كەرۋەن كەرى بۇرىلسا، اقساق تۇيە العا تۇسەدى
ءوز باسىم اراداعى 3-4 جىلدى قوسپاساق، تەك ءبىر عانا "جازۋشى" باسپاسىندا تابان اۋدارماي 24 جىل قىزمەت ىستەگەن اداممىن.
سول باسپانىڭ دا جاعدايى بولىڭقىراماي، قىزمەتكەرلەرى 3-4 اي جالاقىسىز قالىپ جۇرگەن ءبىر كەزەڭدە مينيسترلىك تاراپىنان "قازاق ەنسيكلوپەدياسى" باس رەداكسياسىنا اۋىس دەگەن ۇسىنىس بولدى. بۇل ۇسىنىستى ماعان جەتكىزگەن باسپا ءىسى جونىندەگى دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى جازۋشى الىبەك اسقاروۆ مينيستر التىنبەك سارسەنبايەۆتىڭ ۇيعارىمى سولاي دەگەسىن، وزىمە امىسە جىلى قاباق تانىتىپ كەلە جاتقان باسشى ازاماتتاردىڭ ءىلتيپات-ىقىلاسىن اياقاستى ەتە المادىم دا، ارتىما قاراي-قاراي، ۇيرەنگەن جەرىممەن قيماي قوشتاسىپ، امالسىز سوندا اۋىسقان بولاتىنمىن.
ءدال وسى جەردە ەسىمە ەسكى ءبىر اڭىزدىڭ سۇلباسى ورالا كەتىپ تۇرعانى.
ەرتەدە كارتەڭدەۋ شالعا ەرىكسىز ۇزاتىلعان جاس قىز ەكى-ۇش ءتۇن بويى ەرىن كەۋدەدەن يتەرىپ، بۇرتىنداي قاشقاقتاپ، ىڭعاي تانىتا قويماسا كەرەك. جاس ءيىس يكەمىنە كونە قويماعان شال بايعۇس ءارى اۋرەلەپ، بەرى اۋرەلەپ ەشتەڭە شىعارا الماعان سوڭ ءبىرجولا كوڭىلى قالعانداي بولىپ، تەرىس قاراپ تارس بۇركەنىپ جاتىپ الىپتى. ءبىر ەمەس، ەكى ەمەس، الدەنەشە كۇن بويى كەڭ سالىنعان توسەكتە ەكەۋى ەكى جاققا قاراپ ۇيىقتاپ جۇرەدى دە، شالدان قايىرا ەمەۋرىن بايقالا قويماعانعا ابدەن ءتوزىمى تاۋسىلعان، ەندى ءوزىنىڭ دەگبىرى كەتە باستاعان قىز: "قۇداي سالدى — ءبىز كوندىك، اقشۇناق شال، بەرى جات!" — دەپ كارى كۇيەۋىنە ءوزى جابىسىپ يكەمدەلە بەرىپتى.
بىزدىكى دە سول ەدى. كەرىگىپ قىزمەت تاڭدايتىن كەڭ زامان ەندى جوق، كۇن كورۋ قامى، اشتان ولمەۋ ءۇشىن امالسىز اياق سۋىتقان جەر بولاتىن. الگى اڭىزداعى قىز قۇساپ كوڭىل قالاماعان جۇمىسقا ەرىكسىز جەگىلىپ كەتە بەرگەن ەدىم.
مەن ءوزىم قاي جەردە ىستەمەيىن، قولىمنان كەلەتىنىن دوس-دۇشپاننىڭ بارىنە دالەلدەپ كەلە جاتقان اداممىن. تاڭەرتەڭگى توعىزدان كەشكى التىعا دەيىن ۇستەل باسىندا تاپجىلماي وتىرا دا الامىن.
ويتكەنى، باستىقتارىمنىڭ ەشقايسىسىمەن دە امپەي-جامپەي ارالاسىپ، ءىشى-باۋىرىنا كىرىپ كەتە الماۋشى ەدىم دە، ولار ءوز تاراپىنان ۇناتسىن-ۇناتپاسىن، جۇمىسىمنان ىلىك تابا الماعاسىن، رەسمي قاتىناستان اسپاي، ماعان دەگەندە وزدەرىن دۇرىس ۇستاۋعا تىرىساتىن.
اۋداندىق، وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق گازەتتەر رەداكسيالارىندا قىزمەت ىستەگەن كەزدەرىم دە بولعان. باستىق بولىپ كورگەن ەمەسپىن. ءبىراق باستىقتارىمنىڭ ءبارى دە مەنىمەن بار جاعدايدا دا ساناسىپ، كەڭەسىپ، ەسەپتەسىپ وتىراتىن ەدى. كوبىنە ايتقانىما كونىپ، كەلىسەتىن. اقىل سۇراپ تا وتىراتىندارى بولادى. بەتىمدى قايتارىپ، قولىمدى قاققاندارى اسا كوپ بولا قويعان جوق. ءبىراق نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، قىزمەتىمدى وسىرۋگە كەلگەندە سولاردى ءبارى دە ءۇنسىز عانا ىعىسىپ، مەنى قولداماي ى قورعاماي دا، ەڭ جاقسىسى، قورلاماي دا سىرتتاپ قالا بەرەتىن. مەن وعان دا رەنجىپ كورگەن جوق ەدىم.
1999 جىلعى شىلدە ايىنىڭ اياعىن الا حاتشى قىز گۇلميرا ارقىلى ەنسيكلوپەديانىڭ باس رەداكتورى ابدىمالىك نىسانبايەۆ شاقىردى. قاسىندا ءوز ورىنباسارى تىلەۋحان دەگەن جىگىت بار ەكەن.
ساكە، ءسىز بۇگىننەن باستاپ بىزگە قىزمەتكە كەلۋگە ءتيىسسىز. استانا جاقتان سونداي نۇسقاۋ بار، — دەدى نىسانبايەۆ.
مەن ون شاقتى كۇنگە الاكول جاققا كەتىپ بارا جاتقانىمدى، دەمالىپ كەلگەن سوڭ، قۇزىرىڭىزعا كوشەيىن دەگەندى ايتتىم.
جارايدى. مەن ءوزىم دە كەزەكتى دەمالىسقا كەتىپ بارامىن. وسىنداعى شۇعىل باسىلىمدار توبىنا جەتەكشى بولاسىز. كەلگەسىن مىنا تىلەۋحان بۇيرىق شىعارىپ، ورنىڭىزعا وتىرعىزا بەرەدى، — دەدى.
سولاي ەتتى دە. الىبەك اسقاروۆ ايتقان "ەكى مىڭ جىلدىق دالا جىرى" انتولوگياسىن شىعارماققا شۇعىل كىرىسىپ، ارنايى كوميسسيا قۇردىق. بەلگىلى اقىن ەسەنباي دۇيسەنبايەۆ پەن ءادىلعازى قايىربەكوۆتەردىڭ قۇراستىرىپ، كومەكتەسۋىمەن، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ باسشىلىعى (نۇرلان ورازالين، تەمىرحان مەدەتبەك) تاراپىنان قولعا الىنعان شۇعىل ارەكەتتەر ناتيجەسىندە بۇل كولەمى 60 باسپا تاباق (كونە داۋىردەن بۇگىنگە دەيىن) انتولوگيانى كومپيۋتەردە تۇگەل تەرگىزىپ، باسۋعا ءازىر ەتتىك. ەندى تەك نۇرلان جازۋعا ءتيىستى ءالعىسوز قالىپ تۇرعان. ول ەمدەلىپ جاتىر ەدى. ەنسيكلوپەديا باس رەداكتورىنىڭ ورىنباسارى تىلەۋحان دەگەن جىگىت: "ءالعىسوزدى ابەكەڭ (نىسانبايەۆ) جازادى، بىزدەگى ءتارتىپ سولاي"، — دەدى.
مەن: "قوي، ابەكەڭنىڭ پوەزياعا قانداي قاتىسى بار، ءجونى دە جوسىعى دا جوق"، — دەپ ۇزىلدى-كەسىلدى قارسىلىق ايتقان بولدىم.
اڭگىمە ءارى قاراي ورشىمەگەن سوڭ، سول مامىلەگە توقتاعان شىعار دەپ تۇيگەم.
ءبىراق وسىنىڭ الدىندا مەن "قورقىت" اتالاتىن كولەمدى كىتاپقا جاۋاپتى شىعارۋشى بولىپ ەدىم، سول كىتاپقا دا، سونىڭ الدىندا جارىق كورگەن "قۇرمانعازى" كىتابىندا دا ءا.نىسانبايەۆ ءالعىسوز جازعانىن بايقاسام دا، وعان اسا ءبىر ءمان بەرە قويماعان ەدىم. دارداي اتى بار، اكادەميك لاۋازىمى بار ادام بالاداي باققۇمار بولادى دەگەنگە سەنگىم كەلمەگەن.
"اكادەميك" دەگەنىڭ دە ارعى جاعى اقىلگوي، داناگوي سوزىنەن شىقپاعان-اۋ، شاماسى. بىرەۋلەردىڭ كوڭىلىنە كەلسە دە ايتايىن، سول جىلى: "اكادەميك دەگەنىڭ وسى كۇنى يتتەن كوپ، يتتەن كوپتىڭ ىشىندە ءبىر ساتبايەۆ جەتپەي تۇر"، — دەپ بىتەتىن ولەڭ جازىپ، "قازاق ادەبيەتى" گازەتىندە جاريالاعام دا. ورىس ەلىنىڭ ۇلكەن بىلگىرى، اتوم رەاكتورىن جاساعان، بۇل كۇندە جاسى جۇزگە كەلىپ وتىرعان نيكولاي دوللەجالدىڭ ءوزى: "1953 جىلدان بەرى عىلىم اكادەمياسىنىڭ تولىق مۇشەسىمەن، ءبىراق ءبىزدىڭ ارامىزدا بۇتا باسىن سىندىرماعان "اتاقتى" عالىمسىماقتار تولىپ جاتىر. ولاردىڭ نە تىندىرىپ، نە قويعانى وزدەرىنە بولماسا، وزگەمىز بەيمالىم"، — دەپ جازادى "يزۆەستيا" گازەتىندە. اۋمالى-توكپەلى كەزەڭدە زامانا تولقىنىمەن ارالاسىپ، سۋ بەتىنە كەزدەيسوق شىعىپ قالعان لجەعالىمدار بولا بەرەدى. وعان ءسوز بار ما.
اقىرى، ورىسقا جۇگىنە بەردىك قوي، سول ەلدىڭ "پوريادوچنوست" دەگەن عاجاپ ءبىر ءسوزى بار. بۇل ءجونى ءتۇزۋ، كىسىلىكتى، تۋا تەكتى، قۇدايعا قاراعان، ۇياتى بار، يمان ءجۇزدى دەگەن سياقتى ءبىرقاۋىم ۇعىمداردى تۇگەل بويىنا سىيعىزىپ تۇرعان ءسوز. باسشىنىڭ ءدايىم وسى تالاپتان تابىلعانىن قالار ەدىم. كەرىسىنشە بولعان جاعدايدا، اينالا قۇداي اتىپ، ول ۇجىم ىسىندە بەرەكە بولىپ جارىتپاسى جانە حاق.
ونداي باسشى ادام قاراۋىندا ىستەيتىندەردىڭ دە وزىنە دەڭگەيلەس اقىل-ەسى، ءبىلىمى بار ازامات ەكەنىن ەستەن شىعارمايدى. سوعان ورايلاس قاتىناس ورناتادى. ءبىلىمى مەن ساۋاتى ساي كەلگەنىمەن، جۇرت باسقارۋ مادەنيەتى جەتىسپەيتىن، ءوي-ورىس، ينتەللەكتىسى تومەن ادامنان قاي جەتىسكەن باسشى شىعۋشى ەدى. ولار الەكەدەي جالانىپ، ءوزىن-وزى ايگىلەپ، جۇرگەن جەرىندە وزىنە جارناما جاساۋدان ارتىلمايدى.
مەن ءوزىم قيانداعىنى كورگىش، قيالداعىنى سەزگىش اداممىن. وسىندا كەلەر-كەلمەستەن الگى ورىنباسار باستىق تىلەۋحان دەگەن جىگىت.
ساكە، بىزدە جۇمىس كوپ. بوسبەلبەۋ، بويكۇيەزدىكتى كوتەرمەيدى، بوس ۋاقىت جوق، جۇمىس كوپ، — دەگەندى ءبىر ەمەس، بىرنەشە دۇركىن قايتالاپ ايتا بەرگەن. سوندا-اق ءىشىم سەزە قويدى، جوعارىداعى جىگىتتەردىڭ ەمەۋرىنىمەن قىزمەتكە مەنى ىقتيارسىز العاندارىن بايقادىم. ءوزى دە شىرت ەتپە مىنەزدى، شىدامسىز ادام، سويتە بەرسەك ءبىر جەردەن سىر بەرىپ قالار، سوندا نە ءوزى كەتەر، نە كەتىرەرمىز دەپ ويلاعاندارىن، الدىن الا كەلىسىپ العاندارىن ءبىلدىم. ءبىلدىم دە قويدىم.
سول كەزدە "قورقىت اتا" دەپ اتالاتىن كولەمى ۇلكەن كىتاپ دايىندالىپ جاتقان. سونى دايىنداۋدىڭ 60 پايىزداي جۇمىسىن ساپالى ەتىپ مەن اتقاردىم. وعان وسى كىتاپتى قۇراستىرعان ش.يبرايەۆ، ك.ەسماعامبەتوۆ، ت.دايرابايلار كۋا. "ءبىر سۇرىنسە وسى جەردەن سۇرىنەر" دەگەندەرى بولماي قالدى. "ءوزىم دە قۋمىن!" — دەپ تايىر اعام ايتقانداي، بۇل جەردەن ۇستاتپادىم. ۇتىپ كەتتىم!
مۇنداعى قىزمەتكەرلەردىڭ ءبىلىمى، ساۋاتى، قابىلەتى جاعىنان مەن بىلەتىن باسپاگەرلەردەن كوپ تومەن ەكەنى ەكى-ۇش اپتادان كەيىن-اق بەلگىلى بولعان. ەكى-ۇش قىزمەتكەرلەرى بولماسا قالعاندارى جالتاقتاپ باسشىلاردىڭ جۇزىنە قاراي بەرەتىن، "شىقپا، جانىم، شىقپالاپ" وتىرعاندار ەكەن. شىن سوزگە رەنجىپ، داۋ ايتاتىندار تابىلىپ جاتسا، ونىسىن تاعى كورەرمىز...
سول الدىمداعى مالىما ادال قاراپ، قىزمەتىمە قىلشىق جۋىتپاۋ جاعىنان ءمىن تابا الماي داعدارعان "باسشىم" ەندى امالى تاۋسىلىپ، باسقاداي ارەكەت ىزدەيدى. "قايتسەم دە كوپ وتىرعىزا قويماسپىن" دەپ الدەكىمگە بەرگەن ۋادەسى دە بولۋى كەرەك، ونىڭ نە ءسوز ەكەنىن دە ءىشىم سەزەدى، ءبىراق انىق دالەلىم بولماعاسىن ىشتە بۇگىپ قالىپ وتىرمىن. اقىرى قويشى، نىسانباي ماعان ورىنباسارى ارقىلى (ونىسى دا ساۋ سيىردىڭ بوعى ەمەس) "باسقا جەردەن جۇمىس تاۋىپ الماس پا ەكەن" دەگەن ەمەۋرىن تانىتتى. جوعارىدا ايتىلعان كىتاپتى شىعارىپ بولعان سوڭ ءوزىم دە ەسىكتى قاتتىراق جاۋىپ قوشتاسام عوي دەپ ءجۇر ەدىم، ول مەنەن ايلاسىن اسىرىپ، الدىمدى وراپ كەتىپ وتىر.
كەتەردە ءادىلعازى قايىربەكوۆتىڭ كوزىنشە:. "پوەزيا انتولوگياسىن" تولىق جيناپ، تەرگىزىپ، باسۋعا دايىن ەتتىم. ەگەر مەنىڭ ءاتى-جونىم كىتاپتى شىعارۋشىلار تىزىمىنەن الىنىپ قالسا، بارشا قازاق اقىنىن كۋاعا تارتا وتىرىپ، تۇپ-تۋرا سوتقا بەرەم دەپ "قورقىتقان" دا بولدىم. بۇل قىزمەتتەن كەتكەن ادامنىڭ ىشكى قىجىلى، ورىنسىز وكپەسى ەمەس، شىن نيەتىم سول ەدى.
ءۇش اي ىشىندە بايقاعانىم: سۋداي ساپىرىلا كەلىپ-كەتىپ جاتقان قىزمەتكەرلەر. كادر تۇراقتامايدى ەكەن. بارار جەرى، باسار تاۋى بولماعاندار عانا امالسىز ايتقانعا كونىپ، ايداۋعا ءجۇرىپ دەگەندەي، تۇقىرا تومەن قاراپ الىپ قىزمەت اتقارعان بولۋدا.
ءاي، ساكە، ىستەسە المايسىز-اۋ. ول سىزدەي ازاماتتاردىڭ ءقادىرىن بىلەر باسشىلار ساناتىنان ەمەس، اۋرە بولماڭىز"، — دەگەن جاناشىرلارىم كوپ بولىپ ەدى. "كورەرمىز!" — دەگەم. "ءبىر جىلعا قويان تەرىسى دە شىدايدى" دەۋشى ەدى، بىرەر جىل كورەيىن. مىندەتىمدى ءمىنسىز اتقارسام، ەشكىمنىڭ قازانىنا تۇسپەسەم، مەندە نە اكەلەرىنىڭ قۇنى بار، بولماي بارا جاتسا تاعى كورىپ الارمىز"، — دەپ تۇيگەن بولاتىنمىن.
