كىمدەر كەتىپ، كىمدەر قالدى!
ەلۋىندە وردەن العان،
ەسىكتەن كىرە تورگە بارعان
"جازۋشى" دەيتىن باسپا بار ەدى،
بەتى مەن بەدەلىنەن
الىس اعايىن جاسقانار ەدى —
قىزمەتىندە جۇرگەندەر كەشە
ىعاي مەن سىعاي، ازۋىن ايعا
بىلەگەن قاسقالار ەدى...
باستىقتارى اۋىسا باستادى،
ەكى جىلدا بىرەۋى كەلىپ
كەتەۋىن كەتىرىپ،
كەمىرىپ جەپ تاۋىسا باستادى.
بىرتە-بىرتە بەدەلى كەتتى،
بەرەكە-بىرلىك، بەدەرى كەتتى.
قايتا قۇرامىز دەسىپ، قۇريتىن بولدى،
بىرەۋلەر ۇرەتىن، بىرەۋلەر ۇليتىن بولدى.
بىرەۋلەر ساسا باستادى،
بىرەۋلەر باس ساۋعالاپ قاشا باستادى.
بىرەۋلەرى بۇعا بەردى،
ەندى ءبىرى جەر استىنان جىك شىققانداي،
جوق جەردەن كىسى بولىپ،
جۇلقىنىپ شىعا كەلدى.
اناسى كەتتى، مىناسى كەتتى،
الاسى كەتتى، قۇلاسى كەتتى.
الدىمەن الاشتىڭ التى ارىسى كەتتى،
قور جيناپ العان قالتالىسى كەتتى.
بەتتىلەرى مەن تەكتىلەرى كەتتى،
ەبىن تاۋىپ ەكى اساعان ەپتىلەرى كەتتى.
اياۋلى دەگەن ارداقتىلارى كەتتى،
ساناۋلى عانا سالماقتىلارى كەتتى.
نابيدەن كەتتى، ءنابي كەتتى،
قايرات پەن ساعي كەتتى.
لاتييەۆا سارا كەتتى،
ءبىراز داۋدى وزىمەن بىرگە الا كەتتى.
ەگەۋبايەۆ اسقار كەتتى،
ارتىنان ءبىر توپ جاستار كەتتى.
تولەن كەتتى، تولەك كەتتى،
ساعىنوۆ ولاردان بولەك كەتتى.
توشەنوۆ جۇماباي كەتتى،
ەگوروۆ ەشكىمگە ۇناماي كەتتى.
ۇلىقبەك قۇلاماي كەتتى،
مۇحامەديا تەپكىگە شىداماي كەتتى.
يسرايل وداققا كەتتى،
رافاەل "جۇلدىزعا" قوناققا كەتتى.
ەسەبى تۇگەل ەسەنباي كەتتى،
يرانبەك وسە الماي كەتتى.
قالتىراپ قارسىباي كەتتى،
قۇلاحمەتوۆ قانسىراپ ارتىن ارشىماي كەتتى.
ماعزوم ءوسىپ كەتتى،
ماقسۇت باسقا اۋىلعا كوشىپ كەتتى.
قانشايىم، المالاردىڭ كەتۋى — دەكرەت بولدى،
قازىحاندىكى — "سەكرەت" بولدى.
ەرمۇرات ورلەپ كەتتى،
زامانبەك ءبىراز تەرلەپ كەتتى.
رايحان جايىنا كەتتى،
داريعا "بايىنا" كەتتى.
كۇلاندا اپامىز قيماي كەتتى،
ءشاربانۋ بولسا — سىيماي كەتتى.
ءزامزا ارەڭ كەتتى،
شىناشاقتاي بولعان تامارا دەيتىن پالەڭ كەتتى.
باقىتكەرەيگە "باقشا" بەرىپ قۇتىلدىق،
جايلاۋبايعا اقشا بەرىپ قۇتىلدىق.
بەرىك شاحانوۆ ءبىر ءىسىن باستاپ كەتتى،
دۇيسەنبەك ارتىنا ءىنىسىن تاستاپ كەتتى.
باقىت ءقازمۋ-دىڭ ماڭدايىنان شەرتىپ كەتتى،
قانيپاشتى دا ەرتىپ كەتتى.
يسرايل ساپارباي كەتتى،
قىلتاناق جۇتىپ قاقالماي كەتتى،
قالداربەككە نە دەگەنىن ءوزى بىلەدى،
باسقالارعا "ءاي، كاپىر" اتالماي كەتتى.
ارامىز بىرتە-بىرتە سيرەي باستادى،
بۇرىنعى بەدەل كۇيرەي باستادى.
بۇل كۇندە ەشكىمگە اقى بەرسەڭ وتپەيتىندەر قالدى،
تەپكىلەسەڭ كەتپەيتىندەر قالدى.
