كۇندەلىكتىڭ كەيبىر بەتتەرى نەمەسە وبلىس اكىمشىلىگىندە وتكەن ون سەگىز اي
كىرىسپە
الماتى وبلىسىنىڭ اكىمشىلىگىندە ءبىر جارىم جىل قىزمەت ىستەدىم. مۇنداي جەرگە ءوز اياعىڭمەن كەزدەيسوق بارمايسىڭ، ەشكىم زورلاپ تا اپارمايدى. ءوز ەركىمەن جۇمىستان كەتەتىن ادام دا سيرەك، ەشكىم سەنى يتەرىپ تە شىعارا قويمايدى. ءبارىنىڭ ءوز زاڭدىلىعى، باستالۋى، دامۋى، شارىقتاۋ شەگى، ءتۇيىنى بولادى. ىلۋدە بىرەۋ بولماسا، سول قىزمەتىنە تۇراقتاپ تۇرىپ قالعان كىسىنى تاعى كورگەن ەمەسپىن. ۇدايى بىرەۋلەرى كەلىپ، بىرەۋلەرى كەتىپ جاتاتىن جەر.
سول كەزگى وبلىس اكىمى، اينالاسىنا ايگىلى ازامات زامانبەك ءنۇرقادىلوۆتىڭ ءوزى ادەيىلەپ شاقىرعان سوڭ كەلگەنمىن. "اكىم اپپاراتى باسشىسىنىڭ قوعامدىق ۇيىمدار جانە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىمەن بايلانىس جونىندەگى ورىنباسارى" دەپ اتالاتىن سالاقۇلاش اتى بار لاۋازىم بەردى.
بۇدان كوپ بۇرىن، 1973-1974 جىلدارى تالدىقورعان وبلىستىق پارتيا كوميتەتىندە جاۋاپتى قىزمەت ىستەگەنىم بار ەدى. گازەت-جۋرنال توڭىرەگىندە، باسپادا، جازۋشىلار وداعىنداعى وتىز جىلعا تاياۋ ەڭبەكتەن سوڭ مەملەكەت قىزمەتىنە قايتالاپ ورالۋىم وسى بولعان. "جاقسىنىڭ اتىن جاقسى ادامدار ماقتاپ ءجۇرىپ، جامان ادامدار جامانداپ ءجۇرىپ شىعارادى" دەگەن بار، قالاي دەسەك تە، الاش ۇلدارىنىڭ الدىڭعى ساپىندا كەلە جاتقان زامانبەك ارنايى شاقىرىپ وتىرعاسىن: "بۇل دا تاعدىردىڭ ءوزى ءيىپ اكەلىپ سالعان سونى ءبىر سوقپاعى شىعار، ونىسىن دا كوردىك"، — دەگەن ويمەن كەلىسىم بەرگەن ەدىم.
جاسىراتىن تۇگى جوق، جاڭا قىزمەت، جاڭا جەر بولعاندىعىنان جاس بالاشا قىزىعۋشىلىق تا بار ەدى. الىس-جاقىن جۇرەتىن جاناشىر ازاماتتاردىڭ ءارقايسىسى ءارتۇرلى قابىلدادى. بىرەۋلەرى: "بارعانىڭ ءجون بولدى!" — دەسە، ەكىنشى ءبىر اعايىن: "بىلعانىشتاۋ جەر ەدى، مىنەزىڭنىڭ دە جىبەكتەي بولىپ ەسىلىپ تۇرعانى شامالى، زامانبەك تە بىردە كول، بىردە شەل ارسى-گۇرسى قارەكەتتىڭ ادامى، ىستەسىپ كەتسەڭ جاقسى، ويلان، ءوزىڭ بىلەرسىڭ، ايتسە دە قايتا قويايىن دەپ ەدىڭ سونى!" — دەسكەن.
ات شاپتىرىم بولماسا دا جەكە كەڭ كابينەت، اق ماشينا، حاتشى قىزى، ءبىر باسىڭا جەتەرلىك جالاقىسى بار قىزمەت. ءبىر قاراعاندا مەنىڭ جاسىمداعى ادامعا ودان ارتىق لاۋازىم ىزدەۋدىڭ ءوزى كۇپىرلىك سياقتانعان. اپپارات باسشىسى، مەنەن الدەقايدا جاس مۇرات مۇسابايەۆ دەگەن جىگىت العاشقى كۇننەن-اق: "اعا، ءسىزدىڭ ءوزىڭىز اسا ءمان بەرىپ جاتپاۋىڭىز مۇمكىن، ءبىراق بۇل مۇنداعىلار ءۇشىن ۇلكەن لاۋازىم"، — دەگەندى ايتىپ ەدى.
كەلۋىن كەلىپ العانىممەن، بۇل جاڭا ورتاعا بىردەن كىرىگىپ كەتە الماي جاتىرقاپ، العاشقى كۇندەردىڭ وزىندە-اق بوي تارتا، تىكسىنە باستاعانىمدى جاسىرىپ قايتەم.