ماڭىندا وزىنەن ويى وزىق، اقىلى كەمەل، ورەسى ۇستەم كىسىنىڭ جۇرگەنىن جاراتپايتىن اسا شولاق بەلسەندىلەر بولاتىنىن تالاي كورىپ ءجۇرۋشى ەدىك، بۇل دا سونىڭ ايقىن ءبىر كورىنىسى بولدى دا شىقتى. باسقاشا ايتۋ مۇمكىن دە ەمەس.
ءوز باسىم قاشاننان قاستاسقاننان گورى دوستاسقاندى دۇرىس كورەتىن ادامدار ساناتىنانمىن.
مۇنى دا ايتقىزىپ وتىرعان باياعى ءور كوڭىل، ءوزىمدى بىلەتىن قالىڭ ەل الدە دە جامان ويلاپ قالماسا ەكەن دەگەن نيەت. ەندىگىسىن ىشتەرىڭىز ءبىلسىن دەر ەدىم.
باسىندا الگىلەرمەن ۇستاسىپ تا كورگىم كەلگەن. كەلە-كەلە ساباما ءتۇسىپ، سولار مەنىڭ الىسۋىما تاتي ما ءوزى دەپ، تەز رايدان قايتتىم دا، جونىمە جۇرە بەرگەنمىن.
ر.S. كەيىن سول انتولوگيا جارىققا شىعىپتى. مەنىڭ ءاتى-جونىم اتالماپتى. انتولوگيا دەگەن ءوز باسىن قوسىپ وتىرعان ادەبي جانردىڭ ءىنجۋى مەن مارجانىنان تۇزىلسە كەرەك-تى، بۇل، ءجۇدا، ولاي بولماعان سياقتى. ءوزىم كوردىم دەپ وتىرىك ايتا المايمىن، كوزىمەن كورىپ، قولىمەن ۇستاعان اقىن ءىنىم ەسەنعاليدىڭ ايتۋىنشا العى ءسوزىن سول ءا.نىسانبايەۆ جازىپتى، ءبىز ىرىكتەگەن يگى جايساڭ-جاقسى اقىندار ىسىرىلىپ، ءيتتىڭ ۇلى يتاقاي بارىپ ويىپ ورىن الىپتى. "وقىعىم دا كەلمەي، باس رەداكتورىنىڭ كوزىنشە قاسىمداعى كەزدەيسوق بىرەۋگە ۇستاتا سالدىم!" — دەدى ەسەنعالي.
" قارنىمنىڭ اشقانى ەمەس، ءقادىرىمنىڭ قاشقانىنا جىلايمىن" دەگەندەي، ءوي-ورىسى وزىڭنەن كەپ تومەن الدەبىر جولبيكەلەردەن ءجابىر كورۋ، جانىڭا باتپاي قويماسى انىق. "بالاسى جالمەندەنىڭ پىشان ەدىم، تۇسىندا نيكولايدىڭ كىسى-اق. ەدىم!" — دەپتى جالپىق جاتقان جالايىر ىشىنە كوبىرەك ءمالىم پىشان بولىس ءبىر كەزدە. ءبىز دە سول بەلگىلىنىڭ ءبىرى ەدىك، ءقادىرىمدى ەل-جۇرت ءبىلىپ بولدى-اۋ دەپ جۇرگەن ەدىك، "كەرۋەن كەرى بۇرىلسا، اقساق تۇيە العا تۇسەدىنىڭ" كەرى كەلىپ، ماڭىم تۇگىلى، شاڭىمدى كورە الماس بىرەۋلەردىڭ كۇيكىلىگىنەن الماس كۇزىم مايىرىلا جازدادى-اۋ، جىگەرىم جاسىپ، كەۋدەم باسىلا جازدادى-اۋ دەپ كەلىپ، بار شىندىقتى ەشكىمدى كەمىتىپ-مۇقاتپاستان شىپ-شىرعاسىز قالپىندا ءوز اۋزىممەن ايتىپ، ەلگە تەگىس جەتكىزگىم كەلگەن نيەت-ساۋالىم ەدى بۇل.
بۇل امانحاننىڭ نەگە اشىنىپ، نە ءۇشىن الاشاپقىن بولعانىن تۇسىنۋدەن تۋعان شەگىنىس ەدى، ەندى نەگىزگى اڭگىمەمىزدىڭ ارقاۋىن ۇزبەي، سولاي قاراي بەت بۇرايىق ءبىرجولا.
18 قاڭتار، 2000 جىل.
اپپارات باسشىسى رەتىندە ماعان تىكەلەي باستىق — مۇرات مۇسابايەۆ دەگەن جىگىت. اكىم ءوزى العاش كەلگەن كۇنى ادەيىلەپ تانىستىرعان. جىبەك ءامىرحانوۆا ەكەۋى دە مەنى دۇيسەنبى كۇنى ەرتىپ اپارىپ ورنىما وتىرعىزىپ، ماعان ءتيىستى اۆتوماشينا شوفەرىن شاقىرىپ، جۇزدەستىرگەن.
ءوزى شاقىرماي-اق اراعا اپتا سالىپ الدىنا باردىم. قىرىق-قىرىق بەستەردەگى جىگىت. وبالى نە، ورنىنان ۇشىپ تۇرىپ، اعالاپ قارسى الدى. ءبىر جاقسى-جايساڭ جىگىت سياقتانادى. تۇمانبايمەن قىز الىسپايتىن اتالاس اعايىن ەكەنىن دە ءبىلدىرىپ ءوتتى.
بۇرىن وسىندا اكىمگە كومەكشى بولعان دەپ ەستىگەم. اپپارات جۇمىسىنا ابدەن ماشىقتانىپ العان سىڭايلى. مۇنداي تيپتەگى ادامدار سىرىن ەپتەپ بىلەتىن ەدىم. ىلعي عانا بىرەۋدىڭ ىعىندا ءجۇرىپ داعدىلانعان ادامدا وزىندىك مىنەز، وزىندىك قىلىق بولمايدى. قىسقا كۇندە قىرىق قۇبىلۋ، جاڭاعى ازىردە ايتقان سوزىنەن رەتىنە قاراي جالتارا سالۋ دا ولارعا تۇك ەمەس. ءسوزىڭدى سالعىرت قانا تىڭدايدى، ءوزى تىكەلەي ەشتەڭە شەشپەيتىن بولعان سوڭدا سويتە مە، كىم بىلەدى، ايتەۋىر، ايتقان اڭگىمەڭنىڭ بايىبىنا بارىپ، تەرەڭ بويلاي ۇقپايتىنىن، نە ۇققىسى دا كەلمەيتىنىن اڭعارا باستادىم. ءبىر سوزىندە تۇراقتاپ تۇرىپ قالا الماي ما دەپ تە ءتۇيىپ ەدىم. اركىم-اركىمنىڭ سوزىنە قاراي تەز وزگەرىپ وتىراتىنى بايقالدى.
ماعان، ارينە، ونىڭ قانداي جىگىت بولعانىنان كەلىپ-كەتەر ەشتەڭە جوق. ءبىراق بىرلەسە قىزمەت ىستەيتىن بولعان سوڭ ءىشى-سىرتىن از-كەم بارلاپ الۋعا تۋرا كەلگەن. بۇگىن ايتقانىنان ەرتەڭ اينىپ وتىراتىن ادامداردا نە ۇلكەن بيلىك جوق، نە "كوپ ايتسا — كوندى، جۇرت ايتسا — بولدى" ساناتىندا جۇرەتىن، كولەڭكەسىنەن قورقىپ، قورعالاقتاپ ءومىر ءسۇرىپ داعدىلانعان اككىلەر. بۇلاردىڭ ءبىر جامان جەرى — وزدەرى باستىق اتاۋلىدان قالاي قورىقسا، باعىنىشتىلارىن دا قورقىتىپ، ۇركىتىپ، قولدان كەلسە ۇرەيلەندىرىپ ۇستاۋعا تىرىساتىندىعى.
مۇراتقا قاتىستى ەمەس، ءسوز رەتىنە وراي ايتىپ جاتقانىم، اشەيىن.
20 قاڭتار، 2000 جىل.
اكىمنىڭ جىبەكتەن باسقا (وعان ءالى كەڭىرەك توقتالاتىن بولامىن) ورىنباسارلارىمەن كوپ ارالاسا قويعان ەمەسپىن. ەڭ العاشقى تەلەفونمەن تىلدەسكەن ورىنباسار باستىق دولجەنكوۆ بولدى. قازاققا اسا كوپ ءىشى جىلي قويمايتىندار ساناتىنان ەكەنى جايلى بۇرىن ەمىس-ەمىس ەستىگەنمىن. وسىندا اكىم ورىنباسارى ەكەنىن بىلەتىنمىن. العاشقى كۇندەردىڭ بىرىندە "مەريديان" اتالاتىن تەلەفونمەن سول حابارلاسقان. "دولجەنكوۆ" دەدى بىردەن. مەن: "دولجەنكوۆسىڭ با؟" دەپ سۇراپ تۇر ەكەن دەپ ويلاپ... "نەت" دەيمىن عوي باياعى. "ەتو يا — دولجەنكوۆ!" — دەدى ول نىعىزدالىپ. "نۋ!" — دەيمىن مەن. ول ماعان سونشالىق ءبىر قاتىسى جوق شارۋانىڭ جايىن سۇرادى. "ۋتوچنيتە!" — دەپ نىعارلار قويدى. "چەرەز چاس يا پەرەزۆونيۋ" — دەدى ول. "لادنو!" — دەدىم. "ۆى توت، كوتورىي... زامەستيتەل ۋ ەتوگو...، كاك ەگو؟" — دەدى ول. "دا، زامەستيتەل توگو ساموگو" — دەيمىن مەن دە قيتىعىپ. ول ترۋبكانى تاستاي سالدى.
"اپىر-اي، — دەپ ويلاعام سوندا، — "ءاتى-جونىڭىز كىم ەدى" كەشىرەرسىز!" دەگەن سياقتى ادامي ءتىل بۇلارعا بۇيىرماعان با، نەمەنە؟".
25 قاڭتار، 2000 جىل.
الماتى وبلىسىنىڭ اكىمشىلىگىنە قىزمەتكە كەلگەنىمە ءبىراز كۇن بولىپ-اق قالدى، ايتسە دە ءالى جۇرتپەن ءسىڭىسىپ كەتە الماي جاتىرمىن. ءوزىمنىڭ دە جۇعىمىم از اداممىن، ونىڭ ۇستىنە وسىنداعىلاردىڭ كوبىنەن جاسىم ۇلكەن، كىرىگىپ كەتە الماۋعا ول دا بوگەت. كەشە ءبىر قىزىق بولدى. ەسىكتەن شىعا بەرسەم، اكىمنىڭ ورىنباسارى ت. دەگەن جىگىت ءجۇر ەكەن. قولىندا تەلەفون، بىرەۋمەن سويلەسكەن بولادى. ماعان يەگىن كوتەرىپ قانا امانداسۋدىڭ يشاراسىن جاسادى. كوكىرەكتەۋ ەكەنىن كەلە-سالا بايقاپ ەم، ءبىراق ءمان بەرە قويماعانمىن.
كولدەنەڭ تارتىلعان ماشيناما ءمىنىپ، ءجۇرىپ كەتەيىك دەسەك الگى باستىق ءدال جول ۇستىندە تالتايىپ تۇرىپ الىپ قالتا تەلەفونىمەن سويلەسە باستادى. "بەلگى بەرسەڭشى!" — دەيمىن شوفەرعا. "بولمايدى. اعا"، — دەيدى ول.
كوز قيىعىن سالىپ، ءبىزدىڭ بوگەلىڭكىرەپ قالعانىمىزعا رازى بولعانداي: "مىنە، سولاي، اياز، ءالىڭدى، قۇمىرىسقا جولىڭدى ءبىل"، — دەگەندەي وكتەم نيەت تانىتىپ، ارەڭ ىعىسىپ جول بەردى-اۋ.
"وستىمەسەڭ قازاق بولارمىسىڭ!" — دەپ مەن كەتتىم.
سوناۋ بالا جاستان بەرگى ەڭ جەك كورەتىن قىلىعىم ارسىزدىق، كىسىگە قىر كورسەتە بۇلدانۋ، ءمىنىن ايتقان ادامعا جاتىن بۇلىنە تۇلدانۋ ەدى. ۇياتسىزدىعىنىڭ ۇستىنە ءوز بويىنان اسقان كەسەل، كەكىرتتىك، ءبىر كۇنگى لاۋازىمىن ارقالانىپ، وزىنەن باسقانى تاپتاپ وتكىسى كەلىپ تۇراتىن ولەرمەن ۇرداجىق مىنەز، نادان دا ساسىق كەۋدە، سويتە تۇرا اقىلدىنىڭ الدىنا ءتۇسىپ، يتەرە ىعىستىرىپ، اۋىزدىعا ءسوز، اياقتىعا جول بەرگىسى كەلمەيتىن سول ءبىر رۋحاني سورلىلاردى كورىپ: "قاينايدى قانىڭ، اشىدى جانىڭ!" — دەر ەدىڭ ىزادان كۇيىپ كەتكەندە. ءوزىڭدى ءوزىڭ ارەڭ دەپ ۇستاپ قالاسىڭ.
سوزىندە ءدام جوق، وزىندە ءمان جوق، كوپ ىزدەنىپ ەشتەمە وقي قويماعان، اركىمنەن ءۇزىپ-جۇلىپ شالا-پۇلا ەستىگەن قايتالاۋدى ايتقىشتىققا، ءدىلمارلىق، شەشەندىككە بالاۋ، قولپاش-قوشەمەت كوبەيگەن سايىن سونىسىن توتى قۇسشا سان قايتالاپ كوسەم اتالىپ جۇرگەندەر دە بار، قايتەسىڭ.
ءوزىمنىڭ دە جۇرتتىڭ بارىنە بىردەن جاعا قويار قىلىعىم، ۇناي قويار ءتۇرىم جوعىن جاقسى بىلەم-اق، دەگەنمەن الگىندەي باسشىنىڭ كوكىرەگىنە نان ءپىسىپ-اق تۇرعانىن اڭعاردىم. "ەل باسقارىپ وسىلار نە جارىتپاق!" — دەپ تە ويلاعام.
26 قاڭتار، 2000 جىل.
ادەتتەگىدەي دۇيسەنبى كۇنى اپپارات جينالىسى ءوتتى. "ساكە، ءسىز ءولى ءوزىڭىزدى ەزىڭىز كورسەتىپ، جۇمىسقا بەل شەشە دە، بەلسەنە دە كىرىسە الماي جاتقان سياقتىسىز"، — دەدى زامانبەك.
قايدان بىلەيىن، بار بولعانى ءبىر-اق اپتا بولدى عوي مۇندا كەلگەنىمە دە. ەشتەمە تىندىرا الماي جاتۋىم دا ابدەن مۇمكىن. ءبىراق سونى الدىنا شاقىرىپ نەگە وزىمە ايتپايدى؟ الدە سىناعان ءتۇرى مە؟
سول جينالىس ۇستىندە اكىم: "ءسىزدىڭ قاراۋىڭىزدا اۆتوكولىك بىرەۋ-اق پا؟" — دەپ سۇرادى.
"ءيا"، — دەدىم مەن.
مەن تاعى دا: "زاكە، بىزگە كومپيۋتەر بىلەتىن ءبىر تەحنيكالىق قىزمەتكەر كەرەك ەدى"، — دەدىم.
قۇيىسقانعا قىستىرىلىپ قالۋدى ار سانامايتىن ءابدىقادىروۆ (قارجى باسقارماسىنىڭ باستىعى): "مەنىڭ ورىنباسارلارىم كومپيۋتەردە وزدەرى تەرەدى كەرەك قۇجاتتارىن. ءار بولىمگە قوسىمشا قىزمەتكەر ۇستاپ كەرەگى نە؟" — دەپ قويدى. "ءسىز كومپيۋتەر ءتىلىن ءبىلۋشى مە ەدىڭىز" — دەپ سۇرادى اكىم. "جوق، — دەدىم، — ونىڭ ۇستىنە ۇيرەنۋگە دەگەن قۇلقىم دا شامالى"
بۇل اڭگىمەنىڭ نەگىزى قايدان شىقتى ەكەن دەپ ويلادىم. سويتسەم وسىنىڭ الدىندا فاتيما كىرىپ: "ساكەن جاڭا كەلگەن ادام، جۇمىستى بىلىڭكىرەمەيدى. بارىنە مەن جالعىز جۇگىرەم. ونىڭ ۇستىنە ماشينا دا سول كىسىگە بەكىتىلگەن"، — دەگەن سىڭايدا قىڭقىلداسا كەرەك. ونىڭ ۇستىنە تاعى بىرەۋلەر زامانبەككە مەن تۋرالى "نە وچەن لەستنو" ءسوز ايتقانىن دا اڭعارىپ قالدىم. سونىڭ ءبارى جينالىپ كەلىپ، الگىندەي اڭگىمەنىڭ وربۋىنە اكەلىپ سوققان جايى بار. "باسشى ازامات كوپ قوي، قايسىبىرەۋىنىڭ كوڭىلىن تابا بەرەسىڭ"، — دەپ ەدى باياعىدا ماسكەۋدىڭ پارتيا مەكتەبىندە مەنىمەن بىرگە وقىعان كورىكتى ءبىر كەلىنشەك. سول ايتقانداي "قايسىسىنا جالتاقتاي بەرەم، وزدەرى ءبىلسىن!" دەدىم دە قويدىم مەن.