كولەمى دە، تولەمى دە ازايدى،
قازاقتىڭ ولەڭى دە ازايدى.
اقىندار كەتىپ، قاتىندار قالدى،
باستىقتارعا جاقىندار قالدى.
ەسەبىن تاپقاندار قالدى،
جاعىنىپ، جاققاندار قالدى.
ايتقانى ازارلار،
باققانى بازارلار قالدى.
اعيما قالدى،
ناعيما قالدى.
ءاديا قالدى،
ءاليا قالدى.
ەپتەگەن پروزا قالدى،
ەكى روزا قالدى.
تىراشتار قالدى، كىل اشتار قالدى،
ۇندەمەيتىن ماحپۋزا،
كىسىنى كۇندەمەيتىن جۇماشتار قالدى.
ەكى كلارا، ەكى رايا قالدى،
سونى كورىپ،
قابيرا دا مۇڭايا قالدى.
شاباقتار قالدى، شورتاندار قالدى،
جازيرا، شولپاندار قالدى.
تورتاي مەن عۇسماندار قالدى،
قۇيرىعىن مىقتاپ قىسقاندار قالدى.
جىبىرلاق قالدى، سىبىرلاق قالدى،
نۇراحمەتتىڭ ءوزى دە قىبىرلاپ قالدى.
اراسانباي مەن ءابدى قالدى،
باياعى كونبىس داعدى قالدى.
ەكى-ۇش ۇيعىرىمەن تۇرعاندار قالدى،
تاعى ءبىراز قۇداي ۇرعاندار قالدى.
شۋمسكييدى ءبىر-اق قىلعىپ اساپ العان،
شىبيلەرىمەن شميدت ساشا قالعان.
ءالى دە ىرىكتەلەدى، سۇرىپتالادى،
ساپا دەگەنىڭ بىرتە-بىرتە قۇرىپ بارادى.
جىكتەلەدى، جۇپتالادى،
پروفكومىندا قۇپتالادى.
ىم-جىمى جاراسقاندار قالدى،
سۇيەك تاستاسا — تالاسقاندار قالدى.
اككىسى، ايلاسى بارلار قالدى،
بىرەۋ بولماسا بىرەۋگە پايداسى بارلار قالدى.
قۋدى قۋ تاپتى،
شۇقاناقتى سۋ تاپتى.
ءبىر قاتىن كۇيلەپ ءجۇر،
ءبىر قاتىن بيلەپ ءجۇر.
ءاسياسى،
تانياسى بار،
ليۋباسى بار،
بالياسى بار،
عازيزاسى، انارى بار،
تاعى-تاعى الىپ-سالارى بار.
ىرىندىسى بار، جىرىندىسى بار،
شولمەكتەسى، شىلىمدىسى بار.
قوڭىزى بار، قورس ەتەر دوڭىزى بار —
قارىمساقوۆانىڭ كومانداسى قالدى.
ابىسىنى مەن امالدىسى قالدى.
سولاردىڭ ويىن ءدال باساتىندار قالدى،
جەڭ ۇشىنان جالعاساتىندار قالدى.
سارسەنبايلار، سارايلار قالدى،
سۇيەككە تالاسقان سۆولوچتار مەن
قاتىن-قالاش، مالايلار قالدى.
ەر قاڭسىپ تۇعىر بولدى،
ەل وسىلاردان-اق ىعىر بولدى.
ازداعان ءۇمىت پەن دامە قالدى،
الالاۋ دەگەن الباستىداي پالە قالدى.
بىرەۋگە بىرەۋ قوساقتالدى،
ءبىراز بولمە بوساپ قالدى.
ەزۋىن جيماس ەزبەلەر قاپتادى،
تەگى بەلگىسىز كەزبەلەر قاپتادى.
ءاتى-جونى جوق اۆتورلار قاپتاپ كەلەدى،
"كىتاپ شىعارماقپىز"، — دەپ ساعان قاراي تاپ-تاپ بەرەدى.
ارپىلداپ ۇرگىشتەر شىقتى،
جەزوكشە، جۇرگىشتەر شىقتى.
ەندىگى بيلىك سولارعا كوشپەسىن دەلىك،
وتىمىز ءبىرجولا وشپەسىن دەلىك، ءاۋمين!
بۇل ولەڭدە اتى-جوندەرى اتالعان ادامداردىڭ ءبىرازى ەل-جۇرتتىڭ ءبارى بىلەتىن بەلگىلى جازۋشىلار، اقىندار. ال قالعان ءبىرقاتارى دا وسى باسپادا ىستەگەندەر، ءقازىر كوزى جوقتارى دا بار. ولاردى جۇرت تانىپ جاتسا قۇبا-قۇپ، تانىماسا تاعى وقاسى جوق. "مۇنىسى قايسىسى ەدى؟" دەپ سۇراۋ سالماسىن دا جاقسى بىلەمىن.