بۇل جەرگە ءوز بەتىمەن كەلىپ جۇمىسقا تۇرۋ سيرەك ۇشىراساتىندىقتان دا (نەمەسە وندايدىڭ مۇلدەم بولمايتىنىنان) ءاربىر جاڭا ادامعا بىرەۋى ۇمىتپەن، بىرەۋى كۇدىكپەن قاراپ ادەتتەنگەنگە ۇقسايدى. ۇمىتتەنەتىنى — قولداۋشىمىز، قولپاشىمىزدىڭ ءتۇبى بىرەۋ بولىپ، بىرىگىپ كەتەمىز بە دەۋدەن، كۇدىكتەنەتىنى — "سىرىن بىلمەگەن اتتىڭ سىرتىنان جۇرمەنىڭ" كەرى ەدى باياعى. قاي قىرىنان كەلىپ، قالاي سويلەۋدى بىلمەي، الدەنەدەن شي شىعارىپ الىپ، بىردەمەنى ءبۇلدىرىپ جۇرمەيمىن بە دەگەن سەكەم دە جوق ەمەس. ونى دا بىردەن بايقادىم.
مىنە، وسى جانە باسقا دا ءبىر جارىم جىل ىشىندە كورگەنىم، كوڭىلگە تۇيگەنىم، رەنىش-وكپە، اپپارات ءىشىنىڭ ينتريگاسى، باسقا دا ءارقيلى تىرلىگى جايلى كۇندەلىگىمە تۇسكەن كوپ ويلار بار ەدى. سولاردى نەگىز ەتە وتىرا، جاۋىردى جاتا توقىماي، اقتا — اق، قارانى — قارا كۇيىندە، ءار نارسەنى ءوز اتىمەن اتاپ، تۇگىن تۇستەي وتىرىپ، اڭگىمەلەپ بەرۋدى پارىز سانادىم. بىرەۋدى ساقتاندىرار، بىرەۋگە ساباق بولار، جاستاردىڭ ادام تانۋىنا، اينالاسىنا بايىپپەن قاراۋىنا سەپتىگىن تيگىزەر دەگەن وي دا جوق ەمەس. "كۇندەلىكتىڭ كەيبىر بەتتەرى نەمەسە وبلىس اكىمشىلىگىندە وتكەن ون سەگىز اي" دەپ اتاپ، ايدار تاققان سوڭ، قاعازعا ءبىر ءتۇسىپ قالعان دۇنيەنى ارتىق وڭدەپ، قىرناپ-جوندەپ جاتقىم كەلمەدى.
ءسوز اراسىندا وقىرمانىما سىبىرلاپ ايتقىم كەلەتىن دە ءبىر وڭاشا سىرىم بار — ءوزىم ءوز بولعالى وتە شابىتسىز جازىلعان شىعارمام دا وسى بولدى. بۇرىن نە جازسام دا جورعالاي جونەلەتىن قالامىم بىرەۋ زورلاعانداي جەر باۋىرلاپ جاتىپ الىپ، تۇساۋلى اتتاي كىبىرتىكتەپ، كەي تۇستا ءتىپتى تابانداپ تۇرىپ الىپ، تۇساۋلى اتاي كىبىرتىكتەپ، كەي تۇستا ءتىپتى تابانداپ تۇرىپ الىپ تا سىلىكپەمدى شىعارعان. تاقىرىبىمنىڭ اۋقىم-اياسىنىڭ تارلىعى، كەيىپكەرلەرىمنىڭ وتە ۇساقتىعى دا دىڭكەنى قۇرتا اسەر ەتكەن بولار دەپ ءتۇيدىم. ءبىراق بەرگى جاعى كۇلىمدەپ، ارعى جاعى ىرىندەپ تۇرعان ىشمەرەزدەر، اقىماعىن الداپ، اقىلدىنى ارباي بىلەتىن الاياقتار، باستىعىنىڭ الدىندا باسىن كوتەرمەيتىن، كولدەنەڭ كىسىنىڭ كوزىنشە ارتىق جوتەلمەيتىن مانساپقورلار، سىرتتاي "تىندىرىپ"، ىشتەي "ءبۇلدىرىپ" جۇرەتىن بۇلىكتەر، تۇيەنى تۇگىمەن جۇتقىسى كەلىپ، ويىن سايىن ۇتقىسى كەلىپ تۇراتىن جۇلىكتەر، ابىرويى ءوز باسىنان اسپاعان، قىزمەتىمەن كەمەڭگەردىڭ ءوزىن دە جاسقاعان بۇگىنگى شەنەۋنىكتەر جايلى مەن ايتپاسام ايتادى، وسىنىڭ ءبارىن مەنەن جاقسى بىلەتىن كىمىڭ بار، "اۋىزعا كەلگەن تۇكىرىك — قايتا جۇتساڭ ماكۇرىك" دەگەندەي، وقتالىپ قالعان ەكەنمىن، ەندى نەسىنە كۇمىلجىپ، تارتىنشاقتايىن دەدىم دە، تاۋەكەل ەتە تۇسكەمىن. اكىمشىلىكتەگى (ورتالىق اپپاراتىن ايتامىن) قىزمەتكەرلەردىڭ كوبىسى ايەلدەر ەدى. مەنىڭ اينالامدا دا كوبىنە-كوپ سول جولى جىڭىشكە جىنىس وكىلدەرى بولىپ ەدى. قىز باستى، قىلشىق شاشتى دەمەسەڭ، ولاردىڭ ىشىڭدە دە تولىپ جاتقان ايارى، ايلاكەرى، ارامزاسى، شاعىستىرۋعا، اتىستىرىپ-شابىستىرۋعا يكەمدى سۋ جۇقپاستارى بولادى ەكەن. ونى دا مەنەن باسقا ەشكىم ايتپاس، ءتىپتى ۇقساتىپ ايتا الماس دەپ ويلادىم. "بۇركىت قارتايسا — تىشقان اۋلايدى" دەۋشى ەدى، بۇ ساكەنگە نە بولعان، كۇرەسۋگە قارا تاپپاي جۇرگەندەي"، — دەۋشىلەرگە دە بەرەر جاۋابىم وسى توڭىرەكتە.