27 قاڭتار، 2000 جىل.
وبلىستىق "جەتىسۋ" گازەتىندە رەداكسياسىندا اجەپتاۋىر ۇلكەن كەڭەس وتكىزدىك. رەسپۋبليكالىق جۋرناليستەر وداعىنىڭ باسقارما ءتوراعاسى كامال سمايلوۆ، ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتتىڭ جۋرناليستكا فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى ءنامازالى وماشيەۆ، "قازاق گازەتتەرى" جابىق اكسيونەرلىك قوعامىنىڭ پرەزيدەنتى جۇمابەك كەنجالين، وبلىستىق اقپارات جانە كوعامدىق كەلىسىم باسقارماسىنىڭ باستىعى كۇلىمحان جايشىبەكوۆا، وسى باسقارماعا قارايتىن باسپا ءسوز ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى كەمەل قۇسايىنوۆ، مادەنيەت، اقپارات جانە قوعامدىق كەلىسىم مينيسترلىگىنەن كەنجەبولات دەگەن جىگىت، وبلىستىق گازەتتىڭ باسشىلارى قاتىسىپ، ءبىرقىدىرۋ ماسەلەلەر توڭىرەگىندە اڭگىمە بولدى.
بۇل مەنىڭ وبلىس اكىمى اپپارات باسشىسىنىڭ قوعامدىق ۇيىمدار جانە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىمەن بايلانىس جونىندەگى ورىنباسارى رەتىندەگى العاشقى قاتىسقان جينالىسىم ەدى. كادۋىلگى ىسىلعان شەنەۋنىكتەي-اق اعىلا سويلەپ، جينالعاندارعا اجەپتاۋىر "اقىل" ايتىپ تا جىبەردىم-اۋ دەيمىن.
وسى اڭگىمە ۇستىندە ءبارىمىز باياعى پارتيالىق سەنزۋرا تۋراسىندا پىكىر تالاستىرا كەلىپ، بۇگىنگىدەي اركىم بەتىمەن لاعىپ، بەيپىل سويلەيتىن، اۋزىنا كەلگەنىن ايتىپ، گۋ-گۋ وسەك، دۋ-دۋ وتىرىككە جول بەرىپ، ورەكپي قوزدىرا تۇسەتىن "ەركىندىكتەن" گورى سول بۇرىنعى بەلگىلى ءبىر ادامي ولشەمنەن ارىگە جىبەرمەي، تەجەپ ۇستايتىن سەنزۋرامىزدىڭ ءوزى دۇرىس ەدى-اۋ دەگەن قورىتىندىعا كەلگەنبىز.
28 قاڭتار، 2000 جىل.
بۇگىن وبلىس اكىمى جانىنداعى القا جينالىسى بولىپ ءوتتى. جينالعان بارلىق اۋدان، قالا باسشىلارىنا اكىم مەنى ادەيىلەپ تانىستىردى. ءبىراق سول ءماجىلىس وتەتىن دوڭگەلەك زالعا كىرە بەرىستە قارسى جولىققان زامانبەك: "ساكە، بۇگىن كتك-نى (تەلەارنا) كوردىڭىز بە؟" — دەپ سۇرادى. "جوق، كورمەگەن ەم، وندا نە بار ەدى؟" — دەيمىن. "اپىر-اۋ، ءسىزدىڭ جۇمىسىڭىزدىڭ ءبىر سالاسى سول تەلەديدار اقپاراتتارىن كورۋ ەمەس پە، ونى دا مەن ايتىپ وتىرۋىم كەرەك پە؟" — دەدى اكىم ەكپىندەپ.
"ءجا-راي-دى!" — دەدىم وزىمە ءوزىم. اقسۋ اۋدانىنىڭ اكىمى ق. بايبولوۆ، مينيسترلەر كابينەتىنىڭ قىزمەتكەرى، ەسكى تانىسىم م.شاكەنوۆ كەلىپ، اڭگىمەلەسىپ كەتتى.
3 اقپان، 2000 جىل.
ساعات تۇپ-تۋرا توعىزدا "مەريديان" اتالاتىن تەلەفون شىلدىرلادى. ارجاعىنان "اكىم" دەگەن جازۋدى وقىپ: "ءيا"، — دەپ ەدىم. "ساكە، ماعان كەلىپ كەتىڭىزشى!" — دەگەن زاكەڭنىڭ داۋسىن ەستىدىم.
زامانبەك كوڭىلدى ەكەن. "ساكە، قالايسىز، مۇندا كەلگەنىڭىزگە قانشا كۇن بولدى؟" — دەپ سۇرادى. "ءبىر ايعا جۋىقتاپ-اق قالدى-اۋ دەيمىن"، — دەپ جاۋاپ بەردىم.
ماعان جۇكتەلگەن مىندەتتەر اۋقىمى، ونى اتقارۋ تاسىلدەرى جايلى 25-30 مينۋت اڭگىمەلەستىك. ءبىراز وي تاستارلىقتاي اقىل-كەڭەسىن ايتتى.
مەن زامانبەك ءنۇرقادىلوۆتى تىڭداي وتىرىپ، وسى ازاماتتىڭ باسىندا دا جۇرتتى وزىنە ءۇيىرىپ الاتىن، ءتىپتى كەيدە مىسىمەن دە باسا تۇسەتىن سيرەك ءبىر قاسيەت بار-اۋ دەپ ويلاعام. بۇل كىم كورىنگەنگە بۇيىرا بەرمەيتىن قاسيەت. ويتكەنى مەن دە كىم بولسا سونىڭ الدىندا ايىلىمدى جيىپ، اياعىمدى تارتا بەرمەۋشى ەدىم. اسىپ-ساسا دا قويمايتىنمىن. الدە ويلاماعان جەردەن تاپ كەلگەن جاڭا قىزمەتتىڭ اسەرى مە، نە قاراماعىندا ىستەپ جۇرگەن سوڭ با، ايتەۋىر وسىنداي وڭاشا اڭگىمە ۇستىندە ويدا جۇرگەن شارۋامدى تاراتىپ ايتا دا الماي، ءابىرجىپ قالا بەرەتىن بولىپپىن. سوعان تاڭىرقاي بەرگەنىمدە اكىم:
ايلىق جالاقىڭىز قانشا ەكەنىن بىلەسىز بە، ساكە؟ — دەپ سۇرادى.
مەن ءوزىم قاي جەردە قىزمەت ىستەمەيىن، قاشان ەڭبەكاقىم قولىما تيگەنشە قانشا الىپ، قانشا قوياتىنىم جايىندا الدىن-الا ەشكىمنەن سۇراپ كورگەن كىسى ەمەس ەدىم، ىڭعايسىز كورەتىنمىن. كىسى اقىسىنا قيانات جاساي قويماس، ارتىق ەتىپ وزدەرى دە بەرمەس دەيتىنمىن. زامانبەككە سونى ايتتىم. "جالاقى العان كۇنى كورەرمىز"، — دەدىم.
ايلىعىڭىز از ەمەس ەكەن، وبلىس اكىمىنىڭ جالاقىسىنىڭ تەڭ جارتىسى، — دەپ ەداۋىر قوماقتى ءبىر سومانى ايتتى، — ءقازىر عانا ۆەدوموستقا قول قويىپ وتىرمىن.
جاس بالاشا قۋانىپ كەتكەنىمدى جاسىرا الماي قالدىم. ول دا ءقايبىر جاقسى قىلىق دەيسىڭ. سىر بىلدىرمەي دە سىپايى كۇلىپ وتىرا بەرۋگە بولار ەدى عوي. ءبىراق ول ايتقان سوما "جازۋشى" باسپاسىندا باس رەداكتور رەتىندە الاتىن ايلىق اقشامنان ەكى-ۇش ەسە ارتىق ەكەن. مۇقاعالي ايتقانداي، "قۇداي كوپ جارىتا قويماي" جۇرگەن اقىن ءۇشىن بۇل ءوزى كوكتەن تۇسە قالعان بايلىقپەن بىردەي ەدى عوي.
اقپارات قۇرالدارى ارقىلى ءجيى كورىنىپ تۇرۋىم كەرەكتىگى، تەلەديداردان ءدال ماسكەۋ بيلەۋشىلەرىنىڭ باسپا ءسوز كومەكشىلەرىنە ۇقساپ، ساياساتقا دا ءجيى ارالاسىپ وتىرۋ، وسى باستان سوعان ىجداھاتتى بولۋىم جايلى ايتىلدى.
ماسكەۋ قايدا، بىرەۋ قايدا! ونىڭ ۇستىنە زامانبەك ءنۇرقادىلوۆ باسپا ءسوز باسىنداعى ءبىراز ازاماتتارمەن ءتىل تابىسا الماي، قىرعيقاباق جۇرگەنى جايلى دا از-كەم ەستىگەنىم بار ەدى. سول ەسىمە ءتۇسىپ، ارعى قالاي بولارىنا كوز جەتكىزە الماي، ويلانىپ قالا بەردىم.
4 اقپان. 1000 جىل.
ماعان بەرىلگەن "ۆولگا" اۆتوماشيناسى بار. ونى بۇرىن فاتيما ءمىنىپ جۇرگەن بە، بىلمەدىم، كەشكىلىك روزا كارىبجانوۆا، احمەت كەندىربەك، فاتيما تورتەۋىمىز تيەلىپ كەتەمىز دە، ەرتەڭگىسىن جول بويى تاعى تەرىپ الىپ كەلەمىن. العاشقى كۇننەن وسى داعدى قالىپتاسىپ ەدى.
بۇگىن دە سول تورتەۋىمىز تيەلگەن قالپىمىزدا تۇپ-تۋرا ساعات 9-00 دە اكىمشىلىك الدىنا كەلدىك. روزا قىڭقىلداپ: "ساكەن اعا بۇدان كەيىن ەرتەرەك شىعايىقشى ۇيدەن"، — دەپ تىقىرشىپ دەگبىرسىزدەنە بەرگەن. "اسىقساڭ، جۇرە بەرمەيسىڭ بە؟" دەگىم-اق كەلىپ، وقتالىپ بارىپ توقتادىم. ازاننان ءوز كوڭىل كۇيىمدى ءوزىم بۇزعىم كەلمەدى. ءوزى دە ءبىر تۇسىنىكسىزدەۋ ايەل ەكەن. بۇرىن ءتيىپ-قاشىپ سويلەسكەنىم بولماسا، جاقىن ءجۇرىپ كورمەپ ەم. اركىم ءارتۇرلى مىنەزدەمە بەرەتىن. كوبىسى "وتريساتەلنىي"، ارينە.
جۇمىستى بەرىلە ىستەيمىن دەگەن ادامعا 8 ساعات ابدەن جەتەدى. قالعاننىڭ ءبارى جالعان بەلسەندىلىك، كوزبوياۋ، وزگەنى دە، ءوزىن دە الداۋ.
كەشەگى ءبىر اڭگىمەدە وكىم اقپارات قۇرالدارى وكىلدەرىمەن تىعىز بايلانىسا جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن قوسىمشا اۆتوكولىك بولدىرەمىن، رەسمي قىزمەتناما جازىپ اكەلىڭىز دەگەن.
اپپارات باسشىسى مۇرات مۇسابايەۆ: "اعا، اقىرى اكىمگە شىققالى وتىرسىز، حاتىڭىزعا ەكى "ۆولگا"، ءبىر "جيگۋلي"، ءبىر "نينا" دەپ كورسەتىڭىز"، — دەدى. ونى قارجى-شارۋاشىلىق ءبولىمىنىڭ باستىعى ەلامان سۇلەيمەنوۆتە قوستاپ، سولاي دەپ حات جازدىم. اكىمنىڭ كومەكشىسىنە ءتۇس قايتا تاپسىرىپ كەتتىم.
7 اقپان، 2000 جىل.
بۇگىنگى اپپارات ماجىلىسىندە اكىم: "ساكە، ءسىز تۇتاس ءبىر عاراج ماشينا سۇراپسىز توي، ەكەۋى دە جەتپەي مە، انەۋكۇنى سولاي كەلىسكەن سياقتى ەدىك"، — دەپ كۇلىپ وتىرىپ سۇراعان.
مەن جالتاقتاپ مۇراتقا قارادىم. ول تىرس ەتىپ ۇندەمەدى. "مەن ەدىم ايتقان" دەمەگەنىنە تاڭىرقاپ، يىعىمدى قومداي بەردىم. ءابدىقادىروۆ قانا (فينانس كورولى) تىنىش وتىرماي:
"تۇيە سۇراسام، بيە بەرەدى" دەگەن عوي، — دەپ قالدى.
بۇل كىسى تۇيە سۇراعاندا دا ءتورت وركەشى بارىن ءبىر-اق سۇراپتى، — دەپ زامانبەك تاعى كۇلدى، — ءبىر "ۆولگا"، ءبىر "نيۆا" ماشيناسىن بولدىك، ازىرگە رەسپۋبليكالىق گازەتتەر تىلشىلەرىمەن جۇمىس ىستەۋىڭىزگە سول دا جەتىپ قالار.
ءبىراق سول ماشينالار اقىرى "قولدى بولىپ" كەتە باردى. بىرەر رەت قارجى-شارۋاشىلىق ءبولىمىن باسقاراتىن سۇلەيمەنوۆتەن سۇراپ كورىپ ەدىم: "مەنەن نەگە سۇرايسىز، تويبايەۆ (اكىمنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى) پەن مۇسابايەۆتان سۇراڭىز، سولار بىلەدى دەگەن. مۇرات مۇسابايەۆتان سۇراپ ەدىم: "بولادى عوي، قايتەسىز تىقىرشىپ"، — دەدى. "بۇلاردىڭ جۇمىس ءادىسى وسى شىعار" دەپ ءارى قاراي قازبالاماعام.
مۇندا اشىلىپ سويلەسەرلىك، از-كەم سىرلاسىپ وي بولىسەرلىك ادام از بولادى ەكەن، ءبارى دە توماعا-تۇيىق، ارتىق بىردەمە ايتىپ قويۋدان ساقتانعان، ەكى شوقىپ ارتىنا ءبىر قاراپ ادەتتەنگەن ءتىسقاقتىلار. اركىم وزىمەن ءوزى عانا. بىرىنە ءبىرىن بىرەۋ اڭدىتىپ قويعانداي، ۇركە قاراپ، ۇدىرەيە ءتۇسىپ جۇرگەندەرى.
ءتۇس قايتا جالپى ءبولىم مەڭگەرۋشىسى ايدىن ءالىمجانوۆ كەلىپ، ەرتەڭگى سەسسيا ماتەريالدارىمەن تانىستىرا وتىرىپ، ءبىراز اڭگىمە ايتتى.
ءسىزدىڭ ماشيناڭىز، ساكە، مارشرۋتتىق تاكسي سياقتى، — دەپ كۇلدى ول، — ەكى ەركەك، ەكى ايەل بولىپ تيەلەسىزدەر دە جۇرەسىزدەر، ايتەۋىر.
8 اقپان، 2000 جىل.
كىمنىڭ كىم ەكەندىگى سۇلبالانىپ، ازدى-كەم بەلگىلى بولا باستاعانداي. باياعى بالا كەزىمدە سۇلانبەك دەگەن چەچەن بالاسىمەن دوس بولىپ ەدىم. جوقتى-باردىڭ بارىمەن اۋەس، اسەرشىل، ىزدەنگىش بولاتىن. سوعان ەرىپ فوتوسۋرەتپەن اۋەستەنىپ كورگەنىم بار. نەگاتيۆ دەپ اتالاتىن پلەنكاداعى بەينەنى جارىققا قاراتىپ تا اجىراتۋ قيىن، كەسپىرى دە، كەسكىنى دە بەيمالىم بىرەۋ. الدەبىر ءدارى ("پروياۆيتەل، زاكرەپيتەل" دەيتىن ەدى) قوسىلعان سۋ تولى تاباقشاعا فوتوقاعازدى سالىپ، قاجەت تەتىگىن ىسكە قوسقاندا الگى نەگاتيۆتەگى بەينە اقىرىن-اقىرىن ايقىندالا كەلە، العاشقى نىساناعا العان نۇسقاڭ بادىرايا بارىپ سۋرەت بولىپ شىعاتىن. ساۋ ما، سوقىر ما، پۇشىق پا — ەندى "وڭدەپ" تە، "جوندەپ" تە الا المايتىن سول تۇسىرگەن ادامىڭ ءوز تۇرىمەن كورىنىس بەرەر ەدى. اينالامداعى سول نەگاتيۆتەر، مىنە، اقىرىن-اقىرىن ايقىندالا باستاعانداي. كۇن سايىن مەنىڭ قىزمەت ماشيناما تىركەسە تيەلىپ جۇرەتىن سول فاتيما، سول روزا، سول احمەتتەردىڭ دە بەت-پەردە ارجاعىنداعى ءوز "جۇزدەرى" انىعىراق كورىنە باستاپ ەدى.