قالداربەك 1991 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسى حالىق دەپۋتاتتىعىنا سايلاندى. جازۋشىلار وداعى بويىنشا قالاۋبەك تۇرسىنقۇلوۆ، ساكەن جۇنىسوۆتەر كانديدات بولىپ تىركەلىپ ەدى، قالداربەكتىڭ اتى وزىپ شىعا كەلدى. ءبىراز ادام وعان قىزمەت كورسەتىپ-اق باقتى. بۇل كەزدە جازۋشىلار وداعىنىڭ باعى قايتا باستاعان كەزى ەدى، سوعان تۇسپا-تۇس كەلىپ، قالداربەك باسپا ديرەكتورى بولا قالدى. بىردەن-بىر كوركەم ادەبيەت شىعاراتىن باسپا، جازۋشى بىتكەننىڭ ونسىز كۇنى جوق. باسپادا قاتار جۇرگەن انەس، ورازبەكتەردىڭ ونىڭ دەپۋتاتتىققا ەتكىزۋ جولىندا قانشالىق جانكەشتىلىكپەن ءولىپ-تالىپ قىزمەت جاساعاندارىن كورىپ وتىردىم. بىرەر رەت ەمەۋرىن تانىتقانى بولماسا، ماعان قولقا سالا قويعان جوق. ال انەستەر كۇنى-تۇنى جۇگىردى-اۋ دەپ ويلايمىن.
وسى تۇستا جانە سول جىلعى كۇزدە وتكەن جازۋشىلار سەزى قارساڭىندا قالداربەك كابينەتىنە قاراي ساۋسىلدادى-اۋ دەيسىڭ جىگىتتەر. كىلەڭ ءبىر كەۋدەسىن كىسىگە باستىرمايمىز دەپ جۇرگەن "مەن بولدىم!" — داردىڭ وزدەرى قولدى-اياققا تۇرماي قالاي شاپقىلاعاندارىن بايقاماي قالعان دا شىعار. ەرۋىلگە — قارۋلى، ەڭبەكتەرى دە ەسكەرىلىپ جاتتى. ورازبەك سارسەنبايەۆ باسپا ديرەكتورىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى دەگەن لاۋازىم يەلەندى. ونداي قىزمەت جوق ەدى. قالداربەك كىرىستى دە، جوعارىمەن كەلىسە ءجۇرىپ، ونى دا جاساتتى. ويتكەنى انەس سارايەۆتى باس رەداكتور ەتىپ جوعارىلاتۋ قاجەت ەدى. ءسويتىپ اربا دا سىنبادى، ات تا ولگەن جوق. بىلەك سىبانا قىزمەت كورسەتكەن ەكى "دوسىن" دا ريزا ەتىپ شىعا كەلدى. قالداربەكتىڭ دە ەسەبى تۇگەل — ەلدەن وزىپ تورگە ءوتتى.
جالپى، قالداربەك جايلى ءبىرجاقتى توقتامعا كەلە قويۋ قيىن. كەز كەلگەن ادام تۋرالى كەز كەلگەن تاعى ءبىر ادامنان "وسى قانداي ازامات؟" — دەپ پىكىر سۇراشى، "جاقسى"، نە "جامان" دەر ەدى عوي. ال قالداربەك تۋرالى بىردە ءبىر ادام كەسىپ-پىشىپ كەسىكتى باعاسىن بەرە المايدى. ونى شىن جاقسى كورەتىندەر دە، جەك كورەتىندەر دە جوق. ءوزى دە بىرەۋگە كەكتەنەر، الايدا جانىن ءۇزىپ بەرۋگە دايار دوسى جوق-اۋ دەپ ويلايمىن. ونداي دوس كىمدە بار دەيسىڭ، ءبىراق تا!..
ارينە، مەن مۇنىڭ ءبارىن شەت جاعالاپ، سيپاي قامشىلاپ وزىنە دە ايتتىم. وندا دا ەل باسقارىسىپ جۇرگەن ازامات قوي، بىردە بولماسا بىردە نە پايداسى، نە زيانى ءتيىپ قالار ما دەگەن پەندەلىكتەن دە اسا الماي، جۇقالاپ ايتقام. مەن قالداربەك جايىندا قاتەلەسۋىم دە مۇمكىن، ويتكەنى ءوز قولىمىز كوپ بيلىككە جەتە قويماعان سوڭ با، كىم ءبىلسىن، سىرت كوز سىنشى كەلەدى دەگەندەي، كوبىنە-كوپ كۇنگەيىنەن گورى كولەڭكەلى جاعى ىلىككەن شىعار نازارعا.
