەلەپ باراسىڭ. ارمانسىز ادام بولمايدى عوي. ءبىراق وعان جەتۋ جولى ءور ەكەنىن دە جاقسى بىلەسىڭ. ءبىراق  ارمانىڭدى ايتىپ كور. قولدان كەلسە ويلانايىق. سەن مەنى تومەنشىك كورگەنىڭمەن مەنىڭ حانىم ساعان نە ىستەۋىمە ەرىك بەرىپ وتىرعانىن تاعى ويلانعانىڭ ءجون بولار.

عايىپ سوندا از ويلانىپ وتىرىپ: وسىعان ايتىپ كورەيىكشى، قولىنان ءىس كەلمەسە داعى قالمانعا ايتا بارسىن دەپ:

— سەندەر مەنىڭ ەلىمدى شاۋىپ شىنجىر بۇعاۋ باسىمىزعا سالىپ تالقانداپ ايداپ كەتكەن كۇننىڭ كەشەسىندە جاۋ كەلەرىن بىلگەندەي جايدارى بولا قالعانىم ارمانعا اكەپ سوقتى. مەن ءبىر ۇل، ءبىر قىزىم بار كىسى    ەدىم.   سول كۇنى سول ەكى بالام:

— اتا ءبىز قويان اتىپ ويناپ كەلەيىكشى! – دەگەن سوڭ سۇم باسىم جارايدى بارىڭدار! كەشكە قالماڭدار دەپ رۇقسات بەرىپ قويا بەرىپ ەدىم. ويىنعا قىزىعىپ ۇزاپ كەتىپ كەلە الماي قالدى ما، جوق سەندەر سالعان دۇربەلەڭنەن بۇعىپ ءبىر جەرگە جاسىرىنىپ قالدى ما تۇمان تاۋدىڭ تۇيىعىنا باتىپ اداسىپ قالدىما، ورالا الماي، نە بولسادا سول تاۋدا ءتىرى قالدى. جاۋ قولىنا تۇسسە جابىرقاعانىمەن ءتىرى قالاتىن ەدى. جاپان دۇزدە زارىعىپ اشتان ولەدى-اۋ دەپ ارمان ەتەمىڭ. ءبىر كۇن بولسادا تۇتىندەرىڭ ءتۇزۋ پاتشاسىڭدار، سول ەكى بالامدى كوزىمە ءتىرى كورسەتسەڭدەر تاعىمنان ءتۇسىپ باعىم تايدى دەپ ارمان قىلماي-اق قالمانعا قۇل بولۋعا دا ىقتيار كونەر ەدىم! – دەپ مۇڭىن ايتىپتى.  «قۇلان قۇدىققا جىعىلسا، قۇلاعىنا قۇر باقا وينايدى» دەگەن عوي. عايىپتى كەلىمسەك دەپ كورگەنى مە، كەلەمەج ەتكەنى مە نەمەسە كەلىسىپ الايىن دەگەنى مە كالەم ءسوزدى كەلتەسىنەن قايىرىپ:

— ەگەر ەكى بالاڭدى ءتىرى الىپ كەلسەم، قىز بالاڭدى تۇبىندە ماعان جار ەتىپ بەرەمىسىڭ؟  – دەپتى.

— ادامنان شىققان ايۋان ەكەنىڭ وسىدان-اق كورىنىپ تۇر! اي سيپاتتى بالام، اداسپاسا اقىماققا جولاي الماس، – دەپتى عايىپ حان.

عايىپ حاننان جىلى جاۋاپ تاپپايتىنىن بىلگەن سوڭ ەندى ايار كەمپىردىڭ اقىلىمەي بولايىن دەپ عايىپتىڭ بەرگەن جاۋابىن كەمپىرگە ايتقان ەكەن، كەمپىر عايىپقا كەلىپ:

— ۇل بالاڭنىڭ جانى قايدا تۇرادى، سونى ايتساڭ ءقازىر بوساتقىزايىن. ايتپاساڭ بار ارمانىڭ ىشىڭدە كەتەتىن بولادى — دەپ كەمپىر تىكە تارتىپتى.

بالالارىنىڭ ءتىرى بار ەكەندىگىنە كوزى جەتكەندەي ىشىنە قۋانىش پايدا بولىپ، سوندا دا سىرىن ساقتاپ:

— ەي، توبا نە ايتىپ وتىرسىڭ؟ ادامنىڭ جانى قايدا بولۋشى ەدى؟ — دەپ تاڭىرقاپتى عايىپ.

عايىپ ءتىرى تۇرعاندا سىرىن ايتپايتىنىنا كوزى جەتكەن كەمپىر عايىپ پەن حانىمى ەقەۋىن قاتار قويىپ ءدارىنى شەشىپ جىبەرىپ،  ۇشكىرىپ قالعان ەكەن ەكەۋى دە ەسالاڭ  بولىپ ىرجىقتاپ ءوز تۇستەرىنەن باسقا كەمپىر مەن شال بولىپتى دا كەتىپتى.

— ەندى بۇلاردى بوساتىپ قويا بەر، قايىر سۇراپ جاندارىن ساقتاسىن. بۇلاردىڭ ەسىندە ەندى بۇرىنعى وتكەن-كەتكەن ءىسى بولمايدى. تەك ويلايتىنى تاماعى عانا بولادى. ال بۇلار ءتىرى جۇرە بەرسە تۇبىندە ءبىر كەرەگىمىزگە جارايدى! – دەپتى دە كەمپىر ۇيىنە كەتىپتى.

باسقا ادامدارعا نە ىستەسە دە كالەمنىڭ قالاۋى ءبىلىپ، ولجا ەل تۋرالى ءىسىن ءبىتىرىپ اياقتاعان كەزدە. قىرىق كۇندىك ساياحات ساپارىنان قايتىپ قالمان حان دا كەلىپتى.

حان كەلىسىمەن كالەمنىڭ قانداي جۇمىس بىتىرگەندىگىن سۇراپ تانىسىپ:

— ءبارى دە ورىندى بولعان ەكەن، سوندا عايىپ حاندى ماعان كەزىكتىرمەگەنىڭ كەلىسپەدى، – دەپ عايىپ تۋرالى رەنىش ءبىلدىرىپتى.

— عايىپتى حان دەگەنىڭىز بولماسا ءوزى اقىر زامان دولى ادام ەكەن. تەرگەۋ ۇستىندە سىزگە ءتىلىن تيگىزىپ بولماعان سوڭ اشۋىم كەلىپ كەتىپ ءولتىرىپ جىبەردىم. كەشىرىڭىز! – دەپ ءمۇلايىمسىپتى كالەم.

— وقاسى جوق، ولقى بولعان جەرىڭ وسى بولعان ەكەن، مۇنان باسقا دا ماعان از قىزمەت ەتكەن جوقسىڭ، ەڭبەگىڭدى اقتاۋ ءالى مەنىڭ موينىمدا عوي، الدە ايتايىن قالاعانىڭدى ال. – دەپ كەڭ پەيىل ءبىلدىرىپتى قالمان حان.

— تاقسىر ايتقانىڭىزعا قۇلدىق! ءسىزدىڭ قۇزىرىڭىز ءۇشىن قىلعان قىزمەتىمە قاقى تىلەر دەيسىز بە؟ تەك ايتقانىڭىزعا جەتىپ، بەردىم دەسەڭىز عايىپ حاننىڭ جۇرتىندا ەكى بالاسى قالىپتى. سولاردى تاۋىپ الىپ كەلسەم ءبىرى ۇل، ءبىرى قىز ەكەن. سونىڭ ۇلىن قۇل ەتىپ، قىزىن جار ەتىپ الايىن. وسىنى قيساڭىز   بولعانى، – دەگەندە، قالمان:

— مۇنى مەنەن نەسىن سۇرادىڭ. جورىقتاعى ءوز ولجاڭ ەمەس پە؟ – دەپتى قارانيەتحان.

سونىمەن كالەم، التىناسىق پەن مەرگەندى ىزدەپ عايىپ حاننىڭ مەكەنىنە ساپار شەگىپتى. بۇل ساپارىندا كالەم جولداس-جورا ەرتپەي ايار كەمپىردىڭ اقىلىمەن جالعىز كەتىپتى. جول ازابىن تارتىپ، عايىپتىڭ مەكەنىنە كەلگەنىمەن قۇرمەرگەن مەن الىناسىقتىڭ تۇرعان جەرىن تابا الماي، ءۇش جىل ىزدەپ تارىعىپ، ءبىر كۇنى بيىك تاۋعا شىعىپ جان-جاعىن بولجاپ وتىرسا، ءبىر ادام ەكى ءپىلدى ءولتىرىپ ورتاسىنان قوساقتاپ، يىعىنا سالا سالىپ كەتىپ بارا جاتقانىن كورىپتى. بۇل ادام قۇرمەرگەن ەكەنىن بىلەدى داعى ارتىنان جانسىزداپ ەرىپ  قۇرمەرگەننىڭ مەكەن ەتكەن ۇڭگىرىن كورىپتى.

ال بۇلاردىڭ قىلىقتارىن باسپالاپ كورىپ وتىرسا اعاسىنىڭ الدىنان قارىنداسى شىعىپ، اعا شارشادىڭ با؟ مىنالاردى مەن تاسقا شىعارا سالايىن، ۇيگە كىرىپ دەمىڭدى الا بەرىڭىز دەپ ەكى ءپىلدى اعاسىنان الىپ بيىك تاقتا جارتاستىڭ ۇستىنە لاقتىرا  سالىپ ءوزى ۇڭگىرگە كىرىپ كەتىپتى.

مىنانداي بىرىنەن ءبىرى اسقان كۇش قايراتتى كورگەندە زارەسى ءزار تۇبىنە كەتىپ جاقىنداۋعا جانى شوشىپ، باستابىندا بالا دەپ باسىنىپ، جالعىز كەلگەنىنە وكىنەدى. بارىپ سويلەسۋگە باتىلى بارماي، ايلامەن الۋعا اقىلى جەتپەي امالى قۋىرىلىپ، ايار كەمپىردىڭ ايلاسىمەن بولماسا ءوز توتەسىنەن قولعا تۇسىرەتىن ءتاسىل تابا الماي تارىعىپ ەلىنە قايتىپتى كالەم.

جورىقتىڭ جول ازابى بولدى ما جورامالى كەلمەي جولى قايتقانىنىڭ اسەرى مە اۋرە سارساڭمەن  ءجۇرىپ الا بوتەن سۇزەك اۋىرىپ ۇيىنە كەلە جىعىلعاننان بەس جىل سارى توسەك بولىپ  جاتىپتى. التىنشى جىل دەگەندە دەرتىنەن ايىعىپ ايار كەمپىردى شاقىرتىپ، ارمانى بولعان التىناسىقتى قالاي قولعا ءتۇسىرۋدىڭ ءادىسىن سۇراپ كوكەيىن كەسكەن ارمان زارىن ايتىپتى.

— التىناسىقتى الا الماسام ءبارى ءبىر ارماندا ولەمىن. سارى اۋرۋدىڭ سارقىنى ءالى ۇزىلگەن جوق. بۇل التىناسىقتىڭ زاردابى عاشىقتىقتىڭ سالدارى! قانداي ايلا تاباسىز؟ قاڭعىرىپ ولسەمدە قايتا جۇرۋگە بەل بايلادىم! – دەپ مۇنىڭ شاعادى. ايار كەمپىر:

— قانشا قاڭعىپ قالىڭ قولمەن بارعانىڭمەن ولاردى جەڭىپ الۋ سەنىڭ قولىڭنان كەلمەيدى. ال ءولتىرۋ دەگەن ءتىپتى ويلاپ ويعا سىيمايتىن ءىس. بۇل ساپارعا ءوزىڭ تاعى جالعىز بارۋىڭ كەرەك. ءادىس ىستەمەسە بۇلارعا باسقا جول تابىلمايدى. ونىڭ ءادىسى ءوزىڭ عايىپ حاننىڭ جاقىن اعايىنىنىڭ بالاسى بولىپ ەلدى جاۋ شاپقاندا شەشەڭ ەكەۋىڭ جاۋدان جاسىرىنىپ قالىپ بىرنەشە جىل قاڭعىرۋمەن جان ساقتاپ ءجۇرىپ قۇدايدىڭ قازاسىنان شەشەڭ ءولىپ، ءوزىڭ جالعىز قالىپ، جاپان دۇزدە قاڭعىپ جۇرگەن ءمۇساپىر ادام بولىپ كەزىك! ولارعا وسىلاي بىرىگىپ سىرىڭدى الدىرتپاي سىيلاسىپ ءجۇرىپ سىر تارتىپ قىزعا جاقىندا. ول قانشا دەگەنمەن ۇرعاشى ادام ەمەس پە، جىگىتتىڭ جانىنا جاتىپ تۇرىپ ءبىراز كۇننەن كەيىن جىنى قوزىپ ءوزى-اق قىلمىڭداپ جاناسا كەتەدى. ال قىز ەكەۋىن كوڭىل قوسىپ بىرىگىپ العاننان كەيىن اقىلدى سول قىزدىڭ وزىنە سالاسىڭ. قۇرمەرگەننىڭ جانىن قۋىرشاق قۇردى كورمەي-اق قولىنان قىلىپ قۇداي قوسقان قوساعىم دەپ موينىڭا ورالاتىن بولادى،  – دەپ كالەمگە بىلگەن تاسىلدەرىن ۇيرەتىپ: — ەندى سەن مىنانداي جىگىت بولاسىڭ، – دەپ كەمپىر ءبىر ۇشكىرىپ قالعان ەكەن ون جەتى جاس شاماسىنداعى بوزبالا  بولىپتى دا شىعىپتى.