ايتار ەدىم
ايتار ەدىم، قۇداي-اۋ، ايتار ەدىم — تىڭدار كىم؟
ورتاسىندا وتىرىپ قۇلاق كەستى قۇلداردىڭ.
وتكىزە الماي ءوزىمدى، جەتكىزە الماي ءسوزىمدى
تەرەك بولىپ تەڭسەلىپ، ىرعاي بولىپ ىرعالدىم.
تىڭداعانعا ءتىلىمدى تىگىپ تۇرىپ باسەكە مەن،
ايتار ەدىم امال نە، اينالامىز تاس كەرەڭ.
جاقسىلارىم جاۋىننان قورعالاعان تورعايداي،
سوقىر كوزدىڭ وزىنەن سورعالاعان جاس كورەم.
ايتار ەدىم، نە كەرەك، قۇلاق قايدا تىڭدايتىن،
بوزتورعاي دا ەمەسپىن — بەرەكەسىز جىرلايتىن.
قايرايمىن كەپ ءوزىمدى — كىسى ەدىم عوي دەيمىن دە،
يىلمەيتىن ەمەندەي، سامىرسىنداي سىنبايتىن.
ايتار ەدىم — بىرەۋلەر ۇناتپايدى بۇرتيىپ،
ەندى ءبىرى قاباعىن، مەن ايتپاي-اق، ءتۇر ءتۇيىپ.
بەتتىلەرىم بۇل كۇندە جەر شۇقيدى كەزىمەن،
توبەت كورگەن تەكەدەي تەكتىلەرىم ءۇرپيىپ.
ايتار ەدىم، قۇداي-اۋ، ايتارىمدى ەلگە ارناپ،
قايدا بارا قويماقپىن اعايىندى ەندى الداپ؟
بىلە تۇرا ءبىر ءسوزىم دارىماسىن ەشكىمگە،
اينالاعا ايقايلاپ ايتا بەرسەم... نەم قالماق؟!
I
10 قاڭتار، دۇيسەنبى، 2000 جىل.
سونىمەن ويلاماعان، كۇتپەگەن جەردەن جاڭا ءبىر قىزمەتكە كىرىستىم. ءقازىر عانا الماتى وبلىسىنىڭ اكىمى زامانبەك ءنۇرقادىلوۆ اپپارات ماجىلىسىندە مەنى ءوزىنىڭ ورىنباسارلارى، باسقارما باستىقتارىمەن تانىستىرىپ، قىزمەتكە كىرىسۋىممەن قۇتتىقتادى. وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى جىبەك ءامىرحانوۆا، اكىم اپپاراتىنىڭ باسشىسى مۇرات مۇسابايەۆ ەكەۋى مەنى ورنىما وتىرعىزىپ: "ال، ىسكە ءسات، تابىستى بولىڭىز!" — دەپ كەتكەن.
امانحان كەلدى. وسىندا باسپا ءسوز قىزمەتىنىڭ باس مامانى ەكەن. كەشە عانا ۇيگە تەلەفون سوعىپ: "اتا، ءسىز فاتيمانىڭ ورنىنا وبلىس اكىمىنىڭ باسپا ءسوز حاتشىسى بولدىڭىز عوي، سولاي ما؟" — دەپ سۇراعان ەدى. "جوق، امانحان، ول ءوز ورنىندا قالدى، مەنىڭ قىزمەتىم بولەكتەۋ"، — دەپ تۇسىندىرگەن بولاتىنمىن.
امانحان، مەن جاڭا كەلىپ جاتقان اداممىن، جۇمىستا قالۋ، قالماۋىڭ جايلى باسشىلارمەن ءوزىڭ سويلەسىپ، ءوزىڭ شەش، — دەدىم وعان.
ويتكەنى ماعان قاراما-قارسى بولمەگە فاتيما بەگەنبايەۆانى ورنالاستىرىپ ەدى دە، امانحاندا ءازىر ورىن بولماي تۇرعان.