ايتپەسە، الگىندە دە ءبىر ايتتىم، بۇل ءوزى قولىنان كەلىپ تۇرعاندا لاق ەتكىزىپ جاقسىلىق تا جاساي الاتىن جىگىت.
الدەكىمدەرشە ەكى شوقىپ، ءبىر قاراماي-اق، تاناۋ استىنان ەستىلەر-ەستىلمەس مىڭگىرلەمەي-اق انىق ايتىپ وتىرىپ جاسايدى جاسايتىنىن. راس، ول قاتارلاس بىزدەن گورى اتقا ەرتەرەك ءمىندى دە، قىزمەت جاعىنان ءجوندى جولىمىز بولا قويماعان بىزگە ءسال جوعارىدان قاراپ داعدىلانعان. سول ادەتىمەن ەرتەدە "جالىن" باسپاسىندا ديرەكتور بولىپ تۇرعان كەزدە ءبىر ەسىكتەن كىرىپ-شىعا جۇرە مەنەن جولىققان سايىن: "حال قالاي؟" دەپ سۇراۋشى ەدى. "ورتاشا" — دەيتىنمىن مەن. وعان مەنىڭ ءحالىمدى ءبىلۋ شارت ەمەس، ايتەۋىر جولىعا قالعان ساتتەگى امانداسۋدىڭ جورالعىسى بولۋى كەرەك. سوندىقتان مەنىڭ "ورتاشاما" ونشا ءمان بەرمەي كۇلىپ وتە شىعاتىن. ال ءتىپتى اسىعىس ەمەس ءبىر ساتتە كەزىككەن كەزدە قاسىما ءسال-پال ايالداپ: "سەنىڭ ءحالىڭ نەگە سونشالىق ورتاشا بولادى وسى؟" — دەپ قازبالاي سۇرايتىنى بولاتىن. "ونىڭ سەبەبى "جاقسى" دەسەڭ جۇرت سەنى كۇندەي باستايدى، "جامان" دەسەڭ "وزىنە دە ءسال كەرەك" دەپ جۇندەي باستايدى، ال "ورتاشا" دەسەڭ: "ە، وزىمىزدەن اسىپ ارتىلىپ كەلە قويعان جوق ەكەن عوي" دەپ كوپ كىدىرمەي جوندەرىنە كەتەدى"، — دەيتىنمىن.
قارقىلداپ كۇلىپ سوندا ول دا كەتەتىن جونىنە.
بىردە قالداربەكتىڭ كابينەتىنە كىرسەم، باسپانىڭ سول كەزدەگى باس رەداكتورى بەكسۇلتان نۇرجەكە بالاسى بار، ەكەۋى كەزەكتى جىلدىڭ تاقىرىپتىق جوسپارىن جاساپ جاتقان ۇستىنەن ءتۇستىم.
مەنىڭ دە ءبىر كىتابىمدى كىرگىزىپ بەرىڭدەرشى، وسىنداي ءتورت كوزدەرىڭ تۇگەل وتىرعاندا، — دەدىم مەن.
كىتابىڭدى جوسپارعا كىرگىزسەك، بۇدان كەيىن "ءحالىم ورتاشا" دەگەندى قوياسىڭ با؟ — دەپ سۇرادى قالداربەك. ارينە، ونىسى مىسىقتىڭ تىشقانمەن ويناعانى سياقتى ەدى.
ارينە، كىتابىم شىقسا، ءحالىم دە جاقسارادى عوي، — دەيمىن مەن.
كولەمى قانشا؟ — دەپ قالداربەك قالامىن الىپ، جازۋعا وڭتايلاندى.
ەكەۋىڭ دە كۇندىك جەرگە كولەڭكەلەرىڭ تۇسەتىن ءىرى جىگىتسىڭدەر، جەكە-جەكە بارسام ءارقايسىڭ ءبىر بەس باسپا تاباقتان بەرەر ەدىڭدەر توي، ەكەۋىڭ قاتار وتىرعاندا ون باسپا تاباقتان كەم سۇراعانىم ۇيات بولار، — دەپ جاتىرمىن مەن دە كوپشىكتى قالىڭداي ءتۇسىپ.
قالداربەك بەزىلدەپ قويا بەرىگى ەدى، بەكسۇلتان تۇرىپ:
ءبارىبىر ولەڭى جوق، جۋىق ماڭدا اكەلمەيدى قولجازباسىن، جازىپ بىتكەنشە كىم بار، كىم جوق، ون باسپا تاباق دەپ جازا سالايىق تا، — دەدى.
قاشان اكەلىپ وتكىزەسىڭ؟ — دەدى قالداربەك.
كۋرورتقا جۇرەيىن دەپ جاتىر ەدىم، الدىن-الا شارت جاساسىپ، قالاماقىسىنىڭ 25 پروسەنتىن بەرگىزسەڭ قايتەدى؟ — دەدىم ەندى ەركىندەۋ قيمىلداپ.