مىنە، كالەم كەمپىردىڭ سول اقىلىمەن قايتا ساپارعا شىعىپ، قۇرمەرگەن، التىناسىقتارعا جولعاسىپ بىرىگىپ ءومىر ءسۇرىپ، ارەكەتىن اسىرۋ ءۇشىن نەشە قيلى ايلا ويلانسا دا، التىناسىقتىڭ كالەم تۇگىل ءتىپتى ەر ادامعا جولايتىن ىنتاسى جوق ەكەندىگىن سەزىپ، قىزدىڭ جاقىنداتپاسىن بىلگەن سوڭ ءوزى امالىن تاۋىپ قۇرمەرگەندى ءولتىرىپ تاستاسام، جالعىز قىز قانشا مىقتى بولعانمەن مەنەن قايدا كەتەدى، – دەپ ويلايدى.

ءبىر كۇنى التىناسىق ەكەۋى ۇيدە قالىپ، اسىق ويناپ وتىرىپ اعاسى ءۇشىن قام جەگەن ادامنىڭ الپەتىمەن:

— شىركىن، وسى اعامىز ۇيگە ءبىر كۇن تىنىعىپ جاتپايدى. نەلەر قيىن تاۋلاردان سەكىرىپ، نەلەر دولى وزەندەردى كەشىپ جۇرەدى. ءبىر كۇنى ءوستىپ ءجۇرىپ، تەككە ولەسىڭ عوي. الباتى تاۋمەن تاسقا شىعا بەرمەسەڭىزشى دەسەم – وي مەن ولمەيمىن. تەككە ولە كەتەتىن مەنىڭ جانىم شولمەك دەيسىڭ بە؟ جانىمدى جاعاما ءتۇيىپ الىپ جۇرگەمىن جوق. ءتيىستى ورنىندا ساقتاۋلى جانىمدى، كىم الار دەيسىڭ؟ دەپ ءمىز باقپايدى. دەگەنمەن ولدا ادام، «شولمەك مىڭ كۇن سىنبايدى ءبىر كۇن سىنادى» ەمەس پە ءقاۋىپسىز ءجۇرىپ قاتەرگە ۇشىراسا ەكەۋىمىزدىڭ كۇنىمىز نە بولار ەكەن؟ – دەپ كەمسەڭدەپ جىلاعان بولىپ كوزىنىڭ جاسىن ءسۇرتىپ، اتتەڭ وسى اعامنىڭ جانى قانداي جەردە تۇرادى ەكەن. ءبىر كۇنى كىم ءبىلسىن، قاستاندى ءبىر جاۋ كەزىگىپ جانىنا قاس ەتىپ، قارا باسىنا ءقاۋىپ كەلىپ جۇرە مە. بولماسا جانىنىڭ قايدا ەكەنىن بىزگە ايتىپ قويسا ءبىز دە ساقتانىپ جۇرەر ەدىك-اۋ! – دەگەندە اڭدىعان، كۇتكەنى سول ەمەس پە، التىناسىق تا الدىرماپتى.

— وسى سەنىڭ سىرىندى مەن بىلە المادىم-اۋ، «اڭقاۋىڭ سىرتىڭدا، ارامزاڭ ىشىندەگى» قىلىق شىعاراسىڭ دا جۇرەسىن. ادامنىڭ جانى قايدا بولۋشى ەدى، دەنەسىندە داعى! ورىنسىز نارسە سۇراپ باسىمدى قاتىرما، – دەپ جىگىتكە ۇرسىپ تاستاپتى.

ونىڭ زەكىگەنىن كەك كورگەن بولىپ، جىلاپ قويا بەرەدى داعى سول جىلاعاننان قۇرمەرگەن اڭنان كەلگەنشە وكسىگىن باسپاي جىلاپتى جىگىت. قۇرمەرگەن كەشكە كەلىپ جىگىتتەن:

— وسىنشا نەگە جىلادىڭ؟ – دەپ سۇراعاندا:

— التىناسىق مەنى ىلعي سىرت ساناپ الا كوزىمەن اتا قاراپ اقىلىن اۋلاق الىپ قاشا بەرەدى. سورلى باسىم ەندى قايدا بارىپ تىرشىلىك كۇن كورەمىن. بارار جەر، تابار ەلىم بولسا ون جىلدان بەرى وسى تاۋدا قاڭعىرامىن با؟ ەندى قايدا بارامىن، قالاي كۇن كورەمىن، – دەپ جىگىت ەڭىرەپ، ەگىلگەندە، قۇرمەرگەننىڭ جانى اشىپ، قارىنداسىنا رەنجىپ، جىگىتتى ۋاتىپتى.جىگىت  سىلەسى قاتقان الپەت كورسەتىپ، تاماققا دا قاراماي ۇيىقتاپ قالىپتى.

جىگىتتى ۇيىقتاپ قالدى دەپ ويلاعان قۇرمەرگەن قارىنداسىنا:

— سەن بۇعان نەگە كوپ ۇرسا بەرەسىڭ. وزىڭە سەرىك، امبە ەرمەك ەمەس پە. بۇل دا قاي جىرعاپ ءجۇر، ءوزىمىز سياقتى ەل-جۇرتىنان ايرىلعان بەيشارا عوي. ەندى بۇعان ۇرسا بەرمە! – دەپ اقىلىن ايتقان ەكەن، قارىنداسى اعاسىنا:

— وسى جىگىتكە جۇرەگىم سەنبەي ءجۇرۋشى ەدى. بۇگىن ساعان جانى اشىعان كىسى بولىپ قالىپ: اعامنىڭ جانى قايدا تۇرادى دەپ مەنەن ءسوز تارتىپ، ەلەۋسىز عانا ءبىلىپ الىپ قالماق ويمەن سۇرادى. مۇنىسى وتىرىك جىلاۋ. ارام ويى اشكەرەگە شىعىپ قالاتىن بولعان سوڭ سول ويىن سەزدىرمەۋ ءۇشىن جىلاعان جىلاۋ. وسىعاڭ سەنبەيىك، وپىق جەپ قالامىز، – دەپتى قارىنداسى اعاسىنا.

سوندا قۇرمەرگەن، ۇيىقتاپ جاتقان جىگىتكە ءبىر قاراپ قويىپ:

— مەنىڭ جانىمدى قايدا تۇرادى دەپ سۇراعاندا نە تۇر؟ اعامنىڭ جانى ساداعىنىڭ باۋىندا دەي سالساڭ بولدى ەمەس پە. بۇل قاس ەتەمىن دەگەندە، ساداقتىڭ باۋىنداعى مەنىڭ جانىمدى قايتىپ الادى، – دەگەندە قارىنداسى جىلاپ جىبەرىپتى.

اڭعال باتىردىڭ بايقاماي ايتىپ قالعانىن ىشىنەن ءبىلىپ وتىرعان التىناسىق اعاسىنىڭ ءسوزىن شورت دوعارتىپ ۇيىقتاپ جاتقان جىگىتتى بارىپ تىڭداپ بايقاسا ۇيىقتاپ جاتقان بولىپ، اعاسىنىڭ ايتقان سوزدەرىن تىڭداپ جاتقانىن سەزىپ ەندى باسقا ءسوزدى قويىپ، اعاسىن جاتقىزىپ تاستاپ، ءوزى دارەتكە بارعان بولىپ، دالاعا شىعىپ اعاسىنىڭ ساداعىن جىگىتكە تاپتىرمايتىن جەرگە تىعىپ تاستاپ، ءوزى كەلىپ جاتىپ قالىپتى.

وسىدان كەيىن اعاسىنىڭ جانىن ساقتاۋ ءۇشىن ساقتىق جاساپ اعاسى اڭعا كەتكەيدە ءوزى شىعارىپ سالىپ اڭنان كەلگەندە الدىنان شىعىپ ساداعىن الىپ ءوزى قولىنان تىعىپ كويىپ جۇرەتىن بولىپتى.

وسىلايشا ءۇش اي مەرزىم ۋاقىت ءوتىپتى.

كەسەل قايدان دەرىڭ بارما، ءبىر كۇنى التىناسىق اۋىرىپ قالىپتى. ىستىعى كوتەرىلىپ، كاتتى اۋىرىپ جاتقان التىناسىق اعاسى اڭنان كەلگەندە الدىنان شىعىپ ساداعىن تىعاتىن جەرىنە تىعا الماي قالىپتى. وسىنى اڭدىپ جۇرگەن جىگىت تۇندە دالاعا شىعىپتى دا قۇرمەرگەننىڭ ساداعىنىڭ باۋىن ءدال ورتاسىنان «جانىڭ وسىمەن بىرگە قيىلسىن» دەپ پىشاقپەن قيىپ تاستاپ، ورنىنا كەلىپ جاتىپ الىپتى. بۇل كەزدە التىناسىقتىڭ ىستىعى ءسال تومەندەپ ۇيىقتاپ قالىپتى.

تاڭ اتقان سوڭ، كۇندەگى ادەتى بويىنشا جىگىت بۇرىن تۇرىپ، قۇرمەرگەننىڭ بەتىن اشىپ قاراسا، كەلمەس دۇنيەگە كوسىلىپتى. ويلاعان مۇراتىنا جەتكەن جىگىت قۋانعانىنان ۇشىپ كونىپ  ءجۇرىپ اس تاماقتى دايارلاپ، التىناسىقتى وياتىپ:

— قينالىپ اۋىردىڭ عوي، — ناۋقاسىڭ ءتاۋىر بولسا تۇرەگەل، ەكەۋىمىز وتىرىپ اس ىشەيىك. اعام كەشە قاتتى شارشاعان عوي قاتتى ۇيىقتاعان سياقتى، – دەپتى جولەرلەنىپ.

ويانا سالىپ اعاسىنىڭ ساداعى ەسىنە تۇسە كەتكەن التىناسىق تەز تۇرىپ دالاعا شىعىپ، اعاسىنىڭ قيىلىپ قالعان ساداعىنىڭ باۋىن كورە سالىپ جىلاپ جىبەرىپ قايتا ۇڭگىرىنە كىرىپ، اعاسىن كورسە اعاسى باياعىدا پانيدەن باقيعا كەتىپتى. امالى قانشا، اعاسىن كورگەن سوڭ التىناسىق ەڭىرەي بەرىپتى.

سوندا تۇك سەزبەگەن ادام بولىپ جىگىت:

— التىناسىق، ساعان نە بولدى؟ اۋىرىپ بارا جاتساڭ جاتا عوي. جۇمىستى ءوزىم-اق رەتتەيىن. تاماققا تابەتىڭ سوقپاسا، اعام ەكەۋىمىز-اق ىشەرمىز، – دەپ قاپەرسىز قالىپ كورسەتىپتى.

سوندا التىناسىق:  بۇل ويلاعان ارەكەتىن اسىرىپ تىندى. ەندى ءبۇعان اعامدى سەن ءولتىردىڭ دەمەيىن. امالىن تاۋىپ، ءوزىن اعامنىڭ ورنىنا «قۇربان» ەتۋىم كەرەك. ول ءۇشىن قۇدايدان كەلگەن اجال دەپ جالانى قۇدايعا جاۋىپ، مۇنى اق نيەتتى ادام ەتىپ وتىرىپ ايلامدى اسىرماسام، كىم ءبىلسىن، مۇنىڭ مەنەن اسقان قايراتى، امالى بولۋى مۇمكىن عوي، – دەپ ويلاپتى دا:

— باۋىرىم، بايانسىز دۇنيە بايىبىنا جان بارماعان، باردان جوق ەتتى. بايبالام سالعانمەن بارعانىنان كەلەر مە. اسىل دا بەكزات اعامىز كەلمەس دۇنيەگە ساپار شەگىپتى. ەندى نە بولدىق ەكى سور ماڭداي! – دەپ جىگىتكە مۇڭىن شاققان بولىپ، ەڭىرەگەندە، تۇرا ۇمتىلىپ قۇرمەرگەندى قۇشاقتاپ، جىگىت تە ەڭىرەي بەرىپتى.

التىناسىق شىن كۇيىنىش قايعى مەن جىلاسا، جىگىت قۋانعانىنان جىلاپتى. ەكەۋى ءۇش كۇن ولىكتى قۇشاقتاپ جىلاپ، دىعدىرلارى قۇرىپ، سىلەلەرى قاتىپتى. ۋانىپ ويلارىن توقتاتىپ، وزدەرىنىڭ ءۇي ەسەپتى ۇڭگىرلەرىنە قۇرمەرگەننىڭ تابىتىن قويىپ جەل، سۋ وتپەيتىن بەيىت جاساپتى دا وزدەرى باسقا ورىنعا كوشىپتى.

