ءاليا نۇرمۇحامبەت قىزى مولداعۇلوۆا
ءاليا نۇرمۇحامبەت قىزى مولداعۇلوۆا (1925-1944) – كەڭەس مەرگەنى، ۇلى وتان سوعىسى جىلدارى 2ء-شى بالتىقجاعالاۋى فرونتىندا، 22ء-شى اسكەردىڭ 54ء-شى ارنايى اتقىشتار بريگاداسىندا قىزمەت ەتكەن، ەفرەيتور. كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى (1944، قايتىس بولعاننان كەيىن).
ونىڭ ەسەبىندە قارسىلاستىڭ 78 جويىلعان جاۋىنگەرى مەن وفيسەرى.
ءاليا مولداعۇلوۆا 20 ءساۋىر 1924 جىلى اقتوبە وبلىسى قوبدا اۋدانى بۇلاق اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. اتا-اناسىنىڭ ولىمىنەن كەيىن اعاسى اۋباكىر مولداعۇلوۆتىڭ قولىندا تاربيەلەندى. سونىڭ وتباسىمەن ءبىر قالادان ءبىر قالاعا كوشىپ-قونىپ جۇرەدى. ول لەنينگرادتىڭ 9-شى ورتا مەكتەبىندە وقيدى. سوعىس ءاليانى لەنينگرادتا تاپ بولادى.
ءا. مولداعۇلوۆا، 1995 قازاقستان پوشتا ماركاسى، (Michel № 89)
1938-1942 جىلدارى لەنينگراد جەتىمدەر ۇيىندە تاربيەلەنەدى (گۋردين كوشەسى، 1980 جىلدان مولداعۇلوۆا كوشەسى).
1941 جىلدىڭ ماۋسىمىندا، ۇلى وتان سوعىسى باستالا سالىسىمەن اعاسىنىڭ وتباسى كوشىپ كەتەدى دە، ءاليا لەنينگرادتا قالادى. 8 قىركۇيەك 1941 جىلى لەنينگرادتى بلوكادالاۋ باستالادى. 1942 جىلى ناۋرىزدا جەتىمدەر ۇيىمەن بىرگە ءاليا جاۋمەن قورشالعان لەنينگرادتان ياروسلاۆل وبلىسىنىڭ ۆياتسكوە اۋىلىنا كوشىرىلەدى. 1 قازان 1942 جىلى ۆياتسكوە ورتا مەكتەبىنىڭ 7ء-شى سىنىبىن ءتامامداعان سوڭ ءاليا رىبينسك اۆياسيالىق تەحنيكۋمىنا تۇسەدى. ول ۇشۋدى ارماندايدى، الايدا «تەمىردى سۋىقتاي وڭدەۋ» ماماندىعىنا تۇسەدى. ءۇش ايدان كەيىن جۇمىسشى شارۋا قىزىل اسكەرىنە مايدانعا جىبەرۋىنە ءوتىنىش تاستايدى.
20 ناۋرىز 1942 جىلى كسرو ۇقك جارلىعىمەن جاپپاي وقۋ باس باسقارماسىنىڭ جانىندا نۇسقاۋشى-مەرگەندەردىڭ مەكتەبى قۇرىلادى. مەكتەپ 27 قاراشا 1942 جىلى كسرو ۇقك-نىڭ جاڭا جارلىعىمەن مەرگەندەردى دايىندايتىن نۇسقاۋشىلاردىڭ ورتالىق مەكتەبى بولىپ قايتا قۇرىلادى. ءاليا سول جىلدارى ماسكەۋ تۇبىندەگى ۆيشنياكي اۋىلىندا ورنالاسقان، قازىردە ماسكەۋ گۋمانيتارلىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عيماراتى بولىپ تۇرعان (يۋنوست كوشەسى، 5ء-ۇي) مەرگەندەر مەكتەبىنىڭ ءبىرىنشى توبىنا تۇسەدى. ساباقتار وسى عيماراتتا وتەتىن، ال كۋرسانت-قىزدار تۇراتىن كازارما كۋسكوۆوداعى گراف شەرەمەتيەۆتەردىڭ بۇرىنعى مەكەنىنىڭ شەكاراسىندا ورنالاسقان بولاتىن.