ول بۇرتيىپ شىعىپ كەتتى.
وسىدان ەكى كۇن بۇرىن، 7 قاڭتار، جۇما كۇنى اياق استى مەنى تەلەفونمەن حابارلاسىپ، الماتى وبلىسىنىڭ اكىمى زامانبەك قالاباي ۇلى ءنۇرقادىلوۆ شاقىرعان...
ايتسە دە ءبارىن باسىنان باستايىنشى.
"جازۋشى" باسپاسىنداعى (باس رەداكتورمىن) جۇمىسىما بارۋعا جينالىپ، اينا الدىندا تارانىپ-سىلانىپ، موينىما گالستۋگىمدى تاعىپ جاتقان ەدىم، ويلاماعان جەردەن تەلەفوننىڭ تۇتقيىل بەزىلدەپ قويا بەرگەنى. توعىزدان اسا قويماعان مەزگىل، "ەرتەلەتىپ ىزدەپ جاتقان كىم ەكەن؟" دەگەن ويمەن سامارقاۋ بارىپ ترۋبكانى الدىم.
ساكەن اعاسىز با؟ — دەيدى ارجاعىنداعى سىڭعىرلاعان جۇمساق ءۇندى ايەل داۋىسى.
ءيا، — دەيمىن مەن جايباراقات قانا.
بۇل ءنۇرقادىلوۆتىڭ قابىلداۋ بولمەسىنەن ەدى، سىزبەن زامانبەك قالاباي ۇلى سويلەسسەم دەيدى.
سويلەسسىن.
اسسالاۋماعالەيكۇم، ساكە، — دەگەن داۋىس ەستىلدى. — جاڭا جىلىڭىز قۇتتى بولسىن!
اليكىسالام. راقمەت، — دەپ جاتىرمىن مەن دە.
ساكە، كەشەدەن بەرى قۇلاعىڭىز شۋلاعان جوق پا، ءسىز جونىندە ءبىراز اڭگىمە بولىپ ەدى.
ءا، جوق. ونداي ەشتەمە بولا قويعان جوق، — دەيمىن سول الگى ەلپىلدەي قويماعان قالپىمدا.
ساكە، ءسىز ماعان تەز كەلىپ كەتە الاسىز با؟ تۇماعاڭ، تۇمانباي مولداعالييەۆ بار، جىبەك وتىر. كەلىپ كەتسەڭىز.
وبلىس ومىرىندە ءوتىپ جاتاتىن الدەنە مەروپرياتيا شىعار دەپ ويلادىم.
وۋ، مەن قالا سىرتىنا تاياۋ الىستا تۇرامىن عوي. جەتكەنشە تويلارىڭىز تارقاپ كەتىپ جۇرمەي مە؟
قاي جەردە تۇراتىن ەدىڭىز؟
اباي مەن ساين كوشەسىنىڭ قيىلىسىندا.
ءسال ۇنسىزدىكتەن سوڭ:
ءا، انا تۇس ەكەن عوي. ءبارىبىر مەن ماشينا جىبەرىپ، ول ءسىزدى تاپقانشا... ودان دا ءبىر تاكسي ۇستاڭىز. پۇلىن مەن-اق تولەيىن، تەز كەلىڭىز، — دەپ ول اڭگىمەنى توقتاتتى.
تەلەفون تۇتقاسىن ورنىنا قويارىن قويسام دا، ويلانباي بولمادى. بۇرىن ءبىزدىڭ ۇيگە تەلەفون سوقپاق تۇگىلى، ءبىر-بىرىمىزدى سونشالىق تۇستەپ تە تانىمايتىن، سىرتتاي عانا بىلەتىن ادامدارمىز. اياق استى نە بولىپ قالدى ەكەن؟
ءنۇرقادىلوۆ تە ەسىمى ەلگە بەلگىلى، ايگىلى دە ايدىك ازامات. "مەنى قايتپەك ەكەن؟" دەگەن ويمەن بىرگە: "ءاي وسى جولداستاردىڭ ءبىرى قالجىڭداپ جۇرمەسىن، باياعى باققوجا مۇقان (ول جايىندا "قالامداستارىم مەن زامانداستارىم" دەيتىن كىتابىمدا جازعانمىن) ەمەس پە ەكەن"، — دەگەن كۇدىك تە قىلاڭ بەرىپ قالىپ ەدى. ول بىردە اۋىلدان كەلگەن بالانىڭ، بىردە اقساقال اعالارىمنىڭ ءبىرىنىڭ داۋسىن سالىپ، تەلەفونمەن مەنى ۇدايى مازالاپ، الداي بەرۋشى ەدى.
باققوجاعا تەلەفون سوعىپ، ۇيىنەن تاپتىم.
شىنىڭدى ايت، سەن ماعان تەلەفون سوققان جوقسىڭ با؟ — دەپ سۇراپ، "جوق" دەگەسىن بولعان جايدى تاپتىشتەپ ايتىپ بەردىم. — ءنۇرقادىلوۆ شاقىرىپ وتىر، سەن ويناپ جۇرگەن جوقسىڭ عوي، ايتەۋىر.