وندا ۋادە بىلاي بولسىن، — دەدى قالداربەك، — قولجازباڭدى وتكىزگەن كۇنى سۇراعان سوماڭدى بەرەيىك. قالاي دەيسىڭ؟ — دەپ بەكسۇلتانعا قارادى.
بەكسۇلتان الگى ءسوزىن قايتالاپ:
ءبىر جول ولەڭى جوعىن بىلەمىن عوي، ونداي كولەمدە وتكىزگەنشە قاي زامان، — دەگەندى تاعى ايتتى.
قويشى ايتەۋىر، سول كىتابىم الگى مەن ايتقان كولەمدە جوسپارعا تۇراقتاپ بەكىدى دە، ۇياتقا قالماۋ ءۇشىن امالسىز كۇنى-تۇنى وتىرىپ ولەڭ جازۋعا تۋرا كەلدى. "بەل-بەلەس" دەيتىن جىر كىتابىم ويدا جوقتا وسىلاي تۋدى دا، 1985 جىلى جارىق كوردى. قالتاما قوماقتى اقشانىڭ ءتۇسۋىن دە، اقىن رەتىندەگى اتاققۇمارلىق، داڭققۇمارلىق سەزىمىمنىڭ ويانا باستاۋىن دا ءوزىم ءاردايىم وسى كىتاپپەن بايلانىستىرىپ جۇرەمىن.
بۇل — قالداربەكتىڭ ماعان جاساعان تازا جاقسىلىعىنىڭ ءبىرى ەدى.
بەتپە-بەت كەلگەندە قالداربەك ەشقاشان سەنىمەن تەكە-تىرەسكە بارماي، تايقىپ شىعا كەلەتىنى بار. كەيدە ءبىر ىزادان جارىلارداي بولىپ، جاعادان الا كەتۋگە تاياپ قالىپ باراتىنىڭ بار الدىنا. ول سونى كۇندىك جەردەن سەزە قويادى دا، الدى-ارتىڭدى تۇگەل وراپ، مايموڭكەلەي كەلە ءوزىڭدى جۇباتىپ، ريزا قىلىپ جىبەرەدى. ىرجيا كۇلىپ كەتىپ بارا جاتىپ، بىلاي شىعا ويلايسىڭ: "وۋ، وسى نە ءۇشىن كەلىپ ەدىم بۇعان، نە ءبىتتى ءوزى، نە تىندىردىم؟" — دەپ، سوندا بارىپ تۇك وندىرمەي قايتقانىڭ ەسىڭە تۇسەدى، ءبىراق ەندى قالداربەككە ەمەس، وزىڭە-وزىڭ رەنجيسىڭ. ءوزىڭدى ءوزىڭ جەيسىڭ. الگى اڭگىمەدەن، جايما-شۋاق ازىلدەن كەيىن كىجىنىپ، قايتا بارمايسىڭ عوي الدىنا.
باسپادا ءارتۇرلى باس قوسۋلار، وندىرىستىك جيىندار بولىپ تۇرادى. بارىنە بىردەي قاتىسا بەرمەيسىڭ. سەبەپتى-سەبەپسىز جۇمىستا بولماي قالاتىن دا جايتتار كەزدەسىپ تۇرادى. سوندايدا مەنىڭ سىرتىمنان ايبات تا، عايبات تا ايتىلىپ جاتادى ەكەن. ونى سول جيىننان شىعا بەرە كەيبىر ايەلدەر، كەيدە جىگىتتەردىڭ ءبىرى شىپ-شىرعاسىز وزىمە جەتكىزىپ كەلەدى. "ءسىزدى، ويباي قۇرتاتىن بولدى! ايتپاعان ءسوزى جوق ديرەكتوردىڭ. "ىستەگىسى كەلمەسە، كەتپەي مە ەكەن ورىندى بوساتىپ"، — دەيدى. وسى سارىنداس سوزدەر كوبەيە ءتۇستى. بۇل قالداربەكتىڭ ءوز ءسوزى ەمەس، جەلدىڭ قاي جاقتان سوعىپ جاتقانىن دا ءىشىم سەزەدى.
بىردە وزىنە "سەن وسى جۇرت ءسوزىن، وندا دا جىبىرلاقتار مەن سىبىرلاقتار ءسوزىن نەگە تىڭداي بەرەسىڭ؟"، — دەپ سۇرادىم.
ول اجەپتاۋىر قىزاراقتاپ: "مەن ەشكىمنىڭ دە ءسوزىن تىڭدامايمىن!" — دەپ ازار دا بەزەر بولدى. "ءاي، تىڭدايسىڭ عوي، كۇنىنە ءجۇز قۇبىلاتىنىڭ دا سودان"، — دەپ مەن بولمادىم.