ءوستىپ قۇرمەرگەننىڭ ولىمىمەن ايلانىسىپ جۇرگەندە اعالارىنىڭ دايىنداپ بەرگەن ازىقتارى تاۋسىلىپتى. ازىق تاۋسىلعانىن  سىلتاۋ ەتىپ، التىناسىق جىگىتكە، بىلاي دەپتى:

— ءبىز ەندى قالاي جان باعامىز. سەن نە ويلاپ وتىرسىڭ باۋىرىم؟ – دەپ ادەيى وزىنە سالا سۇراۋ قويىپتى. سوندا جىگىت:

— امال قانشا، ءولىپ كەتەرگە جان ءتاتتى عوي. تاماق تابۋدى ويلانايىق. شىنىندا ءىرى اڭ اتىپ جەيتىن بىزدە دارمەن جوق قوي. ساداقتى تارتا بىلمەيمىز. تەگىندەگى مەنىڭ ۇيرەنگەنىم بويىنشا جىمىنا تۇزاق قۇرىپ، قويان ۇستاپ جەپ قارشىعا قۇرلى جان باعارمىز، – دەپتى. وسىلاي كەڭەسىپ، جاڭا ورنالاسقان ءۇيسىماقتارىنىڭ سىرتىنداعى توبەشىككە شىعىپ وتىرعان ەكەن، ارعى  قىراتتا ءبىر ءۇيىر ارقار جايىلىپ جاتقانىن كورىپتى. سوندا التىناسىققا ءبىر وي تۋىپ:

— قۇدايدىڭ سالعانىنا قۇل جىلاپ كونەدى عوي. امال قانشا اعامنىڭ ساداعىنىڭ باۋى ءۇزىلىپ قالعان ەكەن. ول ۇزىلگەن باۋدى شەشىپ الىپ بەيىتىنىڭ باسىنا شانشىپ كەتىپ ەدىم. سول باۋىن قايتا تاعىپ الىپ ارقاردىڭ ءبىرىن تارتىپ كورەيىن. ولتىرمەيىن دەگەن قۇداي بولسا، وعىم دارىپ ءبىرىن جىعىپ الارمىز. ەگەر بۇگىن ءبىرىن جىعىپ الساق ساداقتى ەكەۋىمىز بىردەي تارتىپ ۇيرەنىپ ازىققا تارىقپايتىن بولارمىز. مەن بارىپ، ساداقتى جوندەپ، باۋىن قايتا تاعىپ، وسى توبەدە توسىپ وتىرايىن. سەن اناۋ ارقاردىڭ ارت جاعىنا شىعىپ  ماعان قاراي ۇركىت. مەن ابدەن تاياتىپ الىپ اتايىن. مەن ساعان بەرى جۇرە بەر دەگەن بەلگى بەرگەندە، سەن ارقارلارعا كورىنىس بەرىپ ۇركىتىپ ماعان قاراي ايدا. ەگەر ءبىرىن جىعا السام سەن تەز جۇگىرىپ كەلىپ، باۋىزداعايسىڭ دەپ تاپسىرىپ، ونى ارقارعا جىبەرىپ، ءوزى ساداقتىڭ باۋىنىڭ ۇزىگىن قايتا جالعاپ الگى توبەگە شىقسا جىگىت تە ارقارلاردىڭ ارعى جاعىنا شىعىپ العانىن كورىپتى دە ەندى بەرى ايدا دەگەن يشارا بەرىپتى. جىگىت ارقارلارعا كورىنىس بەرىپ التىناسىققا قاراي جۇرە بەرەدى. ارقارلار ۇركىپ التىناسىققا جاقىنداي بەرىپتى. التىناسىق جىگىتكە بەرى جۇرە بەر دەگەن يشارا بەرۋمەن بولادى. ەندى ارقارلار التىناسىقتىڭ جان-جاعىنان ءوتىپتى.

سول كەزدە ءبىر ارقاردى قوس وكپەدەن تارتىپ قالعان ەكەن، اۋناپ ءتۇسىپ ارقار جىعىلىپتى. سوندا التىناسىق:

— جۇگىر باۋىرىم! – دەپ جىگىتكە ايقاي سالىپتى دا ءوزى وتىرعان ورنىنان قوزعالماپتى. سوندا جىگىتكە كەلگەن وي تەگى ايەل زاتى بولعان سوڭ اتۋىن اتىپ السا دا اڭنىڭ قاسىنا ءوزى بارۋدان قورقىپ مەنى جۇمساپ وتىر عوي، – دەگەن ويمەن جان ۇشىرىپ جۇگىرىپ كەلىپ ارقاردى باۋىزداماقشى بولىپ جاعالاسىپ جاتقاندا التىناسىق ساداعىن وقتاپتى.

جىگىت ارقاردى باۋىزداپ بولىپ، ەندى التىناسىققا قاراي بەرگەندە ءدال ماڭدايدان قويىپ تارتىپ قالىپتى.

„اق پەن قارا جارىسىپ، اققا قۇداي بولىستى" دەمەي مە، ارامزاعا اجالدىڭ وعى بىردەن جەتىپ، كوزدەگەن ماڭدايىن عانا تەسىپ ءوتىپ قانا قويماي باسىن بىرگە جۇلىپ، «جاھاننامعا» جانىن تاپسىرتىپتى الگى  ارامزا جىگىتتىڭ.

وسىلاي ايلاسىن اسىرىپ، اعاسىن ءولتىرىپ التىناسىقتى الامىن دەپ ايۋاندىقپەن اداسىپ جولدان شىققان پاسىق نيەتتى، ساسىق دەنەلى كالەم، جانىنىڭ قالاي شىققانىن دا سەزبەي قالىپتى.

كالەمنىڭ ساسىق دەنەسىن، ءبۇتىن دە تاستاماي، جەتى ءبولىپ، جەتى قىرقادان اسىرىپ تاستاپ قارعا-قۇزعىنعا جەم ەتىپ، اعاسىنىڭ تابىتىنىڭ باسىنا كەلىپ از جىلاپ ەندى جىلاۋدان تۇك ونبەگەن سوڭ نەشە الۋان قيالي ويعا كەتىپتى.

ەندى نە ىستەۋ كەرەك؟ اعاسىنىڭ ارتىنان ءولۋ كەرەك پە؟ جوق ءومىر ءسۇرۋ كەرەك پە؟ ەگەر ءومىر سۇرسە جاپان تۇزدە قالاي ءومىر ءسۇرۋ كەرەك. ولە كەتسە ءوزىن ء-وزى ولتىرگەندە كىمنەن كەك الادى. ەگەر ءوزى ءولىپ اعاسى تىرىلسە اعاسى قالاي جالعىز ءومىر سۇرەدى. ال  جاۋ ايداپ كەتكەن ەلىن ىزدەپ كەتۋ كەرەك پە؟شىركىن، ولگەندى قايتا تىرىلتەتىن ءدارى نە قانداي ءبىر ءتاسىل جەر بەتىندە بار بولسا، سونى ىزدەپ تاۋىپ كەلسەم، اعامنىڭ تۋىسقاندىق قارىزىن وتەر ەدىم-اۋ! ونى قايدان ىزدەيىن؟ نە بولسا دا ءولىم مەن ءومىر ەكەۋىنىڭ بىرىنە بەت بۇرماسام، ولگەن اعامنىڭ قاسىنا وتىرا بەرگەندە كىم مەنى ىزدەپ كەلىپ ۋاتادى. ىزدەپ كەلەتىن بولسا ون جىلدان بەرى قايدا ءجۇر دەپ ءارتۇرلى ويعا كەتەدى.

وسىلايشا ويلاپ وتىرعاندا: كىشكەنتايىندا ءبىر كۇنى ويىننان كەلىپ تاماقتان كەيىن اعاسى ۇيىقتاپ، ءوزى وياۋ وتىرعاندا اعاسى تۋرالى، اكەسى مەن شەشەسىنىڭ ايتقان ءبىر ءسوزى ەسىنە ءتۇسىپتى.  وندا اكەسى بىلاي دەگەن ەدى:

— مەن ءوز تۇسىمدا باقىتتى حانداردىڭ ءبىرى بولدىم. حاندىعىم، داۋلەتىم، ات، اتاعىم ءبارى دە بىرىنە-بىرى سايما-ساي. تالاي-تالاي ەرلىك ىستەرىم دە بولدى. ەرلىك اسىرامىن دەپ، تالاي بەيۋاز حانداردىڭ ەلىن شاپتىم. ساباز باتىرلاردىڭ قانىن توكتىم. بۇل ىستەرىم ءوز تۇسىمدا بولىپ تا جاتتى. ءبىراق مەنەن قيانات كورگەندەردىڭ ۇرقىنىڭ ۇرقى قالاي وشپەندىلىك ەتپەسىن. بۇل وشپەندىلىكتىڭ ءتۇبى وزىممەن كەتسە جارار ەدى.  ال مەنەن قالعان ەرلىكتى مىنا قۇرمەرگەن قولىنا الادى. «اكە بالاعا سىنشى عوي» بۇل ادام بالاسىنان جەڭىلمەك ەمەس. وسى قۇرمەرگەن تۋرالى ءبىر ءىستى سەنىڭ دە ەسىندە قالسىن دەپ ايتىپ وتىرمىن. مۇنىڭ دۇشپانى مەنەن دە كوپ بولماق. ال مۇنىڭ جانى دەنەسىندە ەمەس جاۋعا دەپ ارناعان ساداعىنىڭ باۋىندا بولماق.

كىم ءبىلسىن كۇندەردىڭ كۇنىندە وسى جاسىرىن جانىن سول دۇشپاننىڭ ءبىرى سەزىپ، قاس بولىپ ءولىپ قالىپ جاتسا كۇننىڭ باتىسىندا، مەكەندەيتىن، بوپە حان دەيتىن حان بار. سول حاننىڭ قاسيەتتى التىن سەمسەرى بار. سول التىن سەمسەردى قۇرمەرگەننىڭ زيراتىنىڭ باسىنا جەتى كۇن ءىلىپ قويسا، قايتا تىرىلمەك. مەن ءوزىم، ولاي-بىلاي بولىپ كەتىپ سەن بالالاردىڭ قاسىندا قالىپ جاتساڭ سول قاسەيتتى سەمسەردى ەرجەتكەن سوڭ قۇرمەرگەنگە ۇعىندىرارسىڭ. وسى كۇندە ايتقانمەن جاس قوي. تولىق ۇعىنا قويماس! – دەپ حانىمىنا  اكەسى ايتقان ەدى.

سول ءسوز ويىنا ورالىپ، التىن سەمسەردى ىزدەپ تابۋعا جول ءجۇرۋ ءۇشىن بەل بايلاپتى التىناسىق. ءوز كيىمىن تاستاپ، اعاسىنىڭ كيىمىن كيىپ، شاشىن ءتۇيىپ اعاسىنىڭ ساداعىن اسىنىپ اق جولىڭدى بەر – دەپ الىس ساپارعا اعاسىنىڭ اتىن جامىلىپ، ءوز اتى قۇرمەرگەن بولىپ، اعاسىنىڭ ارۋاعىنا سىيىنادى

قوش بول اعا سالامات،

دەنەندى قويدىم امانات.

بۇل دۇنيەدەن سەن كەتىپ،

باسىما ءتۇستى عالامات.

ماعان دەگەن كوپ ەكەن،

الدىمنان توسقان جامانات.

ساعان دەگەن اجال وق،

ماعان نەگە جانامات.

جالعىزدىق جاققان قۇدايعا،

جالعىزدىڭ كۇنى قاراڭ-اق.

قاڭعىرىپ كەلىپ، ءبىر جاۋىز،

جانىمدى كەتتى جارالاپ.

اتام ايتقان اسىلىن،

تابايىن جاھاندى ارالاپ.

تاعى كەز بولىپ ءبىر دۇشپان،

بوگەمەسە قامالاپ.

كۇن باتىستا دەپ ەدى،

ىزدەپ كەتتىم شامالاپ،

التىن سەمسەر بوپ كەتتىم،

كوڭىلىمدەگى جارام-اق.

قۇداي بىلەر ەنشا اللا،

بۇل سەمسەردى تابام-اق.

بوپە حان ءتىرى بار بولسا،

قولىنان سۇراپ الام-اق.

سەن ولمەدىڭ مەن ءولدىم،

مەنىمەن ءوزىڭ تولەندىڭ.

قۇرمەرگەن دەگەن اتىڭمەن،

دۇنيە كەزىپ جونەلدىم.

قۇرمەرگەن بولىپ قۇرسانىپ،

تاتايىن ءدامىن كوپ ەلدىڭ،

تاۋىپ كەلسەم اسىلدى،

قارىزىڭنان وتەلدىم، – دەپ قوشتاسىپ، كۇننىڭ باتىسىن بەتىنە الىپ ساپار شەگىپتى.

تۇماندى تاۋ، مۇنارلى ورمان، ءشول جازيرا، ناجاعايلى جاڭبىر، مي قايناتقان ىستىق، كوك دولى وزەن، قارلى بوران، قاقاعان اياز، ازۋلى جىرتقىش اڭدار، ايۋاننىڭ الىبى ايداھار، زيانكەس جاندىكتەر،  قاسكوي داۋلەر، قارسى شىققان قاستاندىلار مەن قاجىماي قاسارىسا سوعىسىپ، باتىستان بەتىن قايتارماي، جاۋ دا، ءداۋ دە بار دەپ تايسالماي، قۇبىلمالى، قۇپيا سىرلى، قۇلا دالا قۋ مەديەندى ارالاپ قۇرمەرگەننىڭ قۋ ساداعىن اسىنىپ شىعىستان باتىسقا تارتىپ وتىرىپتى التىناسىق.

اجالسىز ادام ازابىن تارتا-تارتا، اڭساپ ىزدەگەن بوپە حاننىڭ ەلىن دە اقىرى ىزدەپ تاۋىپتى.

بوپە حاننىڭ ەلىن ارالاپ ءوزىن ىزدەپ، ورداسىنا سالەم بەرىپ، ويعا تاعى باتىپتى: وزەگىن ورتەگەن التىن سەمسەردى قالاي ەتىپ قولىنا ءتۇسىرۋ كەرەك. ءوز پيعىلىمەن بەرمەسە قايرات كورسەتىپ تارتىپ العاندا اعاسىنا جاردەم بولا ما. اقپەيىل اق نيەتىمەن العانى ءجون بولار دەگەن ويعا تياناقتاپ، حانعا كەلىپ سالەم بەرىپتى. التىناسىق كەلگەن كەزدە، بۇل حاننىڭ ۇلى جيىن تويى بولىپ  جاتىر ەكەن.

          بوپە حان ءوز زامانىنىڭ اقىلدى، ونەردى قاتتى قولدايتىن ادامى بولعان ەكەن. سوندا ونىڭ قولدايتىن ونەرى: كۇرەسۋ، كۇش سىناسۋ، تەڭگە اتۋ سياقتى ونەرلەردى ۇيرەتۋدى، ازاماتتارىنا قىزىقتاتۋدى بەلدى جۇمىس دەپ  كورىپتى.