جوق، ويباي، — دەدى باققوجا انت-سۋ ءىشىپ، — وندايمەن وينامايدى عوي، قابىلداۋ بولمەسىنىڭ تەلەفونى مىناۋ، قايىرا تىلدەسىپ كورىڭىز.
ءنۇرقادىلوۆتىڭ قابىلداۋ بولمەسىنە تەلەفون شالايىن ەندى. "قاراعىم، — دەدىم جاۋاپ بەرگەن قىزعا، — مەن جاڭاعى ساكەن اعاڭ عوي، الگى كىسىلەر ءالى كۇتىپ وتىر ما؟
ءيا، — دەيدى قىز، — تەز كەلەسىز بە؟ ءسىزدى كىرگىزىپ ال دەگەن.
الگى باققوجا جۇمىسىنداعى قىزداردىڭ بىرىنە ايتىپ، جاۋاپ بەرگىزىپ وتىر ما دەگەن كۇدىك ءالى تاراي قويماي، ەندى ايەلىمە قاراپ:
سەن مىنا تەلەفونعا حابارلاسشى، — دەپ ءنومىردى بەردىم. — ءنۇرقادىلوۆتىڭ قابىلداۋ بولمەسى مە، جوق پا دەپ سۇراپ ال، انىعىن بىلەيىك.
اقىرى قويشى، ويىن ەمەس، شىن ءسوز ەكەنىن وسىنداي ءيىر- شىيىر جولدارمەن انىقتاپ الىپ، الماتى وبلىستىق اكىمشىلىگىنە (بۇرىنعى ۇكىمەت ءۇيى) جەتتىك تاكسيلەتىپ. كىرە بەرىستە احمەت كەندىربەكوۆ ءىنىم كۇتىپ تۇر ەكەن، شەشىندىرىپ، جول كورسەتىپ ءجۇر.
اكىمگە تۇمانباي، جىبەك بولىپ كىردىك. تاعى ءبىر ماعان بەيتانىس جاس جىگىت بار ەكەن.
زامانبەك ءنۇرقادىلوۆ جىلى قارسى الىپ، حال سۇراسۋ ءراسىمىن جاسادى دا:
ساكە، سىزگە ءبىر قىزمەت ۇسىنباقپىن. "اكىم اپپاراتى باسشىسىنىڭ قوعامدىق ۇيىمدار جانە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىمەن بايلانىس جاساۋ جونىندەگى ورىنباسارى" دەپ اتالادى. قالاي قارايسىز؟ — دەدى.
كوپ ويلانىپ جاتپادىم-اۋ دەيمىن.
زاكە، — دەدىم، — جاڭا جىلدىڭ، جاڭا عاسىردىڭ باسىندا، ورازانىڭ سوڭعى كۇنىندە، اتى التى الاشقا ايگىلى زامانبەك مىرزا ۇيگە تەلەفون سوعىپ، حابارلاسىپ، قىزمەتكە شاقىرىپ جاتسا، قىزعا ۇقساپ قىلىمسىپ نە قىلايىن. "بالقان، بالقان، بالقان تاۋ، ول دا ءبىزدىڭ بارعان تاۋ" دەگەندەي، قۇپ الىپ كورەمىن دە.
ەندەشە، — دەدى زامانبەك، — مىنا جىگىتتىڭ ءاتى-جونى مۇرات مۇسابايەۆ، اپپارات باسشىسى، ءسىزدىڭ تىكەلەي باستىعىڭىز بولادى. قالعانىن ءوزى رەتتەيدى. بۇگىن جۇما، دۇيسەنبى كۇنى تاڭەرتەڭگى توعىزدا وسى كابينەتتە كەزىگەتىن بولايىق. اپپارات قىزمەتكەرلەرىمەن تانىستىرامىن.
سول كۇنى كادر ءبولىمىن باسقاراتىن ءاسيا دەيتىن كەلىنشەكتىڭ ايتقانىن بۇلجىتپاي ورىنداپ، قاجەت دەگەن قۇجاتتارىن تولتىرىپ، سۇراعانىن تاپسىرىپ، كۇن باتا ۇيگە ءبىر-اق ورالدىم.
ايتپاقتاي، ءتۇس كەزىندە الدىمەن نۇرماحان ورازبەكوۆ دوسىما بارىپ ("قازاقستان" باسپاسىنىڭ ديرەكتورى) اقىلداستىم. "سولاي دا سولاي، اياق استى قىزمەت ءتۇرىن وزگەرتۋگە تۋرا كەلىپ تۇر، سەن قالاي قاراعان بولار ەدىڭ؟" دەپ سۇرادىم.
ويلانباي-اق بارا بەر، — دەدى ول. — ءتىپتى كۇنى ەرتەڭ شىققالى وتىرعان زەينەتكەرلىگىڭە دە بۇل قىزمەتتىڭ پايداسى ءتيىپ قالۋى مۇمكىن.