ءارى قاراي اڭگىمەمىز جاراسپادى.
ەندى ءبىر كۇندەرى مەنىڭ ءبىر بولمەنى جەكە يەمدەنىپ جالعىز وتىراتىنىمدى دا كوپسىنگەندەي ىڭعاي تانىتتى. "قاسىڭا وتىرسىن"، — دەپ بىرەسە تۇرعاندى، بىرەسە تورتايدى ەرتىپ كەلىپ تىقپالايدى. ەكەۋى دە كەزەك-كەزەك: "ويباي، ءوز ورنىمىز بار عوي، نە بار بىزگە بۇل كىسىنىڭ قاسىندا!" — دەسىپ بەزىلدەيدى.
كەلە-كەلە باسپاعا "باس رەداكتوردىڭ ورىنباسارى كەرەك ەمەس سياقتى" دەگەن جەلەۋ ويلاپ تاپتى. سول كەزدە ماعان ورازبەك ارقىلى ءسوز سالىپ، "ەگەر ەكى تومدىق تاڭدامالى شىعارمالارىنا شارت جاساپ بەرسەك، قالاماقىسىنىڭ ءتيىستى مولشەرىن الىپ، ءجونىن تاپپاس پا ەكەن؟"— دەگەن سارىنداعى اڭگىمەنى جەتكىزدى. ايتەۋىر قالاي بۇرىلسام دا ءبىر تۇرتپەك.
اقىرى وسى توقتامعا كەلىستىم دە، باس-اياعى ءبىر كۇن ىشىندە باسپادان ءبىرجولا كەتىپ تىندىم. كابينەتتە كوپ جىلداردان بەرى جينالىپ قالعان كىتاپتارىم، قاعازدارىم قالىپ ەدى، ورنىما بوگدە بىرەۋلەر وتىرىپتى تا، اقىرى ءبارى قولدى بولىپ، كەيىن تاپتىرماي كەتتى.
1991 جىلعى جەلتوقساننىڭ سوڭعى كۇندەرى ەدى، تورتاي ءسادۋاقاسوۆ تەلەفون سوعىپ: "اتا، باسپانىڭ باسشىلارى سىزگە كەلىپ كەتسىن دەپ جاتىر. ءشاي-پاي ءىشىپ، شىعارىپ سالامىز" — دەيدى دەپ بولمادى. روزا مەنى كورە تۇرا جىلىستاپ سىرتتاپ كەتتى. سىلتاۋسىز. جينالعاندار الدىندا ورازبەك قانا بىردەمەلەر ايقان بولدى. "بەكەر-اق كەلدىم-اۋ وسىندا!" — دەپ وتىرىپ، ونىڭ ءسوزىن شالا تىڭدادىم.
جاڭا جىلدان كەيىنگى كۇندەردىڭ بىرىندە تۇمانباي مولداعالييەۆ تەلەفون سوقتى: "سەن "بالدىرعانعا" كەل، بۇيرىق شىعارىپ قويدىم. سابىرحان اسانوۆ وسىندا، ۇشەۋىمىز بىرگە جۇرەمىز"، — دەدى.
سابىرحانعا تەلەفون سوقسام: "راس، بۇيرىق بار، ۇيدە جاتىپ قايتەسىڭ، كەلسەڭشى!" — دەگەنى.
ءسويتىپ كەتكەن باسپا ەدى بۇل.
ارادا ەكى-ۇش جىل وتكەندە بارىپ ءبىر كۇنى قالداربەك شاقىردى. "مەن سوندا ساعان جەكە ءبىر كابينەتتى نەگە قيماعاندىعىمدى ءوزىم دە بىلمەيمىن، كوڭىلىڭە جوق جەردەن جەلىك بىتەتىن كەزدەر دە بولادى. وكپە-سوكپەنى قويىپ، قاتاپ جۇرەيىكشى، سول ءۇشىن شاقىرىپ ەدىم"، — دەدى.
مەن ءوزىم بىرەۋدەن كوڭىلىم قالعان كەزدە "قالعان كوڭىل — شىققان جان" دەپ بىردەن اتقۇيرىعىن كەسىسەتىن ەدىم. قالداربەككە كەلگەندە، نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، ايتەۋىر سونى جاساي المادىم. قايداعى ءبىر ءاششىلى-تاتتىلى ىمىراعا كونىپ قالا بەرەتىن بولدىم.