بوپە حاننىڭ جالعىز قۇرالاي دەگەن قىزى بولىپتى دا، ەر بالاسى بولماپتى. قۇرالاي بەت بىتكەننىڭ سۇلۋى جانە اكەسىنە تارتقان اسقان اقىلدى قىز بولعان ەكەن دە، جاقسىعا جانى امىراق ەمەس پە، قۇدالىققا ادامدار كۇندە كىسى سالاتىن بولعان ەكەن. قۇدالىققا كەلۋشىلەرگە حاننىڭ بەرەتىن جاۋابى:

— مەن جالعىز قۇرالايىمدى، ءوزىم بيلىك شىعارىپ كىسىگە بەرە المايمىن. ءوزى سۇيگەن ەرىنە، وكپەسىز بارعانى ماعان ۇنامدى، – دەگەن جاۋاپپەن قايتارادى ەكەن. ال ولار قۇرالايعا كەلسە، قۇرالايدىڭ جاۋابى:

— مەن ەر جەتىپ، بوي تۇزەپ كەتە قوياتىن بولعانىم جوق، – دەپ كەلىسىمدى عانا جاۋابىن بەرىپ قايتارا بەرەدى.

قۇرالايدىڭ بۇل ءىسىنىڭ ءمانىسى بىلاي ەكەن: «ءبىر كۇنى قۇرالاي ۇيىقتاپ جاتىپ، ءبىر عاجاپ ءتۇس كورىپتى، تۇسىندە ءبىر اق ساقالدى ادام: — بالام، سەنىڭ باقىتىڭ الدىڭدا. ءوزىم ءسۇيدىم دەپ بارعان ادامىڭ باياندى بولمايدى. ساعان قۇدايدىڭ قوساتىن جارى ءولى دە، ءتىرى دە، جەردە دە، كوكتە دە، ەمەس. ءبىراق ۇزاق ەمەس. ءوزى ىزدەپ كەلمەيدى، ءوزىڭدى كىسى اپارىپ سوعان قوسادى. بۇل قوسىلماق جارىڭ دۇنيەدە جوق، ادامنىڭ ەڭ اسىلى، ەڭ ارداقتىسى. سەن وسىنى توساسىڭ. سول جارىڭا قوسۋشى ادام سەنى ىزدەپ بۇگىن ساپارعا شىقتى، ەندى ەكى جىل دەگەندە سەنى كەلىپ تابار. ونان بەرى اسىقساڭ وپىق جەرسىڭ دەپ عايىپ بولعان.

مىنە، قۇرالاي وسى كورگەن ءتۇسى نە ب ا ق، نە سور، وسىنىڭ اقىرىن توسىپ، تاعاتى كەتكەلى سول ايتىلعان، كورگەن تۇسىڭدەگى ەكى جىل مەرزىمنىڭ جەتكەن كەزى ەكەن.

ون سەگىزگە جاسى كەلىپ، وڭ مەن سولدان  قۇدالىققا كەلۋشىلەردىڭ سانى مولايىپتى. اۋرە-سارساڭ ويعا باتىپ وتىراتىن جايى بولىپتى. اقىرعى كەزدە قۇدالىققا كەلۋشىلەرگە ويى جەتكەنمەن، بويى جەتە قويماس، دەگەن ويعا كەلىپ:

— اكەمنىڭ الىپ بالۋانىن جىققان ادامعا بارامىن، – دەپ، ءبىر عانا جاۋاپ بەرىپ وتىرا بەرىپتى.

ال، بوپە حان قىزىنىڭ مىنا اقىلى وتە ورىندى ءىس ەكەن. الىپ بالۋاندى جىققان ادام الىپتىڭ الىبى بولۋى ناق. ولاي بولسا وسىنداي اداممەن ءومىر قوسسا قۇرالايىم كىمنەن كەم، كىمنەن كور بولادى. ءبىراق الىپ بالۋاندى جىعاتىن ادام دۇنيە بەتىنەن تابىلا قويا ما؟ ونداي ادام تابۋ ءۇشىن، ۇلى جيىن توي جاساۋىم كەرەك. كوپتە نە جوق، تويدىڭ اياعىن سوزا بەرسەم دۇنيە بەتىندەگى ءۇمىتتى بالۋانداردىن بارلىعى جيىلىپ، سونىڭ ءبىرى الىپ بالۋاندى جىعىپ، داۋىرلەپ تۇرعان زامانىمدا، قۇرالايىمدى قۇتتى جەرىنە قوندىرسام ەكەن – دەگەن ويعا تىرەلىپ، ۇلى دۋمان توي ىستەپ بالۋاندار سايىسى جەرىنە، «التىن دىڭگەك» ورناتتىرىپ،    بالۋانداردى   كورىپ، قىزىق دۋماندى كورىپ، مەرەكەسىنە مەيىرلەنىپ، بوپە حان وتىرعاندا الىس ساپاردىڭ ارماندىسى التىناسىعىمىز دا كەلىپ جەتىپتى.

قالاعان ادامى تابىلماي، قاياۋلى كوڭىلمەن وتىرعان حانعا، تارتىپپەن تاعزىم ەتىپ، ءبىر جاس جىگىت كەلىپ:

— الديار، اق سۇڭقارىم – اك باتاڭىزدى الۋعا الىس ساپاردان ىزدەپ كەلگەن ادام ەدىم. ءساتى ءتۇسىپ، ۇلى دۋمان تويىڭىزدىڭ تورقالى توبىنا كەزىكتىم. وسى تويدا، الىپ بالۋاندى جىعاتىن بالۋان ىزدەپ وتىر دەپ ەستىپ كەلدىم. كىمنىڭ جىعارىن، ءبىر قۇدايدىڭ ءوزى بىلەر. سول بالۋانىڭىزبەن كۇرەسىپ كورەيىن. اق باتاڭىزدى بەرىڭىز. سايىستا ءساتى ءتۇسىپ جىعىپ كەتىپ جاتسام بالاڭىز دا بولارمىن. ايتقانىڭىزدان قايتپايتىن شىعارسىز، – دەگەن التىناسىققا حان:

— بالام، حان ادامنىڭ ەكى سويلەۋى قاسيەتىن جويعاندىعى بولادى. قايراتىڭا سەنسەڭ مەنى قايتەدى دەپ بويىڭدى بوس سالماي الىپ بالۋاندى جىعۋدى ويلا. ال اق نيەتىڭمەن كەلگەن ەكەنسىڭ، مەن دە اق باتامدى بەردىم، قۇداي بەتىڭنەن جارىلعاسىن! – دەپتى حان.

حاننىڭ باتاسىن الىپ، بالۋاندار سايىس جەرى التىن دىڭگەك تۇبىنە كەلىپ وتىرىپتى   التىناسىق.

الىپ دەسە الىپ دەنەلى، ۇزىندىعى ءجۇز كەز، كەۋدەسى كەرەگەدەي، ادىمى الپىس ارشىن، ءداۋ ديۋدىڭ قايسىسىنان زور دەنەلى قايىسار ءتۇرى جوق الىپ بالۋان:

— كۇرەسپەي تۇرىپ ءجونىڭدى ءبىلىپ قالايىن. كۇرەستەن كەيىن سۇراي الماسپىن. كۇرەستەن ءوزىڭ دە ءتىرى قالماسسىڭ، كىمسىڭ؟ –دەپتى.

— زاتىم مۇسىلمان، اتىم قۇرمەرگەن. سەنىمەن كۇرەسكەن ادامنىڭ ءبارى ولە بەرە مە؟ ءوزىڭ قاشان ولەسىڭ؟ ونى دا بولجادىڭ با؟ – دەگەندە، الىپ بالۋان شامدانىپ جۇگىرىپ كەلىپ ساپ ەتىپ ۇستاي الىپ، جۇلقا تارتقان ەكەن جويقىن سالماق، قولىن قارىستىرىپ، ساۋساقتارى تاسقا تيگەندەي مايىسىپ، تامىر كۇشى سارقىلىپ ساسىپ كورمەگەن پالۋان سايتانى قاشىپ، سابىرلىق تاۋىپ توقتاپ قالىپتى.

ال ءبىزدىڭ پالۋان الاڭعاسار پالۋاننىڭ ارىنىن باسىپ قويايىن دەپ قابىرعاسىن قىسىپ قالعاندا، قايسارىمىز قان قۇسىپ جىبەرىپتى.

الىپ بالۋاننىڭ ارىنى باسىلىپ ايلاسى تاۋسىلىپ ايىپتى ادامداي ەڭسەسى ءتۇسىپ ەل بەتىنە قاراي المايدى. ەندى ءقايتتىم دەگەن ادامشا تۇرعان بالۋانىن كورگەن حان:

— دەگبىرىڭدى كەتىرمەي دەمىڭدى ال. حالىق تۇگەل جيىلسىن. قايرات كۇشتىڭ قاھارمانىن كوزدەرىمەن كورىپ كوڭىلدەرى تىنسىن. ءوزى شىعارعان جارلىعى مەن ءومىرىن قوساتىن قوساعىنىڭ قانداي ادام ەكەنىن ءوز كوزىمەن كورىپ، وكىنبەي، وكسىمەي اتتانارىن قۇرالاي دا ءبىلسىن، جەتى كۇندە، قايتا جيىلىڭدار. ال ەكى بالۋان مەنىڭ سارايىما جاتىپ دەم الىڭدار، — دەپ حالقىن تاراتىپ، حان ورداسىنا كەلىپتى.

         جەتى كۇننىڭ ىشىندە قايرات كۇشتىڭ حابارى قاي-قايدا جەتىپتى. سايىس سالتاناتىن كورەمىز دەگەن حالىق توڭىرەكتىڭ ءتورت بۇرىشىنان قۇيىلىپتى. سايىس دىڭگەك تۇبىنە قۇرمەرگەن مەن الىپ پالۋان دا كەلىپتى. بازارعا باسىن سالعان قۇرالاي دا ءوز كوزىمەن كورۋ ءۇشىن قىرىق قىز نوكەرىمەن  كەلىپ، ورتادان ورىن الىپتى.

سايىس باستالۋىنا يشارا بەرىلىپتى. ساپ ەتىپ پالۋاندار دا ۇستاسا كەتىپتى. سايقىمازاق ەتىپ تۇرۋدىڭ رەتى جوق، التىناسىق اپ ەتكەن جەردەن الىپ پالۋاندى جۇلىپ الىپ اسپانعا اتىپ جىبەرىپتى. الىپ پالۋاننىڭ اياعى دەرەڭدەپ ولىمگە مويىن ۇسىنىپ قايتىپ كەلە جاتقان پالۋاندى التىناسىق الاقانىنا قاعىپ الىپ:

— جاسىم كىشى بولعانمەن «ويىندا ورەلىك جوق» دەگەن عوي، رەنجىمەڭىز – دەپ قويا بەرىپتى.

قۇرمەرگەننىڭ كۇشىنە حان مەن حالقى قايران قالىپ، حاننىڭ سارايىنا قوشامەتتەپ الىپ ءجۇرىپتى.

بوپە حان ۋادەلى سوزىمەن وتىز كۇن ويىن، قىرىق كۇن تويىن ىستەپ، قۇرمەرگەنگە قۇرالايدى ۇزاتۋ قىزىق قىزمەتىن ءبىتىرىپ، توقسان تۇيەگە جاساۋىن ارتتىرىپ، توقسان قۇل، توقسان كۇڭ، توعىز وتاۋ تىكتىرىپ جول امانعا ءبىر مىڭ قول اسكەر ەرتىپ جۇرگىزۋگە دايىن   بولىپتى.

وسىنداي تولقىندى دۇنيەنى حان توعىستىرىپ جاتقاندا ارمان بولعان التىن سەمسەردى قالاي سۇراۋ امالىن تابا الماي، تارىعىپ جۇرگەن التىناسىق جۇرەر جولدىڭ جوپەلدەمەسىنە  تاقاعاندا قيىلا يباعات ەتىپ، حان اتاسىنا قالاۋلى بۇيىمتايىن ايتقالى كەلىپتى.

— حان اتا قايرىمىڭىزعا قۇلدىق! جالعىز باسىم جاھان كەزىپ جۇرگەن جايىم مىناۋ. ەلىم، جەرىم الىس. جازيرادان جازيراعا وتەتىن ساپارىم بار. ەل تانۋ، جەر تانۋ ساپارىمەن ءجۇرىپ ءسىزدىڭ التىن ديدارىڭىزدىڭ نۇرىن كورگەنىمنىڭ سىرتىندا ارداقتاعان جالعىز بالاڭىزدىڭ العىنشىق جولداسى بولىپ قايتتىم. بۇل مەن ءۇشىن ۇلكەن سىي-سىباعا. سوندا مەن سىزدەن ءبىر نارسە سۇراعالى كەلدىم. قۇرالايعا دەگەن جيھاز دۇنيە، مۇكامال قۇل، كۇڭ، جول اماندىققا دەگەن قول بارلىعى دا اۋرەشىلىك قوي دەيمىن. توپ قارامىز از بولسا جول تورابىنىڭ توسقاۋىلىنان امان وتە بەرۋىمىزگە قولايلى. وسى جاساۋلاردى قويىپ قۇرالاي ەكەۋىمىز عانا كەتسەك دەپ سىزدەن تىلەپ كەلدىم!

حان قۇپ كورمەسە دە التىناسىق ءوز ايتقانىنان قايتپاي وتىرىپ الىپتى. بولماعان سوڭ حان اقىرىندا:

— قاراقتارىم-اي، بولماسا، مەنەن «مۇرا»  بولارلىك ءبىر زات نەگە الىپ كەتپەدىڭدەر؟ قۇردان – قۇر قايتىپ جىبەرەمىن؟ دەگەندە:

— جان اتا-اي جانىمىزدى ەزىپ جىبەردىڭىز-اۋ. قالاعانىڭىز بىزگە بەرۋ بولسا، قيساڭىز، التىن سەمسەرىڭىزدى الايىق! سىزدەن مۇراعا باسقا نە الامىز. وسىنى قيساڭىز بولعانى عوي، – دەپتى قۇرمەرگەن.