سودان كەيىن بارىپ ءوزىم ىستەيتىن باسپانىڭ ديرەكتورى ماعان رۋحاني ءھام تۋعان ىنىدەي بولىپ كەتكەن ەسەنعالي راۋشانوۆقا ايتتىم.
بارساڭىز — بارىڭىز، اعا، — دەدى ول دا، — شىداماي بارا جاتساڭىز ورنىڭىز دايىن عوي، قايتىپ كەلەرسىز، نەڭىز كەتىپ بارادى.
ايەل، بالا-شاعاما وسىدان كەيىن عانا بارىپ ايتتىم. ءماريا بىردەن: "ونى قايتەيىن دەپ ەڭ، وسى جۇمىسىندا-اق جۇرە بەرمەيسىڭ بە؟" — دەپ سالدى. جاڭا ورتاعا مەن سىيىسپاي جۇرە مە دەپ كۇدىك ويلاعانداعىسى ەدى ول، ايتپەسە كوپ بايىبىنا بارىپ جاتقان جوق. وعان مەنىڭ اماندىعىم، كوڭىلىمنىڭ توقتىعى عانا كەرەك.
سول كۇنگى تۇندە ۇيگە امانحان ءالىموۆتىڭ تەلەفون سوققانى. "اعا، ءسىز فاتيمانىڭ ورنىنا بارىپتى دەپ ەستىدىم. راس پا؟" — دەپ سۇرادى. "جوق" — دەدىم، فاتيما ءوز ورنىندا اكىمنىڭ باسپا ءسوز حاتشىسى بولىپ قالا بەردى. ال سەنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتىنىڭ باس مامانى بولىپ قالۋ-قالماۋىڭ بەلگىسىزدەۋ بولىپ تۇر".
ول راس سولاي ەدى. مانا كۇندىز اكىمنىڭ ءوزى سولاي دەپ ايتقان.
* * *
وسىدان كوپ جىل بۇرىن تالدىقورعان وبلىستىق پارتيا كوميتەتىندە نۇسقاۋشى بولىپ قىزمەت ىستەگەنىم بار بولاتىن. وندا جاس كەزىمىز. البىرت تا اڭعالمىز. لاۋازىمدى دا، اتاق پەن ابىروي، داڭق پەن دانالىقتىڭ بارلىعىن "بورىكپەن-اق ۇرىپ الاتىنداي" بولىپ كۇپىنىپ جۇرەتىنبىز. كورىنگەنگە باس ءيىپ، تەز ارادا باعىنىشتى بولا قويۋ دا قولدان كەلە بەرمەيتىن.
ءقازىر اجەپتاۋىر باستىققان كەزىمىز. قانشالىق باستان ءسوز اسىرعىم كەلمەگەنىمەن دە، ۇعاتىن جەردە — ۇعىپ، بۇعاتىن جەردە — بۇعۋدى ۇيرەنىپ قالعانداي ەدىك. ءبىزدىڭ اۋداندا كوپ جىل اۋپارتكومنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى بولعان، ماعان ءلايىم اقىل ايتىپ، قامقورشىم بولۋعا تىرىسىپ جۇرەتىن مارقۇم كۇردەۋباي مۇجىقوۆ: "سەن ەندى نە دەسەڭ دە، نە ايتىپ، نە تۋرالى سويلەسەڭ دە — ءبارى وبكومنىڭ ءسوزى بولىپ شىعادى. سوندىقتان، اسىرەسە، اۋزىڭا ساق بول. مۇنداي جەردە كىسىدە دوس-جار بولمايدى، تەك ارىپتەسى عانا بولادى"، — دەيتىن.
سول "وسيەتتى" ەستە ۇستاۋعا تىرىستىم.
بۇل مەنىڭ ءوزىمنىڭ ىشتەي ويىم. سىرىمدى انىق بىلمەيتىن سىرت كوز ءۇزىپ-جۇلىپ ەلدەن ەستىگەندەرى بويىنشا مەنى ءالى دە "ءا" دەسە "ءما" دەۋگە دايار تۇرار داڭعويلاۋ بىرەۋ دەپ بىلەدى. ونىڭ ۇستىنە زامانبەك ءنۇرقادىلوۆتىڭ ارسى-گۇرسى، ۇرداجىقتاۋ مىنەزىن بىلەتىندەر: "ءاي، وسى ەكەۋى سىيىسىپ قىزمەت ىستەي قويار ما ەكەن، ءبىر كۇن بولماسا ءبىر كۇن شارت تا شۇرت كەتىسىپ جۇرمەسىن"، — دەپ انىس اڭدىعاندار دا بارىن اركىم-اركىم جەتكىزىپ ءجۇردى ماعان.
قانشا ىستەپ، قانشا قويارىمدى ءوزىم دە مولشەرلەپ كورگەن جوقپىن. جۇرە كورەرمىز دەپ تۇيگەم. "تاعدىردىڭ بۇل دا ءبىر ويدا جوقتا بۇرىپ اكەلىپ سالعان سوقپاعى شىعار، بايقايىق"، — دەدىم دە قويدىم.