سول جىلدارى سنايپەر مەكتەبىندە ءتالىم العان ن.ا. ماتۆەيەۆانىڭ ەستەلىكتەرىنەن: «اليامەن 17 جەلتوقسان 1942 جىلى رىبينسك قالاسىنىڭ اتقارۋ كوميتەتىندە ءبىرىنشى رەت كەزدەستىم. سول كەزدەرى ول ءجاسوسپىرىم قىز ەدى، ول نەبارى 17 جاستا بولاتىن. ءبىراق ءاليا مايدانعا ءوز ەركىمەن اتتانۋعا تاباندىلىقپەن سۇرانىپ ءجۇردى. مەكتەپكە كەلگەن سوڭ مەديسينالىق تەكسەرىستەن وتتىك. ليا (مەن ونى سولاي اتايتىنمىن) ەكەۋمىزدى بويىمىز بويىنشا ءتورتىنشى روتاعا – ەڭ الاسالار جينالعان توپقا جىبەردى. ءبىزدى ءۇش قاباتتى ساكىسى بار جىلىجايعا ورنالاستىردى. ليا ەكەۋمىز قاتار جاتاتىنبىز. سۋىق بولاتىن، كيىمىمىزدى، اسكەرلىك شۇلعاۋلارىمىزدى، اياق-كيىمدەرىمىزدى كەپتىرەتىن جەر بولمايتىن. كەيىن ءبىزدىڭ روتانى نەگىزگى باراكقا كوشىردى، جاعدايىمىز ءبىرشاما جاقساردى. بۇدان كەيىن مەرگەندەر مەكتەبىندە ساباعىمىز باستالدى. ءدال اتۋدى، جاۋعا كورىنبەي جورعالاۋدى ۇيرەندىك. ساباقتا ءاليا مەرگەندىك ءىستى مەڭگەرۋ بارىسىندا قايسارلىعىمەن، تاباندىلىعىمەن كوزگە ءتۇستى». مەرگەندەر مەكتەبىندە ءاليا «بۇكىلوداقتىق لەنيندىك كوممۋنيستىك جاستار وداعى ورتالىق كوميتەتىنەن تاماشا اتىس كورسەتە العانى ءۇشىن» دەگەن اتاۋلى مىلتىقپەن ماراپاتتالدى.
23 اقپان 1943 جىلى ءاليا قابىلدانعان كۋرسانتتار توبى اسكەري انت قابىلداپ، 1943 جىلدىڭ شىلدە ايىندا ءاليا توپتاستارىمەن 54ء-شى اتقىشتار بريگاداسىنا مەرگەن بولىپ اتتانادى (22ء-شى اسكەر). ونىمەن ءبىر پولكتە بولعان يا.ك. پروكوپەنكوۆانىڭ ەستەلىگىنەن: «1943 جىلدىڭ تامىزىندا ءبىزدىڭ بريگاداعا مەرگەن ءاليا مولداعۇلوۆا كەلدى. قازاقستاننان كەلگەن تالدىرماش دەنەلى جانە وتە سۇيكىمدى قىز. ول بار-جوعى 18 جاستا ەدى، ءبىراق قازان ايىنا دەيىن ونىڭ ەسەبىندە 32 ءولى فاشيست بولدى». ن. ا. ماتۆەيەۆانىڭ ەستەلىگىنەن: «الدىڭعى شەپكە شىعۋ ءۇشىن وعان ءبىراز كوز جاسىن توگۋ كەرەك بولدى. وعان سەبەپ سول باياعى ونىڭ جاسى مەن بويى بولاتىن. ليا ەكەۋمىزدى ءتورتىنشى باتالوننىڭ ءبىر ۆزۆودىنا ورنالاستىردى. ءبىز، مەرگەندەر، تاپسىرماعا جۇپپەن باراتىنبىز، بىزدە الدىن-الا دايىندالعان پوزيسيالار بولاتىن. سوندا نەمىستەردى قاراۋىلعا تۇسىرگەنشە وتىراتىنبىز. جاۋدىڭ وعى مەن مينالارى ءتونىپ جاتاتىن. ليا وسىنداي ساتتەردە ەرجۇرەكتىلىك تانىتاتىن. ول فاشيستەردى قىرىپ قانا قويماي، ۇرىس الاڭىنان جارالانعانداردى سۇيرەپ اكەلىپ العاشقى مەديسينالىق كومەك كورسەتىپ جاتاتىن».