ول مەنى ءبىر جولى تۇركياعا ەرتىپ بارعان. ون شاقتى ادام ەدىك، كوبى وزىمەن بىرگە قازاق قاۋىمداستىعىندا ىستەيتىن جىگىتتەر، سىرتتان تەك قاجىمۇقان ماسيموۆ دەيتىن مەن بۇرىننان بىلەتىن دوسى بار. ون كۇن تۇرىك جەرىن ەركىن ارالادىق. كورمەگەن جەردىڭ وي-شۇقىرى كوپ، ماعان ءبارى قىزىق ەدى. قالداربەك مۇندا ءوز ۇيىندەگىدەي الشاڭداي باسادى ەكەن. ەرتەڭ قايتامىز دەگەن كۇنى مەنى ءبىر ادامدارعا قوسىپ، قوناق ۇيگە جەتكىزىپ سالۋدى تاپسىردى دا: "مەن ەرتەڭ ەرتە بارام ساعان، تىرپ ەتپەي وتىرا تۇر، بىرەر ساعات دۇكەن ارالاپ، اەروپورتقا تارتارمىز"، — دەپ، ءوزى قالىپ قويدى.
ەرتەسىندە ال كەپ كۇتەيىن ونى. ساسكە بولدى، ءتۇس بولدى، كۇن ەكىندىگە ويىستى. سول كەزدە "ال، كەتتىك ۇشاققا" دەپ قاسىندا ءبىر توپ تۇرىك، قازاعى بار قالداربەك جەتتى دەگبىردى الىپ: "اۋ، سەنىڭ كەشەگى ۋادەڭ قايدا؟" دەيمىن مەن اشۋلانىپ. ونىڭ ويىنا تۇك كىرىپ شىعار ەمەس. سەن رەنجىپ قالدى-اۋ، ءوزىم سياقتى بۇل دا اجەپتاۋىر كىسى-اۋ دەگەن قاپەرىندە جوق.
اەروپورت باسىندا، الدىن الا جازعان بەس-التى شۋماق ولەڭىمدى وقىپ بەردىم. ۇشاق ۇستىندە ول تاعى الدى-ارتىمدى وراپ، كىناسىن جۋىپ-شايعانداي پيعىل تانىتتى دا، مەن تاعى جايىلىپ سالا بەردىم. الگى ولەڭ جازعان قاعازىمدى قاجىمۇقان قالتاسىنا سالىپ الىپ، بەرمەي قويدى. ەسىمدە:
ىشەتىن جىگىت ەدىم اس تاڭداتىپ،
ۇشقانى وسى ما الدە باستان باقىت.
قالداربەك، مەنى تاستاپ قايدا كەتتىڭ،
جاتىرمىن ستامبۋلدا اشتان قاتىپ؟!
اكەلىپ سالىپ مەنى ءۇي قاسىنا،
جوق بولدى قيماسى دا، سىيلاسى دا.
ەرجاننىڭ "سميرنوۆىن" ىشپەۋشى ەدىم،
قور بولدىم تۇركيانىڭ "بيراسىنا".
بۇل كۇندە قارىن دا ساۋ، قالتا دا ساۋ،
قالداربەك، دوسىڭ ەم عوي تارپاڭ، اساۋ.
ءدال وسى قارا قازان قالىڭ وكپەم،
تاي سويىپ بەرەم دەسەڭ، تارقاماس-اۋ! —
دەگەن شۋماقتار عانا قالىپتى. مۇنداعى اتى اتالعان ەرجان دەگەن جاس جىگىتتىڭ بىزبەن ساپارلاس بولعان ازاماتتاردىڭ ءبىرى دە "بيرا" دەپ تۇرىكتە "سىرانى" ايتادى ەكەن. نەمىستەن اۋىسقان ءسوز بولۋى كەرەك، ءسىرا.
"جازۋشى" باسپاسىنان ءبارىبىر ءبىرجولا قول ۇزە قويعان جوقپىن. 1993 جىلدىڭ كۇزىندە ەكى توم بولىپ تاڭدامالى شىعارمالارىم جارىق كوردى. بۇل كەزدە اقشا اۋىسىپ كەتكەن، ال مەن شارت جاساسقان كەزدەگى جاعداي مۇلدەم باسقا ەدى. باسپاعا ديرەكتور بولىپ دۋلات يسابەكوۆ كەلگەن بولاتىن. شارتىمدى قايتا جاساپ بەرۋ جونىندەگى ويىمدى ەپتەپ ايعىپ ەدىم، تۇسىنىسە كەتۋىڭ قيىنداۋ جىگىت ەكەن، جەرگە قاراپ وتىرىپ، تاناۋ استىنان الدەنە دەپ كۇبىرلەگەن سوڭ، "ءاي، قويشى، اشتان ءولىپ، كوشتەن قالماسپىن" دەدىم دە، قايتا تىلەنىپ الدىنا بارا قويمادىم. ءوزى ءبىلىپ مەزىرەت جاساماعان سوڭ سىرىن الماعان ازاماتتىڭ كوزىنە سۇرانشاق تا، سۇعاناق تا بولىپ كورىنگىم كەلمەدى.