بۇگىن دە سول تورتەۋىمىز تۇگەل قالپىمىزدا كەڭسە قاسىنا ەرتەلەپ جەتىپ ەدىك، الدىمىزداعى ماشينادان جىبەك (اكىم ورىنباسارى) ءتۇسىپ جاتىر ەكەن. "ويباي، ساكەن اعان! — دەپ باج ەتە قالدى روزا جىلان شاعىپ العانداي، — ءسال عانا ماشينادان شىقپاي وتىرا تۇرايىقشى! ايتپەسە، قۇريمىز!"
ماشينانىڭ اينەگى كىرەۋكەلەنگەن. سىرتتاعى ادام ىشىندە كىم بار، كىم جوعىن اجىراتا المايدى. "ويپىرماي، ادامدى ادامعا باعىندىرىپ، تابىندىرۋدىڭ ۇستىنە وسىنشاما كىرىپتار، باسشىنىڭ الدىندا وسىنشاما ءمۇساپىر ەتىپ قويعانى-اي!" — دەگەن ىزامەن مەن ءوزىم جاق ەسىكتى سەرپە جاۋىپ شىعىپ جۇرە بەردىم. باسپالداقپەن كوتەرىلىپ بارا جاتقان جىبەككە جاقسى پەيىلمەن امانداسىپ، وكشەسىن باسا ىشكە ەندىم. جەپ قويعان جوق، نەدە بولسا ويى ىشتە قالدى.
"سلۋجەبنايا يەرارحيا" دەيتىن دە قالىبىنان اسپاي قاتىپ ءى العان ءبىر "ءداستۇر" بار. ەرتەدە، تالدىقورعان وبكومىندا قىزمەت ىستەپ ءجۇرىپ، العاشقى كۇنى "بايقاماي" اسحاناداعى كىلەڭ زاۆ. وتدەلدەر عانا كىرۋگە بولاتىن بولىككە بارىپ تاماقتانعانىم بار. بۇل ءبولىمنىڭ قاپتالىندا تومەنگى ساتىداعى قىزمەتكەرلەر "ەت تاباعىن" قۇشاقتاپ، قازداي ءتىزىلىپ كەزەككە تۇرىپ جاتقانىن، ال مىنا بولىكتە اپپاق الجاپقىش (بايلاعان داياشى قىزداردىڭ زىر جۇگىرىپ قىزمەت جاساپ جۇرگەنىن كورگەنمىن.
داياشى قىز ەشتەڭە دەمەي زاكازىن قابىلدادى. قاراما-قارسى وبكومنىڭ ءوندىرىس ءبولىمىن باسقاراتىن، جاسى مەنەن ونشا كوپ ۇلكەن ەمەس باتالوۆ دەگەن جىگىت كەلىپ جايعاستى. ول كوز استىمەن ماعان قاراپ قويادى: "بۇل دا "ءوسىپ" كەتكەن بە" دەگەنى. ءۇن-تۇنسىز تاماعىمدى ءىشىپ، داياشى قىزبەن ەسەپ ايىرىسىپ، باتالوۆقا باس يزەۋ ءراسىمىن جاساپ تۇرىپ كەتە بەرگەمىن. بۇدان كەيىنگى كۇندەردە دە سول جاعداي قايتالانىپ، ون-ون بەس كۇننەن سوڭ مەنىڭ ءبولىم باستىعىم ۆيكتور سولوديلوۆ دەيتىن جاسى كىشى ورىس جىگىتى: "ساكە، سىزگە "زاۆ. وتدەلدەر" اسحاناسىنا ايرىقشا رۇقسات بەرىلىپ پە ەدى، جوق قاتەلەسىپ بارىپ ءجۇرسىز بە؟" — دەپ سۇراعان. "ەندى بۇگىپ-جابار نە قالدى؟" — دەپ ويلادىم دا: "ءيا، ۆيكتور دانيلوۆيچ، رۇقسات بەرىلگەن"، — دەدىم ءمىز باقپاي.
ول ءارى قاراي قازبالامادى.
مەنىڭ بويىمدا "بۇلاردىڭ قايسىسى مەنەن ارتىق، قىزمەتى بولماسا" دەگەن ءسال استامشىل وي جۇرگەن.
مىنا اكىمشىلىكتە دە ءۇش اسحانا بار ەكەن. ەكەۋى تومەندە، بىرەۋى (شاعىن) جوعارىدا. سول باياعى وبكومداعىداي "حاتشىلار"، "زاۆ. وتدەلدەرگە" ارنايى بولىنگەن. ماعان ءىنى بولعانسىپ جۇرەتىن احمەت كەندىربەكوۆتى (ول وسىنداعى ءبولىم باستىعى روزا كارىبجانوۆاعا ورىنباسار) ءتۇسى ۇزىلىستە سول ءوزىم بارۋعا حۇقىلى اسحاناعا شاقىردىم. احمەت، وبالى نە كەرەك، زىرىلداپ، شىرىلداپ ءبىراز تارتىنىپ ەدى، مەن سۇيرەگەندەي بولىپ ىلەستىرىپ العام.
تاماقتانىپ الىپ شىعىپ كەلە جاتساق، الدىمىزدان اكىمشىلىكتىڭ سول كەزگى شارۋاشىلىق-قارجى جاعىن باسقاراتىن الپاۋىت ەلامان دەگەن جىگىت ۇشىراستى دا، وزىنەن جاسى ۇلكەن احمەتكە كىجىڭدەپ، "مۇندا كىرۋگە حاقىڭ" جوق دەپ، كوزگە شۇقي ەسكەرتۋ جاسادى.
"ساكەن اعام ەرتىپ كەلىپ ەدى"، — دەيدى احمەت شىر-پىرى شىعىپ.
مەنىڭ بويىمداعى ءوزىم بىلەتىن ەڭ باستى كەمشىلىك-مىنىم — شىدامسىزبىن. باستان ءسوز اسىرۋ دەگەن بولمايدى. "شىدامسىز ادام ۇنامسىز بولاتىنىن" بىرە تۇرا نامىسىما تيەتىن ءسوز ەستىگەن جەردە، باسشى ما، باسقا ما، دەر كەزى تويتارىس بەرمەي تۇرا المايتىنىم بار. ال كەكەتۋ، مۇقاتۋ دەگەندەرگە تىپتەن توزە قويمايمىن.
الگى ەلاماننىڭ سوزىنە دە: "باياعىدا امەريكادا "نەگرام ي سوباكام ۆحود ۆوسپرەششەن!" دەگەن بولادى دەۋشى ەدى، ايتپەسە، نە قاعىنىپ كەتتى سونشاما؟" — دەپ ەدىم دىزىلداپ.
ول مەنەن ايىلىن جيا قويمادى.
مۇنداي پيعىلداعى اداممەن داۋلاسىپ تۇك وندىرە الماسىمدى دا بىلەم. پۋشكيننىڭ "يا ۆوزدۆيگ سەبە پامياتنيك..." دەپ باستالاتىن ايگىلى ولەڭىندە: "...ي نە وسپاريۆاي گلۋپسوۆ!" — دەيتىن جول بار ەدى. ءبىراق، قايتەمىن، جابىرلەنگەنگە جاردەم بەرۋ، ارى مۇقالعانعا اراشا ءتۇسۋ مىندەتىم عوي دەپ وسكەن، جاپا شەككەن جاننىڭ قاسىنان تابىلۋعا تىرىساتىن ادام بولعاننان سوڭ دا كوپە-كورىنەۋ قياناتقا توزبەيدى ەكەنسىڭ.
ەلامان نەگە سونشا شىرەنەدى؟ "بايدىڭ اسىن بايعۇس قىزعانادىنىڭ" كەرى مە الدە؟
جوق، ءبارىن اڭعارا، ءبارىن دە بايقاي باستاعاندايمىن. توقپاعى مىقتىلاردىڭ قارنى توق، اۋزى قيسىق بولسا دا، — سونىڭ ءسوزى ءوتىمدى.
بۇل جەردە "قوجا مەن قۇلدار" عانا بارىنا كوزىم جەتە ءتۇستى. ءدال وسى جەردە باياعى كەڭەس ەلىنىڭ "قاس جاۋى" دميتريي مەرەجكوۆسكييدىڭ: "ودنوگو بويتەس — رابستۆا ي حۋدششەگو يز ۆسەح رابستۆ — مەششانستۆا ي حۋدششەگو يز ۆسەح مەشانستۆ — حامستۆا. يبو ۆوساريۆششييسيا راب ي ستال حام، ا ۆوساريۆشييسيا حام ي ەست چەرت — ۋجە نە ستارىي، فانتاستيچەسكيي، ا نوۆىي مالەنكيي چەرت، دەيستۆيتەلنو ستراشنىي، ستراشنەە، چەم ەگو مالوويۋت، گريادۋيۋششيي كنياز ميرا سەگو، گريادۋيۋششيي حام"، — دەگەن ءسوزى ەسكە ءتۇستى. بۇل جۇلىنىڭدى ۇزەردەي ۇزاق ءبىر سويلەمدى ءوز الىمشە قازاقشالاپ كورىپ ەدىم، ۇزىن-ىرعاسى بىلاي بولىپ شىقتى: "قورقاتىن بولساڭ ءبىر عانا نارسە — قۇل بولۋدان جانە سول قۇلدىقتىڭ ەڭ سوراقى ءتۇرى — توعىشارلىقتان جانە توعىشارلىقتىڭ ەڭ سوراقى ءتۇرى — جۇگەنسىز تايتىكتەن قورقاتىن بول، ويتكەنى تاققا مىنگەن قۇل جۇگەنسىزگە اينالماق، ال تاققا مىنگەن جۇگەنسىز الباستىنىڭ ناعىز ءوزى، وندا دا ءبىز بىلەتىن باياعى قيالداعى الباستى ەمەس، بۇگىنگى ءوزىمىز كورىپ جۇرگەن شىن مانىندەگى سۇمىراي، ءبىراق اسىرەلەۋدەن دە اسىپ تۇسكەن سايتاننىڭ ساپالاعى، بولاشاق دۇنيە تەتىگى قولىندا تۇرعان قوجا، بولاشاق جۇگەنسىز".
مۇندا دا سول قوجا، سول جۇگەنسىزدەر. قوجاسى يەگىن كوتەرسە ءۇرىپ قاپ، كوزىن جۇمسا تۇرىپ قاپ ۇيرەنگەن. قوجاسى جات" دەسە جاتىپ، "قاپ" دەسە قاتىپ داعدىلانعان جۇگەنسىزگە دە قۇل كەرەك، ونى دا ءوزى سەكىلدى جۇگەنسىزدەر اراسىنان ىرىكتەپ تاڭدايدى.
سولارعا مەنىڭ قىلىعىمنىڭ ءبارى وعاش بولىپ كورىنۋى دە زاڭدى ەدى. قالجىڭمەن عانا قاعىتىپ، كۇلكىگە وراعان كەكەسىن بولماسا، "بىلاي تۇر!" دەپ اشىق ايتۋعا جۇرەگى داۋالامايدى. سودان بارىپ وزىنەن دە جەتەسىز، وزىنەن دە جۇگەنسىز، "ءايت" دەسە بولدى، تاپ بەرەتىن، شاپ بەرەتىن، شاباتىن، قاباتىن بەتسىزدەرى مەن تەكسىزدەرىن قوسادى.
مەن العاشقى ايلاردان باستاپ-اق ەشكىمنىڭ ماعان جاۋىعا قاراماعانىمەن اينالامنان سالقىن ءبىر نيەت اڭعارا باستاپ ەدىم. باسىندا ونىڭ ءمانىسىن ۇعىپ، بايىبىنا بارا الماي دا جۇرگەنمىن. سويتسەم، بۇلارمەن تەرەزەڭ تەڭ سويلەسۋ ءۇشىن دە، ىستەس، تىستەس بولۋ ءۇشىن دە ەڭ الدىمەن تونىڭدى اينالدىرىپ كيىپ، بەتىڭە پەردە تۇتۋىڭ كەرەك ەكەن. ويتكەنى — بوگدەسىڭ، بوتەنسىڭ. ساعان دا ەشكىم جولامايدى، ءوز ماڭىنا جۋىتا دا قويمايدى.
مەنەن الدەقايدا جاس مۇرات مۇسابايەۆتىڭ (مەنىڭ تىكەلەي باستىعىم) ءوزى: "اعا، ءسىز تۋرالى اركىم-اركىممەن اڭگىمەلەسىپ، سىر تارتىپ كورىپ ەدىم، ءبارى دە "ادال ادام، تۋرا ايتاتىن تىك مىنەز كىسى" دەگەندى ايتتى ءبىراۋىزدان. ءوزىم دە سىزبەن تانىسقالى بەرى سونى بايقاپ ءجۇرمىن. ءبىراق، شىنىن ايتسام بار عوي، اعا، مىنا قوعامدا، ءدال بۇگىنگى كەزەڭدە اق، ادال سىزدەن گورى اپپاراتتىق ينتريگا، ىبىر-سىبىرعا ابدەن توسەلىپ العان مەن قاجەتتىرەكپىن!" — دەپ كۇلگەن بولاتىن بىردە.
بۇل جەردە "ءبارىمىزدىڭ يلەپ جاتقانىمىز ءبىر تەرىنىڭ پۇشپاعى-اۋ" دەيتىن، ورتاق ءىستىڭ ابىرويى ءۇشىن جانى كۇيە جۇگىرە قوياتىن ادام بولمايدى ەكەن. تاپسىرما تەك قانا باستىقتان بولۋى شارت. اكىم — ورىنباسارىنا، ورىنباسار — وزىنە ءتيىستى ءبولىم باسشىلارىنا تاپسىرما بەرەدى. سونى ورىنداپ "العىس، نە قارعىس" العاندارىنا ءماز. ولاي دەيتىنىم، بىردە اياق-استى "قازاقستان-1" تەلەارناسىندا قىزمەت ىستەيتىن ءبىر كەلىنشەك تەلەفون سوعىپ، شۇعىل تۇردە تالعار اۋدانىنان ءبىر سيۋجەت ءتۇسىرىپ كەلۋگە كومەكتەسۋىمدى ءوتىندى. ءوزى 9 مامىر — جەڭىس كۇنىنىڭ قارساڭى ەدى. تالعاردا تۇراتىن سوعىس ارداگەرىن كورسەتۋ كەرەك بولعان. اكىمشىلىك قىزمەتكەرى — باس ينسپەكتور بولىپ ىستەيتىن شامشيتدينوۆ مۇسابەك دەگەن ازاماتتىڭ شەتەلدىك جەكە مەنشىك ماشيناسى بار، سونى جۇمساپ ەدىم، لىپ ەتە ءتۇستى: "ءقازىر اپارىپ كەلەيىن، ساكەن اعا!" — دەپ.
ارادا از ۋاقىت وتپەي جاتىپ جاڭاعى تەليەۆيدەنيە قىزمەتكەرى زۆونداپ: "اساي-مۇسەيىممەن ۋاعدالاسقان جەردە الگى جىگىتىڭىزدى كۇتىپ تۇرمىن، ءبىراق ءوزى جوق"، — دەپ تۇر.
شامشيتدينوۆتى قايتادان ىزدەپ تابايىن. "باقىتجان قۇلنازار ۇلى رۇقسات ەتپەدى"، — دەپ كۇمىلجيدى ول. باقىتجان دەپ وتىرعانى ءدال مەن سەكىلدى اپپارات باسشىسىنىڭ ورىنباسارى ءارى ۇيىمداستىرۋ-باقىلاۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى اسقاروۆ. سوعان تەلەفون سوعايىن "وسىلاي دا وسىلاي" دەپ.
الدىمەن ماعان ايتۋ كەرەك ەدى عوي، ول ينسپەكتور مەنىڭ قاراۋىمداعى ادام، — دەپ كەرگيدى ول دا.
ءجۇرىس-تۇرىسى سىپايى، مادەنيەتتى جىگىت كورىنگەن.
وۋ، باقىتجان، مەن كوك بازاردان جۋا ساتىپ اكەلىپ بەر دەپ جۇمساپ وتىرعان جوقپىن عوي، سەنى ىزدەپ تاۋىپ، كەلىسىپ، مامىلەگە كەلگەنشە ولار بارىپ تا كەلمەي مە؟ — دەيمىن.
ول كەلىستى، كوندى. ءبىراق كەيىننەن مۇرات مۇسابايەۆتىڭ: "ساكەن اعا، ءار ءبولىمنىڭ ءوز ءستيلى بار، مەڭگەرۋشىسىمەن كەلىسىپ ىستەڭىزشى"، — دەگەن ءبىر سوزىنەن باقىتجاننىڭ دا شاعىم جاساپ ۇلگەرگەنىن اڭعاردىم.
ال امبيسيا جاعىنا كەلسەك، ارتىندا تىرەۋى بار، سۇيەنەرى مىقتى بولعانسىن با، قاتارداعىلاردى كوزگە دە ىلگىسى كەلمەيتىن، باستىقتىڭ الدىندا قۇرداي جورعالاپ، باسقالارىمىزدىڭ الدىمىزدا جيمايتىن ايەلدەردى كورىپ، سان رەت جاعامدى ۇستاعانىم بار.
ءبىر كۇنى ماعان "مادەنيەت باسقارماسىنان" ەدىم دەپ، گۇلنۇر دەيتىن ايەل تەلەفون سوقتى. "ساكەن اعا، سىزگە ءبىزدىڭ باستىق قانىمجان شوتبايەۆنا كەلىپ كەتسىن دەيدى"،— دەپ.
