امانحان، قايدا باراسىڭ؟
قۇرمەتتى باس رەداكتور مىرزا!
ءسىزدىڭ گازەتتىڭ 14 قاڭتارىنداعى سانىندا "اشىق حات ورايىندا " ايدارىمەن امانحان ءالىم ۇلىنىڭ "مەن نۇرقادىلوۆتەن نەگە كەتتىم " دەيتىن ماتەريالى جاريالانىپ ەدى. سونى مۇقيات وقىپ شىققاننان كەيىن اقىن رەتىندە دە، اكىمشىلىكتىڭ جاڭا قىزمەتكەرى رەتىندە دە بۇل ماسەلەگە ءوز كوزقاراسىمدى بىلدىرمەي ءۇنسىز قالا بەرۋ مۇمكىن بولمادى.
سوندىقتان امانحان ىنىمە قاراتا جانە دە "قىزىم، ساعان ايتامىن "دەگەن تۇرعىداعى از-كەم پىكىرىمە گازەت بەتىنەن ورىن بەرۋىڭىزدى سۇرار ەدىم.
امانحان، مەنىڭ كىم ەكەنىمدى سەن جاقسى بىلەسىڭ. وسى اراعا قىزمەتكە كەلمەي تۇرىپ تا ساعان ءاردايىم تىلەۋلەس بولىپ كەلە جاتقان ۇندەس، رۋحتاس اعاڭ ەدىم دەپ بىلەمىن ءوزىمدى. سەن ءوزىڭ دە سونى ءسات سايىن شەگەلەپ ايتىپ جۇرەتىنسىڭ.
ارينە، مەن اكىمشىلىكتەگى جاڭا اداممىن. كوپ جاعداي مەن ءۇشىن ءالى دە جۇمباق، ءالى دە بۇلدىر، سويتە تۇرا وبلىس وكىمى زامانبەك قالاباي ۇلى نۇرقادىلوۆكە ارناعان اشىق حاتىڭدى ءوز باسىم بىردەن قورىتا الماي، ءبىرشاما قينالعان جايىم بار ەدى. ەندى سولارعا توقتالايىن.
سەن باس مامان رەتىندە 10 ايلىق قىزمەتىندە ورتاڭا ىقپال ەتكەن، جۇرت كوزىنە تۇسكەن جۇمىسىڭدى ايتۋدىڭ ورنىنا قايداعى كور-جەر، كومەسكى مالىمەتتەردى جيناپ-تەرىپ، جىپكە ءتىزىپ جۇرگەنسىڭ بە، قايتكەنسىڭ؟ ماقالانىڭ تاقىرىبى دا تومپاقتاۋ ەكەن. ويتكەنى سەن نۇرقادىلوۆتەن كەتكەن جوقسىڭ ("كەتىسپەيمىن" دەپ ءوزىڭ دە ايتىپسىڭ)، اكىمشىلىكتەن كەتكەن جوقسىڭ با؟ ءسوزىمدى اۋىر الما، اقىن دەگەن ۇعىمعا ەڭ الدىمەن اقىل مەن ادالدىق كىرۋشى ەدى. ار مەن ۇيات دەگەنىڭىز دە وسى توڭىرەكتەن تابىلسا كەرەك ەدى عوي، باۋىرىم.
ەڭ الدىمەن سەن رەسمي لاۋازىمى — اكىمنىڭ ورىنباسارى، قازاقتىڭ ساناۋلى عانا ءتاۋىر قىزدارىنىڭ ءبىرى — جىبەك ءامىرحانوۆاعا كىنا تاعا، كەي تۇستا كەكەتە سويلەپسىڭ. ۇمىتپاسام، وسى سەن، امانحان، وسىدان ءبىراز بۇرىن جىبەككە ارناپ "جان اپا" دەگەن ولەڭ جازىپ، ونى "جەتىسۋ" گازەتىنە جاريالاپ ەدىڭ-اۋ.
جانىمنىڭ جابىرقاۋلاۋ سازدى الەمى،
ساعىنىپ جۇرگەن كەزدە نازدى ادەمى،
ەرتىپ اپ ەكىاشاعا بارعان ەدىڭ،
جان اپا، جادىراعان جازدا مەنى.
تابيعات تاۋلى جەردە سىر اشقان با،
توبەدەن بۇلت ءۇيىرىلدى قىر اسقاندا.