قاپا بولىپ وتىرعان حان ەكى سوزگە كەلمەي-اق ورنىنان اتىپ تۇرىپ التىن ساندىعىمەن قاسيەتتى قىلىشىن كۋيەۋ بالاسىنا ۇسىنىپ:

— بالام بۇل ساندىقتىڭ قاسيەتىن ءوزىم عانا بىلەمىن دەپ ءجۇرۋشۋ ەدىم. ءبىر قۇداي ساعان دا بىلگىزگەن ەكەن. كۇندەردىڭ كۇنىندە باستارىڭا اجال كەزىكسە وسى سەمسەردى ولىكتىڭ بەيىتىنىڭ باسىنا جەتى كۇن ءىلىپ قويساڭدار ولگەن ادام قايتا تىرىلمەك. بۇل سىردى جان ادامعا سەزدىرۋگە بولمايدى! – دەپ سەمسەردىڭ سىرىن دا ايتىپ بەرىپتى حان.

سەمسەر قولىنا تيگەندە ولگەن اعاسى ءتىرىلىپ ءقازىر قاسىندا تۇرعانداي قۋانعانىنان ورنىنان ۇشىپ تۇرىپ حان اتاسىنا تاعزىم ەتىپ ساندىقتى، سەمسەردى قۇشاقتاي قوناق سارايىنا قاراي قۇستاي ۇشىپ جونەلىپتى قۇرمەرگەن.

سارايعا كەلىپ قۋانىشتى كوڭىلىن ازەر باسىپ:

— بۇل حان اتامدى مەن نە بەرىپ رازى ەتەر ەكەنمىن؟ كىسىگە بەرىپ رازى ەتكەندەي مەندە قانداي دۇنيە بار؟ بۇل حاننىڭ جالعىز قىزىنان باسقا نەسى بار. ءوزىنىڭ ىقىلاسىمەن بالاسىنا دەگەن جاساۋ دۇنيەسىن الماعانىم قاتتى جاسىتتى-اۋ. ەگەر سول جاساۋ دۇنيەلەرىڭىزدى الايىن دەسەم، كوڭىلى رازى بولار ما ەدى. ەندى نە بولسادا وسى جايدى ايتايىن دەپ، قايتىپ حانعا كەلىپ:

— حان اتا، مەن سىزدەن تىلەگىمدى الدىم. ءسىزدىڭ ماعان ىستەگەن ەڭبەگىڭىزدى اقتاي الاتىن ەمەسپىن. ال مەن بولسام، تەك ءبىر ادامدى كۇرەسىپ جىققاننان باسقا ەلەۋلى قىزمەت ەتكەم جوق. ەندى مەن ءسىزدىڭ بالاڭىز بولعاندىقتان كوڭىلىڭىزدى تاۋىپ قارىزىڭىزدان قالاي قۇتىلامىن؟ نە ىستەپ بەرسەم، رازى بولار ەكەنسىز؟ – دەگەندە حان:

— ەي، بالام-اي! مەن سەنەن دۇنيە الماق تۇگىل ءوزىمنىڭ بوقشىلىعىم قايدا قالماق. جالعىز قۇرالايىما دەگەن جاساۋ جيھازدى دا الماي باتتاعان ۇستىنە باتتاپ مەلشەمنەن باتىرىپ تۇسكەندەي ەتىپ قالدىرىپ كەتىپ وتىرعان جوقسىڭدار ما. سەنەن العاندى قويىپ سول دۇنيە مەنى قايعىعا باتىرىپ وتىر عوي بالام، – دەپ كۇرسىنىپتى حان.

— اتا جىلاماڭىز، قاجىماڭىز! ءسىزدىڭ كوڭىلىڭىزگە قاياۋ سالىپ كەتۋ، قاس ماسكارا ءىس بولار، قۇرالايعا دەگەن دۇنيە جيھازىڭىزدى الىپ كەتەيىك، – دەگەندە حان اعىنان جارىلا قۋانىپ ەندى جولىن كەشىكتىرمەي جوعارىداعى دۇنيە جيھازىن ارتتىرىپ-تارتتىرىپ ءوزى باس بولىپ ءبىر ايشىلىق جەرگە شىعارىپ سالىپتى.

بۇلار جولدا ەشبىر بوگەتكە كەزدەسپەي، باياعى ءوز مەكەنى بۇلدىر تاۋدىڭ بۇلدىراعان ساعىمىنا ارالاسىپ تۋىپ وسكەن مەكەنىنىڭ جۇپار ءيىستى سامالىنا بالقىپ اۋىلىن جايلاپ قوندىرىپ تاستاپ التىن سەمسەرىن مويىنىنا اسىنىپ:

-مەنى جەتى كۇنگە دەيىن ىزدەمەڭدەر! — دەپ تاستاپ ءبىر تاۋدىڭ باسىنا شىعىپ كەتە بارىپتى التىناسىق. سول كەتكەننەن التى كۇن وتكەندە قايتىپ كەلىپ قۇرالايدى ەرتىپ الىپ اعاسىنىڭ بەيىتىنىڭ باسىنا بارىپ، مولانىڭ بەينەلەرىن ءىلۋلى تۇرعان، التىن، جاھۇت، مەرۋەرتتەر بەزەلگەن اسەم سەمسەرلەردى تاماشالاپ  تۇرعاندا التىناسىق قۇرالايعا:

— ال قۇرالاي، مەنىڭ دۇنيەگە ادام بولىپ جارالعاننان بەرگى اتا-انا، جالعىز اعامنان كەيىڭگى ادام بالاسىنداعى ءبىرىنشى دوسىم سەن بولعاندىقتان دۇنيەگە بەتى اشىلماعان، ادام بالاسى سەزە بىلمەگەن سىرىمدى ساعان اشىپ مۇڭداساتىن ۋاقىتىم جەتتى دەپ كوزىنىڭ جاسىن توگىپ ۇستىندەگى ەركەكشە كيىمىن شەشىپ ءوزىنىڭ بۇرىڭعى قىز كيىمدەرىن كيىنىپ، قۇرالايدىڭ قاسىنا كەلىپ وتىرىپتى دا قاتتى كۇيزەلىپ ازدان كەيىن قۇرالايدىڭ يىعىنا وڭ قولىپ ارتىلتا سالىپ:

ەي، قۇرالاي-قۇرالاي!

قىلىعىم ءجۇردى-اۋ ساعان ۇناماي.

نە ىستەسەم دە كوندىڭ سەن،

مۇنىڭ نە - دەپ سۇراماي.

ەندى كىلتىن اشامىن،

دەرتكە، دەرتتى قۇراماي.

تۇيىققا اكەپ قاماعان،

قاسىرەتتى ءومىر، تۇمان-اي! – دەپ ءبىر ەكى اۋىز مۇڭلى جىرىن ايتىپ: – ءوزىنىڭ باستان كەشكەندەرىن بايانداپتى.

— قۇرالايىم، مەن سەنىڭ ەرىڭ ەمەس، دوسىنمىن. سەنىڭ ومىرلىك جولداسىڭ مىنا بەيىتسىماق ۇڭگىردىڭ ىشىندە ءولىپ جاتىر. سەن ەكەۋىمىزدىڭ اكەلەرىمىزدىڭ ايتقانى راس بولسا التىن سەمسەر ىلىنگەن سوڭ، جەتى كۇن بولعاندا اعام تىرىلمەك. تىرىلگەندەي كۇن تۋسا مەنىڭ كورگەن  بىلگەنىمدى تۇگەل ايتىپ بەرەرسىڭ. مىنا حاتىمنىڭ ىشىنە دە جازدىم. مەن ەندى اعامنىڭ كوزىنە ءتىرى دە كورىنە المايمىن. قاي بەتىممەن كورىنەمىن. دۇنيەدە اعامنىڭ ىستەيتىن ەرلىگىن قىز باسىممەن ۇيالماي ءوزىم ىستەدىم. قىز اتىمدى تاستاپ ەركەك اتپەن ءجۇردىم. باسقانىڭ ەمەس، ءوز اعامنىڭ اتىن جامىلدىم. مەنىڭ اتىم قۇرمەرگەن ەمەس، التىناسىق. وسى امانات سالەمىمدى ءبىرىن قوسىپ، ءبىرىن تاستاماي ايت. مەن ەندى جەردە دە، كوكتە دە، ءولى دە، ءتىرى دە ەمەسپىن. مەنى ىزدەپ تابامىن دەپ اۋرە-سارساڭ بولماسىن – دەپ قۇرالايعا بار ءومىربايان، امانات سالەمىن ايتىپ ءبىتىرىپ، اعاسىنىڭ بەيىتىنىڭ ەسىك جاعىن اشىپ ىشىنە كىرىپ اعاسى كورسە جان كىرەتىن بەينەگە كەلىپ، دەنەسى تولىپ، تامىرلارىنا قان جۇگىرە باستاعانى بايقالىپتى. ەندى دەم ساناپ، اعاسىنا قاراۋمەن بولىپتى. شارتتى جەتى كۇندىك مەرزىم دە تولىپتى. ولىكتىڭ الدىمەن ەكى اياعى قىبىرلاپ، ونان سوڭ ەكى قولىن قوزعاپ بارىپ ۇيقىدان ويانعان ادامشا اۋناپ ءتۇسىپ، ەندى تۇرۋعا باسىن كوتەرە بەرگەندە، بۇعان تاڭ بولىپ تۇرعان قۇرالاي التىناسىققا قاراسا التىناسىق ادام ەمەس، ءبىر كوك قويان بولىپ بوساعادا قاراپ وتىرىپتى. ولىك باسىن كوتەرىپ العاندا الگى قويان:

— قوش بولىڭدار، اعا، جەنگەم، مەنى دۇنيەدەن ىزدەمەڭدەر! – دەپتى دە بوساعادان ءبىر-اق سەكىرىپ عايىپ بولىپتى.

ۇمتىلا بەرىپ، التىناسىق — دەگەنگە عانا قۇرمەرگەننىڭ شاماسى كەلىپتى. قۇرمەرگەن جۇگىرىپ دالاعا شىقتى، تۇك تە جوق. قايتا جۇگىرىپ ۇڭگىرىنە كىرىپ كەلسە بوتەن ءبىر قىز تۇر. قۇرمەرگەن اڭ-تاڭ،  اڭتارىلىپ تۇرعاندا،  الگى قىز:

— مەرگەنىم اسىقپا. اقىلعا كەلىڭىز. التىناسىق دۇنيە بەتىنەن تابىلار، تابىلماسا ەكى عايىپ ساپارعا كەتتى. مەن كورگەن بىلگەنىمدى ايتايىن، سونى تىڭداپ الىپ، سونان سوڭ اقىل ويلاڭىز، – دەپ ءيىلىپ كەلىپ قۇرمەرگەننىڭ قولىنان ۇستاپ، جەتەلەپ دالاعا شىعىپ، الىس جەرلەرگە كوز سالىپ وتىرعاننان كەيىن:

— الدىمەن التىناسىقتىڭ حاتىن وقىڭىز، – دەپ حاتتى وقىتىپ، سونان سوڭ، بولعان جايدى بايانداپ شىعىپتى.

قۇرمەرگەن التىناسىقتان ارماندا ايرىلعانىنا قايعىردى، قاپالاندى، نە پايدا، بولماسا ادام تۇسىندە جوعالعان بولسا، ىزدەپ تابار دا ەدى. نە كەرەك تاپتىرماس تۇسپەن عايىپ بولدى.

ىزدەپ تابار جولدى قانشا ويلانسا دا تاپپاسىنا كوزى جەتىپ، ولىمنەن ءتىرىلىپ ومىرگە كەلگەن سوڭ ەندى سۇيىكتى جارى قۇرالايدى ەرتىپ، ءوزى كورمەگەن اۋىلىنا كەلىپتى قۇرمەرگەن.

اۋىلىنداعى جولداستارىنا بۇلار سىرىن اشىپ ايتپاپتى. ءبىر انادان تۋعان ەكەۋىندە قانداي ايىرماشىلىق بولسىن. ەكەۋى ايىرا تانىعىسىز ەكەن، ولار دا تۇك سەزبەپتى.

         قۇرمەرگەن مەن قۇرالايدىڭ كۇندەلىكتى قىزىقتى ومىرلەرى ءجۇرىپ جاتتى.

ءبىراق قۇرمەرگەن جالعىز قارىنداسىن ساعىنىپ، ويلاۋمەن سارعايدى. التىناسىقتى ىزدەپ تابۋدان كەتتىم، بولماسا العاش كەتكەندە قويان ءتۇستى بولىپ كەتىپ ەدى عوي. ءبىر قويان ۇستاپ الىپ كەلىپ التىناسىعىمداي ەركەلەتىپ وتىرايىن دەگەن ويعا كەلىپ، نەشە كۇن ىزدەپ قاڭعىرىپ ءجۇرىپ ءبىر قويانعا كەزىگەدى.

«قۇداي بەرەيىن دەگەندە، التىناسىعىم وسى بولماعاي. وسى قوياندى ۇستاپ الىپ ۇيگە الىپ بارىپ، ەركەلەتىپ وسىرەيىن» – دەپ قويانعا جاقىنداسا قويان قوزعالمايدى. قوياندى ۇستاپ قولىنا دا الادى.