سول اڭىراپ قالدىم. قانىمجان شوتبايەۆناسى — وبلىستىق مادەنيەت باسقارماسىنىڭ باستىعى سولتانقۇلوۆا دەگەن ايەل. ارا-تۇرا كەزىگىپ، قىزمەت بابىندا اڭگىمەلەسىپ قالىپ جۇرەتىنبىز.
وۋ، گۇلنۇرجان، — دەدىم تەلەفون سوققان ايەلگە، — ەڭ الدىمەن سەنىڭ باستىعىننىڭ مەنى حاتشىسى ارقىلى كابينەتىنە شاقىرىپ الىپ سويلەسۋگە قۇقى بار ما ەكەن، سونى انىقتاپ بىلە قويشى وزىنەن.
ءوزىم دە سونى ويلاپ ىڭعايسىزدانىپ وتىر ەدىم، اعاي. ءقازىر وزىنە ايتايىن، — دەدى گۇلنۇر. كەيىن تانىستىق، بۇل ءوزى بەتىنەن يمانى توگىلگەن جاقسى ءبىر كەلىنشەك بولىپ شىقتى.
ال ۇنسىزدىكتەن سوڭ تەلەفوننان قانىمجاننىڭ دا داۋسى ەستىلدى. "كەشىرىڭىز" — دەگەن بولدى ول، — ءبىر اسىعىس شارۋا ۇستىندە وتىرىپ، سىزبەن اقىلداسقىم كەلىپ ەدى. ءبىرازدان كەيىن ءوزىم كىرىپ شىعامىن"، — دەدى.
سول جولى قانىمجان كىرىپ شىققان جوق. ءبىراق كەيىن جاقىن تانىسا كەلە ءازىل-قالجىڭعا دا كەت ءارى ەمەس، اجەپتاۋىر كورگەنى بار، ءجون ءبىلىپ قالعان ايەل ەكەنىن دە اڭعارتقان. وبلىستىق مادەنيەت باسقارماسىنا باستىق بولىپ كەلگەنىنە دە كوپ بولا قويماپتى، مەنەن سول بىر-ەكى اي عانا بۇرىن تاعايىندالسا كەرەك. ماماندىعى — ءمۇعالىم، مەكتەپتە ديرەكتور بولعان، تالعار اۋدانىندا اكىمنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىن اتقارىپتى. ءالى دە بولسا جاڭا قىزمەتتىڭ بۋى باسىلا قويماي تۇرسا كەرەك. قىزمەتتىك يەرارحيا دەيتىن قۇرعىردىڭ دا بايىبىنا بارا الماي جاتقانعا ۇقسايدى. وسىنىڭ الدىندا ءوزىمنىڭ دە ءبىر وعان تەلەفون سوققانىم بارتۇعىن. حاتشى قىزى ارقىلى كىم ەكەنىمدى ايتىپ، جالعاپ جىبەرۋىن وتىنگەنمىن. سوندا ار جاعىنان اماندىق-ساۋلىق جوق: "...ە، نە بولىپ قالدى؟" دەگەن داۋىس ەستىلگەن.
مەن وعان اشۋ بىلدىرمەدىم. ەمەۋرىنمەن عانا ءوز ورنىنا قويعانداي بولدىم. تومەنگى جەردە كىشى-گىرىم مەكەمە باسقارىپ، ودان اياق استى وبلىسقا جوعارىلاپ كەلگەن ادامداردىڭ كوبىندە وسى مىنەز كەزىگە بەرەتىن.
ءبىردى ايتىپ، بىرگە كەتىپ جاتقان جوقپىن. ءسوز رەتىنە قاراي سالىستىرعانىم بولار، باياعىدا وبلىستىق "وكتيابر تۋى" گازەتىنىڭ رەداكسياسىنا جاۋاپتى حاتشى بولىپ م. دەگەن جىگىت كەلگەن. ماماندىعى جۋرناليست (سىرتتاي وقىپ بىتىرگەن) بولعانىمەن، كوپ جىلدار ءىرى كولحوزدىڭ (قازىرگى تىلدەگى ۇجىمدىق شارۋاشىلىق) پارتيا ۇيىمىندا حاتشى ءھام ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى بولىپ ىستەگەن. ءامىرشىل، اكىمشىل كەزەڭنىڭ ءتول وكىلى. اۋىل شارۋاشىلىعىندا جۇمىس كوبىنە ايقايمەن، اكىرەندەۋمەن ءبىتىپ جاتادى. سوعان ابدەن داعدىلانىپ كەتكەن م. رەداكسيا قىزمەتكەرلەرىنە دە قاتۋلى قاباقپەن قاراپ، بىردەن بيلەپ-توستەپ العىسى كەلىپ بىرەر اي اۋرەگە تۇسكەنى بار ەدى. قالامى جۇيرىك، ويى ۇشقىر، تاۋعا دا، تاسقا دا سالسا مويىمايتىن بىلگىر جۋرناليستەر ونىڭ ايتقانىنا كونىپ، ايداۋىنا جۇرە قويمادى. سونى ەكى-ۇش ايدان كەيىنگى اۋرە-سارساڭنان سوڭ بارىپ تۇسىنگەن م. اقىرى جاسپەن دە، كارىمەن دە ءتىل تابىسىپ، بىرازىمەن سىيلاس، سىرلاسقا اينالىپ، توننىڭ ىشكى باۋىنداي ارالاسىپ كەتىپ ەدى. مەن دە وعان قالجىڭ رەتىندە سول باستاپقى قىلىعىن قىزىقتاي ايتىپ، كەلەمەجدەپ، قاعىتا بەرسەم كەرەك، ءبىر وتىرىستا: "ءاي، ساكەن-اي، مەن قايدان بىلەيىن، ويدان-قىردان جينالىپ جاتىر، مەن دە ەكى-ۇش باستىقتىڭ ءبىرىمىن، كولحوزداعىداي بىردەن بەت قاراتپاي ىقتىرىپ الا قويايىن دەپ ەدىم، وعان بولمادىڭدار، ەندى قويساڭشى، ونداي-ونداي حان قىزىندا دا بولادى عوي"، — دەپ ءۋاج ايتقان.
ءارى قاراي ءبىز دە وتكەندى ەسكە ءتۇسىرىپ، مازالاي بەرۋدى دوعارعامىز.
قانىمجاندىكى دە سوعان ۇقساس ءبىر قىرى-اۋ دەدىم دە قويدىم.
14 اقپان، دۇيسەنبى، 2000 جىل.
بۇگىنگى كەزەكتەگى اپپارات ماجىلىسىندە اكىم ماعان العاش رەت "ءالى ەشتەڭە تىندىرا قويعان جوقسىز-اۋ" دەگەن سىڭايدا سىپايى عانا ەسكەرتۋ جاسادى. تاڭنان بەرى دەنەم توڭازىپ، كوڭكىل-كۇيىم ءپاس، سىركەم سۋ كوتەرمەي-اق تۇر ەدى، سودان دا سويلەۋگە ءحالىم دە، ىقىلاسىم دا بولمادى. ايتپەسە بىردەڭە دەپ، كىم ەكەنىمدى بىلدىرە كەتۋدىڭ ۇرىمتال تۇسى وسى ەدى. ءبىراق " ۇدەمەگەن ۇيدەي پالەدەن قۇتىلادى" دەيتىن ءۋاجدىڭ دە دۇرىس ەكەنىن وسى جولى كوزىم جەتە ءتۇستى.
نە ىستەپ، نە قويىپ جۇرگەنىم وسىنداعى ەلدىڭ ءبارىنىڭ دە الاقانىندا عوي دەيمىن دە، مەن كوبىنە "مىنانى ىستەپ جاتىرمىن". دەپ قىت-قىتتاماي-اق ءۇنسىز جۇرە بەرەتىنىم بار. مەملەكەت قىزمەتىندەمىن دەيتىن ادام ءۇشىن بۇل اسا جاراسا قويماس قىلىق ەكەنىن دە ءبىلۋشى ەدىم. وسىدان كوپ جىلدار بۇرىن تالدىقورعان وبكومىندا جۇرگەندە جاسى ۇلكەن اعا، ءبىراز جىل اۋداندار باسقارعان، ءومىرىنىڭ سوڭعى كەزەڭىندە وبلىستىق باسپا ءسوز باسقارماسىنىڭ باستىعى بولىپ ىستەگەن جولان سىزدىقوۆ (بەلگىلى اۋدارماشى نياز سىزدىقوۆتىڭ ي اسى) دەيتىن ازامات ماعان ءجيى كەلىپ، ۇزاق وتىرىپ اڭگىمەلەسىپ، اعالىق اقىل-كەڭەس ايتىپ، سىر ءبولىسىپ ءجۇردى. ءبىر ءسوزدىڭ ىڭعايىنا قاراي سول كىسى: "ساكەن، سەن ءوز ءىسىندى ەل قۇساپ ايشىقتاندىرا كورسەتۋگە جوق ەكەنسىڭ-اۋ! — دەپ ەدى. — سودان دا بولار، سەنىڭ ۇسىنعان وي، جۇزەگە اسىرعان يدەيالارىڭ، ءىس-جوسپارلارىڭدى ءۇزىپ-جۇلىپ مالدانىپ، يەلەنىپ كەتىپ، ورتا جولدا پايدا تاۋىپ جۇرگەندەر دە بارىن بايقادىم".
ساعان مەن مىنانى ايتايىن، — دەدى اڭگىمەنى سوزا ءتۇسىپ جولان سىزدىق ۇلى، — ايتالىق، ونەرتاپقىش ءبىر ادام مىنا سەنىڭ الدىندا جاتقان قارىنداشتى ويلاپ تابادى دا، جاساپ شىعارادى. بولدى. سونىمەن ءىس ءتامامدالدى. ونەر ادامى بولعان سوڭ "ءسويتتىم دە ءبۇيتتىم" دەپ، ءوزىن-وزى ايگىلەپ، الەكەدەي جالانىپ جاتپايدى. باسىندا باسقا دا مىڭ سان وي بار، سونى جۇزەگە اسىرۋى كەرەك. قارىنداش تا بولسا قالىڭ ەلگە پايداسى تيەر ءبىر دۇنيە ويلاپ تاپقانىن قاناعات تۇتادى.
ال ونىڭ قاسىنداعى ەكىنشى ءبىر ادام الگى قارىنداشتى ادەمىلەپ ۇشتاپ الادى دا، قولىندا ءبىراز بيلىگى بار باستىعىنا: "جازىپ كورىڭىزشى!" — دەپ دەر كەزى ۇسىنا قويادى. باستىعى دا ءماز بولىپ: "قارا مىنا پالەنى، ءوزىڭ ءبىر كەرەمەت ەكەنسىڭ عوي!" — دەپ، الگىنى اينالاسىنا تانىستىرىپ، قولدى-اياققا تۇرعىزباي كوككە كوتەرە ماقتاپ ءبىر بەرەدى دەيسىڭ. ءوزى عانا ماقتاپ قويمايدى، وزگەنىڭ بارىنە ۇلگى ەتە سويلەپ: "بۇل ءبىر ىسكەر ادام، مىنا قاراڭدار — قارىنداشتىڭ قالاي پايداعا اساتىنىن!" — دەپ توڭىرەگىنە جار سالىپ بىتەدى. سودان دا الگى قارىنداش ويلاپ تاپقان ادام جايىنا قالىپ، ۇشىن شىعارىپ بەرگەن كىسى بار ابىرويعا يە بولىپ كەتەدى. سەن دە سول سياقتى بولىپ جۇرمەگەيسىڭ"، — دەگەن ەدى جارىقتىق. "ءبىز نادان بوپ وسىردىك يەكتەگى ساقالدى!" — دەگەندەي، كەزىندە ول سوزگە ءمان بەرىپ جارىتا قويعانىم شامالى. فرانسۋز جازۋشىسى تريستان بەرناردىڭ: "نە ۆاجنو ۋمەت حوروشو رابوتات، ۆاجنو ۋمەت حوروشو دولوجيت" — دەيتىنى بار ەدى، بۇل دا سول عوي اۋماعان. مىنە، جاڭا جۇمىستا دا ءبىرقاتار شارۋانىڭ باسىن قايىرا ءجۇرىپ تە، ۇسىنىسىمىز ءوتىپ، ايتقانىمىز بىردەن نازارعا ىلىگىپ ءجۇرىپ تە "مىنانى مەن ىستەدىم" دەمەپپىن، سوعان وراي: "بۇل ساكەننىڭ شارۋاسى ەدى"، — دەگەندى دە، نە العىس، نە قارعىس تۇرىندە ەستىمەپپىن.
ونىڭ ۇستىنە ماعان قاراعان ەكى ادامنىڭ ەكەۋى دە وزدەرىنشە ءبىر-بىر تيپ. قىزمەتكەرلەردى ءوزىم تانداپ الايىن دەگەن ەركىمە باسشىلار جىبەرمەدى. "مىندەتتى تۇردە ورىس ۇلتىنان بولسىن ءبىر قىزمەتكەر"، — دەپ وتىرىپ الدى اكىم. "ەكى تىلگە بىردەي قازاق جىگىتىن الساق قايتەدى؟" — دەپ ەدىم، اكىم ءتىپتى: "قازاعىمىز امانحان با، اسىن ءىشىپ، اياعىما تۇكىرىپ...، جوق، ورىس جىگىتىن الاسىز!" — دەپ سالعان. قارسىلاسا بەرەر قاي قاۋقار بار بىزدە دە. فاتيما (باسپا ءسوز حاتشىسى) ىزدەپ تاۋىپ، "ازيا داۋىسىندا" بىرگە قىزمەت ىستەپ ەدىك دەپ، ايتەۋىر بۇرىن شەكارا اسكەري وكرۋگىنىڭ گازەتىندە رەداكتور بولعان ۆاسيليي شۋپەيكين دەگەندى اكەلگەن. وتستاۆكاداعى پولكوۆنيك كورىنەدى.
ايتقانىڭدى بۇلجىتپاي ورىنداۋعا ۇيرەنگەن اسكەري ءتارتىپتىڭ ادامى ەكەن. ءبىراق نە وڭعا، نە سولعا قاراي ارتىق ءبىر ادىم جاسامايدى. وزىنە تىكەلەي جەكە تاپسىرما بەرمەسەڭ قيمىلسىز، قارەكەتسىز كۇنى بويى وتىرا بەرۋگە بار. ءوز بەتىمەن ينيسياتيۆا بىلدىرە قويايىن دەگەن نيەتى دە جوق. قازاقشا جازىلاتىن قاعازدارعا قول ۇشىن تيگىزۋگە قاۋقارسىز. "سەن نەگە قاراپ وتىرسىڭ؟" — دەسەڭ كەيدە: "ءسىز ماعان بۇگىن ەشقانداي جۇمىس تاپسىرعان جوقسىز!" — دەيتىنى بار. ۇدايى ءورت سوندىرگەندەي بولىپ، ەكى ءيىنىن جۇلىپ جەپ جۇرەتىن باسپا ءسوز حاتشىسىنىڭ تولىق انتيپودى. ءبىراق اناۋ ءوز بەتىنشە ساۋاتتى ءبىت بەت قاعاز جازا المايدى ەكەن.
سودان بارىپ بار سالماق وزىمە تۇسەدى. ءبىراق مانا ايتقانداي مىنانى مەن ىستەپ ەدىم دەپ ايتۋعا تاعى جوق باسىم، ونىڭ ۇستىنە جىبەكتىڭ وقتىن-وقتىن "قاراۋىڭىزدا ءبىر توپ ادام بار، سولارعا جۇمىس ىستەتە الماي وتىرسىز" دەگەن ءسوزى دە سۇيەكتەن ءوتىپ، ىشتەن تىنا بەرەتىن بولدىم.
"ءبىر توپ ادام" دەمەكشى، سول كۇندەردىڭ بىرىندە زامانبەك ماعان تەلەفون سوعىپ، "قاراۋىڭىزداعى بارلىق ادامدارىڭىزبەن ماعان تەز كەلىڭىزشى" دەگەنى بار. داۋىسىندا بۇرىن ءمىن بايقاي قويماعان ءبىر ىزعار بارى دا اڭعارىلعان.
شۋپەيكين باسشىلار رۇقساتىمەن ءىسساپاردا ەدى. فاتيمانى قاسىما الىپ، جەتىپ-اق باردىم. زامانبەكتىڭ قاسىندا قىزديىپ جىبەك وتىر ەكەن. مەن ۇسىنعان ورىندىققا قۇيرىق تيگىزىپ ۇلگەرەر-ۇلگەرمەستەن زامانبەك: "قالعان ادامدارىڭىز قايدا؟" — دەپ زىرك ەتتى.
بارى وسى-اقپىز. شۋپەيكين كومانديروۆكادا، — دەدىم مەن.
ول بىرەسە جىبەككە، بىرەسە فاتيماعا قارادى. داعدارىپ ءسال تۇرىپ قالدى.
جۇمىس ىستەۋ كەرەك، — دەدى سوسىن.
ءبىز دە شوشقا تاعالاپ وتىرعىمىز جوق، — دەدىم مەن.
جارايدى، بارا بەرىڭىزدەر! — دەدى اكىم.