قاۋىمنىڭ قامىن كوزدەپ قاراپ تۇردىڭ،
دەگەندەي داۋا بار ما، بۇل اسپانعا؟! —
دەپ تە، ءبىر كوسىلىپسىڭ، باۋىرىم.
مەن بولسام جىبەكتى الىستان سىرتتاي عانا بىلەتىن ەدىم دە، سەنىڭ ولەڭىڭ ارقىلى ءىش تارتا جاقسى كورە تۇسكەندەي بولىپ ەدىم.
بۇل — سەنىڭ وسىدان التى اي بۇرىن جازعان ولەڭىڭ.
سوندا قاي سوزىڭە سەندىك؟ كوڭىل اۋانىڭ قالاي اۋسا، پىكىرىڭدى دە سولاي وزگەرتە بەرەتىن بە ەدىڭ؟ "ءبىر سوزىندە تۇرسا ەدى جانسا، كۇيسە..." دەمەۋشى مە ەدى اباي اتامىز بۇل تۋراسىندا؟
ءسوز، باسپا ءسوز بوستاندىعى دەگەندى مەن دە جاقسى كورەمىن. "ءسوز بوستاندىعى جوق ەلدىڭ ءوز بوستاندىعى بولۋى نەعايبىل" دەپ ايتىپ تاپ، جازىپ تا جۇرگەن اداممىن. ءبىراق بۇل جەردە سەن قۇلاي جىعىلا قىزىقتاپ، قۇپتاپ وتىرعان جەكەلەگەن قازاق گازەتتەرىنىڭ ىس-ارەكەتىن دە ەلدىكتىڭ بەلگىسى دەي الماس ەدىم، ويتكەنى ءبىر ەمەس، ەكى ەمەس، ۇنەمى ۇزدىكسىز، ءۇزىلىسسىز قۇلاعىڭنىڭ تۇبىنەن ىزىنداي بەرسە، قالاي مەزى بولماسسىڭ. ىزىنداعان شىبىن-شىركەي ەمەس، ەل كوزىندە جۇرگەن ەجەلگى گازەتتەر بولسا: "ءاۋ، بۇلارىڭ قالاي، تىم قۇرىسا ەل الدىندا ارىلىپ، ايتىپ ولتىرسەندەرشى!" دەپ، ادام دەگەن قورتانباۋشى ما ەدى. "بۇل دەموكراتيانىڭ بەلگىسى، سونىڭ ىس-ارەكەتى، وعان توسقاۋىل بولماسىن!" دەپ ايتۋعا اۋزىڭ قالاي بارادى؟ ەگەر سەنىڭ قۇلاعىڭنان قيقۋ كەتىرمەي، ءار ءتۇرلى گۋ-گۋ، دۋ-دۋ، وسەك-اياڭ، الىپ-قاشپا سوزدەردى قارشا بوراتىپ، كۇن سايىن كەكەتىپ، مۇقاتىپ جاتسا، قۇدايشىلىعىڭدى ايتشى، تۇك بولماعانداي-اق ءمان بەرمەي وتىرا بەرۋگە ءتوزىمىڭ جەتە قويار ما ەدى؟ ءاي، بىلمەيمىن، ءدال سەن ەكەۋىمىز ەڭ قۇرىماعاندا گازەت باسىنداعىلاردىڭ جاعاسىنان الىپ، ءبىر-بىر سىلكىپ شىعار ەدىك-اۋ!
وزگەگە اقىل ايتىپ، كەڭەس بەرۋگە كەلگەندە جەلدەي ەسەمىز دە، سول جەردە ءوزىمىز بولساق قايتەر ەدىك دەگەندەي وي جۇگىرتە قومايتىنىمىز دا بار-اۋ وسى ءبىزدىڭ.