* * *
بۇل زامانبەك ءنۇرقادىلوۆ پەن "جاس الاش" گازەتىنىڭ اراسى بارىنشا ۋشىعا شيەلەنىسىپ، ەكى جاقتىڭ دا مامىلەگە كونبەي "كىسىلىكتەن كەتىسىپ" تۇرعان كەزى ەكەن. گازەتتىڭ 1999 جىلعى (مەن مۇندا 2000 جىلدىڭ باسىندا كەلگەنىمدى بىلەسىزدەر) وتىزعا جۋىق سانىندا (ياعني، كۇن ارالاتىپ دەسە دە بولعانداي) "گۋ-گۋ"، "ۇرىمتال ءسوز" تاعى باسقا ايدارلارى ارقىلى ءنۇرقادىلوۆتىڭ نامىسىنا تيەر الىپ قاشپا لاقاپ، ءوڭىن اينالدىرىپ قايتا جاسالعان (كوللاج) سۋرەتى جاريالانىپ تۇرعان. زامانبەكتىڭ جۇرگەنى، كۇلگەنى، تۇرعانى، جەكىرگەنى، كەكىرگەنى دەيسىڭ بە، ءبارى دە ەسەپكە الىنىپ، ءارتۇرلى كەكەتۋ، ورىنسىز مۇقاتۋ، وسپادار ءازىل-قالجىڭ، وسپاقتارمەن "تۇزدىقتالىپ" ءبىرىنشى بەتكە بەرىلگەن دە وتىرعان. كەز كەلگەن ەستيار ادامنىڭ "جىنىن قوزدىرىپ"، اشۋ-ىزاسىن تۋدىرار جاعداي ەدى بۇل.
اكىم ءوزى تىكەلەي ايتپاعانىمەن، باسقالار ارقىلى ماعان وسىنىڭ ءبىر جاعىنا شىعۋ امالىن ويلاستىرۋ تاپسىرىلدى.
"جاس الاش" گازەتىنىڭ باس رەداكتورى نۇرتورە ءجۇسىپ، ونىڭ ورىنباسارى قالي سارسەنبايلارمەن سويلەسىپ، ءىستىڭ بارىسى اجەپتاۋىر ناسىرعا شاۋىپ كەتكەنىن اڭعاردىم. قالامدارىنىڭ جۇيرىكتىگى، ويلارىنىڭ ۇشقىرلىعى، ىسكەر، ۇتقىرلىعىمەن باسپا ءسوز الەمىندە اتتارى ءمالىم بولىپ قالعان ولار دا ەشكىمدى اياعىنا وتىرعىزار ەمەس، ىتىرىلىپ-اق تۇر ەكەن. ولاردىڭ ىڭعايىنا زامانبەك تە جىعىلا قويماسى جانە بەلگىلى. كۇش الىپ بارا جاتقان قىزىل الا ءورتتى ۋشىقتىرا بەرمەي، ءوشىرۋ تاعى كەرەك.
ەكى وتتىڭ ورتاسىندا قالۋ دەگەنىڭىز، مىنە، وسى ەدى.
ءدال سول كۇندەرى (قاڭتاردىڭ ورتاسىنا تامان) جۇمىستان ءوز ەركىمەن شىعىپ كەتكەن سول باياعى امانحان ءالىموۆتىڭ "قازاق ادەبيەتى" گازەتىندە "مەن نۇرقادىلوۆتەن نەگە كەتتىم؟" — دەگەن ماقالاسى جارىق كوردى. بۇل دا وتقا ماي قۇيعانداي اسەر ەتەرى ءوز الدىنا بەلگىلى ەدى.
ارينە، امانحان ءوز ماقالاسىندا كوبىنە اكىم ورىنباسارى جىبەك ءامىرحانوۆاعا سوقتىعىپ، ءتىل مايىن تاۋىسا قاعىتا وتىرىپ، ءبىراز جەرگە بارعان ەكەن. زامانبەك ءسىز اينالاڭىزدا كىمدەر جۇرگەنىن اڭعارمايدى ەكەنسىز، ولاردىڭ ىشىندە دوستان قاس كوپ، قۇلاعىڭىزعا جاعىمدى عانا ءسوز ايتاتىن، شىندىقتى بۇركەپ، جاۋىردى جابا توقىپ داعدىلانعان ادامدار دەگەن تۇرعىدا سىن ايتادى.
قىزمەتكە جاڭا كەلگەن اداممىن. كوپ جاعداي ماعان ءالى تۇسىنىكسىز، جۇمباق تا بۇلىڭعىر. ساپتاياققا اس قۇيىپ، سابىنان قاراۋىل قاراعاندار دا بار، "بۇل قايتەر ەكەن؟" دەپ بۇقپانتايلاعان كوزدەر مەن ءبۇلدىرۋ جاعىنداعى سوزدەر دە قىلاڭ بەرىپ قويىپ جاتتى.