"قاراۋىندا تۇتاس ءبىر ءبولىم بار، سونى دۇرىس باسقارىپ، جۇمىس ىستەي الماي وتىر" دەگەن سىڭايىنداعى ءبىر اڭگىمەنىڭ بولعانىن سەزدىم. بۇل دا باياعى بىزگە بولىنگەن ماشينانىڭ جوق بولعانى سياقتى اياعى قۇردىمعا كەتەر اڭگىمە ەكەنىن دە اڭعاردىم.
...وسىنداي اڭگىمەنىڭ ءبارى قايدان شىعادى دەگەنگە كەلەيىك. ول ءۇشىن ەڭ الدىمەن توڭىرەگىمدە تاعى دا كىمدەر جۇرگەنىنە توقتالا كەتپەي بولماي تۇر.
II
مەن اكىمشىلىكتەگى قىزمەتىمنەن كەتۋگە ازىرلەنىپ، قاعازدارىمدى جيناستىرىپ جاتقاندا "قازاق ادەبيەتى" گازەتى جازۋشى بەكسۇلتان نۇرجەكە بالاسى ەكەۋىمىزدىڭ كولەمى ءبىرشاما بار سۇحباتىمىزدى جاريالاپ ەدى. سوندا ءبىر اڭگىمەنىڭ رەتىنە قاراي: "...بۇعان الدەقانداي سەبەپتەرمەن بيلىك توڭىرەگىنە ءىلىنىپ العان ايلاكەر دە مەكەر، ايار دا ارام ايەلدەردىڭ ارەكەتىن قوسقاندا، ءتىپتى توبە قۇيقاڭ شىمىرلايدى"، — ءسوز بار ەدى.
مەنىڭ قاراماعىمدا جۇرگەن، اكىمنىڭ باسپا ءسوز حاتشىسى بولىپ ىستەيتىن ايەل: "ساكەن اعا، مەنى جازىپسىز عوي، وسىنداعىلاردىڭ ءبارى: "اعاڭنىڭ مۇنىسى نەسى؟" — دەسىپ ءجۇر"، — دەپ وكپە ايتتى. "وۋ، — دەگەم سوندا، — مەنىڭ سەندە نەم بار، ونىڭ ۇستىنە سەن بيلىك توڭىرەگىندە ەمەس، مەملەكەتتىك قىزمەت ساتىسىنىڭ ەڭ تومەنگى باسپالداعىندا جۇرگەن ادام ەمەسسىڭ بە؟" — دەيمىن. ول اۋزى-باسى كۇلگەنىمەن، جانارى ساپ-سالقىن سۋىق قالپىندا: "ەلدىڭ ءبارى ايتىپ ءجۇر عوي وسىنداعى!" — دەگەندى قايتالاي بەردى. سوندا مەن: "ورىستىڭ ايۋ، قاسقىر، قويان جايلى ءبىر انەكدوتىن ءبىلۋشى ەدىم. ۇشەۋى كارتا ويناۋعا كىرىسىپ، سوندا ايۋ: "ويىن ءتارتىبىن بۇزىپ، ءبىزدى الدايمىن، اربايمىن دەگەندەر بولسا ساپ-سارى جىلميعان تۇمسىعىنان بىلش ەتكىزىپ ۇرامىز" — دەگەن ەكەن. كىمدى ۇراتىنى ايتقىزباي ءبىلىنىپ تۇر. "ەگەر ءوزىڭدى ءوزىڭ ايلاكەر دە مەكەر، ايار دا ارامزا دەسەڭ، ايناعا دا، ماعان دا نەسىنە وكپەلەيسىڭ!" — دەپ كۇلىپ كەتە بەرىپ ەدىم.
قىزمەتكە العاش كەلگەن كۇننەن باستاپ قورجىن باس قوس بولمەدە قاراما-قارسى وتىرىپ كەلگەن وسى قاراعىم تۋرالى ءارى-سارى پىكىرىم بار ەدى، ءبىراق ءبىر توقتامعا كەلە الماي جۇرگەم. ءساتى ەندى كەلگەن سىڭايى بار.
قىزمەتكە كەلگەن العاشقى كۇندەردىڭ بىرىندە مەنى حاتشى قىزى ارقىلى مۇرات مۇسابايەۆ (اپپارات باسشىسى) وزىنە شاقىرتتى. كابينەتكە ماعان سويلەي ىلەسكەن الگى ايەل دە بىرگە ەرە كىرىپ ەدى، مۇرات:
ءسىز نەعىپ ءجۇرسىز؟ مەن ساكەن اعامدى شاقىرىپ وتىرمىن، — دەپ سۇراعان.
ە، جاي، بىرگە قىزمەت ىستەيتىن بولعان سوڭ، ورتاق تاپسىرما بەرە مە دەپ ەدىم، — دەپ كەڭكىلدەي كۇلدى الگى ايەل. "تاپسىرما بەرسەم، سىزگە ساكەن اعا ءوزى ايتار، ەندىگى تىكەلەي باستىعىڭىز عوي"، — دەپ مۇرات قاتقىلداۋ سويلەپ، كابينەتىنەن قۋىپ شىققانداي بولعان.
سول فاتيما جايىندا كۇندەلىگىمە تۇسكەن ءبىراز جاعدايات بار ەكەن. سودان باستاسام دەپ وتىرمىن.
10 اقپان، 2000 جىل.
تۇسكى ۇزىلىسكە كەتكەلى جاتقانمىن. ماشيناعا مەنىمەن بىرگە مىنگەن باسپا ءسوز حاتشىسى: "مەنى پرەزيدەنت رەزيدەنسياسىنا اپارىپ سالىپ، ەكىگە 5-10 مينۋت قالعاندا الا قايتىڭىزشى!" — دەدى.
سول ۋادە بويىنشا تۇپ-تۋرا ەكىگە 6 مينۋت قالعاندا ۋاعدالاسقان جەردە كۇتىپ، اينالا قاراپ، ءبىراز تۇرايىن. الگى ايەل ۇشتى-كۇيلى جوق. ەكىدەن 11 مينۋت كەتكەندە ءجۇرىپ تە كەتە بەردىك.
ورنىما وتىرىپ، جۇمىسقا كىرىسكەنىم سول ەدى، تەلەفون ي)ءى.ءىر ەتتى. ساعات 2-دەن 25 مينۋت كەتىپتى. "اعا، مەن كەشىگىپ قاپپىن، ماشينانى جىبەرىڭىزشى!" — دەدى. "ماشيناڭىزدى" دەمەيدى، "ماشينانى " دەيدى. اپىر-اۋ، بۇل نەتكەن كەردەڭدىك، نە تالتاڭ؟!
وسىدان بىرەر كۇن بۇرىن ونى جولشىباي الىپ كەتەتىن داعدىمەن ءدال ۋادەلەسكەن ۋاقىتتا ءۇيىنىڭ قاسىنا بارعامىن. شىعا قويمادى. ەندى ءجۇرىپ كەتەيىك دەگەندە (15 مينۋت وتكىزىپ بارىپ) جۇگىرىپ شىعىپ، كەڭكىلدەي كۇلىپ: "ەسىكتەن شىعا بەرەم دەگەندە ماقپال زۆونداي (اكىمنىڭ ايەلى، ايگىلى ماقپال ءجۇنىسوۆا) قويعانى. سول ۇستاپ قالعان"، — دەيدى ماشيناعا وتىرىپ جاتىپ. بۇل ماعان كورسەتكەن تاعى ءبىر قىرى، تاعى ءبىر سەسى بولۋى كەرەك دەپ تۇيگەم دە، ءارى قاراي ۋشىقتىرىپ جاتپادىم.
كۇندەلىگىمە تۇسكەن ءارتۇرلى اۋقىمداعى تاڭىرقاپ، تاڭدانۋلارعا قاراپ وتىرسام، بۇل ءوزى كىسىگە جاساعان جامانشىلىعىنا ايىزى قانا ءتۇسىپ وتىراتىن ايەل بولىپ شىقتى. ونىمەن ءبىر بولمەدە جىلدان استام ۋاقىت قاتار وتىرعان ۆاسيليي ۆاسيليەۆيچ شۋپەيكين ايتىپ ەدى: "ءسىز عوي بىرەۋدىڭ كوڭىلىنە كەلەر ءسوز ايتىپ قالساڭىز دا، بىرەر كۇن قىسىلىپ كۇيگەلەكتەنىپ جۇرەسىز. ال مىناۋ ايەل وندايدا راحاتقا باتىپ، "ءاي، اكەسىن تانىتتىم-اۋ، كوزىنە كوك شىبىن ۇيمەلەتتىم-اۋ " دەگەندى اشىق ايتىپ، اقسيا كۇلىپ وتىرادى!" — دەپ.
وسى قىزمەتكە كەلە سالا بىردەن قولعا العان ءىسىم وبلىستا تۋىپ-وسكەن اقىن-جازۋشى، باسقا دا ءارتۇرلى ايگىلى ونەر ادامدارىنىڭ باسىن قوسىپ، اكىممەن كەزدەسۋىن ەتكىزىپ، قولدان كەلگەنشە سىي-سياپات جاساتۋ ەدى. وبالى نە، زامانبەك ءنۇرقادىلوۆ بۇل ۇسىنىستى بىردەن قابىل الىپ، قاتاڭ قۋاتتاعان.
ءبىراق قارسىلىقتىڭ ءبارى تومەندەگىلەردەن شىقتى. مەن ءالى اپپاراتتىق ينتريگا دەگەنگە، ىبىر مەن سىبىر، قىبىر مەن جىبىرعا قانىعا قويماعان ەدىم دە، اكىمگە كۇن سايىن باسا كوكتەي كىرە ءجۇرىپ، بۇل ءىستى اياعىنا جەتكىزىپ ەدىم. سول دا بىرەۋلەرگە ۇناماي قالىپتى. ونى كەيىنىرەك ارنايى اڭگىمەلەيمىن.
سول جيىن ۇستىندە ۇيعىر ايەلى، حالىق ءارتىسى مىنبەگە شىعىپ: "ءبىزدى ەلەپ-ەسكەرىپ شاقىرعان اكىم شىعار، ءبىراق ۇمىتپاي تىزىمگە قوسقان فاتيما سىڭىلىمە اسا رازىلىق بىلدىرەمىن"، — دەگەنى. سوندا مەنىڭ قاسىمدا وتىرعان ادامدار جاعاسىن ۇستاماسا دا، اسا تاڭىرقاپ-اق قالعان بولاتىن بىر-بىرىنە قاراسىپ.
سول جيىن الدىندا، شاقىرىلعاندارعا حابار بەرۋ ۇستىندە فاتيما: "مىنا ءبىر توپ ادامعا مەن حابارلايىنشى"، — دەپ سۇراپ العان ءتىزىمى بار-تىن. باسىندا ءمان بەرمەگەم. سويتسەم ول جاڭاعى شاقىرىلۋعا ءتيىس ادامداردىڭ بارىنە: "سىزدەردى تىزىمگە قوسىپ وتىرعان مەن، ادەيىلەپ ءوزىم شاقىرىپ وتىرمىن!" — دەيدى ەكەن. سوڭىنان مۇنى قازاعى، ۇيعىرى بار بىرنەشە ادام ماعان ايتىپ تا كەلدى.
ءدال وسىعان ۇقساس مىنا ءبىر ءجايتتى دە ايتا كەتۋ ۋاق-تۇيەك بولىپ كورىنبەس. قازاقتىڭ بەلگىلى ساحنا شەبەرى، مارقۇم ەسبولعان جايساڭبايەۆتىڭ جەسىرى، ءوزى دە جاقسى ءارتىس ساليحا وبلىس اكىمىنە حات جازىپ، ەسبولعاننىڭ 60 جاسقا تولۋىن اتاپ وتۋگە قولقابىس بەرۋدى سۇراپتى. سول ارىزىن اكىم ماعان جولداپ، ورىنداۋىمدى ءوتىندى. اقسۋ، رايىمبەك اۋدانىنىڭ اكىمدەرىنە ايتا ءجۇرىپ، بۇيىمتايىن قاناعاتتاندىردىق تا.
سودان كەيىنگى كەزدىڭ بىرىندە جاڭاعى ساليحا اكىمشىلىكتە ۇشىراسىپ قالعان ماعان: "فاتيماعا راقمەت ايتۋعا كەلىپ ەدىم"، — دەگەنى.
سويتسەم، مەن تاپسىرعان شارۋانى ءوزى يەمدەنىپ، "مۇنىڭ ءبارىن مەن تىندىردىم"، — دەي بەرەدى ەكەن.
ول ول ما، "ەگەمەن قازاقستاندا" ءبىزدىڭ وبلىس بويىنشا مەنشىكتى ءتىلشى بولىپ جۇرگەن ساياساتتان بىردە: "وۋ، سەن نەگە باس سۇقپاي كەتتىڭ؟" — دەپ سۇراسام، ول تۇرىپ: "ءسىزدىڭ ەسىگىڭىز جابىق تۇرادى، كىرە بەرگەندە ىلعي فاتيما ۇستاپ الادى دا: "و كىسىدە نە بار، ءبارىبىر اكىم ماعان تاپسىرادى، ماعان ايتا بەر!"، — دەيدى. كوبىنە سوعان كىرەم دە، سىزگە سوقپاي كەتە بەرەمىن"، — دەدى.
وزىنە تىكەلەي ەمەس، وراعىتا كەلىپ، جانامالاي ايتىپ كورىپ ەم، ات-تونىن الا قاشىپ، اياعىنا وتىرعىزار بولمادى.
ءبىر جەرگە تەز بارىپ كەلە قويايىن دەپ ەدىم دەيدى دە، ماشيناعا ءمىنىپ، ۇشتى-كۇيلى كەتە بەرەتىن بولعان سوڭ، مەن ەندى باسقا ادىسكە كوشتىم. ويتكەنى، ونىڭ "وسى جەر دەگەنى كوش جەر" ەكەنىن، "ءقازىر" دەگەنى كەشكە دەيىنگە سوزىلاتىنى جايلى دا ءوزىنىڭ تۋعان ءسىڭلىسىنىڭ ماعان كۇلە وتىرىپ اڭگىمەلەپ بەرگەنى بار-تىن. سودان مەن ول ماشينا سۇراعاندا ءدال قانشا ۋاقىتقا ەكەندىگىن ابدەن انىقتاپ الىپ، جۇرگىزۋشى جىگىتكە: "ءدال ايتىلعان ۋاقىتىندا بارعان جەرىنەن شىعا قويماسا جىلجىپ جۇرە بەر"، — دەپ تاپسىردىم.
مەنىڭ رۇقساتىمسىز ماشينانى بيلەپ-توستەپ ءمىنىپ كەتپەۋ بۇرىن وزىنە ەسكەرتىپ قويعام.
شوفەر جىگىت ايتاتىن: الدەبىر كەڭسەگە بارىپ الىپ، ماشينانى تۋرا ەسىك الدىنا توقتاتا سالا: "سەن وتىرا تۇر، ءقازىر كەلەم! — دەپ شىعىپ كەتەدى، ەكى-ۇش مينۋتتان سوڭ الگى ەسىكتەن ءبىر جىگىت شىعىپ: "فاتيما اپايدىڭ شوفەرى سەنبىسىڭ، ساعان قايتا بەرسىن، — دەدى، جۇمىسى بىتكەندە ءوزى زۆونداپ شاقىرادى" ، — دەپ حابارلايدى. بۇل استىمدا جەكە ماشينام بار دەگەندى ءبىلدىرىپ قويۋدىڭ ءادىسى عوي دەيمىن، اعا"،— دەپ كۇلەتىن.
ءسىز ايتقان ۋاقىتتا كەتە بەرەيىن دەسەم، كەيدە سالونعا قول سۋمكاسىن ادەيى قالدىرىپ كەتەدى، "بىردەڭەم جوق" دەپ جۇرە مە دەيمىن دەپ، سودان قورقىپ كۇتىپ وتىرا بەرەمىن.
ساكەن اعا كۇتىپ قالادى، پالەن ۋاقىتقا كەل دەگەن، — دەپ رەنجي قالسام، اشۋلانىپ: "ءبىز ەكەۋىمىزدىڭ پراۆومىز بىردەي جۇرەدى بۇل ماشيناعا" دەيدى.
شوفەر جىگىتتىڭ وسى اڭگىمەلەرىنەن دە كوپ سىر اڭعاراتىنمىن.
اكىمگە دە ءسوزدىڭ ءبىر رەتىن تاۋىپ شاعىنسا كەرەك. "ماشينانى جەكە وزىمە باعىناتىن ەتىپ بەرىڭىز"، — دەگەندى ايتا الماي، تىم قۇرىسا تەڭ قۇقىلى ەتۋدىڭ ءارتۇرلى ورايىن ىزدەستىرگەن كورىنەدى.
ءبىز دە قارا جاياۋ قازاق ەمەسپىز. ءسوز اڭعارىنان، ەمەۋرىن-ىمىنان دە سەزىپ، ءبارىن دە بايقاپ جۇرەمىز. كەيدە اشۋلانىپ، كەيدە اشىنا كۇلەمىز.