ءقازىر ۇلتتىق يدەولوگيا جايلى اڭگىمە كوپ ايتىلىپ ءجۇر. ءبىراق سول قالاي جاسالادى، ونىڭ ءجون-جوسىق، جوبا-جولى قانداي بولۋى كەرەكتىگى جايلى ءبىرىڭعاي تۇجىرىمدى، كەسىمدى، كەلىستى ۇسىنىس ايتقان جان بالاسى جوق. الماتى وبلىسى قولعا الىپ جاتقان رۋح مەرەكەسى، ءار ءتۇرلى ۇلتتىق ءۇردىس، سالت-داستۇرىمىزگە قايتا ورالۋ قاعيدالارى سول يدەولوگيانى قالىپتاستىرۋدىڭ، بەلگىلى ءبىر جۇيەگە ءتۇسىرۋدىڭ ۇزىك-ۇزىك ادىستەمەسى، "وسىلاي ەتسەك قايتەر ەدى؟" دەگەن ىزدەنىستىڭ العاشقى ايقىن قارلىعاشى سياقتى ەمەس پە. ونى مانسۇق ەتىپ، ىڭگالاماي قاعىپ ءۇنىن وشىرگەننەن ءبىز نەنى ۇعامىز؟
رۋح مەرەكەسىن وتكىزۋگە 3 ملن. تەڭگە قارجى جۇمسالعانىن وڭ كورمەيتىنىڭدى اڭعارتىپسىڭ. ءوزىمىز ۇلگى تۇتا بەرەتىن امەريكا قۇراما شتاتتارىندا ۇگىت-ناسيحات، جالپى بەلگىلى ءبىر ماقساتتاعى يدەولوگياعا ارنالىپ (ماسەلەن كەڭەس وكىمەتىن قۇلاتۋ سياقتى) ميللياردتاعان دوللار شىعارىپ جاتاتىنىن جاقسى بىلەسىڭ عوي، جاڭا وي، جاقسى يدەيا ەرتەڭ ەل يگىلىگىنە قىزمەت ەتىپ جاتسا، سەن ايتقان قارجى رۋحىمىزدىڭ وزگەرىلۋى، ورلەۋى ارقىلى-اق ەسەلەپ قايتپاي ما؟
كىتاپحانالار جونىندە دە داۋىم بار. ءبىر كەزدە شاعىن مادەنيەت وشاقتارى قاجەت بولعان دا شىعار. ءبىراق ۋاقىت وتەدى، زامان باسقاشا كوزقاراستاردى قاجەتسىنە باستايدى. الماتى وبلىسىنىڭ ورتالىعىندا كىشىگىرىم بىرنەشە سالالىق كىتاپحانالاردى ۇستانعاننان گورى، "الماتى وبلىستىق كىتاپحانا مەكەمەسى" سياقتى ورتالىقتانعان ءىرى قۇرىلىم ءتيىمدى سياقتانادى ماعان بۇگىن. ونىڭ ۇستىنە الماتىدا الدەنەشە رەسپۋبليكالىق كىتاپحانالار دا بار عوي. قازىرگى تانداعى ءاربىر جەكە ادامنىڭ كىتاپحاناسى دا ونداي شاعىن وشاقتار قىزمەتىن تارىلتا تۇسەرى حاق. ۇلتتىق رۋحقا كەلسەك، ول ءبىر عانا كىتاپحانالار جۇمىسىمەن ولشەنبەسە كەرەك، ايتپەگەندە اياسىن تىم-اق تارىلتىپ جىبەرەرمىز.
سونداي-اق، ماعان جەتكەن اقپار بويىنشا، ءقازىر سەن سىناپ وتىرعان التىن قوردىڭ يدەولوگتارىنىڭ ءبىرى دە، بىرەگەيى دە ءوزىڭ بولعان كورىنەسىڭ. ۇندەۋدىڭ ءماتىنىن دە، اتىن دا ويلاپ تاپقان ("التىن قورعا — التىن قوس") ءوزىڭ ەكەنسىڭ.
سەن، امانحان، وبلىس اكىمى زامانبەك قالابايۇلىنا: "ءسىز قاراپايىم حالىقتى قويعاندا، ءوز اپپاراتىڭىزداعى قىزمەتكەرلەردىڭ قولىنا تۇسپەيتىن جانعا اينالعانسىز" — دەي كەلىپ، ءبىراز كىنا ارتىپسىڭ. و جاعىن قايدان بىلەيىن، ەزىم ون اي ەمەس ون شاقتى كۇننىڭ ىشىندە ونىڭ الدىنا الدەنەشە رەت بارىپ، ءار ءتۇرلى ماسەلەلەر شەشكەنىمدى ايتا كەتەيىن.
سەن ونى دا اشۋمەن ايتىپ قالعان جوقپىسىڭ؟ ويتكەنى سەن ەكەۋىمىز وڭاشا ءبىر اڭگىمەلەسكەندە ماعان بۇل تۋرالى ءلام-ميم دەمەگەن ەدىڭ، مەن ساتان اعالىق اقىلمەن: قاستاسۋ ەمەس دوستاسۋ جاعىندا جۇرسەڭشى دەگەندەي ەمەۋرىن تانىتقان بولاتىنمىن، ەسىندە شىعار؟..