قوياندى سىلادى، سيپادى، التىناسىقتىڭ ءوزىن تاپپاسا دا، مەدەۋ تاۋىپ، قوينىنا تىعىپ الىپ، جۇرگەن ەكەن. قويان ىستىق قويىنعا تۇنشىعىپ پىرىلداپ جانى قىسىلعانىنا قۇرمەرگەن ەلجىرەپ كەتىپ كولىنا الىپ جۇرگەن ەكەن. ول دا ەپسىز بولىپتى. ەندىگى امالى، شىبىق تالدان ەكى شارباق توقىپ، بىرىنە قوياندى سالىپ، بىرىنە قوياننىڭ سالماعىنداي تاس سالىپ، اتىنا تەڭدەپ قويىپ، ەندى جۇرگەلى تۇرعاندا ءدال قاسىندا عانا ءبىر بۇعى بۇلاقتان سۋ ءىشىپ تۇرعانىن كورىپتى. سونان سوڭ قۇرمەرگەنگە مىنانداي وي ساپ ەتە قالىپتى: وسى بۇعىنى ۇستاپ الىپ وسىعان تەڭدەپ الىپ جۇرسەم جانى قىسىلمايدى ەكەن، – دەپ اتىنا مىنە سالىپ بۇعىنى تۇرا قۋىپ ۇستاپ الىپ كەلىپ ەكى شارباقتى تەڭدەپ، شىلبىرىن مۇيىزىنە تاعىپ اتىنا ءمىنىپ ءجۇرىپ كەتىپتى. وسىلاي كەلە جاتقاندا ارناسى تەرەڭ ءبىر بۇلاق كەزىگىپتى. اتى ىعىسىپ جۇرمەگەن سوڭ تەبىنىپ قالعان ەكەن، قارعىپ بۇلاقتىڭ ارعى جاعاسىنا تۇسكەندە، جەتەگىندەگى بۇعى كەيىن تارتىپ قالىپ شىلبىر ءۇزىلىپ كەتەدى. بۇعى جالت بەرىپ كەيىن قاشا جونەلىپتى. قايتا ۇستاماق بولىپ، قۇرمەرگەن تۇرا قۋىپتى. وعان بۇعى جەتكىزبەي قالىڭ ورمانعا كىرىپ اداستىرىپ جوق بولىپتى. وزىنە ءوزى ىزالاندى، اتىنا دا اشۋلاندى، وسىنشا سورماڭداي ەتىپ جاراتاتىن نە جازدىم، – دەپ، قۇدايعا دا ءتىلى ءتيدى، امالى قانشا اقىرى تارىعىپ، ەندى تەڭدەۋلى شارباعى بار بۇعى ىزدەۋمەن قۇرمەرگەن جاھان كەزىپتى.

قۇرمەرگەن جاھان كەزىپ جۇرە تۇرسىن، ەندىگى كەڭەس التىناسىق نە بولدى، قايدا باردى سوعان كەلەيىك.

سول تۇستا تاعى ءبىر تايپانىڭ، چاھي دەگەن حانى بولىپتى. ول حاننىڭ قامال دەگەن جالعىز ەر بالاسى بولعان ەكەن. چاھي حان قايتىس بولىپ، قامال جاستا بولسا، حان تاعىنا وتىرىپتى.

قامال جاس حان بولسا دا دانىشپان، وتە عادىل پاتشا بولعاندىقتان، قامال اتىن عادىل حان  دەپ حالقى ات قويىپ العان ەكەن. وسى عادىل حاننىڭ ەلىندە ءبىر شال، ءبىر كەمپىر تۇرادى ەكەن. بۇل ەكەۋىندە بالا بولمايدى دا، بالاعا زار ادامدار ەكەن. جازدىڭ ىستىق كۇنىنىڭ بىرىندە كەمپىر دالادا ورمەك توقىپ وتىرىپ، بالاسىز، پاناسىز، دۇنيەدەن وتكەنىمىز بە؟ – دەپ كورىس ايتىپ جىلاپ وتىرسا ۇيلەرىنىڭ اياق جاعىنداعى، توعايدىڭ الانقىسىندا ۇستىندە تەڭدەۋلى شارباعى بار شارباق ىشىندە، ويناپ وتىرعان بۇلدىرشىندەي قىز بالانى، جايىلىپ تۇرعان بۇعىنى كورىپتى. كەمپىر كورىسىن توقتاتا قويىپ تاڭىرقاپ قاراپ وتىرادى دا:

اڭعا دا بەردىڭ بالانى،

ءمۇيىزى سەگىز سالالى.

زارلاعان بىزگە قيمادىڭ،

قۋانتتىڭ قۋ دالانى.

كورمەگىر كوزىم، نە كوردىڭ؟

ىشىمە سالىپ جارانى.

قۇداي بىزگە بەرمەس پە،

كەزە بەرسەك دالانى؟

كورىك بەرىپ گۇل شاشتى،

توعايدىڭ القاپ الاڭى.

جەر بەتىندە جەكسۇرىن،

قۇدايدىڭ ءبىز بە، ارامى.

ءوڭىم بە، الدە ءتۇسىم بە،

بۇعىعا جاپتىم جالانى.

ەلەستەپ كوڭىلىم وتىر ما،

اشىلعان سوڭ ارانى.

زارىققان سوڭ بالا ءۇشىن،

قۇدايعا قىلدىم  نالانى، – دەپ كەمپىرىنىڭ كورىسكە قوسىپ زارلاپ جىلاعانىن ۇيدە ءورىم ءورىپ وتىرعان شالى تىڭداپ:

— ەي گوي-گويلەگەن كوك سوققان، كورىسپەن بالا تاۋىپ الاتىن بولساڭ قايدا ءجۇر، كوسەگەڭ كوگەرىپ بولعان جوق پا ۇيگە كىر. شاي قاينات. شىلعي تاسپانى تارتا-تارتا دىڭكەم قۇرىدى، – دەپتى.

سوندا كەمپىرى:

— ويباي، بەيباق شال-اۋ، انانى قاراشى! قۇدايدىڭ بىزگە قيماعان بالاسى دالادا اڭنىڭ ۇستىندە دە ءجۇر.تەگى جاراتقان بالاسى جەر بەتىنە سىيماي اڭنىڭ ۇستىنە شىعارىپ جىبەرگەن شىعار شىقشى، بەرى، – دەگەندە شالى:

— مىنا كوك سوققانعا نە كورىنىپ تۇر، – دەپ شال كۇڭىرەنە ۇيىنەن شىعىپ، شارباقتاعى بالا مەن بۇعىنى كورىپ تاڭىرقاپ ويعا قالىپتى دا كەمپىرىنە:

— قۇدايدىڭ بەرەيىن دەسە قازىناسى كەڭ عوي. بىزگە دەپ جىبەرگەن بالاسى شىعار. ءجۇر كەمپىر، ەكەۋىمىز ەكى جاعىنان ۇمتىلىپ كورەيىك. قۇداي ناق بەرگەن بولسا بالانى الىپ قالارمىز، – دەپ ءوزى بۇعىنىڭ ار جاعىن وراپ شىعىپ، ەكەۋى ەكى جاعىنان كەلگەندە بۇعى قاشپاي شىن تىلەگەن تىلەكتەرى قابىل بولىپ، بالانى شارباعىمەن ءتۇسىرىپ الىپ ۇيلەرىنە كەلىپتى. اق نيەتىمىزگە، قۇدايدىڭ جىبەرگەن توندى بالاسى، ەندى جيعان-تەرگەنىمىزدى وسى جالعىز بالادان ايامالىق، – دەسىپ، بار جوق قىزارعان، جاسارعانىن كيىندىرىپ، ءىشىندىرىپ دەگەن سياقتى ماپەلەپ وسىرە بەرەدى دە، سەن كىمنىن بالاسى ەدىڭ، نە كەرەمەتپەن بۇعىعا تەڭدەلدىڭ، دەپ سۇراماپتى.

ال بالانىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى، العاش تاۋىپ العاندا كىشكەنە بالا بولسا، كۇن ساناپ كۇندەي سۇلۋ بويجەتكەن بولىپ، تولىعىپ وسە بەرىپتى.

        عادىل حان ەلىن ارالاپ، حالقىمنىڭ ءال-اۋقاتىن كوزىممەن كورەمىن، ەگجەي-تەگجەيىن بىلەمىن دەپ كەلە جاتىپ، كۇن كەشكىرىپ قالعان كەزدە توعايدىڭ شەتىندەگى جالعىز قاراشا ۇيگە كەزىگىپتى. كۇن كەشكىرىپ قالدى عوي، وسى ۇيگە قونايىق دەپ الگى ۇيگە بۇرىلىپ كەلىپ ءتۇسىپتى. بۇل التىناسىقتىڭ سوڭعى اتا-اناسىنىن ءۇيى ەكەن.

حان كەلىپ ۇيىنە تۇسكەندە، شال، كەمپىر شارق ۇرا قۋانىپ حان تۇگىل قارا كەلىپ كوزىنە ىلمەيتىن قاراشا ۇيىمىزگە قاسيەت قونىپ قايتقان باعىمىز بالامىزبەن ىلەسە كەلىپ قۇت-بەرەكەنىڭ قورى ورنايدى ەكەن! – دەگەن ىرىممەن حانعا رازىشىلىق ءبىلدىرىپ، باعىپ وتىرعان  جالعىز توقتىسىن سويىپ، بارىن جايىپ، قوناق ەتىپتى.

عادىل حاننىن اۋزى كەڭەستە بولسا دا ارعى ءتۇبى ارپالىسقان ءبىر دۇنيە بولىپ ءار الۋان ويعا كەتىپ، الىپ ۇشقان جۇرەگى ارناسىنا ءبىر تۇسپەي، الىس پەن جۋىقتى بولجاتپاي الاقىزعان كوڭىلى شاپقان اتتاي زۋلاپ ەسىل-دەرتى قىزدا بولىپ ءتۇرلى ويعا كەتىپ وتىرىپتى.

ايتسە دە بۇل جولى شالعا دا، قىزعا دا كورسەقىزار ىستەمەي، ورداما بارعان سوڭ كىسى سالايىن. قاراپايىم ادام دەپ قاسيەتىن تومەن تۇتۋىم جاراماس دەگەن شەشىمگە كەلىپ، حان ۇيقىعا كەتىپتى.

عادىل حان شال مەن كەمپىردىڭ قۇرمەتتى قوناعى بولىپ، باتاڭىزدى بەر، – دەپ ءبىر مىڭ ءدىلدا سىيلىق اقشا بەرىپ ءوز ورداسىنا تارتىپ وتىرىپتى.

حان ورداسىنا كەلىپ، ءۋازىرى بەگماندى، التىناسىق پەن اتا-اناسىنا جىبەرىپتى. حاننىڭ بۇل سالەمى كەمپىر مەن شالدى قاتتى كۇيزەلتىپتى. امالدارى قانشا، قۇداي تۇزگە جاراتقان سوڭ قولدا ۇستاپ وتىرا المايتىنىن بىلەتىن بايقۇستار قىزىن بەرەتىن بولىپتى.

سوندا شال:

— حان بالاعا ايتا بار. مەن التىناسىعىمدى بەرەيىن. ءبىراق قوياتىن بىرنەشە شارتىم بار. سونى ورىنداسا بولعانى. مەن باسقالارداي بالامنىڭ قالىڭ مالى پالەندەي دەمەيمىن. قالىڭ مالدىڭ ماعان كەرەگى جوق. تەك التىناسىعىم ەكەۋىنىڭ رايى كەلىسىپ، ومىرلەرى باقىتتى بولسا بولعانى. ال شارتىم: حاننىڭ سارايىنان مەنىڭ ەسىگىمنىڭ الدىنا شەيىن كەلىپ-كەتىپ جۇرگەندە، التىناسىعىم جۇرەتىن التىن جول سالسىن. كوكەگى شاقىرىپ، بۇلب ۇلى سايراپ تۇرسىن. وسى شارتتارىم ورىندالسا، ايلانىشىم جوق، بالامدى اتتاندىرامىن، – دەپ حاننىڭ حابارشىسىنا جاۋاپ قايتارىپتى.

اكەسىنىڭ قيىن شارتىن ەستىپ حابارشى بەگماندى اتتاندىرىپ جاتىپ، التىناسىق تاراعى مەن جۇزىگىن حانعا بەرىپتى دە:

— حاننىڭ سارايى مەن ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ ەكى ورتاسىن ءدال ولشەپ، سول جەردىڭ باتىس جاعىنا تاراقتى، شىعىس جاعىنا جۇزىكتى قويسىن دا جاتا بەرسىن. جۇمىس كوپ ىستەلەدى ەكەن دەپ رەنجىمەسىن، – دەپ سالەمىن ايتىپ جىبەرىپتى.

حان بۇل حاباردى الىپ ىشتەي قۋانىشتى بولىپتى دا، التىناسىقتىڭ ايتقانىن ىستەپ جاتىپ قالىپ ەرتەڭىندە كورسە حان سارايى مەن شالدىڭ ۇيىنە شەيىن التىن جول تارتىلىپ، القابى ءبىر-اق نۋ ورمان توعاي بولىپ دۇنيەنىڭ ءجانناتى جالعىز تۇندە ورناپ قالعانىن كورىپتى.

حان كوكىرەگىن قۋانىش كەرنەپ قۇدايدىڭ بەكەر ادامعا كەزىكتىرمەگەنىنە ءتاۋبا ەتىپ، توعىز تۇيەگە التىن، كۇمىس، ماتا، تورقا، جابدىعىن ارتىپ التىناسىقتى سۇراي عادىل حان اتاسىنىڭ ۇيىنە كەلىپتى.

ۇلىقتىعىن بۇلداماي، ۇلى باسىن كىشى ەتىپ كەلگەنىنە قۋانعان كەمپىر-شال كەشىكتىرمەي التىناسىقتى دا اتتاندىرىپتى.

ەل-جۇرتىن جيىپ، قۋانىشتى تويلارىن جاساپ، اتا-انالارىنىڭ باتاسىن الىپ، عادىل حان مەن التىناسىقتىڭ ءومىر قىزىعى وسىلاي باستالىپتى.