1996 جىلدىڭ قاڭتارىندا اقپارات جانە قوعامدىق كەلىسىم مينيسترلىگىنىڭ ورىنباسارى الىبەك اسقاروۆ شاقىردى.
ءسىزدى مينيستر التىنبەك سارسەنبايەۆ توسىپ وتىر، — دەدى الىبەك. — "جازۋشى" باسپاسىنا باس رەداكتور ەتىپ جىبەرمەك. "ويلانايىن، پالەن-تۇگەن" دەگەندى قايتەسىز، ءوزىڭىز بۇرىن ىستەگەن جەرىڭىز، كەلىسىڭىز.
مينيستر مىرزا دا تۋرا سول ءسوزدى ايتتى. تەك قانا: "بەس-التى اي ىستەپ كورىڭىز، كوڭىلىڭىز تولماسا، تۇپ-تۋرا وزىمە كەلىڭىز، ودان ارعىسىن تاعى كورەرمىز"، — دەگەندى قوستى.
مەن كەلىسەتىنىمدى ايتتىم.
ەندەشە، ءقازىر الەكەڭ ءوزى اپارىپ باسپا ۇجىمىمەن تانىستىرادى، — دەدى مينيستر.
"جازۋشىنىڭ" جاڭا ديرەكتورى اقىن ەسەنعالي راۋشانوۆتى ءبىرازدان بەرى بىلەمىن. مەن اعا، ول ءىنى بولىپ جۇرگەن، سىيلاس، سىرلاس جاستىڭ ءبىرى ەدى. الىبەك مەنى ەرتىپ كابينەتىنە كىرگەندە، بۇرىننان قۇلاقتانىپ وتىرسا كەرەك، قاسىندا انەس بار ەكەن، ونى شىعارىپ سالدى دا، بىردەن ىتىرىلا:
قوش كەلىپسىز. ءبىراق ماعان (ءيا، باسپاعا دەگەن جوق، "ماعان" دەدى) باياعى اۋكەبايەۆ، ماعاۋين سياقتى قولجازبا عانا قاراپ وتىراتىن باس رەداكتوردىڭ كەرەگى جوق. قازىرگى نارىق زاڭىنا، وسى زامانعا وراي قىزمەت ىستەيتىن كىسى كەرەك، — دەپ، جانە بۇل ءسوزىن ءارتۇرلى مان-مانەرمەن ەكى-ۇش رەت قايتالاپ جىبەردى. الىبەك ۇندەمەگەن سوڭ مەن ءسال ىزالانىپ:
ءاۋ، قاراعىم، الدىمەن ىستەيىكتە سول قىزمەتتى، قالعانىن كورە جاتپايمىز با؟ — دەپ ەدىم:
جوق، ايتقانىم ايتقان. زامان تالابىنا ەرە الماسا، ونداي باس رەداكتورمەن ىستەسە المايتىنىمدى اشىق ايتامىن، — دەپ تۇيىلە شۇيلىگە بەردى ول.
ىستەسە الماساق — جونىمىزگە كەتەرمىز. بۇل باسپادان كىم كەتپەي جاتىر دەپ ەدىڭ. كەزى كەلگەندە مەن دە كەتكەن بولاتىنمىن. ءالى دە كەتۋىم مۇمكىن ءبىر كۇندەرى، — دەدىم ءسال-پال قالجىڭ، ءسال-پال شىندىق ارالاستىرا.
ەسەنعاليىمنىڭ ەنتىگى ەپتەپ باسىلايىن دەدى.
قاي كابينەتكە وتىرعىڭىز كەلەدى؟ — دەپ سۇرادى ول ءبىرشاما ساباسىنا تۇسكەننەن كەيىن.
ءتورت جىل بۇرىن قالداربەك قيماعان، ءوزىمنىڭ تەرىم سىڭگەن شاعىن ءبىر كابينەتىم بار ەدى، سوندا وتىراتىن بولايىن، — دەدىم.
ەسەنعالي سەرىك اسىلبەكوۆتى شاقىرىپ الدى.
سەكە، سىزدەر باسقا بولمەگە كوشىپ، انا كابينەتتى ساكەن اعاعا بوساتىپ بەرىڭىزدەر، — دەدى.
ءوزىم دە ءبىلىپ ەدىم سولاي بولارىن، — دەدى سەرىك.
ءسويتىپ، "اينالىپ-اينالىپ قوسوباعا قايتىپ كەلدىم" دەگەندەي، ءبىراز اينالىپ ءجۇرىپ ءبىز دە "جازۋشى" باسپاسىنىڭ ەسىگىن قايىرا كەلىپ اشقان بولاتىنبىز...
1996 جىل
You Might Also Like