جۇزدەگەن مىڭ ادامى بار وبلىستى باسقارىپ وتىرعان اكىم مەن ونىڭ كومانداسىنىڭ ۇشكىرىپ-تۇشكىرگەنىن عانا تەرمەي، قىزمەتىنە قاراي باعالاپ، ىس-ارەكەتىنە قاراي سارالاساق ءجون بولماس پا؟
كەيدە ءبىز سىلايمىز دەپ وتىرىپ، سىندىرىپ، سىيلايمىز دەپ وتىرىپ، ءبۇلدىرىپ الاتىنىمىز بار. قازاق گازەتتەرىنە دەگەن، ولاردى قورعاي، قولداي جۇرۋگە دەگەن جىلى پەيىل، جاقسى ىقىلاسىنا تۇگەل قوسىلامىن. ءبىراق ولاردىڭ دا ءاردايىم جاۋلاستىرۋ ەمەس، ەلدەستىرۋ جاتىندا بولعانى ابزال عوي دەپ ويلايمىن.
بۇل كۇندە گازەتتەرىمىزدىڭ ءبىر قاتارى حالىق قامى، ەل نامىسىن ويلاپ، ۇلتتىق قاسيەتىمىزدىڭ جىرتىسىن جىرتۋدىڭ ورنىنا، كور-جەر، ونبەس داۋ، وتىرىك پەن ەسەك، جالا مەن بالە قۋالاپ كەتىپ بارا جاتىر. مەن سوعان كۇيىنەمىن. ىزالانامىن. نەلەر ءبىر ەندىگى ۇلت قايراتكەرلەرى مەن بولارمىن-اق دەپ جۇرگەن ازاماتتاردىڭ بىر-بىرىنە ايبات كورسەتىپ، عايبات ايتىپ، كۇيەلەپ، ءوزى عانا ەمەس، وقىرمان جۇرتتى دا اۋەنىنە ىلەستىرىپ، اۋرەگە ءتۇسىرىپ بىتكەنىنە نامىستانامىن.
اۋىلدى جەردە ءشاۋ ەتىپ ءبىر كۇشىك ۇرسە بولدى، قالعاندارى ءار جەردەن، اۋدەم جەردەن ءۇن قوسىپ، بىرىنەن-بىرى اسىپ ءتۇسىپ، ورشەلەنە اۋپىلدەپ كەتۋشى ەدى؛ كەيدە "مىنالار نەگە عانا ءبارىنىڭ كوتەنىنە ۇقساپ شۋىلداپ كەتتى؟" دەگەندەي بولىپ، سولارعا قوسىلا مارعاۋ عانا ءبىر ماڭق ەتىپ قويىپ، قايىرىلا جاتا كەتەتىن مايتوبەتتەر دە بولاتىن. ءبىزدىڭ گازەتتەرىمىزدىڭ كەيبىر قاراكەتتەرى سونى ەلەستەتەدى. ودان نە بارقادار تاۋىپ، قانداي باقىت تاباتىندارى بەيمالىم.
سولاي، امانحان! سەن ەكەۋىمىز نەگىزىنەن پوەزيا دەپ اتالاتىن قاستەرلى پاتشالىقتىڭ قۇزىرىنداعى پەندەلەر ەدىك قوي، قىزمەتتەن سەن كەتىپ، مەن كەلىپ جاتقان سوڭ ايتقانى دەپ جۇرمەگەيسىڭ، ويىمدى ءالى دە بولسا ىركە الماي وتىرمىن.