كۇن ارتىنان كۇن جىلجىپ ءوتىپ جاتتى، التىناسىق توسەگىمەن كوتەرىپ التىن ايدارلى ۇل تاۋىپتى. كوكتەمنىڭ گۇلىندەي كۇن ساناپ ول بالا دا تالپىناتىن مەزگىل جەتىپتى.

   قۇرمەرگەن قۇرالايمەن قىزىقتى ءومىرىن تىنىشتىقپەن وتكىزە المادى. كۇيىكپەن زار قاعىپ، زاھار شەگىپ كۇن-تۇنى ويلاپ، ساعىنعانى التىناسىق بولىپ قايعىمەن قارا سۋدان زاپىران قۇستى. اي ءجۇرىپ، جىل ءجۇرىپ ىزدەدى، دەرەك تاپپادى. سوندا ىزدەيتىنى شارباق تەڭدەگەن بۇعى. سول بۇعىنىڭ ۇستىندەگى قويان التىناسىق بولىپ، ەلەستەپتى دە تۇرىپتى. سوندىقتان شارباق تەڭدەگەن، بۇعى ىزدەپ ءجۇرىپ عادىل حاننىڭ ەلىنە كەز بولىپتى. 

كۇندەردە ءبىر كۇنى عادىل حاننىڭ ەلىن ارالاپ ءجۇرىپ ءبىر وي ساپ ەتە ءتۇسىپتى: بۇل عادىل حان نە دەگەنمەن پاتشا ادام عوي. جانە ءوزىن حالىق تاقۋا، بىلگىر دەسەدى. وسى حانعا بارىپ، باسىمنان كەشكەن جايلارىمدى تۇگەل ايتىپ قانداي جولمەن ىزدەسەم تابامىن دەپ اقىل سۇرايىن. جالعىز ءوزىم سىرىمدى ىشىمە تىعىپ، نە تاپتىم دەگەن وي مەن عادىل حاننىڭ ورداسىنا تارتىپتى.

التىناسىقتان دەرەك تاپپاسا دا بولماسا باراتىن باعىت تاپقانىنا كوڭىلى قۋانىپ قارىشتاعان جۇرىسپەن الدىندا كورىنگەن قارا بەلدىڭ ۇستىنە شىعا كەلگەندە، قاسىنا ەرتكەن قالىڭ قىز نوكەرى مەن، الۋان-الۋان ساۋىقپەن كۇيمەنىڭ پەردەسىن اشىپ تاستاپ كۇن نۇرىنا بەتىن بەرىپ، قاسىنداعىلارىنا، كوڭىلدى بەينە كورسەتكەن   بولىپ اعاسىن سارىلا ويلاپ كەلە جاتقاندا:

— التىناسىق! – دەگەن اعاسىنىڭ ساڭق ەتكەن داۋىسىمەن بىرگە باس سالىپ ءوزىن قۇشاقتاي العان اعاسىن دا  كورىپتى.

امالى قانشا ۇياتتان بەتىن باسقانىمەن اياۋلى اعاسىنىڭ مۇنشا زارىعىپ ىزدەگەنىن ەسىنە كەلتىرىپ ەندى قۇتىلماسىن بىلگەن سوڭ التىناسىق تا اعاسىن قۇشاقتاپ جىلاي بەرىپتى.

سوندا التىناسىقپەن بىرگە كەلە جاتقان اتقوسشىسى:

التىناسىق   قامىقتى،

جىلاماي ءقايتسىن زارىقتى.

ساعىنعانى سوندايلىق،

التىناسىق تالىپتى.

باۋىر ەتى ەزىلىپ،

قۇشاقتاسىپ قالىپتى.

ۇيات كۇشتى ولىمنەن،

وسىنداي كۇيگە سالىپتى.

باۋىرى كەتىپ اڭ بولىپ،

اعاسى زارلاپ قالىپتى.

باۋىرىن ىزدەپ قۇرمەرگەن،

جاھاندى كەزىپ شالىپتى.

نە سۇراۋ جوق، دەرەك جوق،

قايعىمەنەن نالىپتى.

تالماي ىزدەپ اقىرى،

باۋىرىن تاۋىپ الىپتى، – دەگەن ەكەن.

قايعىنىڭ جىلاۋى ەمەس، قۋانىشتىڭ جىلاۋى، وكىنىش كەتىپ، وكسىكتەرى باسىلىپ، جانارلارى جانىپ كۇلكىمەن اياقتاپتى.

از جىلاپ ماۋىقتارىن باسىپ عادىل حانعا كىسى جىبەرىپتى. بۇلار ساياحاتتان ورداعا قايتقاندا سان-سالتاناتىمەن قايىن اعاسىنىڭ الدىنان عادىل حان دا كەلىپ   جولىعىپتى.

ورداعا كەلىپ ورتاسى تولىپ،  قۋانىشقا قۋانىش ۇلاسىپ، التىناسىقتىڭ اسىراعان اتا-اناسىن الدىرىپ، قۇتتى بولسىن ايتقاندا، كەمپىر مەن شالدىڭ كەسىلگەن ءۇمىتىنىڭ اياعى كەسەسىنەن قىز بەرىپ، قىزىمەن اعاسى تابىسىپ، بۇل جالعاننىڭ باقىت قۇسى باستارىنا قونعانداي بولىپتى.

التىناسىق پەن قۇرمەرگەننىڭ تابىسقان قۋانىشتى حابارىن جەتكىزىپ، الىپ كەلۋگە ءبىر مىڭ قوسىنمەن عادىل حان قۇرالايعا جىبەرىپتى. توتە جولمەن امان-ەسەن، ءبىر اي جول ءجۇرىپ قۇرالاي دا كەلىپ تابىسىپتى.عادىل حان دۇنيە جۇزىنە جاريا سالىپ، ۇلى جيىن توي جاساپ، تويدىڭ اياعى توقسان كۇندە تيىلىپتى.

     ايار كەمپىر كالەم ولگەن كۇننەن باستاپ-اق التىناسىقتى جوعالتپاق امالىن ىزدەستىرگەن ەكەن، ءبىراق نە شاراپاتپەن بولسا دا التىناسىققا ىستەگەن سيقىرلىعى جۇرمەپتى.

سيقىرلىعى جۇرمەگەن سوڭ بوپە حاننىڭ ەلىندە جاتقاندا دوستاسىپ ءجۇرىپ قۇرتپاقشى دا بولىپتى. مۇنىسى دا ىسكە اسپاپتى.

ولىمنەن ءتىرىلۋشى قۇرمەرگەندى ورتەپ جىبەرەيىن دەسە ءوزىن اڭدىپ جۇرگەن دۇشپان بار ەكەنىن ءبىلىپ قويىپ، التىناسىق جەر بەتىنەن ىزدەپ مەنى تابادى دا قۇرتادى دەپ تاعى جانىنان قورىققانىنان ونى دا ىستەمەپتى.

بۇلارعا قاستاندىعى جۇرمەيتىن بولىپ تارىعىپ تاقىرعا وتىرىپ، سيقىرلىق بالى التىناسىق، قۇرمەرگەندەرگە جۇرمەيتىنىن بىلگەن سوڭ ماڭايلارىن باسپاي كەتكەن ەكەن.

ايار كەمپىرگە مىناداي وي تۋىپتى: ەندى مەنىڭ قىلمىسىم اشكەرە بولماعاندا نەسى قالدى. قۇرمەرگەن اكە، شەشە، ەل-جۇرتىن جوقتاپ مىنا قالمان حانعا كەلەدى. ونى جەڭەر مۇندا كۇش جوق. بولعان وقيعانى قالمان حان قورىققانىنان قۇرمەرگەنگە بايان ەتەدى. مەن كورەتىن جاقسىلىق جوق. قۇرمەرگەننىڭ اتا-اناسى ءتىرى تۇرا تۇرسىن، ءبىر كەرەگىمە جاراتارمىن، وسى ىستەگەن ءىسىمدى قالمان حانعا بايانداسام ول قورىققانىنان قۇرمەرگەنگە كەشىرىم سۇراپ بارسا، سوندا ءوز ءىسىمدى ءوزىم اشكەرەلەپ، ەكەۋىنەن دە كەشىرىم سۇراعان جايىمدى قالمان قۇرمەرگەنگە ايتسا باتىر اڭعال كەلەدى ەمەس پە، ءوز ءىسىن-وزى اشكەرەلەپ، قىلمىسىن مويىنداعان سوڭ بولدى، دەپ مەنى كەشىرىپ جىبەرمەس پە ەكەن. ونداي اتتى كۇن تۋىپ جاتسا، قولتىعىنىڭ استىنا كىرىپ العان سوڭ كورە جاتارمىن، – دەپ وسى ويعا تياناقتاپ، ايار كەمپىر قالمان حانعا كەلىپتى.

كەمپىردى قالمان حان جىلى جۇزبەن قارسى الىپ:

— شەشە اجارىڭىز نەگە سىنىق؟ جايىڭىز كەلمەي جۇرگەن ءبىر جاي بولىپ ءجۇر مە؟ – دەپ سۇراپتى.

— ە، قاراعىم-اي، ءوزىم دە وسى جۇدەۋ جايىمدى ايتايىن دەپ كەلدىم. مەن سۇمىراي باستابىندا قارا باسىمنىڭ قامىن ويلادىم. ونان كەلىپ سەنىڭ اتاعىڭا كەلگەن نامىستى ويلادىم. سونىڭ اقىر ءتۇبى ارام ىسكە ايلانىپ حان كەمپىر دە اتانباق بولدىم. وسى ايارلىعىمنىڭ ءتۇبى ءوز باسىمدى جۇتاتىن، قالا بەرسە سەنىڭ دە تۇبىڭە جەتەتىن جاعدايعا دۋشار كەلىپ قالدىق. وسى جايت قوي، مەنىڭ سولىپ جۇرگەنىم، – دەگەن دە، قالمان حان:

— ياپىرىم-اي شەشە، تالىقپاي-اق جۇگىرۋشى ەدىڭ، مۇنشا نەگە قامىعىپ، قىسىلدىڭ؟ تاعى ءبىر ۇلكەن سويقان بولماعاي، – دەپتى.

— سويقانڭىڭ سوراقىسىن مەن ايتا بەرەيىن، اشۋلانباي، اپتىقپاي اقىلمەن تىڭداپ،  كەڭ تولعاپ تۇزەۋ جولىن سەن ويلان، – دەپ كەڭەسىنە كىرىسىپتى:

— مەنىڭ وسىنداي ايار بولۋىما، بىرەۋدىڭ ءبىر اۋىز ءسوزى سەبەپ بولدى. ءبىز ءبىر ەنەدەن ءاپالى-سىڭىلىلى ەكەۋ ەدىك. اپام مەنەن اسقان ايار ەدى. بايانى جوق بوق دۇنيە ەمەس پە. ايارلىعى ءوز باسىنا جەتىپ، ەرتەرەك دۇنيە سالدى، – دەپ ءبىر كۇرسىنىپ قويىپ، – ءبىر كۇنى، وسى ايارلىقتى كەڭەس ەتىپ وتىرعانىمىزدا، ەندىگى دۇنيەنى سۇلەيمەننەن كەيىن بيلەپ-توستەيتىن عايىپ حاننىڭ قۇرمەرگەن دەگەن بالاسى بولادى. وعان ايارلىق ءجۇرىپ، ءالى جەتەتىن دۇنيە بەتىندە ادام بولماق ەمەس. ونى جوعالتقان ادام، دۇنيە ءجۇزىنىڭ  پاتشاسى حان سۇلتان بولماق دەگەندە:

— ونى نەگە، ادام ءولتىرىپ ايارلىق جۇرمەيدى دەپ سۇراعانىمدا اپام:

— ونىڭ جانى باسقا ادامدار سياقتى دەنەسىندە جارالمايدى. ونىڭ جانىنىڭ قايدا ەكەنىن ءوزى عانا بىلەدى. سوندىقتان ول ولمەيدى. ولمەيتىن جانعا دۇنيەنىڭ قانشا كۇشىن جي، تەك الەك عانا. ونىڭ كۇشىن سۇراساڭ سەكسەن مىڭ ديۋدىڭ كۇشىمەن تەڭ بولماق، – دەپ  ەدى، سول اڭگىمە جۇرەگىمە ۇيىدى دا قويدى. وسى كەڭەستەن كەيىن كوپ كەشىكپەي ايارلىعى ءوزىن سوعىپ اپام قايتىس بولدى. وسى اپامنىڭ كۇيىگىمەن ۇرىنارعا قارا تاپپاي جۇرگەنىمدە، سەنىڭ عايىپ حانمەن جاۋلاساتىن، وعان وراي ونەر سايىسى بولىپ جاتىر دەگەن قۇلاعىما ساپ ەتىپ تيىسىمەن، اپامنىڭ كەڭەسى ەسىمە ساپ ەتە قالدى. مىنە، مەنىڭ  ءىسىم وسىمەن باستالدى. ويىما جەتۋ ءۇشىن، ادام ىستەمەگەن ارەكەتتىڭ ءبارىن ىستەدىم. ايتپەگەندە عايىپ حان ساعان الدىرا قوياتىن جاۋ ەمەس ەدى، – دەپ بارلىق ىستەگەن ارەكەتىن اشىققا شىعارىپتى.