بىردە فاتيماعا ەجەلگى ءبىر ادىسپەن قاساقانا: "سەن اكىمگە ساكەن ماشينا بەرمەيدى" دەپ مەنى جامانداپسىڭ عوي. تۇندە توسەكتە قۇشاقتاپ جاتام دەمەسەڭ، كۇندىز بالاسى قولىڭدى قاققان جەرىم بار ما ەدى؟ كۇنى بويى سول ماشينانى باسقالاردان گورى سەن كوبىرەك پايدالانىپ جۇرگەن جوقسىڭ با؟ كولدەنەڭ جۇرتقا ءتىپتى "مەنىڭ قىزمەت ماشينام" دەيتىن كورىنەسىڭ، ماعان كەلە جاتقان ادامداردى جولشىباي ۇستاپ الىپ، باسقاراتىن مەن عوي، بەرى ءجۇرىڭىز"، — دەپ كابينەتىڭە بۇرىپ اكەتەتىن دە ادەتىڭ بار ەكەن"، — دەگەم.
ول دا، قانشا دەگەنمەن شىندىقتىڭ اتى شىندىق-اۋ، بىردەن قارسىلىق ايتا الماي، قۇر عانا ۇيرەنگەن ادەتىنشە سىلقىلداپ كۇلە بەرگەن. "جوق، مەن جامانداعام جوق، اڭگىمە بىلاي بولىپ ەدى"، — دەپ اقتالۋ ارەكەتىنە قاراي ويىسقان.
مەن ءارى قاراي ونىڭ ءسوزىن تىڭداماي، "ءبارىن دە بىلەم، مەنىڭ وعان تۇگىم دە كەتپەيدى، وزىڭە جاقسى بولسا ءارى قاراي جالعاستىرا بەر!" — دەپ اڭگىمەنى قىسقا قايىرعانمىن.
ول ءوزى ەستىگەن-بىلگەنىن ەكى ەسەلەپ، ارلەپ، ساندەپ جىبەككە جەتكىزىپ تۇرادى ەكەن. جىبەك تە ونىڭ ايتقانىنىڭ ءبارىن تالعاماي تۇگەل جۇتا بەرمەيدى، قورىتىپ، كەرەگىن عانا تالعاپ قىلعىتادى. سول اقپارات-قاۋەسەتتىڭ وزىنە كەرەگىن، ءوز باعاسىن كوتەرەر جەرىن ورنىمەن پايدالانىپ، ءارى قاراي وڭدەپ، وسىرە جەتكىزە بىلەدى. ارينە، جىبەك ونىڭ ءبارىن ءوزىنىڭ بايقاپ، اڭعارعانى، تۇيگەنى رەتىندە جەتكىزەدى. ول ءوزى اكىمگە مەنەن گورى الدەقايدا جاقىن. مەنەن گورى سىرلاس، مەنەن گورى سىيلاس. ءسوزىن وتكىزە، ايتپاعىن اسىقپاي وتىرىپ جەتكىزە الادى. ماناعى ءبىر اڭگىمە دە سوندايدان بارىپ ءوربىدى-اۋ دەپ شامالايمىن.
اركىم ءوز ورەسىنە قاراي ارەكەت ەتەدى. سۇتپەن بىرگە سىڭگەن ادەتتىڭ سۇيەكپەن بىرگە كەتەتىنىنەن دە حاباردارمىز. سوندىقتان مەن فاتيمانىڭ الگىندەي-الگىندەي قىلىقتارىن جاقىن جۇرگەن كەيبىر ىنىلەرىمە ايتىپ، ءزىلسىز كۇلىپ قويعانىم بولماسا، كەكەتىپ-مۇقاتۋ جاعىنا بارا قويمادىم. وتىرىك دەسە ءوزى ايتسىن. اكىمشىلىكتەن كەتكەنگە دەيىن ءوز تاراپىمنان ازىلدەن اۋىر ءسوز ايتىلماعانىن جاقسى بىلەمىن. ورەسكەلدەۋ قىلىعىنىڭ وزىنە كەشىرىممەن قاراپ: "ايەل ادام عوي، قايتە قويار دەيسىڭ!" — دەگەن نيەتپەن ارىگە بارمادىم.
12 اقپان، سەنبى، 2000 جىل.
بۇگىن ىرىم كەنەنبايەۆ كەلىپ وبلىستىق ءبىلىم باسقارماسى شىعارعان ءبىر كالەنداردى (كۇنتىزبەك) كورسەتتى. وقۋشىلار ءۇشىن شىعارىلعان كالەنداردىڭ ورتاسىنا وبلىس اكىمىنىڭ ۇلكەن سۋرەتىن بەرىپتى. ورىستار مۇندايدى "مەدۆەجيا ۋسلۋگي" دەپ اتايدى. جاعىمپازدانامىز دەپ وتىرىپ جارعا يتەرگەندەرىن، سىلايمىز دەپ وتىرىپ سىندىرىپ الا جازداعاندارىن سەزبەگەن-اۋ شىركىندەر!
15 اقپان، 2000 جىل.
بيىل جەڭىستىڭ 55 جىلدىعى، سول قارساڭدا الماتى وبلىسى بويىنشا شەيىت بولعان سوعىس قۇرباندارىنىڭ "بوزداقتار" دەپ اتالاتىن ءتىزىمى بىرنەشە كىتاپ بولىپ شىعۋى كەرەك ەدى. ەكى تومىن "قازاق ەنسيكلوپەدياسى" رەداكسياسى دايىنداعان ەكەن، سولار باسىپ شىعاراتىن بولدى. مەن اكىمنىڭ تاپسىرماسىمەن اركىم-اركىمگە ءسوز سالىپ، سۇراستىرا جۇرە قالعان كىتاپتاردىڭ قولجازباسىن تاۋىپ الىپ، قانشا قارجى كەرەكتىگىن ەسەپتەپ كەلە، "جازۋشى" باسپاسىمەن كەلىسىپ، ءۇش تومىن سولارعا بەردىم. ولار دا جۇمىسقا كىرىسىپ كەتتى.
ءسىز بوزداقتاردى" نەگە "جازۋشى" باسپاسىنا بەردىڭىز؟ — دەپ سۇرادى جىبەك اراعا از كۇن سالىپ بارىپ.
مەن ءوزىم كوپ جىلدار بويىنا سول باسپادا قىزمەت ىستەگەنمىن. ادامدارى تانىس، باسپانىڭ مۇمكىندىگى دە بەلگىلى، — دەدىم.
نەگە باسقا باسپاعا بەرمەدىڭىز؟
الدەبىر وقشاۋ اڭگىمە بولعانىن سەزە قويدىم. "قازاقتىڭ ەڭ تىنىش وتىردىم" دەگەنى ءبىر كەبىستى ءبىر كەبىسكە كيگىزىپ وتىردى" — دەگەندەي، بىرەۋلەر: "بۇل كىسىنىڭ بۇيرەگى "جازۋشىعا" بۇرىپ كەتكەن عوي تۇرعىسىنان الدەنەنى قوڭىرسىتقانعا ۇقسايدى.
دەر كەزى ساپالى ەتىپ شىعارىپ بەرسە بولدى ەمەس پە، كىمنىڭ شىعارعانى ەمەس، بىزگە قالاي شىعارعانى كەرەك قوي، — دەدىم.
اقىلداسۋىڭىز كەرەك ەدى دەگەنمەن! — دەپ جىبەك قالدى.
قولىما بەرگەن بيلىك اياسىنان ارتىق كەتكەن، اسىرا سىلتەگەن ەمەسپىن. اكىمنىڭ ارنايى وكىمى بار، قارجى جاعى شەشىلگەن، تىكەلەي ماعان تاپسىرىلعان شارۋا، ەندەشە قارايلايتىن نە بار، ۋاق-تۇيەكتىڭ ءبارىن تالقىعا سالىپ وتىرۋدىڭ قاجەتى جوق، شىعار دەپ ويلاپ ەدىم. سول جاعى ۇناماي قالعانعا ۇقسايدى.
21 اقپان، 2000 جىل.
بۇگىنگى اپپارات ماجىلىسىندە اكىم الدەبىر ماسەلە بويىنشا ءوزىنىڭ ونەركاسىپ، قۇرىلىس جونىندەگى ورىنباسارلارىنىڭ ءبىرى ك. — گە وقىس شۇيلىگىپ بەردى. "قولىندا بيلىك، قورجىنىڭدا قارجى بار، نەگە ماعان اپتا سايىن ايتقىزا بەرەسىڭ؟" دەپ اۋىر-اۋىر سوزگە باردى. كىم بىلەدى، باسقامىزعا جاساعان قىرى دا بولۋى مۇمكىن. مۇنداي-مۇنداي سپەكتاكلدەردىڭ تالايىن كورىپ تە جۇرگەن جوقپىز با. ءبىراق، قالاي دەسەك تە، مەن مۇندايعا ءتوزىپ وتىرا الماس ەدىم...
سويتە تۇرا ءوزىم دە ويلانىپ قالدىم. اكىم ءاربىر جينالىس سايىن وتكەندە بەرگەن ءبىر تاپسىرماسىنا ورالىپ سوعىپ، شەگەلەپ ايتىپ، قاتتى-قاتتى قادالا قاداعالاپ سۇراپ جاتادى. ورىنباسارلارى "قاتىرامىز" دەپ، ورىندار مەرزىمىن ايتىپ، ۋادە بەرەدى. سونىڭ ءبىرى جاڭاعى ورىنباسار ەدى.
بۇل دا ءبىر قىزىق جىگىت. اكىمنىڭ قابىلداۋ بولمەسىنىڭ الدىندا ۇلكەن حولل بار. دۇيسەنبى سايىن تاڭەرتەڭ اپپارات جينالىسىنا قاتىساتىن 18-20 ادام سول اراعا جينالىپ، بىر-بىرىمىزبەن شۇيىركەلەسە امانداسىپ ساعاتتىڭ 9 بولۋىن توسامىز.
باعانا سول ورىنباسار باستىق ك. دوڭگەلەي تۇرعاندارعا جاعالاي قول بەرىپ امانداسىپ كەلە جاتتى دا، مەنىڭ الدىمداعى اداممەن سويلەسكەن قالپى بەتىمە دۇرىستاپ تا قاراماي ماعان الاقانىن ۇسىندى. مەن ەكى قولىمدى قالتاما سالعان قالپىمدا ءمىز باقپاي تۇرا بەردىم. ول، ءسىرا، مەنى قولىنا جابىسا كەتەدى دەپ ويلاسا كەرەك، الاقانى اۋادا قالقىپ قالا بەرگەن سوڭ، امالسىز بەتىمە قاراپ:
ساكە، سالەمەتسىز بە؟ — دەپ ءتىل قاتتى.
مەن دە جىلى جىميىپ سالەمىن الدىم.
ول ءوزى وسىنىڭ ءبارىن سەزدى مە، سەزبەدى مە، و جاعىن بىلمەيمىن، ءارى قاراي اينالىپ كەتە بەرگەن بولاتىن. بالا كەزىمىزدە اكەم جارىقتىق "ۇلكەنگە دە، كىشىگە دە تۇكسيمەي تىك قاراپ، جىلى جۇزبەن سالەم بەر" دەپ ۇيرەتەتىن. اسىرەسە ۇلكەن ادامدارعا "اسسالاۋماعالەيكۇم" دەپ امانداسۋدى ۇمىتپا دەيتىن. بىردە ءۇي كولەڭكەسىندەگى كيىز ۇستىندە قيسايىپ كىتاپ وقىپ جاتىر ەدىم، ءدال قاسىمنان سالت اتپەن ءوتىپ بارا جاتقان اۋىل اقساقالى سارسەنباي قارتتى كورىپ قالدىم. سول جانتايىپ جاتقان قالپىمدا: "اسسالاۋماعالەيكىم، اتا!" — دەپ سالەم بەردىم داۋىسىمدى سوزا ءتۇسىپ. سارسەكەڭ ماعان قاراي بۇرىلا بەرىپ جون ارقامنان قامشىمەن تارتىپ كەپ جىبەرگەنى. ورنىمنان اتىپ تۇردىم.
سەن ماعان بىردەڭە دەدىڭ بە، بالام؟ — دەدى قاريا.
امانداستىم عوي، اتا. "اسسالاۋماعالەيكۇم!" دەدىم.
قايتا ايتشى.
اسسالاۋماعالەيكۇم، اتا! — دەدىم قامشىنىڭ ورنىن اۋىرسىنا تۇرسام دا.
ۋاعالەيكۇماسسالام، بالام. بار بول، كوپ جاسا! — دەدى سارسەكەڭ. سويدەدى دە: — تەك كىسىگە سالەم بەرەردە ورنىڭنان تۇرىپ، جۇزىنە قاراپ تۇرىپ امانداس. سوندا عانا سالەمىڭ دۇرىس بولادى، — دەگەندى قوسىپ قويدى.
بۇل ماعان ءومىر بويى ساباق بولعان ءبىر وقيعا دەدى. رەتى كەلگەسىن ايتىپ جاتقانىم.
24 اقپان، 2000 جىل.
اپپاراتتا وزىمە دەگەن وزگەشە ءبىر سالقىندىق بارى سەزىلە باستاعانداي. بۇرىنعىداي ۇلكەن-كىشىسى بار — ءبارى جىك-جاپار بولىپ جاتاتىن ىڭعاي بايقالمايدى. كەشە تۋرا ساعات 2.30-دا قىزمەتكە كەلىپ، ماشينادان تۇسە بەرسەم، قارسى الدىمدا جىبەكتىڭ جەكە اۆتوكولىگى تۇر ەكەن. ىشتە وتىرعان قالپى ماعان باس يزەپ امانداسقان بولدى. مەن قايدان بىلەيىن، ويىمدا دانەڭە جوق، سول باياعى قاڭعالاقتاعان بويىمدا قاسىنا بارىپ، اينەگىن قاقپايمىن با. سوعان شامداندى ما، باسقا ءبىر سەبەبى بار ما، شوفەرىنا بىردەڭە دەپ، اينەگىن ازەر تومەن ءتۇسىردى-اۋ. سالەمىمدى سالقىن قابىلدادى. ءبىرتۇرلى تىكسىنىپ قالدىم. بىرەۋلەر بىردەمە دەپ مەنى جامانداي ما، جوق ءوزىنىڭ بويعا سىڭىرە داعدىلانعان ادەتى سول ما، ايتەۋىر ماعان كەيىنگى كەزدە جىلى قاباق تانىتا قويماي، امىسە استام سويلەگىسى، اسىلىق كورسەتكىسى كەلەتىندەي كورىنىپ ءجۇر. ءتۇبى ءبىر انىقتالا جاتار دەپ، ازىرگە ەلەمەگەن سىڭاي تانىتتىم.
جىبەك ءامىرحانوۆانى مەن مۇندا كەلمەستەن بۇرىن ءاتۇستى عانا تانيتىن ەدىم. جولىعا قالعاندا، ءارتۇرلى جيىن-تويلاردا ۇشىراسا قالعاندا بىر-بىرىمىزگە قۇراق ۇشا جىك-جاپار بولىپ جاتپاساق تا، ادەپتەن وزباي امانداسىپ، جىلى قوشتاسىپ جۇرەتىنبىز. "سىرت كوز — سىنشى" دەمەي مە، بىلەتىندەردىڭ ايتۋى بويىنشا ءوز ورنىنا لايىقتى، وقىعانى دا، ءبىرشاما توقىعانى دا بار ايەل رەتىندە تانىلعان. قارا جاياۋ كوپتىڭ ءبىرى ەمەس ەكەنىن وسىندا كەلگەلى ءوزىم دە بايقاي باستاعان ەدىم. ءازىل-وسپاققا دا جۇيرىك، وقىس ايتىپ تاستايتىن تاپقىرلىعى دا، ءبىر باسىنا جەتەرلىك شەشەندىگى دە بارى بايقالعان.
وبلىس اكىمىندە بولعان الدەبىر جيىن ۇستىندە مەن: "بۇل ماسەلەنى جىبەكپەن اقىلداسىپ شەشەيىك!" — دەپ قالعان ەدىم، سونى جاراتپاعان لاۋازىمدى ازامات: "جىبەكتەن باسقامىز ادام ەمەسپىز بە؟" — دەگەن قالجىڭ-شىنى ارالاس. سوندا مەن: "ادامنىڭ ءبارى جىبەك ەمەس، ارالدىڭ ءبارى تۇبەك ەمەس" — دەپ ەدىم ەكسپرومتپەن. ماعان قايتالاپ ايتقىزىپ، وتىرعانداردىڭ ءبارى نە كۇلىپ قالعان.
تاعى ءبىر اڭگىمە ۇستىندە جاۋاپتى قىزمەتكەرلەردىڭ بىرەۋى: مۇنى جىبەك ءامىرحانقىزىنا ايتايىق، سول تەز شەشىپ بەرەدى!" — دەپ ەدى اجەپتاۋىر قوماقتى ماسەلەنىڭ توڭىرەگىندە.
باسقالارى شەشىپ بەرمەي مە؟ — دەدىم مەن استارلى ازىلمەن، ءارى اكىم ورىنباسارىنا مەگزەي.
جوق، جىبەك ءامىرحانوۆنا مۇندايدى تەز شەشىپ بەرەدى، تەز شەشىپ بەرەدى! — دەدى الگى قىزمەتكەر وزەۋرەي.
ءازىل استارىن تۇسىنگەندەر ءتۇسىندى، تۇسىنبەگەندەرىنە داۋا جوق، الدىنا ءبىر كىرگەندە جىبەكتىڭ وزىنە وڭاشادا ايتىپ بەرىپ، كۇلدىرگەنىم بار بولاتىن.