كەشە عانا ءوزىڭ تاپ-تازا بالاپ، ىنتامەن كەلىپ، نانىن جەپ، ءدامىن تاتقان جەرىڭدى بىرەر ادامعا دەگەن پەندەلىك وكپە ءۇشىن قۇستانالاماي-اق كەتكەنىڭ ءجون ەدى! ويتكەنى ءوزىڭ تۇستەنىپ وتكەن جەر ەمەس پە ەدى، ءوزىڭ سۋىن ىشكەن قۇدىق ەمەس پە ەدى؟ قايدا كەتتىڭ، امانحان؟ ويلانا جۇرسەڭ قايتەدى؟
* * *
وسىلاي دەپ جازارىن جازىپ الىپ، ەكى-ۇش كۇن ۇستەل تارتپاسىندا ۇستادىم. جىبەكتەن باستاپ سول توڭىرەكتەگى ءبىراز ادامعا وقىتىپ تا الدىم. "قاتىپ كەتىپتى، ەندى تەزدەپ جاريالاۋ كەرەك!" — دەۋشىلەر كوبەيىپ بارا جاتتى. سودان ءسال سەكەم العانداي بولىپ، امانحان دا بەكەرگە شىرىلداپ جۇرگەن جوق، ونىڭ سوزىندە دە جان بار شىعار. جەگەن نانىمدى اقتاۋدىڭ باسى دەپ بىرەۋدى رەنجىتىپ، بىرەۋدىڭ كوڭىلىن تابۋدان نە ۇتا قويماقپىن وسى، جۇرتتىڭ ءبارى نەگە مەنى قولداپ، قۇپتاپ كەتتى؟ مۇندا دا ءبىر گاپ بولىپ جۇرمەسىن. "ءاي، قايدا قاشار دەيسىڭ، جاتا تۇرسىن، ارعىسىن تاعى كورەرمىز" — دەپ، ۇستەل سۋىرماسىنا سالىپ تاستاپ ەدىم...
سودان ءقازىر عانا، ءبىر جارىم جىل وتكىزىپ بارىپ قايتا قولىما الىپ قاراپ وتىرعانىم وسى. ەت قىزۋىمەن الدەبىر گازەت بەتىنە جاريالاپ جىبەرمەگەنىم قانداي جاقسى بولعان دەپ تە قۇدايعا شۇكىرشىلىك ايتىپ قويامىن.
قاراپ ءجۇرىپ قاعاجۋ كورگەن، ورەسى تومەن الدەكىمدەردىڭ سىناپ-مىنەۋىنەن، ءارتۇرلى كەكەسىن مەن كەمىتە قاراۋىنان ىعىر بولعان جىگىتتىڭ جان ايقايى ەكەن عوي ول.
وسى اكىمشىلىكتە ىستەيتىن ءبىر قىز بالا ماعان وڭاشا سىر رەتىندە: "...اعا، ءسىز بايقادىڭىز با، جوق پا امانحان اعا مۇندا جۇرگەندە ءمۇجىلىپ، جۇدەپ، كوبىنە-كوپ الدەنەگە ءابىرجىپ جۇرگەندەي كورىنۋشى ەدى، ءقازىر كەزىگىپ قالعاندا بايقايمىن، اعى — اق، قىزىلى — قىزىل بولىپ شىرايلانا، ءجۇزى نۇرلانا تۇسكەن. تومەندەگىلەردىڭ تۇرتپەگى اقىن ادامدى ءبىز بىلمەيتىن الدەبىر اۋرە-سارساڭعا سالا ما، الدە؟" — دەپ ايتقانى بار ەدى.
ول قىزدىڭ ءوزى دە مۇنداعى اتموسفەراعا توزە الماي، اقىرى كوپ ۇزاماي كەتىپ تىنعان بولاتىن.
باستاپقى كەزدە اجەپتاۋىر ايىپتاپ جۇرسەم دە سول امانحاننىڭ دا ورىنسىز قورلانۋعا قارسى وقىس تۋلاپ قىر كورسەتۋىن تۇسىنە باستاعانداي بولدىم. ويتكەنى ءدال وسىعان شامالاس ءبىر وقيعا اكىمشىلىككە كەلەردەن تۇپ-تۋرا ەكى-ۇش اي بۇرىن ءوز باسىمنان دا وتكەنى بار بولاتىن. ونى دا ايتا كەتەيىن.
You Might Also Like
-
ەلۋىندە وردەن العان، ەسىكتەن كىرە تورگە بارعان "جازۋشى" دەيتىن باسپا بار ەدى، بەتى مەن بەدەلىنەن الىس اعايىن جاسقانار ەدى — قىزمەتىندە جۇرگەندەر كەشە ىعاي مەن سىعاي، ازۋىن ايع...
-
وسىدان ءبىراز بۇرىن الماتى قالالىق اكىمشىلىگىندە پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ءبىر توپ مادەنيەت، ادەبيەت پەن ونەر وكىلدەرىمەن كەزدەسۋ وتكىزدى. ءوز باسىمىز ول جيىنعا قاتىسپاساق تا، (ەشكىم ءبىزدى شاقىرا...