قالمان حان كەمپىردىڭ سوزىنەن قاتتى شوشىپ، قاس ماسقاراعا ۇرىنعانىن ءبىلىپتى. يگى جاقسى، دوس-جاراندارىن تۇگەل شاقىرتىپ مىستان كەمپىردەن بولىپ مىسىنىڭ  قۇرىعانىن ايتىپ، مۇڭىن شاعىپتى. ەندى قانداي امالمەن حالقىن، حاندىق تاعىن ونان قالسا ءوز باسىن قالاي امان ساقتاپ قالۋ جونىندە اقىل-كەڭەس قۇرىپ، دوستىق جولىمەن بارىپ كەشىرىم سۇراۋ دۇرىس دەپ كورىپ، قۇرمەرگەنگە بارىپ جولىعۋعا باستىعى قالمان ءوزى بولىپ ايار كەمپىردى جولباسشىعا الىپ، قۇرمەرگەنگە قۇلدىق ۇرۋ ءۇشىن سانسىز  سالتاناتى مەن عادىل حاننىڭ ەلىنە قاراي قالىڭ قوسىن ساپار شەگىن جول تارتىپتى.

    قۇرالايدى الىپ كەتكەن قۇرمەرگەن ەمەس ونىڭ قارىنداسى التىناسىق ەكەن. قۇرالايدى اپارىپ قۇرمەرگەندى ولىمنەن ءتىرىلتىپ قۇرالايمەن  قۇرمەرگەن قوسىلعان ەكەن دە ەندى التىناسىقتى عادىل حانعا ۇزاتىپ، توي ىستەپ جاتىر دەگەن حاباردى ەستىپ، وتىرىك پە، شىن با؟ بارىپ قۇرالايىمدى كورەيىن – دەپ بوپە حان توي ۇستىنە كەلىپتى.

قۇرمەرگەنگە قۇلدىق ۇرىپ، كەشىرىم سۇراۋ ءۇشىن ەلىنەن ىزدەپ اتتانعان قالمان حان، ايار كەمپىر دە كەلىپ جەتىپتى.

اتاعى اسىپ دۇنيە جۇزىنە تاراعاندىعى سونداي التىناسىق، قۇرمەرگەننىڭ قۇرمەتىنە جەر ءجۇزىنىڭ حاندارى «قۇتتى بولسىن» ايتىپ، سىيلىقتارىن بەرىپ قايتىپ جاتىپتى.

قۇرمەرگەن، قۇرالاي، التىناسىق، عادىل حان، بوپە حاندار بىرىگىپ كەڭەس اشىپ، الدىممەن قالمان حاندى الدىرىپ سۇراق قىلىپتى.

قالمان ىستەگەن ءىس ارەكەتىن، ونىڭ نەدەن بولعاندىعىن تۇگەل بايان ەتىپتى. ايار كەمپىردىڭ قىلىعىنا الدانىپ، ادام بالاسىنا قاتالدىق جاساپ العانىنا قاتتى وكىنىشتى ەكەنىن دە قالدىرماپتى. عايىپ حان مەن حانىمىن كالەم ءولتىردى دەپ ءبىلدىرىپتى. ەندى ايار كەمپىردى سۇراققا الىپ كەلگەندە بار شىنىن ايتىپ بەرىپ، قاسىقتاي قانىمدى، شىبىنداي جانىمدى قالدىرا كورىڭىزدەر، – دەپ جالىنعاندا قۇرمەرگەن:

— مەنىڭ اتا-انامدى ولتىرتكەن سەن بە ەدىڭ؟  ولاردى قايدا كومدىردىڭ؟ – دەپ سۇراعاندا، كەمپىر:

— تاقسىر، اتا-اناڭىز ولگەن جوق. دۇنيە بەتىندە ءالى ءتىرى بار. ءبىراق مەنى ءولتىرىپ تاستاساڭىزدار ولار ءتىرى بولىپ سىزدەردىڭ كوزدەرىڭىزگە كورىنبەيدى. ويتكەنى مەن عايىپ حاننان قوراققانىمنان ەكەۋىن دە جاي ادامنىڭ كەبىن كيدىرىپ جىبەرگەن ەدىم، – دەگەندە قالمان حان ۇشىپ تۇرىپ:

— ءاي وڭباعان-اي. ماعان ايتپاعان  سىرىڭ جاتىر ما ەدى، – دەپ قاتتى كەيىگەندە كەمپىر:

— مەن ولاردىڭ شىندىعىن ايتسام سەن ءقازىر قالپىنا كەلتىر دەيسىڭ، قالپىنا كەلتىرسەم، عايىپتى توقتاتاتىن ەكەۋىمىزدە ايلا جوق. ول شاھارىڭدى تالقان بولدىرىپ سەن ەكەۋىمىز سول جەردە جوق بولاتىن ەدىك. سوندىقتان ايتپاعان ەدىم، – دەپتى.

اتا-اناسىنىڭ ءالى ءتىرى ەكەندىگىنە كوزى جەتكەندە قۇرمەرگەن ورنىنان اتىپ تۇرىپ:

— ياپىر-اي، قاتەلەسپەيتىن ادام بولمايدى عوي. جاۋشىلىق اتى – جاۋشىلىق. وشىككەن ادام ءبىر -بىرىنە نە ىستەمەيدى؟ اتا-انام وسىدان كوزىمە ءتىرى كورىنسە ىستەگەن قىلمىستارىڭىزدى سول كىسىلەردىڭ قۇرمەتىنە كەشتىم، – دەپ التىناسىققا قاراپتى.

— اتا-انامىزدى كوزىمىزگە كورسەتەتىنى شىن بولسا، ايار كەمپىردىڭ دە جانىن كەشىپ مەنىڭ قاراۋىما بەرىڭىزدەر. سۇتپەن بىتكەن سۇيەكپەن كەتەدى عوي. اعاما دەگەن وشپەندىلىگى ولگەنشە وزىمەن بىرگە كەتەتىن بولۋ كەرەك، – دەپتى التىناسىق.

شىن جۇرەك، شىن تىلەك ەتىپ، شىندىعىن ايتىپ، شىرماۋعا تۇسكەن باسىنىڭ شىلاۋىنان الدىرعانىن، شىن ءومىردى جاڭا تانىپ، شىن دوسىڭ قۇرمەرگەن، التىناسىق، دەپ ءبىلىپ، وتكەن ومىرىندە وكىنىشتى ءىس جاساپ الىپ العاندىعىنا ەندى وكىنىپ ارماندى بولىپ كەشكەن ءىسىن، كەسىر كەسەپات دەپ ءبىلىپ، كەڭ تولعامدى ويعا كەلىپ كەشىرىم سۇراي كەلگەن قالمان حاندى حاندار ءوزارا اقىلداسىپ قاتارلارىنا حان قالپىمەن وتىرعىزىپ، وداعاي ءىسىن كەشىرىپ، دويىر مىنەزىن دوستىق جولىمەن-جۇمسارتىپ، بەرەكەمەن بەيبىت ءومىر وتكىزۋگە  شاقىرىپ قايتا توي جاساپتى.

      توي اياعىن ارەڭ توسقان قۇرمەرگەن مەن التىناسىق توزىپ بىتكەن ەل-جۇرتى، باعى تايىپ تاعىنان ءتۇسىپ، بار الەمنىڭ سورلىسى بولعان، عايىپ حان، شەشەلەرى ماۋە حانىمدار بۇل دۇنيەدە ءتىرى بار دەگەن حابار ەستىپ التىن جۇزدەرىن كورۋگە، الىس ساپارعا اسىعا  شىعىپتى.

قاھارمان باتىر التىناسىق پەن قۇرمەرگەننىڭ اتا-اناسى عايىپ پەن ماۋەلەردىڭ قادىر-قۇرمەتىنە تاعزىم ەتىپ قايتۋعا بوپە حان، عادىل حان، قالمان حان قالىڭ قوسىنىمەن التىناسىق بىرگە جول تارتىپتى.

بارعاندا بازارعا باعى سالىناتىن بولىپ باياعى ءبىر كەزدە باسشى بولعان ايار كەمپىر دە بىرگە كەلە جاتىپتى.

اتا-انالارىن كورۋگە اسىعىپ الىس جولدى جاقىن بولدىرۋعا، كۇندى تۇنگە جالعاپ كوپ سارىلىپ جول جۇرمەي كوكەيلەرىن كەسكەن قالمان حاننىڭ ەلىنە كەلىپ، حاننىڭ ورداسىنا دا ءتۇسىپتى.

ورداعا كەلدىك، – دەپ وتىرىس قايدان بولسىن، وپىق  جەگەن اتا-انالارىن تەز كورىسۋگە ايار كەمپىرگە ءامىر بەرىپتى.

كەمپىر كەتىپ كەشىكپەپتى   كەبى   كەتىپ،  كەيپى   بۇزىلعان كەمپىر مەن شالدى ەرتىپ كەلىپتى.

بۇل كەيىپتى كورىپ نە ىستەرگە بىلمەي التىناسىق پەن قۇرمەرگەن كۇيىنىش پەن قۋانىش ارالاسىپ، اقىل تاپپاي الاقتاپ تۇرعاندا  قۇرالاي، ىلپ ەتىپ ورنىنان تۇرىپ تىزە بۇگىپ تاعزىم ەتىپتى دە اتاسىنىڭ باسىنا ءتاج، ەنەسىنىڭ   يىعىنا التىن تون جاۋىپتى.

وسى ساتتە ەستەرىن جيعان التىناسىق پەن قۇرمەرگەن كوز جاستارىن توگىپ، ارماندا ايىرىلعان اتا-اناسىنىڭ الىپ كۇشاعىنا ەنىپتى.

قايران بولىپ وتىرىك پە، شىن با دەگەندەي بوگەلىپ تۇرعان حانداردى بوپە حان باستاپ تاعزىم   ەتىپتى.

— ەگىلىپ تۇرعان جانداردىڭ ەڭسەسىن كوتەرەتىن مەزگىل جەتتى، – دەپتى قۇرالاي ايار كەمپىرگە.

ايار كەمپىر، ءدارى الىپ، بالالارى قۇشاقتاپ تۇرعان كەمپىر مەن شالعا شاشىپ جىبەرگەندە، سول باياعى  قالپىنا كەلىپتى.

از ۋاقىتتا بالالارىن قۇشاقتاپ تۇرعاننان كەيىن عايىپ حان:

 

التىناسىق – مەرگەنىم،

قۇر اتىڭدى تەربەدىڭ.

اداسىپ قالىپ ەكەۋىڭ،

سۇم اكەڭدى جەرلەدىڭ.

باستابىندا باس قاڭعىپ،

رىزدىك ءتۇزۋ تەرمەدىم.

باتىرمىن دەپ پالە ىزدەپ،

تاسقىن سۋداي سەلدەدىم.

باتىر بولسام قاھارمان،

سەندەرگە كانە سەلبەگىم؟

كەسىرىم ءتيىپ توزدىردىم،

قايدا مەنىڭ ەل – بەگىم.

زايا كەتتى توگىلدى،

ەلىمە قىلعان ەڭبەگىم.

مۇندايعا ءتۇبى سوعار دەپ،

ويلانبادىم -سەنبەدىم.

ەرجەتەر، وسەر قورعار دەپ،

سەندەر ەڭ قالقام سەنگەنىم.

اڭدىعان جاۋعا الدىردىم،

سەندەردى جۇرتقا قالدىردىم،

الاكوزىم قۇلىنىم،

وزەگىڭدى تالدىردىم،

قوقاڭداعان قوعا باس،

تەمىردەن شىنجىر سالدىردىم.

ەكەۋىڭ قالىپ يەندە،

ولجا بوپ جاۋعا قالدىردىم،

ەسىممەن جۇرمەي، ەسەرسوق،

تاڭلاعان اڭداي اڭىردىم.

جىندى كەمپىر، جىندى شال،

دەگەن اتقا تاڭىلدىم.

جادىگوي سوققان جىن مەنەن،

ەسىمنەن مۇلدە جاڭىلدىم.

قايىرشى بولىپ جان   باقتىق،

جازعانى سول عوي تاعدىردىڭ.

جاس قالىپ ەدىڭ   ەكەۋىڭ،

ارەڭ-ارەڭ   تانىدىم.

تانىمايتىن ەكەنبىز،

ايعاعى بولدى قالىنىڭ، – دەپ عايىپ حان ساعىنىشىن جىرعا قوسىپ كورىسەدى. ماۋە، عايىپشا زارلاپ جىلاماپتى،  تەك شالىنا توقتاۋ رەتىندە:

قۇرمەرگەن — التىناسىعىم،

سەندەردى كورىپ  تاسىدىم،

قايعى شوعى تۇتانار،

قۋعان سوڭ، ءومىر  باسىنىڭ.

قايراتىڭ سەنىڭ قايدا شال:

وسىنشا نەگە  جاسىدىڭ.

ايلانىپ كەلىپ توقتاۋى،

ديىرمەننىڭ تاسىنىڭ.

سۇڭقارىڭ كەلدى قولىڭا،

ءتۇس ەندى شال جولىڭا.

ەرلىگىڭ قايدا  ەڭىرەيسىڭ،

مەن كونبەيمىن ونىڭا.

جىرعاۋ ەمەس جىلاعان،

ونداي جان ۇقسار دولىعا.

نە بولار ەدىڭ ەكەۋى،

كەزىكپەسە، سورىڭا – دەپ قايعىعا بەرىلمەي بالالارىن جىگەرلەندىرىپتى ماۋە حانىم.

شينەلىسى كوپ شىرماۋىقتاي بىرىنە ءبىرى ورالعان قىرىق شاتاقپەن قيىر شەتتەن جينالعان ءتورت ەلدىڭ حاندارى ءتۇبى بەرەكەمەن بىرلىككە سوعىپ، ءار حان ءوز-وز حالقىنا حاندىق قۇرىپتى.

عايىپ حان ءوز ەلىن مەكەنىنە جەتكىزىپ، حاندىق تاعىنا وتىرىپ، دانا اقىلدى، داۋىلداي كۇشتى قۇرمەرگەندى پاتشالاردىڭ پاتشاسى، حان-سۇلتان بولعىزىپ مۇراتىنا  جەتكىزىپتى.

---