ءبىراق قايتكەندە دە شەنەۋنىكتىڭ شەكپەنىن ەرتە كيگەن ايەل، تىستەنە قاتىپ قالعان، ومىرىنە وزەك ەتىپ ۇستاعان ەرەجە-شارتى بار، بويعا سىڭىرە ۇيرەنگەن ادەت، داعدىلانعان مىنەزى بار. تاتقانى دا، تاپقانى دا سول، كوزىن اشىپ كورگەنى، اۋزىن اشىپ سۇيگەنى دە سول. سول مىنەزگە سۇيەنىپ كارەرا جاسادى، سونىڭ ارقاسىندا ەل اۋزىنا ىلىكتى.
كوپ شەنەۋنىككە ءتان قارەكەتتەن ول دا ۇزاپ كەتە قويعان جوق. لاۋازىمى جوعارىعا ءيىلىپ، دارەجە-مانسابى تومەنگە شۇيلىگىپ ۇيرەنگەن. بەتىنە ايتقاندى ۇناتپايدى. تىك سويلەيتىن، تۋرا مىنەزدى ادامعا تىكسىنە قارايدى.
مەن ەزىم "ەكى مىرزاعا ءبىر قىزمەتكەرمىن"، قوعامدىق جۇمىستارعا جاۋاپ بەرەتىن بولعاندىقتان جىبەككە دە باعىنۋىم كەرەك، اپپارات باسشىسىنىڭ ورىنباسارى بولعاندىقتان مۇراتتىڭ دا جانىنان تابىلۋىم كەرەك. ەكەۋى دە اپپارات جۇمىسىنا مەنەن گورى اككىلەۋ. اكىمنىڭ كوڭىل اۋانىن باعىپ ۇيرەنگەندەر. ونىڭ قاس-قاباعىن بارومەتردەي باعىپ، كىمگە قالاي قارايتىنىن اندىپ ادەتتەنگەن. سوعان وراي وزدەرى دە قۇبىلا بىلەدى. بۇعىنا بىلەدى، جىعىلا بىلەدى.
سەن دە "بىردەمە بىلەمىن-اۋ" دەپ پىكىرىڭدى اشىپ ايتا باستاساڭ، ءبۇيىرى وقىس شانشىپ كەتكەندەي بولىپ تىجىرىنا قاباق ءتۇيىپ، جاراتپاعانىن جاسىرا الماي قالادى. سودان دا بولار، ءوز قاراۋىنداعىلارى دا ۇدايى ىعىنا جىعىلا بەرەدى، سونىڭ قۇلاعىنا عانا جاعىمدى ءسوز ايتۋعا داعدىلانىپ، ايتقانىن ەكى ەتپەي ەلپىلدەپ تۇرۋعا ۇيرەنگەن.
مەن ءوزى وسى جاسىما دەيىن ەشبىر ادامعا ولەردەي جاۋىعىپ كورمەپپىن. رەنجىگەن، وكپەلەگەن، كۇيىنگەن، ىزالانعان، ءتۇتىپ جەردەي بۋىرقانا بۇرقانعان كەزىم بولسا بولعان شىعار، ال كەك تۇتا، سەس كورسەتە جاۋلاسقان كىسىم دە، وندايعا بارعان جەرىم دە بولماپتى. قايتىمىم دا سونشالىق تەز اداممىن. وزگەلەر تاراپىنان قىساستىق، مەنمەندىك، مەنسىنبەۋشىلىكتىڭ جەتى اتاسىن كورىپ كەلە جاتسام دا، ءوزىم بىرەۋگە ءوش الۋ، كەك قايتارۋ تۇرعىسىنان جامانشىلىق جاساۋعا نيەت ەتىپ كورمەپپىن.
28 اقپان، 2000 جىل.
ۇزىناعاشتا جامبىلدىڭ تۋعان كۇنىنە وراي ءداستۇرلى باسقوسۋ ءوتتى. ءبىر توپ ورىنباسارىن، باسقا دا نوكەرلەرىن ەرتىپ وبلىس اكىمىنىڭ ءوزى قاتىستى. سول جەردە جىبەك قارىنداسىم اكىمنىڭ ماعان قاتىستى ايتقان ءبىر سوزىنە كيلىگە كەتىپ، كەكەتە قاعىتىپ وتكەنى. سەكەم الىپ تا قالىپ ەدىم...
جامبىل مەرەكەسىنە جۇڭگو جاقتان كەلگەن ءبىر توپ ونەر ادامى دا قاتىستى. جىبەك مەنى ىمداپ وزىنە شاقىرىپ: "ءسىز مىنا كىسىلەرگە قىزمەت ەتە، ءجون سىلتەي ءجۇرىڭىز" دەگەندى ايتتى. ولاردىڭ قاسىندا ءبىر توپ ادام (اكىمشىلىك تاراپىنان دا) بارىن باعانا بايقاعام. سودان: ماعان قاتىسى جوق شىعار، ءجۇر عوي قاستارىندا ادامدار دەپ ەدىم. جىبەك شامدانا قالىپ: "سىزگە ايتىلىپ تۇر عوي، نەگە داۋلاسا بەرەسىز"، — دەگەن سوڭ ءارى قاراي ءسوزدى كوبەيتپەۋ ءۇشىن سىتىلىپ شەتكەرى كەتىپ، ءوز ءجونىمدى تاپقانمىن.
وسىدان كوپ جىلدار بۇرىن، 70-جىلداردىڭ باسىندا تالدىقورعان وبلىستىق پارتيا كوميتەتىندە قىزمەت ىستەگەنىمدى جوعارىدا ايتقانمىن. سوندا مەنىمەن بىرگە ءبولىم باستىعىنىڭ ورىنباسارى بولىپ وراز قۇلماعامبەتوۆ دەگەن جىگىت ىستەگەن بولاتىن. بۇرىننان ءتانىس-بىلىسپىز، اسا جاقىنداسىپ دوستاسا قويماساق تا، سالەمىمىز ءتۇزۋ، سىيلاسىپ، سىرلاسىپ جۇرەتىن ەدىك. ول قالالىق پارتيا كوميتەتىندە، مەن وبلىستىق گازەت رەداكسياسىندا ءجۇردىم دە اقىرى كەلىپ ءبىر مەكەمەدە باسىمىز توقايلاسىپ، قىزمەت دارەجەسى ءسال ۇلكەنىرەك وراز ماعان باستىق بولىپ شىعا كەلدى دە، سونىسىن ءار جەردە باسا كورسەتىپ قالۋعا تىرىساتىندى شىعاردى. كابينەتىنە ەكەۋمىزگە دە تانىس ءبىر ادام كىرە قالسا، قاجەتپىن بە، جوقپىن با، وعان قاراماي، تەلەفون ارقىلى مەنى شاقىرا قويادى. شاقىرىپ الادى دا الگى تانىسىمىزدىڭ كوزىنشە ماعان كاكىر-شۇكىر، ماڭىزى شامالى ءبىر تاپسىرمالار بەرگەن بولادى. ارعى جاعى بەلگىلى، ءىشىم ءبارىن سەزگەنمەن، سىرتقا شىعارا بەرمەي، "جارايدى" دەپ جۇرە بەرەتىنمىن. ءوزى دە سودان ءلاززات الاتىنداي كورىنگەن سوڭ، شىركىندى ونىسىنان ايىرىپ تا قايتە قويام دەيتىنمىن.
1974 جىلدىڭ جازىندا ورىس ادەبيەتىنىڭ قازاقستانداعى كۇندەرى وتەتىن بولدى دا، سول دەلەگاسيانىڭ ءبىر بولىگىن باسقارىپ تالدىقورعان وبلىسىنا قاليجان بەكقوجين، سايىن مۇراتبەكوۆ، بەكسۇلتان نۇرجەكەيەۆتەر كەلگەن. ۇشەۋىمەن دە تانىسپىن، ۇشەۋىن دە بۇرىننان بىلەم، زامانداسپىن، سىيلاسپىن. ولار دا مەنى قاستارىنان قالدىرماي بىرەر كۇن جۇپ جازباي بىرگە ءجۇرىپ ەك. سوڭعى كۇنى-اۋ دەيمىن، ورىس جازۋشىلارىن ەرتىپ جايلاۋداعى شوپاندار تويىنىڭ سالتاناتىنا قاتىستىق. جوعارىدا اتتارى اتالعان ءۇش قازاق قالامگەرىمەن قاتارلاسا كەتىپ بارا جاتىر ەدىم، الگى ورازىم سونادايدان ايقايلاپ مەنى توقتاتىپ الدى دا، سەرىكتەرىمنىڭ كوزىنشە:
ساكەن، اناۋ جەردە ءبىزدىڭ ماشينا ءتۇر، جۇگىرىپ بارىپ شوفەرعا ايتىپ قويشى، ەشقايدا كەتىپ قالماسىن، ءقازىر قايتامىز، — دەيدى ەنتىگىپ.
ءىشىم ءبارىن ءبىلىپ تۇر.
وۋ، ورەكە، شوفەر بولعان سوڭ ول ءوزى ماشينانىڭ قاسىندا جۇرۋگە مىندەتتى ەمەس پە، ەشقايدا كەتە قويماس، — دەيمىن.
جوق، سەن بارىپ ايتىپ قويساڭشى، ەسكەرتىپ، — دەيدى ول دا قاسارىسىپ.
كومەيىڭدە قاسىمداعى اعا-ىنىلەرىم — قازاق جازۋشىلارىنا "سەندەردىڭ قولپاشتاپ، قولتىقتاپ جۇرگەن ساكەندەرىڭدى مەن قول بالا ەتىپ جۇمساي دا الام" دەگەن قىر كورسەتۋ تۇر. سوعان كۇيىپ كەتتىم دە، ايتسە دە اسا اپتىقپاي، سابىرمەن:
ورەكە، اقىرى "قايتقالى جاتىرمىز" دەدىڭ عوي، سول ماشينانىڭ قاسىنا ءوزىڭ-اق بارا بەرشى، مەنىڭ مىنا كىسىلەردە جۇمىسىم بار ەدى، — دەدىم.
ول اتارعا وعى جوق، نە ىستەرىن بىلمەي ءبىر بوزارىپ، ءبىر سۇرلانىپ قارا بەردى. مەنى جەپ قويارلىق، جەرگە تىعىپ جىبەرۋگە پارمەنى دە، دارمەنى دە جوق ەدى، ءقايتسىن.
سايىن ماعان: "قايتە قويايىن دەپ ەدىڭ، ءتىلىن الا سالمادىڭ با؟" — دەپ كۇڭك ەتتى. ونىڭ ءوزى دە پارتيانىڭ ورتالىق كوميتەتىندە قىزمەت جاسايتىن، سودان بولار، بەكحوجين اعا مەن بەكسۇلتان ءلام-ميم دەپ ەشتەڭە ايتقان جوق.
جىبەكتىكى دە سول ما دەپ قالدىم. ءاربىر ۇرىمتال، وڭتايلى تۇستى پايدالانىپ، سەنىڭ التىن باسىندى تومەن يگىزۋدىڭ، ارقان بويى جەردىڭ تۇساۋ بويى توتەلىسىن تاپقانىنا ءماز اككىلىكتىڭ ءبىر قىرى شىعار دەپ ويلادىم. ايتپەسە، ۇرىنارعا تاۋ تاپپاي، ۇرىسارعا جاۋ تاپپاي جۇرگەن جوق ەدى. بۇل دا بولسا امالدىڭ جوقتىعىنان ءوزى قۇرمەت كورسەتىپ كەلە جاتقان كوكىرەگى كونەكتەي، كوك تامىرى بىلەكتەي ءبىر قاۋىم جازۋشىنىڭ الدىندا "سەندەردىڭ دە اۋسەلەڭ بەلگىلى" دەگەن ەسەپپەن ايتەۋىر بىرەۋىن ءتاۋباسىنا ءتۇسىرىپ قويسام دەگەن قۋلىق. ول تۇستا بالتانىڭ دا ءبىر سابى، ءبىر باسى بولاتىنىن ويلاپ جاتا ما؟
باسشىلاردىڭ تاعى ءبىر ءتۇرى بار. پرەزيديۋمدا وتىرىپ الىپ، قاراۋىنداعى قىزمەتكەرىنىڭ كارى-جاسىنا، ەركەك-ايەل ەكەنىنە قاراماستان الىستان ىمداپ، ساۋساعىن شوشايتا بۇگىپ شاقىرىپ الادى دا، وعان باس شۇلعىتىپ قويىپ، ءدۇيىم جۇرتتىڭ كوزىنشە قۇلاعىنا الدەنەلەردى سىبىرلاپ جاتاتىندارى بولادى. سول ماڭدا ورتەنىپ بارا جاتقان ەشتەڭە جوق، ارينە، تەك ءوزىنىڭ كىم ەكەنىن القالى توپ الدىندا تاعى ءبىر كورسەتىپ قويۋ كەرەك. بۇل دا باقاي ەسەپ پارىقسىزدىقتىڭ ءبىر بەلگىسى.
مىنە، مىناۋ دا سونىڭ ايعاقتى ءبىر مىسالى ەدى. "مەنىڭ الدىمدا يىلىپ-بۇگىلىپ تۇرمايتىن سەن كىم ەدىڭ؟" — دەگەن كەردەڭ ساياسات قانا باياعى.
قۇلپەندەگە اينالىپ ۇلگەرگەن كوپ شەنەۋنىكتىڭ ءالى كۇنگە بىردە-بىرى قارسى تۇرىپ كورمەگەن ەڭ كورگەنسىز ءتۇرى...
29 اقپان، 2000 جىل.
"كوتەرە بىلەيىك، كومەكتەسە جۇرەيىك" دەگەن ماقالا جازدىم. " گوسچينوۆنيك" رەتىندەگى العاشقى جازعان ماقالام ەدى، جاعىمپازدانىپ كەتپەپپىن بە دەگەن كۇدىكپەن قايتالاپ ءبىر وقىپ ەدىم، ءتاپ-تاۋىر سياقتاندى.
... بۇل ماقالا دا ءبىراز جۇيكەمە ءتيىپ بولىپ ەدى. الدىمەن "ەگەمەن قازاقستانداعى" مەيرامبەككە الىپ باردىم، ول اقىرعى نۇكتەسىنە دەيىن تۇگەل وقىپ شىقتى دا: "اعا، ءدال وسى ماتەريالىڭىزدى ءبىزدىڭ رەداكسيا قابىلدامايدى، و جاعىنا رەنجىمەڭىز!" — دەپ شىعارىپ سالدى.
"ە-ە، مەيلى" — دەدىم دە، ورنىما كەلىپ وتىرا بەرگەنىم سول بولاتىن. "تۇركىستان" گازەتىندە باس رەداكتوردىڭ ورىنباسارى بولىپ ىستەيتىن ديداحمەت ءاشىمحانوۆ كەلە قالعانى قاڭعالاقتاپ. ءوزى دە، ءسوزى دە ورنىقتى، ارتىق-اۋىس اڭگىمەگە بارمايتىن جاقسى جازۋشى، قالامى جۇردەك جۋرناليست. اڭگىمە ۇستىندە وعان سونداي ءبىر ماقالام بارىن، "ەگەمەن قازاقستاننان" بەتىم قايتىڭقىراپ تۇرعانىن ايتتىم. ول قۋانا كۇلىمدەپ: "اعا، بىزگە بەرىڭىز، ءدال وسى تاقىرىپتاعى ماتەريال كەرەك ەدى!" — دەپ ەلپ ەتە ءتۇستى. ۇستاتتىم دا جىبەردىم.
ەرتەڭىندە ديداحمەت تەلەفون سوعادى. داۋىسىندا كەشەگى ەكپىنى جوق، باسەڭ: "اعا، ماتەريالىڭىز رەداكتوردان قايتتى. جاريالاي المايتىن بولدىق"، — دەپ تۇر.
"ە-ە، مەيلى"، — دەدىم دە قويدىم.
سول كەزدە "انا ءتىلىنىڭ" باس رەداكتورى مەرەكە قۇلكەنوۆتىڭ وبلىس اكىمىنە ارنايى جۇمىسى بولىپ، الدىمەن ماعان باس سۇقتى. سوعان ايتتىم. "گازەتىمىز ەندى تەك ناۋرىز تويى قارساڭىندا عانا شىعادى، مەرزىمى ۇزاپ كەتتى-اۋ دەمەسەڭىز، شىعارامىز!" — دەدى ول.
مەرزىمى ۇزارىپ كەتەدى ەكەن دەپ تاعى قايدا جۇگىرىپ ءجۇرىم. كەلىستىم.
سول ماقالا ءبىرشاما قىسقارتۋلارمەن، گازەت رەداكسياسىنىڭ جاڭا قىزمەتىمە وراي ماعان ايتقان ءتاپ-تاۋىر جىلى لەبىزىمەن قوسا ناۋرىز مەرەكەسى قارساڭىندا باسىلىپ شىقتى.
ءدال وسى جەردە كوپسىنبەي-اق سول ماقالانى جازىلعان كۇيىندە شىپ-شىرعاسىز تۇگەل كەلتىرە كەتسەك تە بولاتىن شىعار دەپ ۇيعاردىم.
You Might Also Like
-
ارينە، ءبىز اتقارار جۇمىستىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى، باسقالار ەڭبەگىنەن ءبىرشاما ايىرماشىلىعى بار. ويتكەنى، ونى قولمەن ۇستاپ، كوزبەن كورۋ استە مۇمكىن ەمەس، كوبىنەسە ساننان گورى سانادا قالاتىن ەڭبەك. ءار گ...