ۇرىس ساتتەرىنىڭ بىرىندە نەمىستىڭ بەس جاۋىنگەرى بەيتاراپ جولمەن ولارعا قاراي بەتتەپ بارا جاتقان مەرگەن قىزداردى كورىپ قالىپ، تورۋىل جاسايدى. الايدا ءبىرىنشى بولىپ ءاليا اتىپ ۇلگەرەدى؛ جاۋدىڭ تاعى ەكى جاۋىنگەرىن مەرگەندەر زينا مەن ناديا ولتىرەدى، ال ءتىرى قالعان ەكەۋىن قىزدار ۇستاپ الىپ، باسشىلىق بەكەتكە الىپ كەلەدى.
قورعانىس شەبىندەگى باتالون، گيتلەرلىك مينومەت باتارەياسىنان ەلەۋلى شىعىنعا ۇشىراپ جاتتى. باقىلاۋشىسىن قانشا تىرىسقانمەن تابا الماي الەك بولدى. 54ء-شى ارنايى اتقىشتار بريگاداسىنىڭ ۇزدىك مەرگەندەرى باندۋروۆ پەن مولداعۇلوۆاعا باقىلاۋشىلارىن تاۋىپ، كوزىن جويۋ، باسقا ماقساتتارمەن وق اتپاۋ دەگەن تاپسىرما بەرىلدى.
جاۋ پوزيسياسىنا جاقىن ماڭداعى وكوپقا تىعىلعان ءاليا فاشيست مينالارىنىڭ ونىڭ باتالونىنا قارسى ناقتى ورنالاسقانىن كورەدى، ءبىراق باقىلاۋشىلارىن سول كۇنى تابا المايدى.
ال ءقازىر قىز باندۋروۆتى جەڭىسكە جەتكەن ادام سياقتى تىڭداپ تۇردى. كۇنى بويى ول جاۋ وكوپىنان 60 مەتردەي جەردە ورنالاسقان قيراعان تانك ىشىندە وتىردى. باتالونعا جينالا بەرگەندە، ءاليا ۇلكەن قويتاستىڭ تۇبىندە جاسىرىلعان ستەرەوتۇتىكتىڭ اينەكتەرى جىلت ەتە قالعانىن بايقايدى.
قويتاستىڭ ارتىندا نەمىس كاسكاسى كورىنىپ قالادى. اتىس! دەرەۋ – ەكىنشى اتىس. فاشيست باقىلاۋشىلارىنىڭ كوزى جويىلادى. تاپسىرما ورىندالدى. ءبىراق جاۋ وپتيكاسىن وسىلاي قالدىرىپ كەتۋگە ءداتى بارمايدى: ءاليا ءۇشىنشى اتىسپەن ستەرەوتۇتىكتىن كۇل-پارشاسىن شىعارادى جانە ءوزى جاۋ وعىنىڭ استىنان ارەڭ شىعادى.