امانحاندى شاقىرىپ سويلەسىپ ەدىم:
ساكەن اعا، ەگەر جىبەك پەن فاتيما امان بولسا، كورىڭىز دە تۇرىڭىز، تۋرا ەكى ايدان كەيىن ءسىزدىڭ ءوزىڭىز دە باسقاشا سايرايتىن بولاسىز ءالى! — دەيدى.
ءباتىر-اۋ، ءوزىڭ سۋىن ىشكەن قۇدىعىڭ عوي، قايىرىلا بەرىپ تۇكىرىپ كەتكەندەي بولعانىڭ نە؟ — دەيمىن عوي مامىلەگە شاقىرىپ.
ايتقانىم ايتقان، تۋرا ەكى ايدان كەيىن سىزگە كەلىپ، قازىرگى پىكىرىڭىز وزگەرمەسە، ەڭ جاقسى رەستورانعا اپارىپ ءوزىم جۋىپ بەرەم، — دەپ ول كەتتى.
وسىنىڭ ءبارى دە مەنى بەي-جاي قالدىرا المادى. ويتكەنى مەنى قۇتتىقتاۋعا كىرىپ شىققان كوڭىلى جاقىن اۋدان وكىمدەرىنىڭ ءبىرازى (قىزمەت ۇستىندەگى ازاماتتاردىڭ اتىن ازىرگە اتاماۋدى ۇيعاردىم) دا: "جىبەك، روزا، فاتيمالار جۇرگەن جەردە وزىڭىزگە قيىن بولادى-اۋ. ولار وتىرىكتى، شىنداي، اقساقتى تىڭداي ەتۋگە ماشىقتانىپ، توسەلىپ، ابدەن شەبەرلەنىپ العان. كوزىڭدى باقىرايتىپ قويىپ الگىندە ايتقانىنان جالت بەرە اينىپ تا شىعا بەرەدى. بايقاڭىز!" — دەسكەن. ءبىراق زامانبەك ءنۇرقادىلوۆ تە مەنى بۇل قىزمەتكە بەكەردەن بەكەر شاقىرىپ الىپ وتىرماعاندارىن دا جاقسى ءتۇسىندىم. بولماي بارا جاتسا ارقا سۇيەرىم دە ءوزى بولادى دەپ شەشتىم.
ايتپاقتاي، وسى ارادا ايتا كەتپەسەم بولماي تۇر، ءنۇرقادىلوۆ العاش شاقىرعان كۇنى سول كابينەتتە مەنىڭ اعا دوسىم، اسىل اقىنىمىز تۇمانباي مولداعالييەۆ بولعانىن قۇلاققاعىس ەتىپ ەدىم توي. "باقسام — باقا ەكەن..." دەگەندەي، سويتسەم وبلىس اكىمى ەڭ الدىمەن "وسىلاي دا وسىلاي، اعاسى، ەل الدىندا، جۇرت ىشىندە ۇلكەن ءىرى بەدەلىڭىز بار، قاسىما كەلسەڭىز قايتەدى، اراشالاۋ ءۇشىن ەمەس، ارا اعايىن بولۋعا قالايسىز؟" دەپ قولقا سالسا كەرەك. سوندا تۇمانباي: "مەن بۇل جۇمىسقا جارامايمىن. ال شىن مانىسىندە وزىڭە الىس-جاقىنمەن كورىسە قالعاندا ارا اعايىنعا جارار ادام كەرەك دەپ وتىرساڭ، ول — ساكەن يماناسوۆ. شاقىرىپ سويلەس، مىنەزى دە، بەتى مەن بەدەلى دە كەلىپ تۇر. قارسى بولا قويماس. مەن دە ايتارمىن!" — دەسە كەرەك. مۇنى ماعان تۇماعاڭ ەمەس، كەيىننەن زامانبەكتىڭ ءوزى ەمەۋرىنمەن بىلدىرگەن بولاتىن.
الگى "جاس الاشپەن" ايتىس-تارتىس اراسىندا (اقىرى ەكى جاقتى اشىق سۇحبات الماسۋ ارقىلى بۇل قىرعي قاباق ارەكەت ءبىراز تولاستاعانداي بولعان) "امانحانعا جاۋاپ بەرۋ كەرەك شىعار، بۇل دا ءسىزدىڭ مىندەتىڭىزگە جاتادى" دەگەن سىڭاي اڭعارىلدى. كوپ ويلانىپ جاتپاي "قازاق ادەبيەتى" گازەتىنىڭ اتىنا مىنا ءبىر ماقالانى دايىندادىم.
You Might Also Like
-
"تىرلىكتىڭ ءبىر جىرتىعى جامالعانشا، بارادى-اۋ ءومىر ءوتىپ، امال قانشا!" —
-
ءوز باسىم اراداعى 3-4 جىلدى قوسپاساق، تەك ءبىر عانا "جازۋشى" باسپاسىندا تابان اۋدارماي 24 جىل قىزمەت ىستەگەن اداممىن.