كوماندير مولداعۇلوۆانىڭ بۇل باعىنباۋشىلىعىن كەشىرەدى. مەكتەپ قابىرعاسىنان بىردەن مايدانعا تۇسكەن 18 جاسار قىزدى قالاي كەشىرمەسكە؟
1944 جىلدىڭ قاڭتار ايىنىڭ باسىندا لەنينگراد-نوۆگوردتىق وپەراسيا كەزىندە 54ء-شى اتقىشتار بريگاداسى مايداندى بويلاي نوۆوسوكولنيكي قالاسىنا (پسكوۆسك وبلىسى) قاراي مارشپەن العا شىعادى. وندا ولار جاۋدىڭ قورعانىسىن بۇزىپ، قالادان سولتۇستىككە قاراي العا جىلجيدى. مەرگەن ءاليا مولداعۇلوۆا قىزمەت ەتكەن 4ء-شى باتالوننىڭ ساياسي جەتەكشىسى گ.ۆ. ۆارشاۆسكييدىڭ ەستەلىگى بويىنشا، بريگادانىڭ بولىكتەرى ناسۆا بەكەتىندەگى تەمىر جولعا شىققاندا جاۋ وعىنىڭ استىندا قالادى. تۇندە شابۋىلعا ارنالعان نەگىزگى شەكارالارعا ورنالاسىپ، كەڭەس جاۋىنگەرلەرى 14 قاڭتار 1944 جىلى تاڭدا شابۋىل جاسايدى. ارەكەتتەرىن مەرگەندەر كولەگەيلەپ جۇرگەن باتالونعا ناسۆا بەكەتىنىڭ اۋدانىنداعى نوۆوسوكولنيكي-دنو تەمىر جولىن كەسىپ ءوتىپ، كازاچيحا اۋىلىنا باسىپ كىرۋ تاپسىرىلعان. قورعانىستىڭ الدىڭعى شەبى ءساتتى بۇزىلعانىمەن، كەڭەستىك شابۋىلشىلار نەمىس اسكەرىنىڭ جاۋاپتى اتىسىنا توتەپ بەرە الماي قالادى. وسىنداي كۇردەلى ساتتە ءاليا مولداعۇلوۆا تىك تۇرىپ، «جاۋىنگەرلەر، العا!» دەپ ايقاي سالادى. كەڭەس اسكەريلەرى ونىڭ ارتىنان شابۋىلعا شىعادى. قارسىلاس بۇرىنعىداي بەلسەندى جاۋاپ قايتارىپ جاتادى. كۇنى بويىنا جالعاسقان ۇرىستا ءاليا ءۇش رەت قارسىلاستىڭ شابۋىلىنا تويتارىس بەرەدى.
1944 جىلدىڭ قاڭتارىندا لەنينگراد تۇبىندە كسرو اسەرىنىڭ شابۋىلى باستالادى.
...باتالون شابۋىلعا تاڭ اتا كىرىسەدى. ارتيللەريالىق دايىندىقتارىنان شوشىعان فاشيستەر ءۇنسىز جاتتى. وكوپقا بىرنەشە مەتر قالعاندا عانا گيتلەرلىك پۋلەمەت ءۇن قاتتى. ءاليا گراناتانى ءدال لاقتىرىپ، ونىڭ دىبىسىن ءوشىردى. قارسىلاستىڭ قورعانىس شەبىنىڭ الدى جاۋلاندى.
ءبىر كۇندە باتالون ەكى كونترشابۋىلعا تويتارىس بەردى، ال كەلەسى كۇننىڭ تاڭىندا تاعى دا شابۋىلعا كوشتى. قاردىڭ ۇستىندە شينەلمەن جاتقان، ءبىر قولى جارالانعان ءاليانىڭ سالقىنقاندى وقتارى جاۋعا ءدال ءتيىپ جاتتى.
شابۋىلدىڭ ءۇشىنشى كۇنى. قارۋ ۇستاعان ءاليا، وقتان ۆينتوۆكاسىنىڭ وپتيكالىق كوزدەۋشىسى سىنىپ قالعان. مينانىڭ جارىقشاقتارىمەن قولى جارالانعانىمەن، ول ءالى دە ساپتا. گيتلەرلىكتەر شابۋىلىن جالعاستىرۋدا. وردىڭ ءبىر بۇرىشىنان فاشيست وفيسەرى ءاليانىڭ كەۋدەسىنە اتادى. بار كۇشىن جيناپ ول وعان اتىلعان وقپەن جاۋاپ بەرەدى.
بۇل 15 قاڭتار 1944 جىلى كالينين وبلىسى لوكنيانسكيي اۋدانى كازاچيحا اۋىلىندا بولعان ەدى. ءقازىر دە ەرجۇرەك قازاق قىزى وسى جەردە جەرلەنگەن.
4 ماۋسىم 1944 جىلى ءاليا مولداعۇلوۆاعا كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعى بەرىلدى. سونىمەن قاتار ول لەنين وردەنىمەن ماراپاتتالدى.
You Might Also Like
-
ساۋكەلە - ۇزاتىلعان قىز كيەتىن اسا قىمبات، باعالى، كادەلى ءارى اسەم باس كيىم. ساۋكەلە 2-3 قارىستاي بيىك، ول دوڭگەلەك توبە جاعىنا قاراي جىڭىشكەرە بەرەدى. جوعارعى جاعىنا ۇكى تاعىلادى. ساۋكەلەنىڭ...
